Το κείμενο που παρατίθεται είναι παρμένο από το αρχείο του κυρίου Ταϋγέτη, και γίνεται μία λεπτομερής και εκτενής αναφορά στα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο γνωστό και όμορφο χωριό της Απείρανθου στη Νάξο στην περίοδο που αναφερόμαστε. Ένα έγκλημα, μία μελανή σελίδα στη νεότερη ελληνική Ιστορία. (Διατηρήθηκε η αρχική ορθογραφία του κειμένου, ενώ έγινε μετατροπή σε μονοτονικό).
Ο Ταϋγέτης γράφει εισαγωγικά :
Εισαγωγή
Σαν αυτό το γεγονός που περιγράφω υπάρχουν πολλά.
Καλά να είμαι να έχω όρεξη να βάλω τι ΕΓΙΝΕ σε όλη την Ελλάδα για να μάθουν όσοι δεν γνωρίζουν .
Το εγκλημα εδώ έγινε από <<Έλληνες>>Βενιζελικους
Στην Κοζάνη πχ η επιχείρηση με ανάλογα εγκλήματα έγινε από μαύρους ΖΟΥΑΒΟΥΣ(που ανήκαν στον Γαλλικό στρατό) ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΥΣ(που ανήκαν στον Γαλλικό στρατο), βενιζελικούς βρακοφόρους χωροφυλακες (ναι αυτούς που ο Βενιζελος έκανε από τσοπάνηδες χωροφύλακες και σάρωναν τα πάντα στο πέρασμα τους) και <<Έλληνες>> Βενιζελικους
Διαβάστε τώρα να δείτε <<Πώς επικράτησε το ... δημοκρατικό κίνημα στα νησιά του Αιγαίου.>> Φυσικά απορία παραμένει πως διάολο ένας μικρός ΤΑΥΓΕΤΗΣ τα βρίσκει αυτά με λίγο ψάξιμο και οι ...Βαρύγδουποι καθηγητές πανεπιστημίου ΔΕΝ τα βρίσκουν (πλην ελάχιστων που τους πολεμά το σύστημα)
Τι λαός είμαστε λοιπόν; ΜΟΝΟ εγκληματίες υμνούμε ;
Μάλιστα αυτόν που διέταξε αυτό το έγκλημα σαν της Απειράνθου τον κάναμε και ΕΘΝΑΡΧΗ;; Και γέμισαν οι οδοί και οι πλατείες με αγάλματα του; Και παραχαράχτηκε η ιστορία για χάρη του; Ποιος ο λόγος να γίνει τόση παραχαραξη; Αν καποιος θέλει να με διαψεύσει αν ψαξει και να μου πει <<ότι δεν έγιναν έτσι τα πράγματα οτι προέβαλαν αντίσταση τα γυναικόπαιδα που πολυβολήθηκαν κτλ>>
Υπάρχει άραγε στην Απείρανθο της Νάξου (πατρίδα του πρωθυπουργού Πρωτοπαπαδάκη και του Γλεζου ενα μνημείο για αυτά τα θύματα ; Αν δεν υπάρχει ο Γλέζος γιατί δεν έστησε ένα όταν ήταν πρόεδρος της κοινότητος;;;
Μήπως υπήρχε και οι ...προοδευτικές (Βενιζελικες- ΠΑΣΟκικές) δυνάμεις το γκρέμισαν;;
Τελικά αυτά τα γυναικόπαιδα ΔΕΝ ήταν άνθρωποι;;ΔΕΝ αξίζουν της μνημοσύνης μας;;
Eν των νήσων των Κυκλάδων η Νάξος και ιδιαιτέρως η κωμόπολις αυτής Aπείρανθος είναι η πληρώσασα τον μεγαλείτερον φόρον του αίματος εις τον Κρητικόν Μινώταυρον, ερχόμενη και προ της Σάμου ακόμη.
Αι φανταστού τραγικότητος περιπέτειαι των κατοίκων της θα ήναι το αντικείμενον του παρόντος κεφαλαίου μου.
Η εμφάνισις Γερμανικών υποβρυχίων εις το Αιγαίον είχε συνέπειαν την υπό των Άγγλων εγκατάστασιν εις όλας τας νήσους λογοκρισίας (κοντρόλ), ήτις εξηκολουθησε καθ' όλην την διάρκειαν του πολέμου. Οι τον τοιούτον έλεγχόν ασκούντες απέβησαν οι πραγματικοί κύριοι και δέσποται των νήσων, διαλύσαντες και την σκιάν ακόμη τής Κρατικής κυριαρχίας, και χαρακτηριστικών περιφρόνησιν μαρτυρούντες προς το εν ουδετερότητι Κράτος.
