Το Αγριόπαιδο του Αβερόν: Κοινωνιολογία & Παιδαγωγική της Ανθρώπινης Φύσης

του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

- φιλολόγου - παιδαγωγού

το "Αγριόπαιδο του Αβερόν"

Στις 9 Ιανουαρίου 1800, τα δάση της Νότιας Γαλλίας αποκάλυψαν ένα μυστηριώδες ον που έμελλε να γίνει ένα από τα πιο συναρπαστικά και αμφιλεγόμενα κλινικά περιστατικά στην ιστορία της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας και της παιδαγωγικής: το "Αγριόπαιδο του Αβερόν". Η περίπτωση αυτού του αγοριού, που βρέθηκε να ζει σε συνθήκες άγριας φύσης, χωρίς ανθρώπινη επαφή, προσφέρει μια μοναδική ματιά στη διαμόρφωση της ανθρώπινης ταυτότητας, της γλώσσας και της κοινωνικοποίησης.

Όπως περιγράφει ο A. Giddens (2002:77-78), η αρχική του εμφάνιση ήταν σοκαριστική: «Παρόλο ότι περπατούσε όρθιο, έμοιαζε πιο πολύ για ζώο παρά για άνθρωπος, αν και γρήγορα έγινε φανερό πως επρόκειτο για αγόρι δέκα ως δώδεκα χρόνων. Μιλούσε μόνο με γρυλισμούς και παράδοξες κραυγές. Το παιδί δεν είχε προφανώς ιδέα περί ατομικής υγιεινής και ανακουφιζόταν όπου εύρισκε.» Αυτή η αρχική εικόνα αναδεικνύει την απόλυτη απουσία κοινωνικοποίησης και την κυριαρχία των ενστίκτων, κάτι που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την ανθρώπινη φύση όπως τη γνωρίζουμε.

Κοινωνιολογικά Πορίσματα: Η Κατασκευή του Ανθρώπινου Εαυτού

Η περίπτωση του Βίκτωρα, όπως ονομάστηκε αργότερα το αγόρι, αποτελεί μια ζωντανή απόδειξη της θεμελιώδους κοινωνιολογικής αρχής ότι ο άνθρωπος δεν γεννιέται άνθρωπος, αλλά γίνεται άνθρωπος μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση. Ο Émile Durkheim, ένας από τους ιδρυτές της κοινωνιολογίας, τόνισε τη σημασία της κοινωνικής συνείδησης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης για την ανάπτυξη του ατόμου. Το αγριόπαιδο του Αβερόν, στερούμενο αυτής της ενσωμάτωσης, παρουσίαζε μια πρωτόγονη μορφή ύπαρξης.

Η Κοινωνική Ενσωμάτωση για τον Durkheim είναι η δύναμη των δεσμών που συνδέουν το άτομο με την κοινωνική του ομάδα. Είναι ο βαθμός στον οποίο το άτομο συμμετέχει και υιοθετεί τις κοινές αξίες, πεποιθήσεις (συλλογική συνείδηση) και δράσεις της κοινωνίας.

Ο Durkheim υποστήριξε ότι η ενσωμάτωση είναι ζωτικής σημασίας για την κοινωνική συνοχή και την ψυχική υγεία. Η έλλειψη ενσωμάτωσης (απομόνωση) οδηγεί σε εγωιστική αυτοκτονία, ενώ η υπερβολική ενσωμάτωση (πλήρης ταύτιση με την ομάδα) οδηγεί σε αλτρουιστική αυτοκτονία.

 Τρία Βασικά Αποσπάσματα

1. Ομάδες και Αυτοκτονία:

   «Η αυτοκτονία ποικίλλει αντιστρόφως ανάλογα με τον βαθμό ενσωμάτωσης των θρησκευτικών, οικογενειακών και πολιτικών κοινωνικών ομάδων στις οποίες ανήκουν τα άτομα.» (Η Αυτοκτονία)

2. Το Νόημα της Ύπαρξης:

   «Αν το άτομο δεν σκέφτεται παρά μόνο τον εαυτό του, δεν έχει άλλο λόγο να ζήσει, γιατί τίποτε δεν συνδέει τον σκοπό της ζωής του με έναν σκοπό που θα τον ξεπερνά.» (Η Αυτοκτονία)

3. Η Συλλογική Βάση:

   «Το σύνολο των πεποιθήσεων και των αισθημάτων που είναι κοινά στον μέσο όρο των μελών μιας ίδιας κοινωνίας σχηματίζει... την συλλογική ή κοινή συνείδηση.» (Περί του Κοινωνικού Καταμερισμού της Εργασίας)

