του
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
- φιλολόγου - παιδαγωγού
 |
| Το Σχολείο ως Αποτυχία Δέσμευσης (Commitment) |
Η στροφή ενός 15χρονου σήμερα προς ομάδες που υιοθετούν την αισθητική των μαύρων ρούχων και τη μουσική κουλτούρα της Trap δεν είναι ένα εντελώς νέο κοινωνιολογικό φαινόμενο, αλλά μια σύγχρονη εκδοχή ενός προβλήματος που μελετήθηκε ήδη από τον Μεσοπόλεμο: την αποτυχία των συμβατικών κοινωνικών δομών να προσφέρουν αναγνώριση και νόημα.
Η απάντηση στο ερώτημα «Τι φταίει;» βρίσκεται στην αδυναμία του κοινωνικού ελέγχου, ο οποίος, στην εποχή μας, έχει απλώς μεταμορφώσει τις «γειτονιές» του.
Η Κληρονομιά της Κοινωνικής Αποδιοργάνωσης
Τη δεκαετία του 1920, οι κοινωνιολόγοι της Σχολής του Σικάγου, ιδίως οι Clifford Shaw και Henry McKay, μελέτησαν τη νεανική παραβατικότητα μέσω της Θεωρίας της Κοινωνικής Αποδιοργάνωσης. Αυτοί οι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα υψηλότερα ποσοστά παραβατικότητας συγκεντρώνονταν σταθερά στη «Ζώνη Μετάβασης» των πόλεων, μια περιοχή που χαρακτηριζόταν από:
Θεσμική Αδυναμία: Η οικογένεια, το σχολείο και οι τοπικές οργανώσεις αδυνατούσαν να επιβάλλουν κοινές αξίες και να διατηρήσουν την τάξη.
Χαλαροί Κοινωνικοί Δεσμοί: Η υψηλή κινητικότητα και η πολυεθνικότητα δεν επέτρεπαν τη δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ των κατοίκων.
Σε αυτό το κενό, όπως απέδειξε ο Frederick Thrasher με τη μελέτη των συμμοριών, οι ομάδες συνομηλίκων παρείχαν μια εναλλακτική κοινωνική δομή. Εκεί, ο νέος έβρισκε κανόνες, ρόλους και, κυρίως, αναγνώριση – στοιχεία που του στερούσε η συμβατική κοινωνία.
Η Νέα «Ψηφιακή Ζώνη Μετάβασης»
Σήμερα, η «Ζώνη Μετάβασης» δεν είναι πλέον μόνο μια φυσική περιοχή. Είναι ένα κοινωνικό και ψηφιακό κενό που δημιουργείται από την κρίση των θεσμών και την υπερβολική ταχύτητα της αλλαγής.
1. Η Κρίση του Συμβατικού Ελέγχου
Το Σχολείο ως Αποτυχία Δέσμευσης: Το εκπαιδευτικό σύστημα συχνά αποτυγχάνει να προσφέρει στον έφηβο μια αίσθηση δέσμευσης (commitment) σε έναν ρεαλιστικό και ελκυστικό επαγγελματικό ή ακαδημαϊκό στόχο. Η απουσία αυτής της δέσμευσης καθιστά λιγότερο σημαντική τη συμμόρφωση στους κανόνες του.
