Ο Παιδαγωγός ως Δημιουργός, όχι ως Υπάλληλος Εκτελεστής: Η Επανάσταση της Σχέσης στην Εκπαίδευση

του 

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-φιλολόγου

ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΟΧΙ ΑΣΤΥΦΥΛΑΚΑΣ

Η εκπαίδευση, στον πυρήνα της, είναι μια πράξη ανθρωποκεντρική. Δεν είναι μια γραμμή παραγωγής γνώσης, ούτε ένας διοικητικός μηχανισμός επιβολής κανόνων. Και όμως, συχνά, ο ρόλος του καθηγητή συρρικνώνεται σε εκείνον του δημόσιου υπαλλήλου: ενός λειτουργού επιφορτισμένου με την τήρηση νόμων, την καταγραφή απουσιών, την αυστηρή εφαρμογή εγκυκλίων και την επιβολή ποινών.

Αυτή η συρρίκνωση είναι μια τραγική παρεξήγηση του εκπαιδευτικού έργου, μια ιδεολογική αλλοίωση που στερεί από το σχολείο την ψυχή του.

Η Αντίφαση του Διπλού Ρόλου

Ο εκπαιδευτικός, ναι, είναι και δημόσιος υπάλληλος με την τυπική έννοια: διορίζεται από το κράτος, αμείβεται από αυτό και υπάγεται σε έναν κώδικα. Αυτό το νομικό πλαίσιο διασφαλίζει τη δομή και τη λειτουργία του συστήματος. Ωστόσο, η ουσία της αποστολής του βρίσκεται στον τίτλο του παιδαγωγού, μια λέξη με βαθιές ρίζες που παραπέμπει σε εκείνον που «άγει» το παιδί, το οδηγεί, το διαμορφώνει.

Εκεί βρίσκεται η αντίφαση:

• Ο Δημόσιος Υπάλληλος εκτελεί. Έχει την εγκύκλιο ανά χείρας. Η δράση του είναι γραφειοκρατική και απρόσωπη. Κριτήριό του είναι η νομιμότητα.
• Ο Παιδαγωγός δημιουργεί. Έχει την ηθική και την ενσυναίσθηση ως πυξίδα. Η δράση του είναι διαπροσωπική και προσαρμοσμένη. Κριτήριό του είναι η ανάπτυξη του μαθητή, η δικαιοσύνη και η ευελιξία.

Όταν ο καθηγητής επιλέγει να λειτουργήσει αποκλειστικά ως εκτελεστικό όργανο, μετατρέπει την αίθουσα διδασκαλίας σε διοικητικό γραφείο. Η γνώση γίνεται διαδικασία και ο μαθητής ένας αριθμός ή μια μονάδα που πρέπει να συμμορφωθεί.

Η Δύναμη της Παιδαγωγικής Ελευθερίας

Ο αληθινός παιδαγωγός δεν είναι δέσμιος των κανόνων, αλλά δημιουργός σχέσεων. Γνωρίζει ότι ο νόμος είναι το ελάχιστο πλαίσιο, αλλά η πραγματική μάθηση και η διαμόρφωση χαρακτήρα απαιτούν υπέρβαση.

Η παιδαγωγική ελευθερία δεν είναι παραβίαση κανόνων, αλλά η ικανότητα να τους ερμηνεύεις και να τους εφαρμόζεις με στόχο τον μαθητή.

Από την Ποινή στην Αποκατάσταση: Αντί για την ψυχρή επιβολή ποινής, ο παιδαγωγός αναζητά την αιτία της παραβατικής συμπεριφοράς και καθοδηγεί τον μαθητή στην αυτογνωσία και την αποκατάσταση της σχέσης του με την ομάδα.

Από την Υπακοή στη Συνείδηση: Αντί να απαιτεί τυφλή υπακοή στους κανόνες, ο καθηγητής καλλιεργεί τη συνείδηση και την κριτική σκέψη, ώστε ο μαθητής να επιλέγει το σωστό επειδή το κατανοεί και όχι επειδή το επιβάλλει η εξουσία.

Από την Εγκύκλιο στον Διάλογο: Αντί να κρατάει την εγκύκλιο σαν «ιερό κείμενο», ο παιδαγωγός ανοίγει διάλογο με τους μαθητές, τους γονείς και τους συναδέλφους. Η ευελιξία και η προσαρμογή γίνονται εργαλεία για την επίτευξη του τελικού, ανθρώπινου, στόχου.

Ηθική Ευθύνη και Ακαδημαϊκή Ενσυναίσθηση

Αυτό που συχνά «δεν καταλαβαίνουμε» είναι ότι ο δημόσιος υπάλληλος λογοδοτεί στη Διοίκηση, ενώ ο παιδαγωγός λογοδοτεί στην Κοινωνία και στο Μέλλον που διαμορφώνει. Η ευθύνη του καθηγητή είναι ηθική και πνευματική, πολύ πιο βαριά από τη διοικητική.

Ο καθηγητής οφείλει να είναι ένα πρότυπο ανθρώπου που κατέχει τη γνώση, αλλά κυρίως κατέχει την ενσυναίσθηση. Η μετάδοση της γνώσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καλλιέργεια της ψυχής. Αν ο εκπαιδευτικός παραμελήσει την παιδαγωγική του ιδιότητα για να γίνει απλός διεκπεραιωτής, το σύστημα θα παράγει μόνο τεχνοκράτες χωρίς ηθική πυξίδα και κριτική σκέψη.

Συμπέρασμα: Η εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει να διεκδικήσει και να αναδείξει τον παιδαγωγικό ρόλο ως τον κυρίαρχο. Ο νόμος πρέπει να υπηρετεί την παιδαγωγική και όχι το αντίστροφο. Μόνο τότε το σχολείο θα πάψει να είναι ένα μικρό διοικητικό κέντρο και θα γίνει ξανά ένας χώρος ελευθερίας, δημιουργίας και πραγματικής ανθρωποποίησης. Ο καθηγητής είναι φάρος, όχι γρανάζι. Και αυτή η διάκριση καθορίζει το είδος της κοινωνίας που χτίζουμε.