Τοιαύτη τις λογοκρισία εγκατεστάθη και εις Νάξον, με πρώτον αυτής Διευθυντήν τον Άγγλον Ρίσβεθ, προς τον οποίον παρέσχον τας έντιμους υπηρεσίας των οι κυκλώσαντες αυτόν πολιτικοί χαφιέδες.
Και πρώτη έμπρακτος εκδήλωσις των τοιούτων υπηρεσιών των, ήτο να καταπλεύση εις Νάξον κατά τα τέλη Νοεμβρίου 1916 συμμαχικόν πολεμικόν του οποίου επέβαιναν και 75 στασιασταί της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι και απεβιβάσθησαν εις την νήσον.
Και πρώτη πράξις αυτών ήτο η εν καιρώ νυκτός επιδρομή κατά των οικιών του βουλευτού Μανούσου Δερλερέ και του Εμμανουήλ Ναυπλιώτη, αφού προηγουμένως τας εκύκλωσαν πάντοθεν. Αμφότερους συνέλαβον αφού τους αφύπνισαν και τους ωδήγησαν εις το εν τω λιμένι σταθμεύον αντιτορπιλλικόν - θά τους συναντήσωμεν εν τω στρατοπέδω του Μούδρου - χωρίς να παραλείψωσι να απογυμνωσωσι και τας οικίας των.
Προς την Απείρανθον.
Αλλά ας βαδίσωμεν ταχέως προς την Απείρανθον, όπως γίνωμεν μάρτυρες της αγρίας και αναίτιου ανθρωποσφαγής αθώων γυναικοπαίδων.
Την 2αν Δεκεμβρίου του 1916, έφθασεν εις Νάξον το ατμόπλοιον «'Ελδα» με δυναμιν 80 περίπου ανδρών υπό τον ανθυπολοχαγόν Ρουσάκην Ν. και τον πολιτικον αντιπρόσωπον της Κυβερνήσεως Θεσσαλονίκης Τσιμωνάκην, συνοδευόμενον υπό αγγλικού ανιχνευτικού αλιευτικού.
Επί τη διαβεβαιώσει τοϋ Προέδρου της Κοινότητος Νάξου και του αστυνόμου, ότι ο στρατός θα γίνη δεκτός άνευ αντιστάσεως, απεβιβάσθη ούτος. Εκλήθησαν τότε εις Νάξον οι Πρόεδροι των λοιπών Κοινοτητων εν οις οι της Μονής και της Απειράνθου, όπως δηλώσωσιν ότι άναγνωρίζουσιν ως Κυβέρνησιν την της Θεσσαλονίκης. Οι πρόεδροι των Κοινοτήτων Μονής και Απειράνθου αντέταξαν άρνησιν έπίμονον, λόγω της εκπεφρασμένης ομόθυμου θελήσεως των κατοίκων ους αντεπροσώπευον.
Ο ανθυπολοχαγός Ρουσάκης Ν. μετά της υπ'αυτόν στρατιωτικής δυνάμεως λόγω φαίνεται εκφοβισμοϋ, εξεκίνησε κατά της Μονής και της Απειράνθου. Εν τω μικρώ χωρίω Μονής άμα τη εισόδω του αποδοκιμάζεται υπό των κατοίκων δια γιουχαϊσμών και ύβρεων «κάτω οι προδόται, ζήτω ο Βασιλεύς» ένεκα δε τούτου συνέλαβον τον Πρόεδρον της Κοινότητος και 18 άλλους ακόμη, ους έστειλαν δι' αγγλικού αλιευτικού εις Σύρον, ένθα εφυλακίσθησαν απαγγελθείσης κατ' αυτών κατηγορία, επί εξυβρίσει και έσχατη προδοσία.
Συνταξειδιώτης των ατυχών Μονιατών ήτο και ο βουλευτής των, κύριος Σωκράτης Παπαβασιλείου. Άμα δε τη εξόδω των εις Σύρον ο μεν Πρόεδρος της Κοινότητος εδάρη υπό του Στρατιωτικού Διοικητού του Αιγαίου Νικοστράτου Καλομενοπούλου, πάντες δε διεπομπεΰθησαν και επτύσθησαν υπό τών βενιζελικών της Ερμουπόλεως, εφυλακίσθησαν δε επί αρκετόν χρόνον.