Είναι ένα κρίσιμο σημείο στην ανάλυση της νεανικής παραβατικότητας. Η αποτυχία του σχολείου ως θεσμού δέσμευσης συνδέεται άμεσα με την Θεωρία του Κοινωνικού Ελέγχου (κυρίως του Travis Hirschi), η οποία υποστηρίζει ότι όταν οι δεσμοί του ατόμου με τη συμβατική κοινωνία είναι αδύναμοι, αυξάνεται η πιθανότητα για αποκλίνουσα συμπεριφορά.Το Σχολείο ως Αποτυχία Δέσμευσης (Commitment)Η δέσμευση (commitment), ως ένας από τους τέσσερις πυλώνες του κοινωνικού δεσμού, αναφέρεται στην επένδυση που έχει κάνει το άτομο στους συμβατικούς, νόμιμους στόχους της κοινωνίας (π.χ. εκπαίδευση, καριέρα, οικονομική επιτυχία). Όταν αυτή η επένδυση είναι υψηλή, το κόστος της παραβατικής συμπεριφοράς (η απώλεια δηλαδή αυτής της επένδυσης) λειτουργεί αποτρεπτικά.Η αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος να ενισχύσει αυτή τη δέσμευση εκδηλώνεται σε τρία βασικά επίπεδα:1. Η Αδυναμία Σύνδεσης με τον Πραγματικό Στόχο (Ρεαλιστικότητα)Πολλοί έφηβοι βλέπουν το σχολείο ως έναν αφηρημένο ή υπερβολικά μακρινό ενδιάμεσο σταθμό, χωρίς να αντιλαμβάνονται τη ρεαλιστική σύνδεσή του με έναν ελκυστικό επαγγελματικό στόχο:Απόσταση από την Αγορά Εργασίας: Το αναλυτικό πρόγραμμα συχνά είναι αποκομμένο από τις σύγχρονες ανάγκες της αγοράς και τις δεξιότητες που απαιτούνται. Ο έφηβος δεν βλέπει πώς η προσπάθειά του στα μαθήματα θα μεταφραστεί σε μια επιθυμητή και εφικτή ζωή.Απουσία Ελκυστικών Επιλογών: Για νέους που προέρχονται από περιβάλλοντα χαμηλότερων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, οι παραδοσιακοί ακαδημαϊκοί στόχοι (π.χ. πανεπιστήμιο) μπορεί να φαίνονται μη ρεαλιστικοί ή δυσπρόσιτοι. Όταν οι συμβατικοί δρόμοι προς την επιτυχία μπλοκάρονται, το άτομο είναι πιο πιθανό να υιοθετήσει παράνομους ή μη συμβατικούς τρόπους για την επίτευξη στόχων (όπως η γρήγορη απόκτηση πλούτου που προβάλλει η κουλτούρα της Trap).2. Η Έλλειψη Εμπλοκής και Νοήματος (Ελκυστικότητα)Η δέσμευση απαιτεί ενεργή συμμετοχή (involvement) και ενδιαφέρον. Όταν το σχολικό περιβάλλον είναι:Αδιάφορο και Μονότονο: Η παθητική παρακολούθηση, οι διδακτικές μέθοδοι που δεν ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη και η έμφαση στην αποστήθιση οδηγούν σε βαρεμάρα και αποδέσμευση.Ανταγωνιστικό και Αποκλειστικό: Όταν η αποτυχία ή ο χαμηλός βαθμός οδηγεί σε στιγματισμό και περιθωριοποίηση, το σχολείο γίνεται πηγή αποθάρρυνσης αντί για ενθάρρυνσης. Ο έφηβος που βιώνει την αποτυχία σε αυτόν τον θεσμό, έχει λιγότερα να χάσει αν στραφεί στην παραβατικότητα.3. Η Μείωση του Κόστους της ΠαραβατικότηταςΗ ουσία της αποτυχίας δέσμευσης είναι η εξής: Κόστος Παραβατικότητας= Αξία της Επένδυσης στους Συμβατικούς Στόχους
Εάν ο έφηβος δεν νιώθει ότι έχει επενδύσει τίποτα στο σχολείο (δηλαδή δεν έχει στόχο, δεν έχει καλούς βαθμούς, δεν έχει σχέση με τους δασκάλους), τότε η απειλή της σχολικής αποβολής, της χαμηλής επίδοσης ή ακόμη και του κοινωνικού στιγματισμού δεν είναι αρκετή για να τον κρατήσει μακριά από την αποκλίνουσα συμπεριφορά.Η μη-συμμόρφωση στους σχολικούς κανόνες (π.χ. απουσίες, βία, χρήση ουσιών) γίνεται ένας μικρός κίνδυνος σε σύγκριση με την άμεση ανταμοιβή (αναγνώριση, συγκίνηση, αίσθημα δύναμης) που προσφέρει η ομάδα συνομηλίκων ή η υποκουλτούρα.Συνεπώς, το σχολείο, αντί να λειτουργεί ως οχυρό κοινωνικού ελέγχου, γίνεται η πρώτη «εξουσιάζουσα αρχή» που απορρίπτει ο έφηβος, ανοίγοντας τον δρόμο για την απόρριψη και άλλων, ευρύτερων, κοινωνικών κανόνων.