Η αδυναμία του να επικοινωνήσει με τη γλώσσα των ανθρώπων είναι ιδιαίτερα ενδεικτική. «Παρά ταύτα, παρέμεινε αδιάφορο στα παιχνίδια και δεν μπόρεσε ποτέ να προφέρει παρά λίγες μόνο λέξεις.» (A. Giddens, 2002:78). Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της γλώσσας όχι μόνο ως μέσου επικοινωνίας, αλλά ως θεμέλιου λίθου της σκέψης και της συνείδησης. Ο George Herbert Mead, με τη θεωρία του για τον συμβολικό ιντερακτιονισμό, υποστήριξε ότι ο εαυτός (self) αναπτύσσεται μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους και την υιοθέτηση των ρόλων τους, μέσω της γλώσσας και των συμβόλων. Χωρίς αυτή την αλληλεπίδραση, ο Βίκτωρ παρέμενε σε ένα επίπεδο προ-εαυτού.

Η άρνησή του να φορέσει ρούχα και η αδιαφορία του για τους κανόνες υγιεινής αντανακλούν την απουσία πολιτισμικής μάθησης. Ο Clifford Geertz, ανθρωπολόγος, όρισε τον πολιτισμό ως "ένα σύστημα κληρονομημένων αντιλήψεων, που εκφράζονται σε συμβολικές μορφές, με τα μέσα των οποίων οι άνθρωποι επικοινωνούν, διαιωνίζουν και αναπτύσσουν τις γνώσεις τους και τις στάσεις τους απέναντι στη ζωή". Το αγριόπαιδο στερούνταν αυτού του πολιτισμικού πλαισίου.

Βιβλικές Αναφορές και η Ανθρώπινη Φύση

Η βιβλική παράδοση, αν και δεν ασχολείται άμεσα με περιπτώσεις "άγριων παιδιών", προσφέρει μια ενδιαφέρουσα οπτική για την ανθρώπινη φύση και την ανάγκη για κοινωνία. Η δημιουργία του ανθρώπου "κατ' εικόνα και ομοίωση" Θεού (Γένεση 1:26) υποδηλώνει μια εγγενή ικανότητα για κοινωνικότητα, λογική και ηθική. Ωστόσο, η πτώση του ανθρώπου από τον Παράδεισο (Γένεση 3) μπορεί να ερμηνευθεί ως η απομάκρυνση από μια ιδανική κατάσταση, όπου η φύση του ανθρώπου ήταν σε πλήρη αρμονία.

Η περίπτωση του Βίκτωρα δείχνει ότι η "εικόνα" του Θεού δεν είναι απλώς βιολογική, αλλά και κοινωνική και πνευματική. Χωρίς την καλλιέργεια που προσφέρει η κοινωνία, η "εικόνα" αυτή παραμένει ατελής. Ο ψαλμωδός λέει: «Τι είναι άνθρωπος, ώστε να τον ενθυμάσαι; Ή υιός ανθρώπου, ώστε να τον επισκέπτεσαι; Τον έκαμες ολίγον τι κατώτερον των αγγέλων, με δόξαν και τιμήν τον εστεφάνωσας.» (Ψαλμός 8:4-5). Αυτή η "δόξα και τιμή" προϋποθέτει την ανάπτυξη των ανθρωπίνων ικανοτήτων, κάτι που το αγριόπαιδο δεν είχε την ευκαιρία να βιώσει στην απομόνωση.

Παιδαγωγικές Προεκτάσεις: Η Σημασία της Πρώιμης Μάθησης

Οι προσπάθειες να μεταμορφωθεί ο Βίκτωρ "από κτήνος σε ανθρώπινο ον" στο Παρίσι, αν και εν μέρει επιτυχείς, ανέδειξαν τα όρια της παιδαγωγικής παρέμβασης σε μεγαλύτερη ηλικία. «Έμαθε να ελέγχει τις φυσικές του ανάγκες, δέχτηκε να φοράει ρούχα. Παρά ταύτα, παρέμεινε αδιάφορο στα παιχνίδια και δεν μπόρεσε ποτέ να προφέρει παρά λίγες μόνο λέξεις.» (A. Giddens, 2002:78).

Αυτό το συμπέρασμα είναι κρίσιμο για τις σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες, ιδίως αυτές που τονίζουν την περίοδο των ευαίσθητων περιόδων μάθησης. Η Maria Montessori, για παράδειγμα, μίλησε για "απορροφητικό νου" στα πρώτα χρόνια της ζωής, όπου τα παιδιά απορροφούν πληροφορίες από το περιβάλλον τους με μοναδική ευκολία. Η περίπτωση του Βίκτωρα υποδεικνύει ότι η απουσία ερεθισμάτων και κοινωνικής αλληλεπίδρασης κατά τη διάρκεια αυτών των κρίσιμων περιόδων μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτες ελλείψεις στην ανάπτυξη.

Ο Jean Piaget, με τη θεωρία του για τη γνωστική ανάπτυξη, θα υποστήριζε ότι ο Βίκτωρ δεν είχε την ευκαιρία να περάσει μέσα από τα στάδια ανάπτυξης της σκέψης, καθώς του έλειπαν οι απαραίτητες αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους. Η αδυναμία του να μάθει πλήρως την ανθρώπινη γλώσσα, «Φαίνεται πως ή δεν ήθελε ή δεν ήταν σε θέση να μάθει εντελώς την ανθρώπινη γλώσσα...» (A. Giddens, 2002:78), υποδηλώνει ότι υπήρχε ένα κρίσιμο παράθυρο για την απόκτηση της γλώσσας που είχε πλέον κλείσει.

Συμπέρασμα

Το αγριόπαιδο του Αβερόν παραμένει ένα διαχρονικό παράδειγμα για την κοινωνιολογία και την παιδαγωγική. Μας υπενθυμίζει ότι η ανθρώπινη φύση δεν είναι ένα στατικό, έμφυτο φαινόμενο, αλλά μια δυναμική διαδικασία που διαμορφώνεται αδιάκοπα από το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Η γλώσσα, η κοινωνικοποίηση και η πρώιμη μάθηση αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους της ανθρώπινης ανάπτυξης, χωρίς τους οποίους ο άνθρωπος παραμένει μια σκιά του δυναμικού του εαυτού του. Η ιστορία του Βίκτωρα είναι μια δραματική προειδοποίηση για τις συνέπειες της απομόνωσης και μια ισχυρή επιβεβαίωση της αναγκαιότητας της ανθρώπινης επαφής και της παιδείας για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη κάθε ατόμου.

***

Αν δεχτούμε ότι η ανθρώπινη φύση είναι μια δυναμική κοινωνική κατασκευή, τότε η σχολική αποτυχία στην καλλιέργεια της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς μπορεί να εντοπιστεί σε παράγοντες που αποδυναμώνουν αυτούς ακριβώς τους ακρογωνιαίους λίθους—την κοινωνικοποίηση, τη γλώσσα και τη μάθηση—μέσα στο σχολικό και ευρύτερο πλαίσιο.

Τι Πηγαίνει Στραβά στα Σύγχρονα Σχολεία και στην Κοινωνικοποίηση των Εφήβων

Η απόκλιση των εφήβων από την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά συχνά πηγάζει από μια σειρά αλληλοσυνδεόμενων αδυναμιών στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστημα:

1. Αποδυνάμωση της Κοινωνικοποίησης (Ακρογωνιαίος Λίθος 1)

Υπερβολική Έμφαση στη Γνωστική Ύλη (vs. Κοινωνική Μάθηση): Τα σύγχρονα σχολεία συχνά ιεραρχούν την παροχή γνώσεων και την επίτευξη υψηλών βαθμών έναντι της καλλιέργειας κοινωνικών δεξιοτήτων (soft skills), της ενσυναίσθησης και της συνεργασίας. Η συμπεριφορά θεωρείται δευτερεύουσα έναντι της ακαδημαϊκής επίδοσης.

Ηλεκτρονική Απομόνωση (Digital Disruption): Η εκτεταμένη χρήση οθονών και social media (ειδικά μετά την πανδημία) έχει αντικαταστήσει τον φυσικό χρόνο κοινωνικοποίησης. Οι έφηβοι μαθαίνουν να επικοινωνούν με εικονικούς κανόνες, όπου η άμεση συνέπεια της μη αποδεκτής συμπεριφοράς είναι αόρατη.

2. Παραμέληση της Γλωσσικής Καλλιέργειας (Ακρογωνιαίος Λίθος 2)

Γλώσσα ως Απλός Κώδικας: Το σχολείο αντιμετωπίζει τη γλώσσα πρωτίστως ως εργαλείο εξέτασης (γραμματική, συντακτικό) και όχι ως θεμελιώδες εργαλείο σκέψης, συναισθηματικής έκφρασης και επίλυσης συγκρούσεων.

Αδυναμία Έκφρασης Συναισθημάτων: Όταν οι έφηβοι δεν έχουν το πλούσιο λεξιλόγιο ή τον γλωσσικό μηχανισμό για να εκφράσουν τη frustration, τον θυμό ή την ανασφάλειά τους, καταφεύγουν σε πράξεις μη αποδεκτής συμπεριφοράς (βία, bullying, παθητική αντίσταση) ως υποκατάστατο της επικοινωνίας. Η φτωχή γλωσσική ανάπτυξη οδηγεί σε φτωχή κοινωνική έκφραση.

3. Αδυναμίες στην Πρώιμη Μάθηση και τον Ρόλο του Σχολείου (Ακρογωνιαίος Λίθος 3)

Απουσία Ενσυναίσθησης (Empathy Deficit): Η ενσυναίσθηση, η ικανότητα δηλαδή να βλέπεις τον κόσμο μέσα από τα μάτια του άλλου, είναι μια μαθημένη δεξιότητα. Τα σχολικά προγράμματα συχνά δεν εντάσσουν συστηματικά δραστηριότητες κοινωνικο-συναισθηματικής μάθησης (SEL) που να διδάσκουν την αναγνώριση των συναισθημάτων και την προοπτική του άλλου.

Η Κουλτούρα του Εγωισμού και του Ανταγωνισμού: Η έμφαση στον ατομικό ανταγωνισμό, την ατομική επιτυχία και το «εγώ» (υποκινούμενη από την ευρύτερη κοινωνία και τα social media) έρχεται σε σύγκρουση με την έννοια της συλλογικής ευθύνης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης που απαιτούνται για την αποδεκτή συμπεριφορά.

Διαζύγιο Σχολείου-Οικογένειας-Κοινωνίας: Το σχολείο λειτουργεί απομονωμένο, αδυνατώντας να γεφυρώσει τις τεράστιες διαφορές στην ανατροφή, τις αξίες και τις συμπεριφορές που φέρνουν οι μαθητές από τα διαφορετικά περιβάλλοντά τους. Το αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει ενιαίο μέτωπο ενάντια στην προβληματική συμπεριφορά.

Εν ολίγοις, ενώ το αγριόπαιδο του Αβερόν υπέστη απόλυτη αποστέρηση της κοινωνικοποίησης, οι σημερινοί έφηβοι βιώνουν μια διαστρεβλωμένη ή ελλειμματική κοινωνικοποίηση, όπου το ψηφιακό περιβάλλον και η σχολική έμφαση στη γνώση έχουν υποκαταστήσει την ουσιαστική, πρόσωπο με πρόσωπο, κοινωνική και ηθική μάθηση.

📚 Βιβλιογραφία

1. Το Αγριόπαιδο του Αβερόν και Κοινωνικοποίηση

• Giddens, A. (2002). Κοινωνιολογία. (Μτφρ. Δ. Μέλισσας). Αθήνα: Gutenberg. (Αναφορά στην περίπτωση του Βίκτωρα του Αβερόν ως κλασικό παράδειγμα της σημασίας της κοινωνικοποίησης).
• Itard, J. M. G. (1801/1962). The Wild Boy of Aveyron. New York: Appleton-Century-Crofts. (Η πρωτότυπη μελέτη και έκθεση του γιατρού που ανέλαβε την εκπαίδευση του Βίκτωρα).

2. Θεμελιώδεις Κοινωνιολογικές Θεωρίες

• Durkheim, É. (1897/2013). Η Αυτοκτονία: Μελέτη Κοινωνιολογίας. (Μτφρ. Γ. Δράκος). Αθήνα: Κάλβος. (Βασική πηγή για την έννοια της Κοινωνικής Ενσωμάτωσης και της Συλλογικής Συνείδησης).
• Mead, G. H. (1934/2008). Mind, Self and Society: From the Standpoint of a Social Behaviorist. Chicago: University of Chicago Press. (Βασική πηγή για την ανάπτυξη του Εαυτού μέσω της γλώσσας και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης – Συμβολικός Ιντερακτιονισμός).
• Geertz, C. (1973). The Interpretation of Cultures: Selected Essays. New York: Basic Books. (Αναφορά στη σημασία του Πολιτισμού ως συστήματος συμβόλων που διαμορφώνει την ανθρώπινη νόηση και συμπεριφορά).

3. Παιδαγωγικές και Αναπτυξιακές Θεωρίες

• Piaget, J. (1952). The Origins of Intelligence in Children. New York: International Universities Press. (Θεωρία Γνωστικής Ανάπτυξης: Υπογραμμίζει τη σημασία της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον για τη διαμόρφωση της σκέψης).
• Montessori, M. (1967). The Absorbent Mind. New York: Holt, Rinehart & Winston. (Αναφορά στον "Απορροφητικό Νου" και στις ευαίσθητες περιόδους μάθησης κατά τα πρώτα χρόνια ζωής, κρίσιμες για την απόκτηση της γλώσσας και της συμπεριφοράς).