Μετά τας ανωτέρω συλλήψεις, υπεγράφη εν Μονή το επιθυμητόν πρωτόκολλον αναγνωρίσεως, ο δε ανθυπολοχαγός Ρουσακης Ν. μετέβη μετά των ανδρών του εις Απείρανθον. Εκεί εγένετο δεκτός φιλοφρoνέστατα υπό των φύσει φιλοξένων Απειρανθίων, επί τετραήμερον όλον, καθ' ο οι στρατιώται του συνδιεσκέδαζον αδελφικώς μετά των Απειρανθίων, πολλούς των οποίων εγνώρισαν εν τω στρατώ.
* * *
Ο Ρουσάκης αντιληφθείς ότι δεν ηδύνατο να πείση τους Απειρανθίους να προσχωρήσωσιν εις την Κυβέρνησιν Θεσσαλονίκης και ότι δεν ήτο δυνατόν να μετέλθη βίαν, λόγω της ανεπαρκούς δυνάμεως του, του ενθουσιασμού
των ανδρών του με τους ευγενείς κατοίκους και του μη ευαρίθμου των Απειρανθίων βενιζελικών, οκτώ έως δέκα τον αριθμόν, ανεχώρησε την τετάρτην ημέραν μετά της δυνάμεως του δια Νάξον, αφού ολίγοι άνδρες εκ ταύτης συνώδευσαν εις τον όρμον Μουτσούνης τρεις Άγγλους αξιωματικούς.
Διαρκούσης πράγματι της παραμονής του Ρουσάκη εν Απειράνθω, το Αγγλικόν κοντρόλ δι απεσταλμένων αξιωματικών Άγγλων, ήλθεν εις συμφωνίαν μετά του λαού της Απειράνθου, εν υπαίθρω προσκληθέντος. Της συμφωνίας βάσις ήτο ν' αναγνωρισθή ούτος ουδέτερος καθ' όλην την διάρκειαν του πολέμου, υπό τους όρους, να παραδίδη σμύριδα ως και πρότερον, να δεχθή αστυνομίαν βενιζελικήν και να δύναται να εφεσιβάλλη τας αποφάσεις ταύτης εις τον Άγγλον Ναύαρχον του Αιγαίου.
Ανελπίστως όμως η συμφωνία εκείνη δεν υπεγράφη, δια λόγους άγνωστους μέχρι σήμερον εις τους Απειρανθίους.
Η μεταβάσα εις την πρωτεύουσαν της νήσου στρατιωτική δύναμις, αφού έμεινεν εκεί επί τινας ημέρας αναμένουσα ατμόπλοιον όπως απέλθη, παραδόξως επέστρεψεν οπίσω και εστάθμευσεν εις τον Δήμον Τραγαίας. Μετά συνεννοήσεις τινάς των ευαρίθμων βενιζελικών της νήσου μετά των αντιπροσώπων της Κυβερνήσεως Θεσσαλονίκης, η Απείρανθος απεκλείσθη από πάσης επικοινωνίας προς τα λοιπά μέρη της νήσου, ίνα δια της πείνης υποκύψη.
Ο στρατός όμως του αποκλεισμού, εκ χιμαιρικού εντελώς φόβου, εστάθμευε πάντοτε κάτω της οροσειράς των δυτικών συνόρων του τέως Δήμου Απειρανθίας.
Μετά την τοιαύτην τροπήν οι Απειράνθιοι επείσμωσαν και εφανατίσθησαν
έτι περισσότερον, φαινομενικώς δε μόνον κατέλαβον στρατιωτικώς δήθεν την δυτικήν οροσειράν του Δήμου, επί της οποίας την νύκτα ήναπτον πυράς, ενίοτε δε καί έρριπτον φυσίγγια δυναμίτιδος ουχί κατά των εις απόστασιν 1)2 της ώρας και πλέον έτι ευρισκομένων στρατιωτών του αποκλεισμού, αλλά διασκεδάζοντες μεταξύ των και ίνα εμπνεύσωσιν αμοιβαίον θάρρος. Σημειωτέον ότι ούτοι δυνάμει ειδικών νόμων κατέχουσι πάντοτε δυναμίτιδα χρησιμοποιούντες αυτήν δια την εξόρυξιν της σμύριδος. Την μεταχειρίζονται δε και εις γάμους και διασκεδάσεις αντί πυροβολισμών.
Η κατάστασις εξηκολούθησεν οώτω μέχρι του τελευταίου δεκαημέρου του Δεκεμβρίου 1916, ότε αφίκετο εις Νάξον εκ Σύρου η όλη εν τω Αιγαίω υπό τον υπολοχαγόν της Αμύνης Σαμαρτζήν Δ. στρατιωτική δύναμις της Κυβερνήσεως Θεσσαλονίκης (250 περίπου άνδρες). Η δύναμις εκείνη, ενωθείσα μετά της εν Τραγαία ήδη ευρισκομένης, κατέστησεν απηνέστερον τον αποκλεισμόν της Απειράνθου, ο δε υπολοχαγός Σαμαρτζής ματαίως προσεπάθησε δια προσκλήσεως εις Τραγαίαν Απειρανθίων, θεωρουμένων υποκινητών του λαού, να πείση τους Απειρανθίους να υπογράψωσι πρωτόκολλον αναγνωρίσεως της Κυβερνήσεως Θεσσαλονίκης.
Το τελεσιγράφον δια την αναγώρισιν της Επαναστατικής Κυβερνήσεως.
Την 1ην Ιανουαρίου 1917 ημέραν Κυριακήν και ώραν 10 π,μ. απέστειλεν ούτος εκ του τορπιλλοβόλου «Θέτις» εμφανισθέντος προ του όρμου Μουτσούνης της Νάξου, τελεσίγραφον εις τον λαόν της Απειράνθου δι' ου εδήλου εν τέλει, ότι «εάν μέχρι της έκτης μεταμεσημβρινής ώρας της ιδίας ημέρας δεν δήλωση ο Λαός ομοθύμως προσχώρησιν και δεν παραδώση τα υπάρχοντα οπλα, θά θεωρηθή ως εχθρός, το χωρίον θα κηρυχθη εις κατάστασιν πολιορκίας, θα κηρυχθή ο Στρατιωτικός Νόμος, θα συσταθή εκτακτον Στρατοδικείον και θα κτυπηθή από ξηράς και θαλάσσης».
Το τελεσίγραφον τούτο ανεγνώσθη τω Λαώ εν πανδήμω συναθροίσει και τη προτάσει του γέροντος καφεπώλου Εμμ. Ζευγώλη ή Κολέα απεφασίσθη να κριθή «ανάξιον οιασδήποτε απαντήσεως».
Την επομένην 2 Ιανουαρίου 1917 ημέραν Δευτέραν περί τα εξημερωματα, ενεφανίσθη η υπό τον Σαμαρτζήν στρατιωτική δύναμις, επί της νοτιοδυτικής οροσειράς της κωμοπόλεως κατερχόμενη εν τάξει μάχης και πλησιάζουσα τα άκρα της κωμοπόλεως χωρίς ουδαμοΰ να συνάντηση ουδέ την έλαχίστην αντίστασιν. Οι Απειράνθιοι άμα αντελήφθησαν τούτο εξήλθον και εθεώντο εκ των δωμάτων των οικιών και εκ των άκρων της κωμοπόλεως, ιδίως δε εξ Αγίας Παρασκευής ένθα πολύς κόσμος ευρέθη, διότι εκείθεν θα εισήρχοντο εις την κωμόπολιν.
Τη προτροπή τίνων ο Πρόεδρος της Κοινότητος ανεχώρησεν αμέσως και έσπευσε προς συνάντησιν του Σαμαρτζή, όστις εδήλωσεν αυτώ ότι τάσσει προθεσμίαν 15 λεπτών της ώρας προς εκτέλεσιν του τελεσιγράφου της προηγουμένης ημέρας, άλλως θα καύση το χωρίον.
Ο πρόεδρος απήντησεν, ότι πλην των ολίγων βενιζελικών του χωρίου ουδείς άλλος προσχωρεί, διότι οι κάτοικοι θεωρούσι την προσχώρησιν ως αλλαξοπιστίαν. Δεν βλέπει όμως και τον λόγον δια τον οποίον ο αξιωματικός θέλει να καύση το χωρίον, αφού δύναται κάλλιστα να εισέλθει, εγκαταστήση τας Αρχάς του και αν τις των ανδρών του πάθη τι να κρατηθή ο Πρόεδρος και άλλοι έτι ως όμηροι και ως υπεύθυνοι δια
πάσαν παρεκτροπήν.
Ο υπολοχαγός απήντησεν ότι θα εκτέλεση το τελεσίγραφον.
Ο Πρόεδρος επέστρεψεν και ανεκοίνωσεν εις τον λαόν την αμετάτρεπτον απόφασιν του Σαμαρτζή να καύση το χωρίον εάν δεν προσχωρήση και παραδώση όσα όπλα έχει
Ο λαός μια φωνή ηρνήθη προτιμήσας τον θάνατον και την καταστροφήν του χωρίου, παρά να προσχώρηση, απείχε δε του στρατού της Αμύνης περί τα 50 ή 80 βήματα εις την θέσιν «Αγία Παρακευή». Ο στρατός εκαλύπτετο υπό ξηροτοίχων, το δε πλήθος ήτο καθ' ολοκληρίαν εκτεθειμένον και εζητωκραύγαζεν όπερ του Βασιλέως του, χωρίς ουδαμώς να προσβάλλη, ουδαμού, ουτε δια λόγων, ούτε δι' έργων τους άνδρας της Αμύνης.
Ο βομβαρδισμός. Η επακολουθήσασα ανθρωποσφαγή.
Μίαν ώραν προ της λήξεως της νέας προθεσμίας του τελεσιγράφου του Σαμαρτζή, ήτοι περί την 9ην π. μ. το τορπιλλοβόλον Θέτις υπό τον αξιωματικόν Βουλγαρην Π. εκ του όρμου Μουτσούνης ήνοιξε πυρ κατά της αοράτου εις αυτό Απειράνθου. Δία του χαμηλότερου αυχένος της ανατολικής πλευράς της κωμοπόλεως διηύθυνε δύο βολάς των 75, αίτινες έπεσαν περί την Βυζαντινήν Μητρόπολιν της κωμοπόλεως άνευ ουδενός αποτελέσματος.
Πριν παρέλθη το υπό του Σαμαρτζή ταχθέν τέταρτον της ώρας, ήτοι περί την 10ην π. μ. ήρχισαν πυρά ομαδόν.
Τα δραματικά γεγονότα της Απειράνθου θα παραμείνουν ως μία μελανή κηλίς εις την ιστορίαν της Ελλάδος κατά τα έτη του αλληλοσπαραγμού. Ουδέποτε και ουδαμού αναφέρεται η σφαγή γυναικόπαιδων εντελώς αόπλων και χωρίς να προβάλλουν ουδεμίαν αντίστασιν, υπό ομοεθνών στρατιωτών. Και μόνη αυτή η πράξις θα ήτο ικανή να επισύρει εις τους δράστας την ποινήν της αγχόνης, όπως δικαίως παρετήρησαν οι Άγγλοι, κατάπληκτοι από την πρωτοφανή αιματοχυσίαν.
Αλλά ας έλθωμεν εις τα γεγονότα.
Ο υπολοχαγός Σαμαρτζής είχε τάξει δια του τελεσιγραφου προθεσμίαν εις τους κατοίκους δια να δηλώσουν ότι προσχωρούν εις το κίνημα του Βενιζέλου. Οι κάτοικοι όμως είχον συγκεντρωθή παρά την θέσιν "Αγία Παρασκευή", τελείως άοπλοι και εζητωκραύγαζον.
Εν τέταρτον προ της λήξεως της προθεσμίας του τελεσιγράφου ό Σαμαρτζής ευρισκόμενος με άνδρας του εις απόστασιν 50 έως 80 βημάτων από των κατοίκων και άνευ ουδεμιάς νεωτέρας είδοποιήσεως, ήρχισε πυρά ομαδόν δια επαναληπτικών γκρα, μάνλιχερ, και ενός πολυβόλου, ούτινος η δευτέρα ταινία, θεία πρόνοια, δεν λειτούργησε λόγω βλάβης. Οι άνδρες έβαλλον κατά του εις εγγυτάτην άπόστασιν ευρισκομένου εις διαφορα μέρη πλήθους, Εξηκολούθησαν δε το πυρ περί το τέταρτον της ώρας περίπου. Υψώθη τότε λευκή σημαία εκ μέρους του πρωθιερέως του χωρίου Φραγκίσκου και ο στρατός της Αμύνης εισήλθεν εις το χωρίον, ένθα προέβη εις καταατροφάς και διαρπαγάς, εφόνενσε δε δια μεν ξιφολόγχης επί της αυλοθύρας του τον 70ετή γέροντα Μπελιώτην, δια δε χειροβομβίδος εντός της οικίας του τον 72 ετών γέροντα Σταυρ. Ν. Σταυριανόν, εσκύλευσε δε και αρκετούς εκ των φονευθέντων, ως την Ειρήνην Εμμ. Κώτσου ης άπέκοψε τον δάκτυλον προς αφαίρεσιν δακτυλιδίου, τον Δημ. Μανώλη Βάσιλαν και τον Βασίλειον Ιωάν. Καραπάτην. Αφήρεσαν προσέτι και τα αφιερώματα του Ναού της Αγίας Παρασκευής.
Η εκ των επαναληπτικών όπλων και του πολυβόλου ανθρωποθυσία ανήλθε εις 32 νεκρούς και 14 πληγωμένους, εξ ων οι 15 έμειναν ανάπηροι ως λεπτομερώς αναφέρομεν παρακατιόντες.
Μετά την καταστροφήν, συνέλαβον περί τους 120 άνδρας ους αφού εχρησιμοποίησαν δια την μεταφοράν των φονευομένων (ήνοιξαν κοινόν λάκκον έξω του Νεκροταφείου, ένθα έρριψαν εις δυο επικείμενας σειράς 25 άνδρας γέροντας, γυναίκας και παιδία άνευ ουδεμίας θρησκευτικής τελετης) εφυλάκισαν επί εβδομάδα πολλούς εντός της Μητροπόλεως. Εξ αυτών δε ωδηγηθησαν 80 εις Νάξον. Εκεί τους εκράτησαν περί τας 10 ημέρας και τους απέλυσαν αφού αφίκετο εκ Σύρου ο τότε Στρατιωτικός Διοικητής Αιγαίου Νικόστρατος Καλομενόπουλος, τη επεμβάσει βενιζελικών φοβούμενων αντίποινα.
Μόλις έγνώσθη η ανωτέρω ανθρωποθυσία έφθασεν εις Απείρανθον στρατιωτικός ιατρός του Αγγλικού Ναυτικού μετά νοσοκόμων και ειδών νοσηλείας. Ο ιατρός εκείνος αφού επεσκέφθη λεπτομερώς τους εγχώριους πληγωμένους, εζήτησεν από τον Σαμαρτζήν να δη και τους της Αμύνης, ο τελευταίος του απήντησεν ότι ουδένα πληγωμένον έχει. Τότε ο Άγγλος του είπε τα εξής χαρακτηριστικά. «Διατί εφονεύσατε και επληγώσατε αυτούς τους άοπλους ανθρώπους ; Θα ήσθε κρεμασμένος και σεις και ο αρχηγός σας, αν εκακουργείτε ούτως υπό Αγγλικήν Δικαιοσύνην».
Ενώ ουτωσί εσφαγιάζοντο οι Απειράνθιοι, ο Βενιζέλος απέστελλεν εκ Θεσσαλονίκης προς τον εν Σύρω Ν. Καλομενόπουλον την 7ην Ιανουαρίου το εξής τηλεγραφημα.
«Γεγονότα Νάξου έθλιψαν ημάς. Αποστείλατε ενισχύσεις εις μαχόμενους άνδρας μας κατά επιστράτων Νάξου. Ανάγκη αποσπάσωμεν ωραίαν νήσον από Κράτος προδοτών Αθηνών. Μη φεισθήτε ουδενός».
Τα ονόματα των θυμάτων.
Ιδού ήδη και τα ονόματα των επιστράτων καθ' ων τόσον ηρωικώς εμάχοντο οι άνδρες του Καλομενσπούλου.
Α') 32 νεκροί, οι εξής:
1.Δημήτριος Αντωνίου Ζευγώλης 13 ετών, εφονεύθη εν Αγία Παρασκευή, 2. Ιωάννης Μιχέλη Αναματερός 12 ετών, εφονεύθη εν Αγία Παρασκευή, 3. Ιωάννης Αντωνίου Κώτσος 16 ετών, εφονεύθη επί του δώματος Δημ. Σταυριανού, 4. Μανώλης Δημ. Κατσουρός 17 ετών, εφονεύθη εις το αυτό μέρος 5. Βασίλειος Κωνστ. Μπαρδάνης 18 ετών, εφονεύθη εν Άγια Παρασκευή", 6. Δημήτριος Εμμ. Βάσιλας 18 Ατων, εν Αγία Παρασκευή, 7. Βασίλειος Ιωάννης Καραπάτης 25 ετών, εφονεύθη εν Αγία Παρασκευή, 8. Μανώλης Μιχ. Καμπούρης ετών 27, εφονεύθη επί του δώματος Σταυριανού, 9. Μανώλης Γεωργ. Ζαφείρης 30, εφονεύθη επί του δώματος Σταυριανού αφήκε 2 ορφανά και χήραν, 10. Λογοθέτης Εμμ. Αρχοντάκης 35 ετών, εφονεύθη εν Αγία Παρασκευή, 11. Μανώλης Ιωαν. Μάρκος 37 ετών, εφονεύθη εν Αγία Παρασκευή αφήκε 2 ορφανά και χήραν, 12. Γεώργιος Εμμ. Οικονόμου 43 ετών, εφονεύθη επί του δώματος Σταυριανού, αφήκεν 7 ορφανά και χήραν, 13, Φλώρος Δημ. Δέτσης 45 ετών εφονεύθη εις το αυτό μέρος, αφήκε 4 ορφανά χήραν και ταύτην άναπηρον εκ των τραυμάτων τα οποία έλαβε, 14. Μανώλης Ηλ. Γρατσίας 56 ετών, εφονεύθη εις την θέσιν Θεοτόκος, αφήκε 5 ορφανά και χήραν, 15. Αντωνιος Ι. Καγιάς 45 ετών, εφονεύθη επί του δώματος Σταυριανού, αφήκε 5 ορφανά και χήραν, 16. Ιωάννης Μαν. Πριμηκυρίου 68 ετών, εφονεύθη εις θέσιν Θεοτόκος, αφήκε 3 ορφανά και χήραν, 17. Στέφανος Δημ. Μπελιώτης 70 ετών εφονεύθη επί της αυλοθύρας του, αφήκε 3 ορφανά και χήραν, 18. Ιωάννης Γεωργ. Ρωμανός 70 ετών, εφονεύθη επί του δώματος Σταυριανού, 19. Σταύρος Ν. Σταυριανός 72 ετών, εφονεύθη επί του δώματος Σταυριανού, 20. Ειρήνη Εμμ., Κώτσου 16 ετών εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή, 21. Αικατερίνη Παναγ. Μάρκου 20 ετών εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή, 22. Μαργαρίτα σύζυγος Γεωργ. Τραυλού 24 ετών εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή έγκυος, 23. Εργίνα σύζυγ, Νικ.Γλέζου 26 ετών, εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή έγκυος, 24.Καλλιόπη σύζυγος Μαν. Κρητικού 27 ετών εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή έγκυος, 25. Καλή σύζυγος Μαν. Γιακουμή ετών 37, εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή, αφήκε 4 ορφανά, 26. Ειρήνη σύζυγος Ζαφειρ, Σκευοφύλακος, 38 ετών, εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή, αφήκε 4 ορφανά, 27. Σοφία σύζυγος Ιωάν. Δεουδέ 28 ετών, εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή, αφήκε 4 ορφανά, έγκυος, 28. Ευδοκία σύζυγος Β. Γιακουμη 40 ετών, εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή αφήκε 4 ορφανά 29. Μαρίνα σύζυγος Δημ. Παπαδάκη 48 ετών, εφονεύθη εν τη θέσει Θεοτόκος, αφήκε 4 ορφανά, 30. Κυριακή σύζυγος Εμμ. Καραπάτη ετών 56 εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή, αφήκε 3 ορφανά, 31. Μαρία χήρα Δ. Σουλέ 62 ετών εφονεύθη εν Αγ. Παρασκευή.
Β') 15 ανάπηροι μέχρι πλήρους άνικανότητος, οι : 1. Μάρκος Γ. Ρωμανός 13 ετών, 2. Νικόλαος Δ. Παναγιώτου 13 ετών, 3. Ιωάννης Δημ. Μπουγιούκας 16 ετών, 4. Δημήτριος Μαν. Ζευγώλης 20 ετών, 5. Φλώριος Iω. Πιτυλάκης 24 ετών, 6. Μιχαήλ Στ. Πολυκράτης 43 ετών, 7. Μανώλης Μιχ. Νανούρης 46 ετών, 8. Παρασκευή Μαν. Γεροντή 17 ετών, 9. Σοφία σύζυγος Δημ. Οικονόμου 22 ετών, 10. Παρασκευή χήρα Βασ. Καραπάτη ετών 25, 11. Ειρήνη σύζυγος Μιχ. Κριμιτζά 37 ετών, 12. Αικατερίνη σύζ. Βασ. Γιακουμη 40 ετών, 13. Αικατερίνη σύζυγος Ιωάννου Μάρκου 45 ετών 14. Μαρίνα χήρα Φλωρ. Δέτση 45 ετών, 15. Αικατερίνη σύζυγος Αντ. Ποθητού 45 ετών.
Γ') 27 τραυματισθέντες καιρίως οι : 1. Αντώνιος Ζ. Σκευοφύλαξ 9 ετών, 2. Αριστείδης Νικ. Σερβεταλής 10 ετών, 3. Δημήτριος Εμμ. Γιακουμής 12 ετών, 4. Ζαφείρης Ιωαν. Πριμηκύρης 14 ετών, 5. Ιωαν. Βασ. Οικονόμου 18 ετών, 6. Δημήτριος Εμμ. Φελάς 18 ετών, 7. Βασίλειος Δημ. Φραγκίσκο 26 ετών, 8. Ιωάννης Εμμ. Πρωτοπαπάς 28 ετών, 10. Βασίλειος Μπαρδάνης 44 ετών, 11. Λογοθέτης Γ. Νανούρης 51 ετών, 12. Εμμανουήλ Δημ. Κριμιτζάς 56 ετών, 13. Ματθαίος Ιωαν. Πρωτονοτάριος 66 ετών, 14. Δημήτριος Δάμιτσος 71 ετών, 15. Σοφία Αντ. Αρχοντάκη 10 ετών, 16. Μαρία Β. Μπαρδάνη 16 ετών, 17. Ευδοκία Αντ. Ελευθερίου 17 ετών, 18. Αικατερίνη Ιωαν. Ποθητου 20 ετών, 19. Μαρία Γ. Πολυκράτη 21 ετών, 20. Σουλτάνα Εμμ. Καραπάτη 23 ετών, 21. Καλή σύζυγος Ιωαν. Ελευθερίου 32 ετών, 22. Ελένη σύζυγος Βασ. Μπαρδάνη 41 ετών, 23. Αικατερίνη σύζυγος Μαν. Νανούρη 43 ετών, 24. Παρασκευή σύζυγος Κ. Μπαρδάνη 45 ετών, 25. Σεβαστή σύζυγος Αντ. Σταυριανού 55 ετών, 26) Σοφία σύζυγος Φλώρ. Καρτσάτου 62 ετών, 27) Παρασκευή σύζ. Ιωαν. Μπαρδάνη 66 ετών.
Εις πατριωτικός λόγος.
Όταν οι επαναστάται της Θεσσαλονίκης μετά των Άγγλων κατά το χωρίον Χαλκί, πρωτεύουσαν της Τραγαίας, ο βενιζελικός ιατρός Μάρκος Βαλληνδράς εξεφώνησε προς τους χωρικούς τον εξής βαρυσήμαντον και μεστόν ουσιαστικών επιχειρημάτων πατριωτικότατον λόγον:
«Τώρα με την κατάληψιν της νήσου υπό των Άγγλων θα ζήσετε αλά Αμερικάνα. Οι Άγγλοι θα σας διορθώσουν τους δρόμους, θα σας κουβαλήσουν αυτοκίνητα δια τάς συγκοινωνίας σας, δεν θα πληρώνετε κανένα φόρον, θα περάσετε ζωή και κότα, δεν θα σπάζετε στη δουλειά.
Κατέληξε δε ερωτών τους ακροατάς του. «Είπατε μου σας παρακαλώ επί 70 χρόνια τι μας έκαμεν η Ελλάς ; Μόνον στους φόρους μας έσπασε». Μετά το τέλος του λόγου του εζητωκραύγασεν υπέρ του Βενιζέλου, ουδείς όμως εκ των κατοίκων απήντησε.
Διότι ο πρώην βουλευτής των κ. Ναυπλιωτης απεπειράθη να τον αντικρούση συνελήφθη αμέσως και ωδηγήθη εις την Αστυνομίαν. Οι συγχώριοί του Δαμαργιανίται επετέθησαν κατά των χωροφυλάκων και τον απηλευθέρωσαν. Την νύκτα όμως, στασιασται μετ' εντοπίων τινών ως οδηγών, μεταξύ των οποίων ήσαν ο Λεωνίδας Βαλληνδράς, κάποιος Περιστεράκης κρεωπώλης εκ Κρήτης, φυγόδικος εκ ταύτης και από ετών διαμένων εις Νάξον, τον συνέλαβον και πάλιν μεταβαίνοντα να κοιμηθη εις άλλο χωρίον και τον ωδήγησαν εις Νάξον, χάρις όμως εις την παρέμβασιν δυτικών φίλων του αφέθη ελεύθερος.
ΠΗΓΗ:
ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΕΜΜ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ: Η τραγωδία της Απειράνθου, Εν Αθήναις, τυπογραφείον Εστία, 1921