Η Οικογένεια ως Αδύναμος Δεσμός: Σε πολλές σύγχρονες οικογένειες, η έλλειψη πραγματικού συναισθηματικού δεσμού (attachment) ή η δυσλειτουργία δημιουργεί ένα συναισθηματικό κενό. Ο έφηβος νιώθει αποκομμένος και αναζητά τη συντροφικότητα και την αποδοχή αλλού.
2. Η Υποκουλτούρα Trap ως Νέα «Συμμορία»
Η υιοθέτηση της αισθητικής και της μουσικής Trap από ομάδες νέων λειτουργεί ως ο πλέον προσβάσιμος μηχανισμός αναπλήρωσης για την κοινωνική αποδιοργάνωση:
| Σύγχρονη Υποκουλτούρα (Trap) | Αντιστοιχία στην Κοινωνική Αποδιοργάνωση |
| Μαύρα Ρούχα & Αισθητική | Διακριτή Ταυτότητα: Ένας ορατός τρόπος διαφοροποίησης από το «σύστημα» και έκφρασης απόρριψης. |
| Μουσικά Θέματα (Χρήμα, Δρόμος, Άρνηση) | Αναγνώριση: Απενοχοποιεί την περιθωριοποίηση και νομιμοποιεί την επιθυμία για άμεσο υλικό όφελος, προσφέροντας έναν εναλλακτικό, «σκληρό» ρόλο. |
| Ομάδα Συνομηλίκων (Crew) | Συντροφικότητα & Δομή: Προσφέρει ισχυρούς δεσμούς, αίσθημα ανήκειν και κοινούς κώδικες, που λειτουργούν ως άτυπος κοινωνικός έλεγχος εντός της ομάδας. |
3. Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: Ο Πολλαπλασιαστής
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι η αιτία, αλλά ο επιταχυντής και ο πολλαπλασιαστής της αποδιοργάνωσης. Μέσω αυτών:
Γενικεύεται η Αποκλίνουσα Συμπεριφορά: Οι ράπερς ή οι influencers των υποκουλτούρων γίνονται πρότυπα. Η αποκλίνουσα συμπεριφορά (π.χ. βία, επιθετικότητα, επίδειξη) προβάλλεται ως status symbol, ενισχύοντας τη μίμηση.
Ενισχύεται ο Ηθικός Πανικός: Η υπερπροβολή των φαινομένων αυτών από τα συμβατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης δημιουργεί έναν ηθικό πανικό στην ενήλικη κοινωνία, ο οποίος, αντί να αποτρέπει, συχνά γοητεύει τους νέους, ενισχύοντας την αίσθηση ότι ανήκουν σε κάτι «απαγορευμένο» και ισχυρό.
Συμπέρασμα
Αυτό που φταίει όταν ένας 15χρονος στρέφεται στην υποκουλτούρα της Trap είναι η διαχρονική έλλειψη αποτελεσματικού κοινωνικού ελέγχου. Όταν οι παραδοσιακοί θεσμοί (οικογένεια, σχολείο) αδυνατούν να προσφέρουν έναν νόμιμο και ελκυστικό δρόμο προς την αναγνώριση, η νεανική υποκουλτούρα αναλαμβάνει τον ρόλο του «αντι-θεσμού».
Δεν είναι απλώς μια μόδα, είναι μια δραματική κοινωνική απάντηση στην αίσθηση της αποξένωσης και της αποτυχίας που βιώνουν οι νέοι, και η οποία απλώς βρήκε τη σύγχρονη έκφρασή της στην αισθητική των μαύρων ρούχων και στους ρυθμούς της
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Κλασικά Έργα της Σχολής του Σικάγου (Μεσοπόλεμος)
Αυτά τα έργα αποτελούν τη βάση για τη Θεωρία της Κοινωνικής Αποδιοργάνωσης και τη μελέτη των συμμοριών, που εξηγούν τη δημιουργία εναλλακτικών κοινωνικών δομών.
- Shaw, C. R., & McKay, H. D. (1942). Juvenile Delinquency and Urban Areas: A Study of Rates of Delinquency in Relation to Differential Characteristics of Local Communities in American Cities. Chicago: University of Chicago Press.Το θεμελιώδες έργο για τη Θεωρία της Κοινωνικής Αποδιοργάνωσης και τη σύνδεση της παραβατικότητας με τη «Ζώνη Μετάβασης» (Zone of Transition).
- Thrasher, F. M. (1927). The Gang: A Study of 1,313 Gangs in Chicago. Chicago: University of Chicago Press.Κλασική μελέτη για τον σχηματισμό και τη λειτουργία των νεανικών συμμοριών ως απάντηση στην αδυναμία των συμβατικών θεσμών.
Κλασικά Έργα Κοινωνικού Ελέγχου (Η Θεωρία της Δέσμευσης)
Αυτά τα κείμενα παρέχουν το θεωρητικό πλαίσιο για την έννοια της δέσμευσης (commitment) και τον ρόλο των θεσμών (όπως το σχολείο) στον κοινωνικό έλεγχο.
- Hirschi, T. (1969). Causes of Delinquency. Berkeley: University of California Press.Το πιο σημαντικό έργο για τη Θεωρία του Κοινωνικού Δεσμού, που εισάγει τους τέσσερις πυλώνες: Δέσμευση (commitment), Δεσμός (attachment), Εμπλοκή (involvement), Πίστη (belief).
- Reiss, A. J. (1951). Delinquency as the Failure of Personal and Social Controls. American Sociological Review, 16(2), 196–207.Μια από τις πρώτες διατυπώσεις της θεωρίας, που εστιάζει στην αποτυχία τόσο του προσωπικού όσο και του κοινωνικού ελέγχου.
Σύγχρονες Θεωρίες και Εφαρμογές (Υποκουλτούρες & Σχολείο)
Αυτά τα έργα συνδέουν τις κλασικές θεωρίες με σύγχρονες κοινωνικές δομές και υποκουλτούρες.
- Cohen, A. K. (1955). Delinquent Boys: The Culture of the Gang. New York: Free Press.Αν και ελαφρώς προγενέστερο, εξηγεί πώς οι νεαροί από τα κατώτερα στρώματα δημιουργούν μια παραβατική υποκουλτούρα ως απάντηση στην αποτυχία τους να επιτύχουν τους μεσοαστικούς στόχους στο σχολείο.
- Agnew, R. (1992). Foundation for a General Strain Theory of Crime and Delinquency. Criminology, 30(1), 47–87.Μια σύγχρονη προσέγγιση που εξηγεί πώς το άγχος και η απογοήτευση (π.χ. λόγω της αποτυχίας στο σχολείο) οδηγούν σε παραβατική συμπεριφορά.
- Katz, J. (1988). Seductions of Crime: Moral and Sensual Attractions of Doing Evil. New York: Basic Books.Προσφέρει μια φαινομενολογική προσέγγιση στην παραβατικότητα, εξηγώντας πώς η συγκίνηση και η αναγνώριση που προσφέρει η αποκλίνουσα συμπεριφορά (συχνά μέσω των υποκουλτούρων) λειτουργούν ως άμεσο κίνητρο για τους νέους.
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου