Ερωτόκριτος, Το όνειρο στη μυθιστορία

της

 Αναστασίας Γεωργούλα*

Μια νύκτα, μιαν βαθειάν αυγή το γάμον εμιλούσα

και τότες όνειρον βαρύ είδεν η Αρετούσα.

Εφάνιστή τση να θωρή νέφαλο βουρκωμένο,

και μ’ αστραπές και με βροντές καιρό ανακατωμένο.

Διαβάστε Περισσότερα

ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1880-1922)

(Εισαγωγή από το β΄ τεύχος, σελ. 7-16)

Επιμελεία της

Δώρας Ραβανίδου 

 

Από το 1880 η ποίηση και η πεζογραφία στρέφονται προς άλλες κατευθύνσεις και χρησιμοποιούν νέα εκφραστικά μέσα. Ο καινούργιος αυτός προσανατολισμός οφείλεται:

Διαβάστε Περισσότερα

ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ & ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

του

Κων. Παπαρρηγόπουλου

« ῾Ιστορία τοῦ ῾Ελληνικοῦ Ἔθνους », τ. 4

῾Ο διανοητικὸς βίος ἔχει πάντοτε πολλὴν σχέσιν πρὸς τὴν πολιτικὴν καὶ τὴν κοινωνικὴν κατάστασιν. Κατὰ δὲ τὰς τελευταίας τέσσαρας ἑκατονταετηρίδας, μετὰ τὴν ἄλωσιν, ἂν ἡ πλείστη τοῦ ἔθνους μοῖρα ὑπέκυψεν εἰς τὴν ὀσμανικὴν κυριαρχίαν, ἑτέρα οὐ μικρὰ ἐξηκολούθησεν ἐπὶ χρόνον μακρὸν διατελοῦσα ὑπὸ τὴν φραγκικήν. ῞Οθεν δύο ὡσαύτως παρήχθησαν διανοητικαὶ φάσεις· ἡ μὲν ὑπῆρξεν ἀπαύγασμα τοῦ δυτικοῦ πνεύματος, ἡ δὲ διετυπώθη κατὰ τὰς νέας πολιτικὰς καὶ κοινωνικὰς τοῦ ἔθνους περιστάσεις.

῾Ο δυτικὸς βίος ἤρχισε νὰ ἐπενεργῇ εἰς τὴν ἠθικὴν καὶ διανοητικὴν τοῦ ἔθνους κατάστασιν εὐθὺς μὲν ἀπὸ τῶν πρώτων σταυροφοριῶν, αἵτινες ἐπήγαγον τὴν ἐν Συρίᾳ ἐγκατάστασιν τῶν Φράγκων, μάλιστα δὲ ἀπὸ τῆς τρισκαιδεκάτης ἑκατονταετηρίδος, ὅτε καὶ αὐταὶ αἱ ἑλληνικαὶ χῶραι ὑπέκυψαν εἰς τὴν φραγκικὴν κυριαρχίαν. ᾽Εν Κωνσταντινουπόλει, ἔτι ἀπὸ τῶν Κομνηνῶν, εἶχον παρεισδύσει ἐν πολλοῖς τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα τῆς Δύσεως. ῾Ο Μανουὴλ Κομνηνὸς ὡμοίαζε τῇ ἀληθείᾳ πολὺ μᾶλλον ἱππότης μεσαιωνικὸς ἢ βασιλεὺς τοῦ μεσαιωνικοῦ ἑλληνὶσμοῦ. Παρεδέχθη ἐν τῷ στρατῷ τὸν βαρὺν ὁπλισμόν, τὰς μεγάλας ἀσπίδας, τὰς μακρὰς λόγχας τῶν ἱπποτῶν καὶ ᾠκειώθη τοὺς τρόπους αὐτῶν ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε ἔπραξε κατορθώματα, τὰ ὁποῖα κατέπληξαν καὶ αὐτὴν τὴν ἡρωϊκὴν ἐκείνην τῶν ἀνθρώπων γενεάν. ῞Ετερος δὲ πάλιν Κομνηνός, ὁ ᾽Ανδρόνικος, κατὰ μὲν τὰς κακίας ἦτο σκεῦος ὅλως ἰδιοφυές, κατὰ δὲ τὴν δίαιταν καὶ τοὺς τρόπους ἀληθὴς ἑσπέριος ἱππότης μᾶλλον ὴ ἀνατολικὸς βασιλόπαις. Καὶ ταῦτα μετὰ τὴν ἔναρξιν τῶν σταυροφοριῶν, πρὸ τῆς ἱδρύσεως δὲ ἔτι τῆς λατινικῆς αὐτοκρατορίας. Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὴν κατάλυσιν αὐτῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει, τῷ 1261, ἐπέζησεν αὐτόθι ἐν πολλοῖς ἡ φραγκικὴ δίαιτα ἐπὶ τῆς ἀνορθωθείσης ἑλληνικῆς μοναρχίας. ᾽Εν τῇ νέᾳ αὐλῇ ἐτελοῦντο κατὰ τὴν 14ην ἑκατονταετηρίδα ἱπποτικοὶ ἀγῶνες ἀπαράλλακτοι πρὸς τοὺς δυτικούς.

Ἀλλὰ τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα τοῦ δυτικοῦ βίου εἶχον ἐπικρατήσει φυσικῷ τῷ λόγῳ ἔτι μᾶλλον εἰς τὰς μεσημβρινωτέρας ἑλληνικὰς χώρας, ὅπου ἡ δυτικὴ κυριαρχία παρετάθη πολὺ πλέον ἢ ἐν Κωνσταντινουπόλει· εἰς τὴν κυρίως ῾Ελλάδα καὶ εἰς τὴν Πελοπόννησον, ἔνθα οἱ Φράγκοι ἦρξαν ἐπὶ δύο ἑκατονταετηρίδας, εἰς Κύπρον, εἰς Ρόδον, εἰς Κρήτην καὶ εἰς ἄλλας τοῦ Αἰγαίου πελάγους νήσους, αἵτινες διετέλεσαν ἔτι πλειότερου ὑπαγόμεναι εἰς τοὺς Φράγκους, τελευταῖον εἰς τὰς νήσους τοῦ ᾽Ιονίου πελάγους, αἵτινες μόλις πρὸ ὀλίγων ἐνιαυτῶν ἀπηλλάγησαν τῆς δυτικῆς κυριαρχίας. Δὲν ἦτο ἄρα δυνατὸν ὁ δυτικὸς οὗτος βίος νὰ μὴ ἐπενεργήσῃ ἐπὶ τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ἀλλὰ ἐνταῦθα διακριτέον τὰς χώρας τῆς κυρίως ῾Ελλάδος ἀπὸ τὰς νήσους, μικρὰς καὶ μεγάλας. Εἰς τὴν κυρίως ῞Ελλάδα ἡ δυτικὴ κυριαρχία συνετέλεσεν εἰς τὴν ἀναζωπύρησιν τοῦ μαχίμου πνεύματος τῶν κατοίκων, τοὺς ὁποίους κατέστησε συμμετόχους τῶν ἀγώνων αὐτῆς, ἥσκησε περὶ τὴν χρῆσιν τῶν ὅπλων καὶ ἀνέδειξεν οὕτως ἱκανοὺς νὰ ἐπιχειρήσωσι τὴν μακρὰν ἐκείνην καὶ πεισματώδη κατὰ τῆς τουρκοκρατίας διαμαρτύρησιν, ἥτις ἀπέληξεν εἰς τὴν μεγάλην ἐπανάστασιν. ᾽Επὶ τοῦ διανοητικοῦ ὅμως βίου τῶν χωρῶν τούτων δὲν φαίνεται ἐπενεργήσασα ἡ φραγκοκρατία. Τὸ μόνον γνωστὸν ποίημα ὅπερ δύναται νὰ λογισθῇ ὡς ἀπαύγασμα τῆς ἐν τῇ κυρίως ῞Ελλάδι καὶ τῇ Πελοποννήσῳ φραγκοκρατίας εἶναι τὰ πολλάκις παρ’ ἡμῶν μνημονευθέντα Χρονικὰ τῶν ἐν Μορέᾳ πολέμων τῶν Φράγκων. Καθὼς ὅμως ἠξεύρει ἤδη ὁ ἀναγνώστης, τὰ χρονικὰ ταῦτα ἐγράφησαν ἢ μετεφράσθησαν οὐχὶ ὑπὸ ῞Ελληνος γνησίου, ἀλλ’ ὑπὸ ῞Ελληνος γεννηθέντος ἐκ πατρὸς Γάλλου ἢ Γαλλίδος μητρός. ᾽Αληθεύει μὲν ὅτι τὸ ἑλληνικὸν ἐκεῖνο κείμενον, τὸ ἀποπνέον ζωὴν καὶ τόλμην καὶ χάριν, προσήνεγκε γενναίαν διανοητικὴν τροφὴν εἰς τὴν τότε ἑλληνικὴν νεολαίαν, ἀλλ’ ὁπωσδήποτε δύναται νὰ λογισθῇ μᾶλλον ὡς ἔργον ἐπείσακτον ὴ ὡς προϊὸν τῆς ἰθαγενοῦς φιλολογίας. ᾽Εὰν ἡ φραγκοκρατία παρετείνετο ἔτι εἰς τὰς κυρίως ἑλληνικὰς χώρας, ἴσως ἤθελε δώσει ἀφορμὴν καὶ ἐνταῦθα εἰς διάπλασὶν φιλολογίας ἰθαγενοῦς, ἐναρμονίως συνδυαζούσης τὰ ἄνθη τῆς Δύσεως καὶ τῆς Ἀνατολῆς. Ἀλλ’ ἡ ἀρχὴ τῶν Φράγκων κατελύθη περὶ τοὺς αὐτοὺς σχεδὸν χρόνους καθ’ οὓς καὶ τὸ μεσαιωνικὸν κράτος, ὥστε ἐξέλιπεν ἐκ τῆς ἑλληνικῆς ἠπείρου, ἄγονος κατὰ τοῦτο διατελέσασα.

Ἀναμφισβήτητος ὅμως ὑπῆρξεν ἡ διανοητικὴ τοῦ φραγκισμοῦ ἐπίδρασις εἰς τὰς νήσους, ὅπου οὗτος ἰσχύσας ἐπὶ πολὺ μακρότερον χρόνον παρήγαγε φιλολογίαν ὅλην ἱπποτικὴν ἔχουσαν τὰς ἀρχὰς αὐτῆς καὶ τοὺς τύπους ἐν Γαλλίᾳ καὶ ἐν ᾽Ιταλίᾳ. ῾Η φιλολογία αὕτη διετυπώθη εἰς πολυάριθμα μυθιστορικὰ ἔπη καὶ ἄλλα ποιήματα, ὧν οὐκ ὀλίγα ἐδημοσιεύθησαν, πολὺ δὲ πλειότερα κατάκεινται ἔτι χειρόγραφα ἐν ταῖς βιβλιοθήκαις τῆς Εὐρώπης.

Τὰ κάλλιστα τῶν ἔργων τούτων παρήχθησαν ἐν Κρήτῃ. Τίς δὲν γνωρίζει τὸν Ἐρωτόκριτον; Ἄν ἡ παροῦσα γενεὰ προτιμᾷ τὰ νεώτερα μυθιστορήματα, οἱ πατέρες καὶ αἱ μητέρες ἡμῶν τῶν πρεσβυτέρων δὲν ἔπαυσαν ἐπὶ τρεῖς ὅλας ἑκατονταετηρίδας νὰ συγκινῶνται ὑπὸ τῶν αἰσθημάτων καὶ τῶν παθημάτων τῆς ᾽Αρετούσης καὶ τοῦ υἱοῦ τοῦ Πεζοστράτου. Διότι συνέβη εἰς τὸ ποίημα τοῦτο, ὅ,τι εἰς τὸν συγγραφέα αὐτοῦ Βιτζέντζον Κορνάρον, « ἀπὸ τὴν χώραν τῆς Σητείας τοῦ νησίου τῆς Κρήτης ». Καθὼς ὁ Κορνάρος, ἐξ ῾Ενετῶν ἕλκων τὸ γένος, ἐπὶ τοσοῦτον ᾠκειώθη πρὸς τὴν νέαν αὐτοῦ πατρίδα, ὥστε κατέλαβε τάξιν οὐχὶ ἀφανῆ ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῆς ἡμετέρας φιλολογίας, οὕτω ὁ Ἐρωτόκριτος, καίτοι ἀπεικονίζων τὰ τοῦ μέσου δυτικοῦ αἰῶνος ἤθη, ἐπὶ τοσοῦτον ἐξελληνίσθη, ὥστε ἀπέβη τὸ δημοτικώτατου τῶν ἀναγνωσμάτων τῆς Ἀνατολῆς ἀπὸ τῆς 16ης ἑκατονταετηρίδος μέχρι τῶν ἀρχῶν τῆς παρούσης. Ναὶ μὲν παρίστησιν ἱπποτικοὺς ἀγῶνας καὶ ἱπποτικὰ φρονήματα, ἀλλ’ οὔτε εἰς χώρας ξένας παρασύρει ἡμᾶς οὕτε ἐπιβάλλει ἡμῖν πρόσωπα ἀλλόφωνα, ὅπως τὰ προμνημονευθέν τα ἕτερα ποιήματα. ᾽Ενταῦθα τὰ πράγματα συμβαίνουσιν ἐν ᾽Αθήναις, πρωταγωνισταὶ δὲ εἶναι ὁ βασιλεὺς αὐτῶν ῾Ηράκλης καὶ ἡ θυγάτηρ αὐτοῦ ᾽Αρετοῦσα καὶ ὁ ἀγαπημένος αὐτῆς ᾽Ερωτόκριτος, καὶ οἱ ρῆγες καὶ οἱ ἀφένται καὶ τὰ ρηγόπουλα καὶ τὰ ἀφεντόπουλα τῆς Μυτιλήνης, τοῦ ᾽Αναπλιοῦ, τῆς Μεθώνης, τῆς ᾽Εγρίπου*, τῆς Μακεδονίας, τῆς Κορώνης, τῆς Σκλαβουνιᾶς*, τῆς ᾽Αξιᾶς, τοῦ Βυζαντίου, τῆς Πάτρας, τῆς Κρήτης, τῆς Κύπρου καὶ τῆς Βλαχιᾶς ( δηλαδὴ τῆς Θεσσαλίας), ὁ δὲ ἐν τῷ ποιήματι εἰκονιζόμενος ἔρως ἔχει ζέσιν ἅμα καὶ ἀφέλειαν, ἔξαψιν ἄμα καὶ χρηστότητα, ἐκδηλούσας, καθὼς ἄριστα παρετήρησεν ὁ Φωριέλ, τὴν ἰδιάζουσαν ἔμπνευσιν τοῦ ἑλληνικοῦ κλίματος μᾶλλον ἤ τῆς ἱπποτικῆς κομψοπρεπείας.

Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐνδιατρίψωμεν ἔστω καὶ ἐπὶ μικρὸν οὔτε περὶ τὴν Ἐρωφίλην τοῦ Γεωργίου Χορτάτζη, οὔτε περὶ ἕτερά τινα κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ῆττον γνωστὰ προϊόντα τῆς κρητικῆς ποιήσεως. ᾽Αλλὰ πῶς νὰ μὴ ἐπιστήσωμεν ἐπί τινας στιγμὰς τὴν προσοχὴν ἡμῶν εἰς τὴν Εὔμορφην Βοσκοπούλαν τοῦ ἐξ ᾽Αποκορώνων Νικολάου Δριμυτικοῦ; Τὸ εἰδύλλιου τοῦτο ἐγράφη τῷ 1627 καὶ διηγεῖται τὸν ἀγροτικὸν ἔρωτα βοσκοῦ καὶ βοσκοπούλας· λαμπρῷς δὲ ἐπὶ τοσοῦτου εἰκονίζει τὰ δένδρα, τὰ λιβάδια, τὰ ποτάμια, τὰ δροσερὰ καὶ τρυφερὰ καλάμια, ἐν τῷ μέσῳ τῶν ὁποίων συμβαίνουσι τὰ ἱστορούμενα γεγονότα, ὥστε ὁ διατρέχων ταῦτα ἀναγνώστης νομίζει ὅτι ἀναπνέει τὰς εὐώδεις καὶ ζωοποιοὺς τῆς φύσεως ἐκείνης αὔρας. ῞Οσον δὲ ἁπλοῦς καὶ ἂν φαίνεται ὁ ποιητής, ἐκ πολλῶν χωρίων καθίσταται πρόδηλον, ὅτι δὲν ἦτο ἀλλότριος πρὸς τὴν λατινικὴν καὶ τὴν ἰταλικὴν φιλολογίαν. ᾽Ολιγώτερον γνωστὸς εἶναι ὁ ᾽Απόκοπος τοῦ Περγαδῆ· καὶ ἐν τούτοις ὁ ᾽Απόκοπος εἶναι ἐκ τῶν ὀλίγων τῶν χρόνων ἐκείνων ποιημάτων, τὰ ὁποῖα δύνανται εὐχαρίστως τῇ ἀληθείᾳ νὰ ἀναγνωσθῶσι καὶ σήμερον ὑπὸ τοῦ μεγάλου κοινοῦ τῆς ῾Ελλάδος, πρὸς τοῖς ἄλλοις διὰ τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ, ἥτις οὔτε τὸ κρητικὸν ἰδίωμα εἶναι οὔτε ἡ νῦν καθαρεύουσα, ἀλλὰ φαίνεται μᾶλλον ἡ κατὰ τὴν 17ην ἑκατονταετηρίδα κοινῶς ὁμιλουμένη, ὅπως ἠδύνατο νὰ μεταχειρισθῇ αὐτὴν ἀνὴρ λόγιος. Εἶναι δὲ ὁ Ἀπόκοπος κατάβασις εἰς ῞Αδου, καὶ οἱ μετὰ τῶν νεκρῶν διάλογοι αὐτοῦ ἔχουσι τι τὸ συγκινοῦν τὴν ψυχὴν καὶ τὸ τέρπον τὴν φαντασίαν, τόσῳ μᾶλλον ὅσῳ ἐνθυμίζουσι μὲν ἐν πολλοῖς τὴν Θείαν Κωμῳδίαν τοῦ Δάντου, οὐκ ὀλίγην ὅμως οἰκειότητα ἔχουσι πρὸς τὴν δημώδη τῆς ἑλληνικῆς ᾽Ηπείρου ποίησιν.

Οὐδὲν ἡττον ἀξιοσημείωτος εἶναι ἡ τοῦ δυτικοῦ βίου ἐπίδρασις εἰς τὴν ζωγραφικὴν τῆς Ἀνατολῆς, εἰς ἣν συνέβη τοῦτο τὸ παράδοξον, ὅτι ἀφοῦ πρώτη αὐτὴ διὰ τῆς μεσαιωνικῆς ἡμῶν τέχνης συνετέλεσεν εἰς τὴν κατὰ τὸν μέσον αἰῶνα ἀναζωπύρησιν τῆς ἰταλικῆς, βραδύτερον, ὑπὸ ταύτης διδαχθεῖσα, παρήγαγεν ἐν Κρήτῃ μάλιστα καὶ ἐν ῾Επτανήσῳ πολλὰ καὶ καλὰ ἔργα. ᾽Αλλὰ καὶ ἐν τῆ, δυτικῇ Εὐρώπῃ θαυμάζονται ἄχρι τοῦδε τὰ ἔργα ῾Ελλήνων τεχνιτῶν τῶν χρόνων ἐκείνων, οἶον τοῦ ἐν τῇ 16ῃ ἑκατονταετηρίδι ἀκμάσαντος Κυριακοῦ Θεοσκοπόλιδος* ἐν Ρώμῃ καὶ πολλαχοῦ τῆς ῾Ισπανίας, ἰδίως ἐν ᾽Εσκουριάλῃ ἐν Μαδρίτῃ ἐν Τολήτῳ*, ζωγραφίαι ἅμα καὶ οἰκοδομήματα. ῞Οτε δὲ περὶ τὰ τέλη τῆς 17ης ἑκατονταετηρίδος ἐξέλιπεν ἡ φραγκικὴ κυριαρχία ἐκ Κρήτης, συναπεδήμησαν δὲ μετ’ αὐτῆς πάντες οἱ ὁπωσοῦν λόγων μετέχοντες Ἕλληνές τε καὶ ῾Ενετοί, καθὰ εἴδομεν, ἀναγκαίως ἔπαυσε καὶ πᾶσα ἐπὶ τὸ φραγκικώτερον διάπλασις τοῦ ἰθαγενοῦς ἡμῶν βίου, ἐξαιρέσει μόνης τῆς ῾Επτανήσου, ὅπου ἐξηκολούθησαν νὰ παράγωνται λόγου ἄξιά τινα τῆς τοιαύτης διαπλάσεως ὑποδείγματα.

Ὁ ἄριστος τῶν ἱεροκηρύκων, ὅσους ἀνέδειξεν ἡ ῾Ελλὰς κατὰ τὰς τέσσαρας ἐκατονταετηρίδας, καὶ τῇ ἀληθείᾳ ὁ κράτιθτος ἴσως τῶν ὅσων ἡ φωνὴ ἀντήχησεν ἐν τῇ Ἀνατολῇ ἀπὸ τῶν τοῦ Φωτίου χρόνων, ὁ Κεφαλλὴν ᾽Ηλίας Μηνιάτης, ὑπῆρξε γόνος τῆς ἰταλικῆςτῶν ᾽Ιονίων νὴσων ἐκπαιδεύσεως. Γεννηθεὶς ἐν Ληξουρίῳ τῷ 1669 καὶ ἀνατραφεὶς εἰς τὸ Φλαγγινιανὸν τῆς ῾Ενετίας φροντιστήριον, ἐκεῖ ἤρχισε παῖς ὢν τὸ μέγα αὐτοῦ ρητορικὸν στάδιον· διότι τῷ 1686, ἐπὶ τῆς τελευταίας μεγάλης τῶν ῾Ενετῶν κατὰ τῆς ἡμετέρας χώρας ἐπιστρατείας, ἀπήγγειλεν ἐν τῷ κατὰ τὴν ῾Ενετίαν ἑλληνικῷ ναῷ τῇ 25ῃ Μαρτίου τὸν πανηγυρικὸν ἐκεῖνον λόγον τῆς Θεοτόκου Μαρίας, εἰς ὃν ἀπαντᾷ ἡ περίφημος ἐκεἱνη πρὸς αὐτὴν ὑπὲρ τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ ἑλληνικοῦ ἕθνους ἐπίκλησις, ἣν οὐδὲ σήμερον δυνάμεθα νὰ ἀναγνώσωμεν ἄνευ βαθείας τῆς ψυχῆς συγκινήσεως. Εἶναι ἀληθὲς ὅτι ἐμιμήθη τὴν ἐπίκλησιν ταύτην ἐκ τῆς πρὸ ὀλίγων τότε ἐνιαυτῶν ἐκδοθείσης ρητορικῆς τοῦ Σκούφου, ἀλλὰ τοσοῦτον τεχνικώτερον διεσκεύασε καὶ τοσοῦτον καλλιεπέστερον διετύπωσε τὸ ὑπόδειγμα, ὥστε δύναται νὰ λογισθῇ ὤς δεύτερος αὐτοῦ δημιουργός. ῎Επειτα κληθεὶς διδάσκαλος εἰς Κεφαλληνίαν ἀπήγγειλεν εἰς τὸν ἐν Ληξουρίῳ ναὸν τοῦ ῾Αγίου Νὶκολάου τὸν Περὶ ἀγάπης λόγον, ἐν τῷ ὁποίῳ θέμα κύριον, ὡς πάντοτε ἔχων τὴν τύχην τῆς ὅλης πατρίδος, ἀποδίδει τὴν ἀπώλειαν τῆς αὐτονομίας αὐτῆς εἰς τὴν ᾽Ερινὺν τῆς διχονοίας.

« ῎Επεσεν, ἔπεσεν, ἀνακράζει, καὶ κεῖται εἰς τὴν γῆν σκλαρωμένον τὸ γένος τὸ βασιλικόν. Ποῖος τὸ ἐρριψε, ποῖος τὸ ἐνίκησεν; ὄχι παλαιόθεν τὰ ἅρματα τῶν Περσῶν, ὄχι κατόπιν ἡ δύναμις τῶν Βουλγάρων, ὄχι τώρα ἐγκαίρα τὰ στρατεύματα τῶν ᾽Αγαρηνῶν· τὸ ἐκατάβαλεν ὀργὴ θεῖκή... ἐπεσεν ἡ βασιλεία, διότι ἐσηκώθη ἡ εἰρήνη, ὁποὺ εἶναι ὁ στῦλος τῶν βασιλειῶν ».

Καὶ ἐξηκολούθησεν οὕτω διδάσκων ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος τὴν χριστιανικὴν ἀρετὴν ἅμα καὶ τὰ τοῦ πολίτου καθήκοντα, τὴν πρὸς τὸν Θεὸν πίστιν καὶ τὴν πίστιν πρὸς τὴν πατρίδα, ἐν Ζακύνθῳ, ἐν Κερκύρᾳ πάλιν ἐν ῞Ενετίᾳ ἐν τῇ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἐν Ναυπλίῳ, ἐν Ἄργει καὶ τελευταῖον ἀπὸ τοῦ 1711 ὡς ἐπίσκοπος Κερνίκης καὶ Καλαβρύτων μέχρι τοῦ μετὰ τριετίαν τοσοῦτον προώρως ἐπελθόντος θανάτου αὐτοῦ. Ὅτι ὁ Μηνιάτης ἐμιμήθη οὐ μόνον τὸν Σκοῦφου, ὡς πρὸ μικροῦ εἴπομεν, ἀλλὰ καὶ τὸν περιώνυμον ᾽Ιταλὸν Σένιερην, πρὸ πάντων μάλιστα τοῦτον, εἶναι βέβαιον˙ ἀλλ’ ἐμιμήθη αὐτοὺς ὅπως αἱ μεγάλαι φύσεις, αἵτινες πολλάκις μὲν ἐξισοῦνται, ἐνίοτε δὲ καὶ ὑπερβαίνουσιν αὐτούς.

Τίς δύναται νὰ μὴ ὁμολογήσῃ ὅτι ὁ ὕμνος τοῦ Σολωμοῦ εἰς τὴν ᾽Ελευθερίαν εἶναι ἓν τῶν ὑψιπετῶν τολμημάτων τῆς νεωτέρας ἑλληνικῆς ποιήσεως;

Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψη

τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή,

σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψη,

ποὺ μὲ βία μετράει τὴ γῆ.

Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη

τῶν ῾Ελλήνων τὰ ἱερά,

καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,

χαῖρε, ὢ χαῖρε, ᾽Ελευθεριά!

Μήπως ὁ ὕμνος οὗτος δὲν εἶναι ὁ μόνος ἐπιζήσας τοσούτων ἄλλων, καὶ αὐτοῦ τοῦ θουρίου, ὅν ἐποίησεν ὁ Ρήγας; Μήπως ὑπὸ ἑτέρου ῾Επτανησίου, τοῦ Μαντζάρου, ἀρηιφθόγγως τονισθεὶς δὲν ἀντηχεῖ καθ’ ἑκάστην εἰς τὰς πλατείας ἡμῶν καὶ εἰς τὰς ὁδοὺς καὶ εἰς τὰς οἰκίας καὶ πρὸ πάντων εἰς τὰς καρδίας ἡμῶν;

᾽Εν τούτοις ὁ Σολωμὸς δὲν ἐδίστασε νὰ ἀνακηρύξῃ πόθεν ἐνεπνεύσθη τὰς θυελλώδεις ἐκείνας στροφάς. ῾Ως ἐπίγραμμα τοῦ ἀριστοτεχνήματός του ἐπέθηκε τὸ γνωστὸν ἐκεῖνο τοῦ Δάντου δίστιχον:

Liberta vo cantando, ch’ e si cara

come sa chi per lei vita rifiuta

Dante

Καὶ, ὅταν τινὲς ἤλεγξαν αὐτὸν διὰ τὸ ἡμαρτημένον μέτρον τῶν στίχων του, δὲν ἐδίστασε νὰ προτάξῃ ὡς ἀσπίδα κατὰ πρῶτον μὲν λόγον τὰ ὀνόματα τεῦ Δάντου πάλιν καὶ τοῦ Πετράρχου καὶ τοῦ Ἀριόστου καὶ τοῦ Τάσσου, κατὰ δεύτερον δὲ τοῦ Πινδάρου, ὡσὰν αὐτὸς ἑαντὸν ὁμολογῶν γόνον τοῦ μετὰ τοῦ ἰταλισμοῦ συνδυασθέντος ἑλληνισμοῦ. Εἰς τὴν αὐτὴν δὲ περίοδον καὶ παίδευσιν ἀνῆκον ὅ τε ἀξιόλογος ζωγράφος Παναγιώτης Δοξαρᾶς καὶ ὁ Μαρῖνος Χαρβούρης, ὁ στήσας εἰς Πετρούπολιν τὸ κολοσσιαῖον βάθρον ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἐγείρεται ὁ τοῦ Πέτρου τοῦ Μεγάλου ἀνδριάς. Τοιαῦται ὑπῆρξαν αἱ τελευταῖαι ἀπηχήσεις τῆς πρώτης τοῦ δυτικοῦ βίου ἐπὶ τοῦ ἀνατολικοῦ ἐπιδράσεως, ἥτις ἀρξαμένη ἀπὸ τῆς 12ης ἑκατονταετηρίδος μόλις ἐν ἀρχῇ τῆς ἐνεστώσης ἐξέλιπεν.

Διαβάστε Περισσότερα

Συμβολή στην ερμηνεία της "Φόνισσας" του Αλ. Παπαδιαμάντη

επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-κλασσικού φιλολόγου

-μεταπτυχιακού της εφηρμοσμένης παιδαγωγικής

του Πανεπιστημίου Αθηνών

Η ΦΟΝΙΣΣΑ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Διαβάστε Περισσότερα

Τὸ Δωδεκαήμερο τῶν Χριστουγέννων στὸν Παπαδιαμάντη

του

Κώστα Παπαδημητρίου

τ. Ἐπιθεωρητού Πρωτοβάθμιας Ἐκπαίδευσης

Πᾶνε ἀρκετὰ χρόνια ἀπὸ τότε. Στὴν Ναύπακτο, ἕνα ἀρκετὰ εὐκατάστατο ἀνδρόγυνο εἶχε φέρει ἀπὸ τὴν Ἀγγλία νεαρὴ Ἀγγλίδα δασκάλα νὰ διδάσκῃ τὰ παιδιά του στὴν ἀγγλικὴ γλώσσα. Ἐκείνη θέλησε νὰ ἐκμεταλλευθῇ τὴν εὐκαιρία τῆς παραμονῆς της στὴν Ἑλλάδα νὰ μάθῃ ἑλληνικά. Καὶ ἐκλήθη ὁ ὑποφαινόμενος μὲ τὰ πάμπτωχα ἀγγλικά του νὰ τῆς διδάξῃ τὰ ἑλληνικά, μὲ σχετικὸ ἀντιμίσθιο βέβαια.

Τὸ πρόγραμμα προχωροῦσε κανονικὰ μὲ ἀρκετὲς δυσκολίες συνεννόησης λόγω τῆς δικῆς μου γλωσσικῆς πενίας τῶν ἀγγλικῶν. Ἀλησμόνητος θὰ μοῦ μείνῃ ὁ ἑξῆς διάλογος μαζί της. Ἦταν παραμονὴ Χριστουγέννων, θυμᾶμαι, καὶ μοῦ εἶπε:

-Αὔριο καὶ μεθαύριο δὲν θὰ εἶμαι ἐδῶ γιὰ νὰ γίνῃ τὸ μάθημα. Θὰ πάω στὴν Πάτρα, ὅπου μὲ ἄλλους συμπατριῶτες μου καὶ Ἕλληνες φίλους, οἱ πιὸ πολλοὶ Χριστιανοὶ Ὀρθόδοξοι, θὰ γιορτάσουμε τὰ Χριστούγεννα.

-Καὶ πῶς θὰ γιορτάσετε, τῆς ἔκανα τὴν ἀδιάκριτη ἐρώτηση.

-Νά, θὰ μαζευτοῦμε σὲ ἕνα φιλικὸ σπίτι καὶ θὰ πίνουμε οὐΐσκι ἢ μπύρα.

-Καὶ πόση ὥρα καὶ πόσο ποτὸ θὰ πιῆτε, τὴν ξαναρώτησα.

-Ὅλη τὴ νύχτα, ὥσπου ὁ καθένας νὰ χάσῃ τὶς αἰσθήσεις του καὶ νὰ κοιμηθῇ ὅπου βρίσκεται. Ἐκεῖ θὰ μείνῃ ὡς τὸ ἀπόγευμα. Ὕστερα θὰ φᾶμε κάτι καὶ θὰ ἀρχίση πάλι τὸ ποτό.

Ὡραία τιμὴ στὸν ἑορταζόμενο Θεάνθρωπο, εἶπα μέσα μου, κι ἀμέσως θυμήθηκα τὰ δικά μας ἁγνὰ καὶ χαρούμενα Χριστούγεννα. Προπαντὸς ἐκεῖνα τὰ ἔθιμα ποὺ ζούσαμε στὰ μικρὰ χωριά μας, μὲ τὰ ὁποῖα νιώθαμε τὴ μεγάλη χαρὰ τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ. Καὶ σήμερα, λίγες μέρες πρὶν ἀπὸ τὴ μεγάλη γιορτή, θυμᾶμαι ἐκεῖνον τὸν διάλογο μὲ τὴν ἀγγλίδα καὶ ὁ νοῦς μου πετάει σὲ κάποιες σελίδες τῶν διηγημάτων τοῦ Ἀλ. Παπαδιαμάντη, ποὺ ἀναφέρονται στὸν ἑορτασμὸ τῶν Χριστουγέννων στὴν ὕπαιθρο.

Ὁ Παπαδιαμάντης ἔχει τὴν τέχνη νὰ ἀνταποκρίνεται στὶς ψυχικὲς ἀνάγκες τοῦ Ἕλληνα. Προσφέρει στὴν ἀγωνιώσα συνείδησή μας μιὰ ζωογόνο πηγὴ γαλήνης. Ἡ προσφορὰ τοῦ γίνεται περισσότερο κατανοητὴ στὸ ἑορταστικὸ Δωδεκαήμερο τῶν Χριστουγέννων. Δεκαπέντε διηγήματα, δεκαπέντε κομψοτεχνήματα λογοτεχνικὰ μέσα στὰ ὁποῖα ἀναδεύεται ἡ ψυχὴ τοῦ Ἕλληνα, μὲ τὰ ὡραία ἤθη καὶ ἔθιμα, τὴ γεμάτη εὐγένεια διάθεσή του, τὸ χιοῦμορ, τὴν ἀξιοπρέπεια τοῦ πόνου, τὴν λατρευτικὴ ἀνάταση, τὸν αὐθορμητισμὸ τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων, γεμίζουν τὶς σελίδες τῶν ἔργων του. Μὲ τὴν τέχνη τοῦ διαχέεται στὶς ψυχὲς τῶν Χριστιανῶν τὸ σιωπηλὸ πάθος τῆς πίστης. Σὲ κάνει νὰ γυρίζῃς πίσω σε κάποια χρόνια μακρινά, ὅπου τὸ ἐγώ σου τὰ γυρεύει μὲ λαχτάρα. Ἀλλάζει ὁ ἄνθρωπος μὲ τὶς ἐποχὲς καὶ τὴν ἡλικία. Μέσα τοῦ ὅμως ὁ ἀλλαγμένος ἄνθρωπος κοντὰ στὴ σκέψη του καὶ τὶς ἀδυναμίες τοῦ κρατάει κάτι ἀπὸ ὅ,τι ἔζησε στὴν παιδική του ἡλικία. Αὐτὸ τὸ κάτι, τὸ παιδικό, τὸ λαχταριστό, τὸ περασμένο καὶ χαρούμενο, τὸ ξαναζωντανεύει ὁ Παπαδιαμάντης καὶ τὸ φέρνει ὁλόρθο μπροστά μας. Τὸ κοιτᾶς τότε καὶ νιώθεις πῶς δὲν ξέμαθες νὰ αἰσθάνεσαι, νὰ χαίρεσαι καὶ νὰ λαχταρᾶς τὴν ἁπλότητα, τὴν ἁγνὴ ὀμορφιά, τὴν ἡμεράδα καὶ γλυκύτητα στὴν πλάση, τὴν καλοσύνη τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων μὲ τὰ πάθη τους, τὶς μικροκακίες τους. Ζῆς κι ἐσὺ τότε μιὰ ζωὴ φυσική, χειροπιαστὴ καὶ ἁπλοϊκή, αὐτὴ ποὺ ταιριάζει στὴν ἰδιοσυγκρασία τοῦ Ἕλληνα καὶ τῆς φύσης τῆς Ἑλλάδας.

Ἡ γιορταστικὴ ἐπικαιρότητα τοῦ Δωδεκαημέρου τῶν Χριστουγέννων διαχέεται στὰ διηγήματά του πανηγυρικά, θρησκευτικά, μὲ λυρικὴ ἔκσταση, μπροστὰ στὸ κάλλος τῆς φύσης καὶ ἐξοικείωση μὲ τοὺς ἁπλοϊκοὺς καὶ ἀνυποψίαστους συντοπίτες του, ποὺ τοὺς ἀναβιώνει καὶ ἔξω ἀπὸ τὸ ἑορταστικὸ πλαίσιο.

Παραθέτουμε μερικὰ σχετικὰ ἀποσπάσματα.

Στὸ διήγημα τοῦ «Ἄνθος τοῦ γιαλοῦ» μὲ γλώσσα ἁπλὴ καὶ πυκνή, χωρὶς περίτεχνα φτιασιδώματα, ἀναφέρεται στὸ ἱστορικό της μεγάλης γιορτῆς τῶν Χριστουγέννων.

«Ἔφτασε ἡ μέρα ποὺ ὁ Χριστὸς γεννᾶται. Ἡ Παναγία μὲ ἀστραφτερὸ πρόσωπο, χωρὶς πόνο, χωρὶς βοήθεια, γέννησε τὸ Βρέφος μὲς στὴ Σπηλιά, τὸ ἐσήκωσε, τὸ ἐσπαργάνωσε μὲ χαρά, καὶ τόβαλε στὸ παχνί, γιὰ νὰ τὸ κοιμίσῃ. Ἕνα βοϊδάκι κι ἕνα γαϊδουράκι ἐσίμωσαν τὰ χνῶτα τους στὸ παχνὶ κι ἐφυσοῦσαν μαλακὰ νὰ ζεστάνουν τὸ θεῖο Βρέφος. Νά, τώρα θἄρθῃ τὸ βασιλόπουλο, νὰ πάρῃ τὴ Λουλούδω!

Ἦρθαν οἱ βοσκοί, δυὸ γέροι μὲ μακρυὰ ἄσπρα μαλλιά, μὲ τὶς μαγκοῦρες τους, ἕνα βοσκόπουλο μὲ τὴ φλογέρα του, θαμπωμένοι, ξαφνιασμένοι, κι ἔπεσαν κι ἐπροσκύνησαν τὸ θεῖο Βρέφος. Εἶχαν ἰδεῖ τὸν Ἄγγελον ἀστραπόμορφον, μὲ χρυσογάλανα λευκὰ φτερά, εἶχαν ἀκούσει τ᾿ ἀγγελούδια ποὺ ἔψαλλαν: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ»! Ἔμειναν γονατιστοί, μ᾿ ἐκστατικὰ μάτια, κάτω ἀπὸ τὸ παχνί, πολλὴν ὥρα, κι ἐλάτρευαν ἀχόρταγα τὸ θάμα τὸ οὐράνιο. Νά! τώρα θἄρθῃ τὸ βασιλόπουλο, νὰ πάρῃ τὴ Λουλούδω!

Ἔφτασαν κι οἱ τρεῖς Μάγοι, καβάλα στὶς καμῆλες τους. Εἶχαν χρυσὲς μίτρες στὸ κεφάλι, κι ἐφοροῦσαν μακρυὲς γοῦνες μὲ πορφύρα κατακόκκινη. Καὶ τ᾿ ἀστεράκι, κι ἕνα λαμπρὸ χρυσὸ ἀστέρι, ἐχαμήλωσε καὶ ἐκάθισε στὴ σκεπὴ τῆς Σπηλιᾶς, κι ἔλαμπε μὲ γλυκὸ οὐράνιο φῶς, ποὺ παραμέριζε τῆς νυχτὸς τὸ σκοτάδι. Οἱ τρεῖς βασιλικοὶ γέροι ξεπέζεψαν ἀπ᾿ τὶς καμῆλες τους, ἐμβῆκαν στὸ Σπήλαιο, κι ἔπεσαν κι ἐπροσκύνησαν τὸ Παιδί. Ἄνοιξαν τὰ πλούσια τὰ δισάκκια τους, κι ἐπρόσφεραν δῶρα: χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν. Νά! τώρα θἄρθῃ τὸ βασιλόπουλο, νὰ πάρῃ τὴ Λουλούδω!» («Τὸ Ἄνθος τοῦ γιαλοῦ», τ.Α´ σελ. 392)

Στὸ ἔργο του «Ὁ Ἀμερικάνος» ὁ κεντρικός του ἥρωας Ἰωάννης Μοθωνιὸς γυρίζει στὴν πατρίδα του, ὕστερα ἀπὸ χρόνια ἀπουσίας, γιὰ νὰ παντρευτῇ τὴν ἀρραβωνιαστικιά του Μελαχροινὴ Κουμπουρτζῆ. Μῆνες καὶ χρόνια ἐκείνη μὲ τὴ μάνα της, τὴ θεία-Κυρατσώ, ἀπελπισμένες τὸν περίμεναν. Οὔτε γιορτές, οὔτε χαρὲς στὸ φτωχικό τους. Καὶ νά, μιὰ παραμονὴ Χριστουγέννων γυρίζει ὁ Ἀμερικάνος. Δὲν τὸν ἀναγνωρίζουν οἱ κάτοικοι. Αὐτὸς περιέρχεται τὰ στενὰ δρομάκια τοῦ χωριοῦ γιὰ ν᾿ ἀναγνωρίσῃ τὸ σπίτι τῆς ἀρραβωνιαστικιᾶς του. Ἀκούει παιδικὲς φωνές.

«Ἴσως ἤκουε τὰ διασταυρούμενα καὶ φεύγοντα κατὰ διαφόρους διευθύνσεις, ὡς λάλημα χειμερινῶν στρουθίων, ἄσματα τῶν παίδων τῆς γειτονίας, οἵτινες ἐπισκεπτόμενοι τὰς οἰκίας, ἔψαλλον τὰ Χριστούγεννα. Ἐδῶ μὲν ἠκούοντο οἱ στίχοι:

῾Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτὴ τοῦ χρόνου
ἐβγᾶτ᾿ ἀκοῦστε, μάθετε, τώρα Χριστὸς γεννιέται…᾿,

φωναὶ ἀθῶαι, ἄχροοι, χαρωπαί, φωναὶ παιδικῆς χαρᾶς καὶ εὐθυμίας.

Πῆγαν καὶ στὸ φτωχικό της γριᾶς Κυρατσοὺς τὰ παιδιά. Χτυπᾶνε τὴν πόρτα.

-Νὰ ῾ρθοῦμε νὰ τραγουδήσουμε, θειά;, ρωτᾶνε.

Βγαίνει στὴν πόρτα μὲ μαύρη μαντήλα ἡ γριὰ Κυρατσὼ καὶ μὲ θλιμμένη φωνὴ τοὺς λέει:

-Ὄχι, παιδάκια μ᾿ , τί νὰ τραγ᾿δῆστε ἀπὸ μᾶς; Ἔχουμε καὶ μεῖς κανένα; Καλὴ χρονίτσα νἄχετε καὶ σύρτε ἀλλοῦ νὰ τραγ᾿δῆστε. Τοὺς ἔβαλε μίαν πενταρίτσαν εἰς τὴν χεῖρα καὶ κεῖνα ἔφυγαν εὐτυχισμένα».

Τὸ βράδυ ἔφτασε στὸ σπίτι τῆς ἀρραβωνιαστικιᾶς του ὁ Ἀμερικάνος καί:

«Ὅταν οἱ γείτονες τῆς θειὰ Κυρατσῶς τῆς Μιχάλαινας ἐξύπνησαν μετὰ τὰ μεσάνυκτα διὰ νὰ ὑπάγουν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, τῆς ὁποίας οἱ κώδωνες ἐκλάγγαζον θορυβωδῶς, πόσον ἐξεπλάγησαν ἰδόντες τὴν οἰκίαν της πτωχῆς χήρας, ἐκεῖ ὅπου δὲν ἐδέχοντο τὰ παιδία νὰ τραγουδήσουν τὰ Χριστούγεννα, ἀλλὰ τὰ ἀπέπεμπον μὲ τὰς φράσεις «δὲν ἔχουμε κανένα» καὶ «τί θὰ τραγουδῆστε ἀπὸ μᾶς;», κατάφωτον, μὲ ὅλα τὰ παραθυρόφυλλα ἀνοικτά, μὲ τὰς ὑέλους ἀπαστραπτούσας, μὲ τὴν θύραν συχνὰ ἀνοιγοκλειομένην, μὲ δυὸ φανάρια ἀνηρτημένα εἰς τὸν ἐξώστην, μὲ ἐλαφρῶς διερχομένας σκιάς, μὲ χαρμοσύνους φωνὰς καὶ θορύβους. Τί τρέχει; Τί συμβαίνει; Δὲν ἤργησαν νὰ πληροφορηθῶσιν. Ὅσοι δὲν τὸ ἔμαθον εἰς τὴν γειτονιάν, τὸ ἔμαθαν εἰς τὴν ἐκκλησίαν.

Μετὰ τρεῖς ἡμέρας, τὴ Κυριακὴ μετὰ τὴν Χριστοῦ γέννησιν, ἐτελοῦντο ἐν πάσῃ χαρᾷ καὶ σεμνότητι οἱ γάμοι τοῦ Ἰωάννου Εὐσταθίου Μοθωνιοῦ μετὰ τῆς Μελαχροινῆς Μιχαὴλ Κουμπουρτζῆ.

Ἡ θειὰ-Κυρατσώ, μετὰ τόσα ἔτη, ἐφόρεσεν ἐπ᾿ ὀλίγας στιγμᾶς τὴν χρωματιστὴν «πολίτικην» μανδήλαν, διὰ ν᾿ ἀσπασθῇ τὰ στέφανα. Καὶ τὴν παραμονὴν τοῦ Ἁγίου Βασιλείου, τὸ ἑσπέρας, ἱσταμένη εἰς τὸν ἐξώστην, ἠκούσθη φωνοῦσα πρὸς τοὺς διερχομένους ὁμίλους τῶν παίδων:

-Ἐλᾶτε, παιδιά, νὰ τραγ᾿δῆστε…..» («Ὁ Ἀμερικάνος», τόμ. Γ´ σσ. 257-258).

Τὰ ἑπόμενα ἀποσπάσματα παρέχουν παραδείγματα ζωντανὰ πιστῶν στὴν ἀποστολὴ τῆς ἱερέων, ποὺ μὲ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους πᾶνε σὲ ἀπόκρημνα μέρη μὲ ἄγριες καιρικὲς συνθῆκες, ὅπου βρίσκονται φτωχὰ ἐρημοκκλήσια, γιὰ νὰ λειτουργήσουν τὸ Δωδεκαήμερο καὶ νὰ νιώσουν καὶ οἱ ἀποκλεισμένοι ἐκεῖ ξωμάχοι τὴ χαρὰ τοῦ μεγάλου γεγονότος, τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Θεοῦ:

«Ἐπάνω στὸν βράχον τῆς ἐρήμου ἀκτῆς, ἀπὸ παλαιοὺς λησμονημένους χρόνους, εὐρίσκετο κτισμένον τὸ ἐξωκκλήσι τῆς Παναγίας τῆς Κατευοδότρας… Σὰν ἦρθε ὁ Χριστὸς ν᾿ ἁγιάσῃ τὰ νερά, γιὰ νὰ βαφτιστῇ ἡ πλάση, μία Χριστιανὴ ἀρχόντισσα, ἡ Χατζηγιάνναινα, ποὺ εἶχαν σκαρώσει τὰ παιδιά της δυὸ καράβια, ἔταξε στὴν Παναγία. Κι ἔχτισε αὐτὸ τὸ παρεκκλήσι, γιὰ τὸ καλὸ κατευόδιο τῶν παιδῶν της… Ἂς δώσῃ ἡ Παναγία καὶ σήμερα νά ῾ναι κατευόδιο στοὺς ἄνδρες σας, στ᾿ ἀδέρφια σας καὶ στοὺς γονιούς σας…

Ὅλον τὸν χειμώνα παπὰς δὲν ἤρχετο νὰ λειτουργήσῃ. Ὁ βορρᾶς μαίνεται καὶ βρυχᾶται τὸ πέλαγος, τὸ ἁπλωμένον μαυρογάλανον καὶ βαθύ, τὸ κύμα λυσσᾶ καὶ ἀφρίζει ἐναντίον τοῦ βράχου. Κι ὁ βράχος ὑψώνει τὴν πλάτην του γίγας ἀκλόνητος, στοιχειὸ ριζωμένο βαθιὰ στὴν γῆ, καὶ τὸ ἐρημοκκλήσι λευκὸν καὶ γλαρόν, ὡς φωλιὰ θαλασσαετοῦ, στεφανώνει τὴν κορυφήν του.

Ὅλον τὸν χρόνον παπὰς δὲν ἐφαίνετο καὶ καλόγηρος δὲν ἤρχετο νὰ δοξολογήσῃ. Μόνον τὴν ἡμέραν τῶν Φώτων κατέβαινεν ἀπὸ τὸ ὕψος τοῦ βραχώδους βουνοῦ, ἀπὸ τὸ λευκὸν μοναστηράκι τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους, σεβάσμιος, μὲ φτερουγίζοντα κάτασπρα μαλλιὰ καὶ κυματίζοντα βαθιὰ γένεια, ἕνας γέρων ἱερεύς, «ὡς νεοττὸς τῆς ἄνω καλιᾶς τῶν Ἀγγέλων», διὰ νὰ λειτουργήσῃ τὸ παλαιὸν λησμονημένον ἐρημοκκλήσι. Ἐκεῖ ἤρχοντο τρεῖς-τέσσαρες βοσκοί, βουνίσιοι, ἀλειτούργητοι, ἀλιβάνιστοι, ἤρχοντο μὲ τὶς φαμίλιες των, τὶς ἀνέβγαλτες καὶ ἄπραχτες, μὲ τὰ βοσκόπουλά των, τ᾿ ἀχτένιστα καὶ ἄνιφτα, ποὺ δὲν ἤξευραν νὰ κάνουν τὸ σταυρό τους, διὰ νὰ ἁγιασθοῦν καὶ νὰ λειτουργηθοῦν ἐκεῖ καὶ εἰς τὴν ἀπόλυσιν τῆς λειτουργίας ὁ γηραιὸς παπὰς μὲ τοὺς πτερουγίζοντας βοστρύχους εἰς τὸ φύσημα τοῦ βορρᾶ, καὶ τὴν βαθείαν κυμαινομένην γενειάδα, κατέβαινε κάτω εἰς τὸν μέγαν ἁπλωτὸν αἰγιαλόν, ἀνάμεσα εἰς ἀγρίους θαλασοπλήκτους βράχους, διὰ νὰ φωτίσῃ κι ἁγιάσῃ τ᾿ ἀφώτιστα κύματα….» «Τὸ ἀγνάντεμα» τόμ. Α´ σ.362)

«Τῷ ὄντι ἡ γραία, ἀντὶ νὰ μείνῃ εἰς τὸ χωρίον νὰ κάμῃ Χριστούγεννα, μαθοῦσα ὅτι ὁ παπα-Κωνσταντὴς ὁ Μπρικόλας ἔμελλε ν᾿ ἀνέλθῃ τὸ πρωΐ, κατὰ πρόσκλησιν ποιμένων καὶ γεωργῶν τινῶν, εἰς τὸ βουνὸν νὰ λειτουργήσῃ τὸ ἐξωκκλήσιον τοῦ Προφήτου Ἠλία, ἐπροτίμησε νὰ ὑπάγῃ εἰς Κεχρεᾶς τὸ ρέμα, νὰ πειθαναγκάσῃ τὴν κόρην της καὶ τὰ ἐγγονάκια της νὰ σηκωθῶσι τὸ πρωῒ ν᾿ ἀνέλθωσιν εἰς τὸ ἐξωκκλήσιον, τὸ ὁποῖον εὐρίσκετο εἰς τὸ ἥμισυ τοῦ δρόμου, ἐπὶ ὀροπεδίου γείτονος τῆς κορυφῆς τοῦ βουνοῦ, μίαν ὥραν ἀπὸ τὸ χωρίον καὶ μίαν ὥραν ἀπὸ Κεχρεάν, διὰ νὰ λειτουργηθοῦν καὶ μεταλάβουν, διὰ νὰ τοὺς ἀνθρωπέψῃ ὀλίγον, ἔλεγε, καθόσον ἔμενον ἐπὶ μήνας ἀλειτούργητοι κάτω εἰς τὸ βαθὺ ρέμα…» («Ἀλαφροΐσκιωτος» τόμ. Β´ σσ. 81-82).

Στὸ «Χριστὸ στὸ Κάστρο», ὁ παπα-Φραγκούλης δὲν μᾶς ἐκπλήσσει γιὰ τὶς θεολογικές του γνώσεις -ἂν εἶχε- ὅσο γιὰ τὴν ἀφοσίωσή του στὰ θρησκευτικά του καθήκοντα. Καὶ αὐτὸς καὶ οἱ ἁπλοϊκοὶ ἐνορίτες του ἄφησαν παραδείγματα πιστῆς τήρησης τῆς παράδοσης συνδυασμένης μὲ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸ συνάνθρωπο.

«Τὸ Γιάννη τὸ Νυφιώτη καὶ τὸν Ἀργύρη τῆς Μυλωνοῦς τοὺς ἔκλεισε τὸ χιόνι ἀπάν᾿ στὸ Κάστρο στὴν πέρα πάντα στὸ Στοιβωτὸ τὸν ἀνήφορο, τ᾿ ἀκούσατε;». Αὐτὰ εἶπε φωναχτὰ τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων ὁ παπα-Φραγκούλης. Τὸν ἄκουσαν ἡ παπαδιὰ καὶ οἱ γειτόνοι καὶ ὅλοι ἔπεσαν σὲ ἀγωνία. «Τί βοήθεια νὰ τοὺς κάμουμε; εἶπε ὁ Πανάγος, ὁ μαραγκός. Ἀπ᾿ τὴ στεριὰ ὁ τόπος δὲν πατιέται. Ἔρριξε, ἔρριξε χιόνι, κι ἀκόμα ρίχνει. Χρόνια εἶχε νὰ κάμη τέτοια βαρυχειμωνιά…»

«Νὰ πήγαινε τώρα κανένας νὰ λειτουργήσῃ τὸ Χριστό, στὸ Κάστρο, ἐπανέλαβε ὁ ἱερεύς, θὰ εἶχε διπλὸ μισθό, ποὺ θὰ τοὺς ἔφερνε κι αὐτοὺς βοήθεια. Πέρσι ποὺ ἦταν ἐλαφρότερος ὁ χειμώνας δὲν πήγαμε… φέτος ποὺ εἶναι βαρύς…»

Καὶ στὶς φοβίες καὶ ἀντιρρήσεις τοῦ Πανάγου πρόσθεσε:

«Πανάγο, ἡ βαρυχειμωνιὰ γίνεται γιὰ καλὸ καὶ γιὰ τὴν εὐφορία τῆς γῆς καὶ γιὰ τὴν ὑγεία ἀκόμα. Ἀνάγκη δὲν ἔχει ὁ Χριστὸς νὰ πᾶνε νὰ τοῦ λειτουργήσουνε. Μὰ ὅπου εἶναι μερικὴ προαίρεσις καλή, κι ἔχει κανεὶς καὶ χρέος νὰ πληρώση, ἂς εἶναι καὶ τόλμη ἀκόμα, κι ὅπου πρόκειται νὰ βοηθήση κανεὶς ἀνθρώπους, καθὼς ἐδῶ, ἐκεῖ ὁ Θεὸς ἔρχεται βοηθὸς καὶ ἐναντίον τοῦ καιροῦ καὶ μὲ χίλια ἐμπόδια… Ἐκεῖ ὁ Θεὸς συντρέχει καὶ μὲ εὐκολίας πολλὰς καὶ μὲ θαῦμα ἀκόμα…»

Δὲν ἄργησαν ὅλοι νὰ συμφωνήσουν μὲ τὴ γνώμη τοῦ παπα-Φραγκούλη. Ἦταν συνολικὰ δεκαπέντε. «Εὐτυχῶς δὲν ἐχιόνιζεν, ἀλλ᾿ ὁ ἄνεμος ἦτο παγερός». Ἐπιβιβάστηκαν σὲ βάρκα καὶ μὲ κόπο πολὺ ἔφτασαν κάτω ἀπὸ τὸ Κάστρο. Ἄφησαν τὴν ἀκρογιαλιὰ κι ἀνέβηκαν στὸ Κάστρο. Ἐκεῖ συνάντησαν τὸν Ἀργύρη τῆς Μυλωνοῦς καὶ τὸ Γιάννη τὸ Νυφιώτη.

«Ὅταν εἰσῆλθον εἰς τὸν ναὸν τοῦ Χριστοῦ, τόσον θάλπος ἐθώπευσεν τὴν ψυχήν των, ὥστε, ἂν καὶ ἤσαν κατάκοποι, καὶ ἐνύσταζον τινὲς αὐτῶν, ἠσθάνθησαν τόσον τὴν χαράν του νὰ ζῶσι καὶ νὰ ἔχωσι φθάσει αἰσίως εἰς τὸ τέρμα τῆς πορείας των, εἰς τὸν ναὸν τοῦ Κυρίου, ὥστε τοὺς ἔφυγε πᾶσα νύστα καὶ πᾶσα κόπωσις».

Ὁ παπα-Φραγκούλης βγῆκε στὴν πύλη κι ἔψαλλε τὸ «Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός. Ἀκολουθήσωμεν λοιπὸν ἔνθα ὁδεύει ὁ ἀστήρ» καὶ ὕστερα τὸ «Ἄγγελοι ὑμνοῦσιν ἀπαύστως ἐκεῖ… Δόξα ἐν ὑψίστοις λέγοντες τῷ σήμερον τεχθέντι».

Ξαφνικὰ ἀκούστηκαν φωνὲς ἔξω ἀπ᾿ τὸ ναό. Μερικοὶ πετάχτηκαν. Οἱ κραυγὲς ἔρχονταν ἀπὸ μία βραχώδη ἀκτή. Ἕνα πλοῖο εἶχε προσαράξει στὰ βράχια καὶ οἱ ἐπιβαίνοντες βγῆκαν σῶοι. Ἔχασαν τὸν προσανατολισμό τους καὶ δὲν ἤξεραν πρὸς τὰ ποῦ νὰ προχωρήσουν. Ἡ σελήνη εἶχε δύσει. Κραυγὲς ἀγωνίας καὶ ταραχῆς ἀκούονταν «ὅμοιαι μὲ ἐκείνας τὰς ὁποίας ἐκχύνουσι κινδυνεύοντες ἄνθρωποι ἢ ναυαγοὶ σαστισμένοι».

Διέκριναν ὅμως τὰ φῶτα στὸ ναΐσκο καὶ κατευθύνθηκαν πρὸς τὰ ἐκεῖ. Μπῆκαν ὅλοι μέσα νὰ παρακολουθήσουν τὴ λειτουργία ποὺ ἔφτανε στὸ τέλος της…

«Ἔφεξεν ὁ Θεὸς τὴν χαρμόσυνον ἡμέραν, καὶ οἱ αἰπόλοι ἐφιλοτημήθησαν νὰ σφάξωσι καὶ ψήσωσι δύο τρυφερὰ ἐρίφια, ἐνῶ οἱ ὑλοτόμοι εἶχαν φέρει ἀπὸ τὸ βουνὸν πολλὰς δωδεκάδας κοσσύφια ἁλατισμένα καὶ ὁ καπετὰν-Κωνσταντὴς ἀνεβίβασεν ἀπὸ τὸ γολεττί, τὸ ὁποῖον οὐδένα κίνδυνον διέτρεχεν, ὅπως ἦτο καθισμένον, ἂν δὲν ἔπνεε νότος ἀπὸ τῆς ξηρᾶς νὰ τὸ ἀπωθήσῃ πρὸς τὸ πέλαγος, ἀνεβίβασε δύο ἀσκοὺς γενναίου οἴνου καὶ ἓν καλάθιον μὲ αὐγὰ καὶ κασκαβάλι τῆς Αἴνου καὶ ἡμίσειαν δωδεκάδα ὄρνιθας καὶ μικρὸν βυτίον μὲ σκομβρία. Καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ηὐφράνθησαν, ἑορτάσαντες τὰ Χριστούγεννα μετὰ σπανίας μεγαλοπρεπείας ἐπὶ τοῦ ἐρήμου ἐκείνου βράχου. Τὴν νύκτα ἐκοιμήθησαν ἐν μέσῳ ἀφθόνων πυρῶν, μὲ ἀρκετὰ δὲ σκεπάσματα καὶ καπότας, ὅσα καὶ οἱ ἐκ τῆς πολίχνης πανηγυρισταὶ εἶχαν φέρει μεθ᾿ ἑαυτῶν, καὶ οἱ αἰγοβοσκοὶ εἶχαν εἰς τὸ Κάστρον, καὶ ὁ ἐκ Λήμνου φιλότιμος καραβοκύρης ἐκόμισεν ἀπὸ τὸ πλοῖον του.

Τὴν ἐπαύριον ὁ ἄνεμος ἐκόπασε, τὸ ψύχος ἡλαττώθη πολὺ κι ἐπωφελούμενοι τὴν ἀνακωχὴν τοῦ χειμῶνος ἀπεφάσισαν ν᾿ ἀπέλθωσιν». («Στὸ Χριστὸ στὸ Κάστρο» τόμ.Γ´ σσ. 279-280).

Μεταφέρθηκα νοερὰ στοὺς ἀνθρώπους ἐκείνους. Φαντάσθηκα τὴν ἀνεκλάλητη χαρὰ καὶ γαλήνη ποὺ βίωσαν ἐκεῖνα τὰ Χριστούγεννα. Γιόρτασαν τὸ μεγάλο γεγονὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου, σὲ συνδυασμὸ μὲ πράξη φιλαλληλίας καὶ ἀνθρωπισμοῦ. Τότε εἶναι ἡ χαρὰ τῆς γιορτῆς διπλή, ὅταν συνοδεύεται μὲ τὸ δόσιμο καὶ ὄχι μὲ τὸ πάρσιμο. «Ὅταν εἶναι νὰ βοηθήσῃ κανεὶς ἀνθρώπους…», ποὺ εἶπε καὶ ὁ παπα-Φραγκούλης.

Διαβάστε Περισσότερα

Ο Παπαδιαμάντης και το διήγημα

του

Βλαδιμήρου Ποταπώφ*

Ο Παπαδιαμάντης ξεκίνησε τη λογοτεχνική του σταδιοδρομία με τρία ιστορικά μυθιστορήματα: Η μετανάστις (1879), Οι έμποροι των εθνών (1882) και η Γυφτοπούλα (1884). Ωστόσο, στα ελληνικά γράμματα έγινε ευρύτερα γνωστός ως διηγηματογράφος. Το 1885 δημοσιεύει τον Χρήστο Μηλιόνη που θεωρείται έργο- «γέφυρα» προς την διηγηματογραφία με την οποία ασχολείται από το 1887 (Το Χριστόψωμο). Η στροφή προς λίγο-πολύ σύντομη πεζογραφική φόρμα οφείλεται ως ένα βαθμό, στην προκήρυξη του διαγωνισμού διηγήματος από την Εστία και τον βιοποριστικό χαρακτήρα της γραφής του συγγραφέα, «επαγγελματικά δεμένου με την ελληνική εφημεριδογραφία», που οικοδομεί το έργο του «μέρα με τη μέρα, σύμφωνα με τους ρυθμούς της επικαιρότητας». Κατά τον Π. Μουλλά, οι συνθήκες υπό τις οποίες δημιουργούνται τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη φέρουν το στίγμα τους, τα καθιστούν «ανοργάνωτες και άνισης αξίας εικόνες-διηγήματα»: έλλειψη χρόνου και οικονομική ανάγκη οδηγούν τον συγγραφέα σε μια προχειρογραφία με «έλλειψη πλάνου και προοπτικής». Από την άλλη, ο λόγος που ο Παπαδιαμάντης «έγινε διηγηματογράφος αντί να μείνει στο μυθιστόρημα· ζήτησε καταφύγιο στη θρησκεία και όχι στο ρασιοναλισμό· δίδαξε την υποταγή και όχι τον αγώνα· έκλεισε το όραμά του σε μιαν αδιάκοπη και νοσταλγική επιστροφή στο παρελθόν αντί να συμπορευθεί με τις δυνάμεις που ετοίμαζαν το μέλλον» οφείλεται στις ανάγκες και αναζητήσεις της υπερευαίσθητης προσωπικότητάς του: πρόκειται για την προσωπική επιλογή του συγγραφέα. Οι σύγχρονοι του Παπαδιαμάντη παρατηρούσαν, ότι από το έργο του λείπει η «εξέλιξη», οπότε από τη σκοπιά του σήμερα η διαίρεση του έργου του σε περιόδους είναι προβληματική. Η μόνη αλλαγή που υπάρχει, είναι η σταδιακή «προσγείωση στην ελληνική πραγματικότητα της εποχής του» και επιστροφή «στον εαυτό του και στα βιώματά του». Κατά τον Μ. Βίττι, το βασικό χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τα λογοτεχνικά έργα της εποχής εκείνης δεν είναι τόσο η θεματολογία τους, αλλά περισσότερο η στάση, η διάθεση του συγγραφέα απέναντι στα αφηγούμενα, που μπορεί να κυμαίνεται από την ωραιοποίηση ως την καταγγελία.

Ιδιαίτερη σημασία αποκτούν λοιπόν οι υφολογικοί τρόποι, οι γλωσσικές και ποιητικές ιδιαιτερότητες στις οποίες ο συγγραφέας προστρέχει για να πετύχει τον στόχο του. Όπως είχαμε πει παραπάνω, στην εποχή του Παπαδιαμάντη το διήγημα συνδέθηκε με την έννοια της μαρτυρίας. Η θέση του «προνομιούχου-μάρτυρα» της εποχής . συνέβαλε, εκτός των άλλων, και στον βαθμό της παρουσίασης του συγγραφέα στο κείμενο. Ο συγγραφέας πλέον «δικαιούται» να εκφράζεται στο πρώτο πρόσωπο και να εμφανίζεται και ο ίδιος στο έργο, να προβάλλει τα προσωπικά του βιώματα ως υλικό λογοτεχνικού προϊόντος. Το έργο του Παπαδιαμάντη αποτελεί, από την άποψη αυτή, μια αντιπροσωπευτική αλλά και «ακραία» περίπτωση.

Ο Παπαδιαμάντης καταδικάζει έμμεσα το μυθιστορηματικό του παρελθόν, προβάλλοντας το διαχωρισμό ανάμεσα στη μνήμη ως βιωμένη εμπειρία και τη φαντασία ως εμπειρία αντλημένη από τα βιβλία. Ο συγγραφέας ομολογείται ότι πλέον «δεν πλάττει» και δεν επινοεί ρομαντικά «μυθεύματα» (για να «γαλβανίσει» το ενδιαφέρον του αναγνώστη), αλλά ότι το έργο του «είναι όλο πραγματικότις». Χαρακτηριστικός απ`αυτή την άποψη είναι ο φανταστικός διάλογος του συγγραφέα με τους κριτικούς του στον Λαμπριάτικο Ψάλτη (1893). Ενώ οι «κριτικοί» θεωρούν «ευτελές και ταπεινό» το να περιγράψει κανείς λεπτομερώς μια λειτουργία σε εξωκκλήσι και τα «ήθη των πανηγυριστών», ζητούν «διήγημα, το οποίον να είναι όλον ποίησις, όχι πεζή πραγματικότις», διήγημα με «βεβιασμένην θέσιν» και βίαιη πλοκή, ο Παπαδιαμάντης ισχυρίζεται ότι εμπνέεται από τις αναμνήσεις του και τα αισθήματά του και δηλώνει: «Το επ`εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και συφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας, να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ`έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη» (2,514-517). Έτσι, η καλλιτεχνική πρόθεση του Παπαδιαμάντη παρομοιάζει το έργο του με την ζωγραφική τέχνη του genre. Το περιεχόμενο της αποτελούν οι συλλογικές ή καθημερινές εκδηλώσεις στην αγροτική ή αστική κοινωνία, είναι μικρές ιστορίες που έχουν άμεση σχέση με την πραγματικότητα, με σκοπό την τέρψη και την ωφέλεια, που αποδίδουν την «ανθρώπινη αλήθεια» και όχι το «ποιητικό ιδανικό». Στην εποχή του Παπαδιαμάντη, όταν ο διαδεδομένος ρεαλισμός προβλέπει έναν κόσμο χωρίς υπερβατικότητα και μυστήριο, που βασίζεται στη σχέση αίτιο- αποτέλεσμα και στον οποίο ο άνθρωπος αναπαρίσταται ενταγμένος σε μια διαρκώς εξελισσόμενη πολιτική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, ο συγγραφέας ακολουθεί μια πορεία αντίθετη από το πρότυπο αυτό. Στην τελική ανάλυση οι τεχνικές που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, ξεκινώντας από ένα ρεαλιστικό υπόβαθρο, τον οδηγούν στην «υπέρβασή» τους και ανταποκρίνονται σε στοιχεία της λυρικής αφηγηματικής ποίησης.

Παρακάτω θα επιχειρήσουμε μια σύνοψη των χαρακτηριστικών αυτών στοιχείων του έργου του Παπαδιαμάντη:

Ο συγγραφέας περιγράφει «απομνημονευτικά» τα γεγονότα και καταστάσεις που τοποθετούνται αρκετά χρόνια πριν. Η ανάμνηση μεταβάλλει τα γεγονότα σε «παραστάσεις», και τα καθημερινά και ασήμαντα να αποκτούν «εσωτερικότητα» ή «σιωπηλή μεγαλοπρέπεια». Έτσι, στο τυπικό διήγημα του Παπαδιαμάντη η πλοκή είναι «ασθενής» και η εξωτερική δράση ελάχιστη. Αυτή είτε ακινητοποιείται και εσωτερικεύεται είτε στη στιγμή της κρίσης και της αποκορύφωσης, αφομοιώνεται από την καθημερινή ρουτίνα μέσω της επαναληπτικής αφήγησης (Έρωτας στα χιόνια).

Η παπαδιαμάντικη περιγραφή σκοπεύει στην αποαυτοματοποίηση της συμβατικής εικόνας. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια χρονικά τεράστια λεξιλογική ακτίνα και αποφεύγει το καθορισμένο συγχρονικό λεξιλόγιο. Η έκταση και ο πλούτος της περιγραφής της φύσης δικαιολογείται από την πρόθεση του συγγραφέα να εκφράσει στον αναγνώστη του μια ιδιότυπη, «ερωτική» σχέση μ`αυτήν. Η υπέρβαση των σκηνοθετικών αναγκών συμβάλλει στην «ποιητικότητα» των περιγραφών, οι οποίες συχνά υποκαθιστούν την ίδια την αφήγηση.

Οι χαρακτήρες του Παπαδιαμάντη είναι επίπεδοι και «ανώνυμοι» - η ονοματοθεσία είναι συχνά αναλογική και συμβολική. Οι ήρωες δεν εξατομικεύονται, αλλά αποτελούν μέλη ενός συνόλου. Οι άνθρωποι παρουσιάζονται συνήθως μέσα στην καθημερινότητά τους, δεν μετέχουν σε μεγάλες εθνικές πράξεις, ούτε έχουν επίγνωση των κοινωνικών αλλαγών ή της ταξικής διαφοράς. Έτσι, το κέντρο βάρους πέφτει στα ήθη, στη συλλογική ζωή, στις πολιτισμικές σταθερές ολόκληρων εποχών.

Ο συγγραφέας είναι αυτόπτης μάρτυρας και παρέχει πληροφορίες περιορισμένης εμβέλειας. Οι παπαδιαμαντικοί αφηγητές περιορίζονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό στην προοπτική του ήρωα. Δεν μένουν αμέτοχοι σε όσα αφηγούνται, αλλά πότε με τη μορφή σχολίου και πότε με την αντιστροφή του ρόλου τους και την αλλαγή αφηγηματικού επιπέδου μειώνουν ή και καταργούν την απόσταση ανάμεσα σ`αυτούς και τα αφηγούμενα.

Η αναπαράσταση του λόγου των ηρώων στον Παπαδιαμάντη έχει καλλιτεχνικό χαρακτήρα, δηλαδή ό`τι μοιάζει με φωνογραφική καταγραφή δεν είναι παρά μια λογοτεχνική σύμβαση, τεχνική της αληθοφάνειας. Η εκτεταμένη συμπαρουσία ή ανάμειξη των ιδιωμάτων των ηρώων και του αφηγητή στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη είχε επισημανθεί από την κριτική ως «γλωσσική ακαταστασία». Στην ουσία δείχνει τη θέση που κρατά ο συγγραφέας απέναντι στον κόσμο του και είναι βασικός τρόπος για την επικοινωνία του αφηγητή με τους ήρωές του. Ο σκοπός τέτοιων διφωνικών λόγων δεν έγκειται στην πιστή αναπαραγωγή αυτού που ειπώθηκε, αλλά στην κριτική αυτού του λόγου η οποία μπορεί να είναι θετική ή αρνητική και δηλώνει αντίστοιχα την ψυχολογική και ιδεολογική ταύτιση αφηγητή–ήρωα ή την αντίστοιχη απομάκρυνσή τους. Αυτή η συχνή εμφάνιση τέτοιου είδους λόγων επιδρά και στον αναγνώστη, δεδομένου ότι δημιουργεί μια οικειότητα ανάμεσα σ`αυτόν και τους χαρακτήρες: χιούμορ, παρωδία, ειρωνεία, και συμπόνια συνάγονται αβίαστα.

Συμπεραίνοντας, θέλουμε να τονίσουμε το γεγονός, ότι οι παραπάνω τεχνικές του Παπαδιαμάντη τον καθιερώνουν ως έναν από τους πιο πρωτότυπους συγγραφείς των ελληνικών γραμμάτων. Ο συγγραφέας δεν εξαντλείται στη μονοδιάστατη αναπαράσταση της σύγχρονής του πραγματικότητας· η «περιφρόνησις προς την οικονομίαν και τη σύνθεσιν» αποτελούν γνωρίσματα «ισχυροτάτης πρωτοτυπίας» η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την λυρική του διάσταση και μια πνοή «σαιξπηρική».

*

Εκ της εργασίας αυτού «Οι πολιτισμικές εικόνες στο έργο του Νικολάι Λεσκόφ και του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη» ένθα επιχειρείται μια τυπολογική σύγκριση του λογοτεχνικού έργου των δύο συγγραφέων, η οποία βασίζεται στην εικονολογική προσέγγιση των κειμένων τους.

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Διαβάστε Περισσότερα

Οι τύχες της Πάπισσας Ιωάννας

H Πάπισσα Ιωάννα είναι ίσως το μοναδικό ελληνικό αφηγηματικό κείμενο που δημιούργησε τον δικό του μύθο

του

Δημητρίου Τζιόβα

καθηγητού Νεοελληνικών Σπουδών

στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας*

Μια επιγραμματική αναφορά στις τύχες της Πάπισσας Ιωάννας θα ήταν νομίζω ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική. Η δημοσίευσή της το 1866 δίχασε τους κριτικούς, τον τύπο και το κοινό σε θερμούς υποστηρικτές και σφοδρούς πολέμιους όχι τόσο για τη λογοτεχνικότητά της όσο για τον αντικληρικαλισμό, τη σκανδαλοθηρία και τις πηγές της. Παρά το ξεχωριστό ύφος του Ροΐδη για πολλά χρόνια βάραινε στην πρόσληψη της Π.Ι. ότι ήταν δάνεια και ετερόφωτη. Ο Βουτιερίδης, για παράδειγμα, έβλεπε το 1917 την Πάπισσα Ιωάννα εμπνευσμένη από το Promenades dans Rome (1829) του Σταντάλ ενώ αργότερα άλλοι τόνισαν τις οφειλές στα κείμενα του Ezechiel von Spanheim. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η υποδοχή της Πάπισσας Ιωάννας το δέκατο ένατο αιώνα συνοψίζεται σε μια σειρά επιθέσεων από την Ιερά Σύνοδο, τον Charles Buet (1878) - το βιβλιαράκι του οποίου για την Π.Ι. μεταφράστηκε στα ελληνικά - και τις δριμύτατες κατηγορίες του Χαρίλαου Μελετόπουλου (1881) για λογοκλοπή. Ενδεχομένως στη δεξίωση της Π.Ι. στο 19ο αιώνα να βάσισε και ο Παλαμάς τον ακόλουθο χαρακτηρισμό του Ροΐδη το 1904: «Ο πλειότερον αναγνωσθείς, αλλά και, κατά φυσικώτατον λόγον, σκαιότερον υβρισθείς εκ των συγγραφέων της νεωτέρας Ελλάδος».

Αλλά και στον εικοστό αιώνα η Πάπισσα Ιωάννα εξακολουθεί να προκαλεί για την αισχρολογία και την αντιθρησκευτικότητά της. Μάλιστα το 1940 επρόκειτο να κυκλοφορήσει σε έκδοση των Απάντων από τον Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων με επιμέλεια του Κ. Καιροφύλα και η τότε κυβέρνηση απαγόρευσε την έκδοσή της. Ακόμα και ο Ξενόπουλος, που είχε παλαιότερα επαινέσει την Π.Ι. για το σπινθηροβόλο και περίτεχνο ύφος της, φαίνεται να έχει αλλάξει γνώμη και στις 11 Αυγούστου 1941 γράφει στα Αθηναϊκά Νέα: «Η τότε κυβέρνησις δεν είχε καθόλου άδικο να την απαγορεύση. Η "Πάπισσα Ιωάννα" είνε ένα βιβλίο όχι μόνο αισχρολόγο - κι αισχρολογεί με πνεύμα ή για να κάνη πνεύμα, που είνε για μένα το χειρότερο είδος της αισχρογραφίας - αλλά κι αντιθρησκευτικό ή μάλλον αντιχριστιανικό».

Δεν είναι όμως μόνο η αντιθρησκευτικότητα της Π.Ι. που ενοχλεί αλλά και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός του συγγραφέα προκαλεί την αντίδραση του Σπύρου Μελά. Η καταδικαστική του όμως στάση απέναντι στον Ροΐδη φαίνεται αντιφατική γιατί αφενός τον θεωρεί πρόδρομο των φραγκολεβαντίνων της ελληνικής λογοτεχνίας και αφετέρου ετοιμάζει ειδικό αφιέρωμα του περιοδικού Ελληνική Δημιουργία το 1953 και προλογίζει τα Απαντά του το 1955.

Ας σημειωθεί επίσης η εκκωφαντική σιγή των εκπροσώπων της γενιάς του '30 όσον αφορά τον Ροΐδη και το μυθιστόρημά του. Και οι δύο απουσιάζουν από τις Δοκιμές του Σεφέρη, τα Ανοιχτά Χαρτιά του Ελύτη, τις Μελέτες του Λορεντζάτου ή τα κριτικά δοκίμια του Θεοτοκά (εκτός από μια αναφορά στο Ελεύθερο Πνεύμα). Φαίνεται ότι η αισθητική ιδεολογία της γενιάς δεν μπορούσε να αναγνωρίσει τον Ροΐδη ως πρόγονο και να συμβιβαστεί με την πρωτοτυπία της Π.Ι. Παρά την επιδεικτική αδιαφορία της γενιάς του '30, η Π.Ι. είναι ίσως το μοναδικό ελληνικό αφηγηματικό κείμενο που κατόρθωσε να δημιουργήσει το δικό του μύθο ενώ οι τύχες της αντικαθρεφτίζουν τους προσανατολισμούς αλλά και τις αναστοχεύσεις της ελληνικής κριτικής.

Θα πρέπει να φτάσουμε στη δεκαετία του 1980 για να υποχωρήσουν οι αιτιάσεις περί αισχρολογίας, φραγκολεβαντινισμού και αντικληρικαλισμού και να ιδωθεί η Π.Ι. από μια νέα σκοπιά. Τώρα η έμφαση επικεντρώνεται σε θέματα όπως το ύφος της, η ειρωνεία, η διακειμενικότητα, η ρητορική και ο ρόλος του αναγνώστη. Σε αυτή τη δεκαετία έχουμε και δύο απανωτά αφιερώματα περιοδικών: ένα του Διαβάζω (1984) και ένα διπλό του Χάρτη (1985). Ιστορικοί και θεωρητικοί της λογοτεχνίας από διαφορετικές αλλά και διασταυρούμενες προοπτικές αναδεικνύουν τις υφολογικές και αφηγηματολογικές αρετές του μυθιστορήματος, που θεωρείται το ελληνικό αντίστοιχο του Τρίστραμ Σάντυ του Λώρενς Στερν ή του Ο Ζακ ο Μοιρολάτρης και ο Αφέντης του του Ντενί Ντιντερό ενώ δεν έλειψε και η συσχέτιση με τον Μπόρχες. Το παιγνιώδες ύφος της Π.Ι. ελκύει αργότερα και νέους μυθιστοριογράφους όπως η Αμάντα Μιχαλοπούλου με το Γιάντες (1996) ή ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος που ξαναγράφει με το δικό του τρόπο το κείμενο (2000). Αν και η Π.Ι. μεταγράφτηκε τρεις φορές στη δημοτική, ό,τι εξασφάλισε τη διάρκειά της ήταν τελικά το απαράμιλλο ύφος της.

Μπορεί όμως το ύφος να θεωρήθηκε το μέγα επίτευγμα του Ροΐδη και το κοινό διαχρονικό σημείο αναφοράς πολλών κριτικών, τούτο όμως δεν σημαίνει ότι οι υφολογικές προσεγγίσεις ήταν πάντα οι ίδιες, ότι μια σατιρική θεώρηση, καλλιλογική αξιολόγηση ή ηθολογική συνάρτηση του ροΐδειου ύφους είναι ταυτόσημες με μια ρητορική ή μορφολογική ανάλυσή του. Ενώ για δεκαετίες η έμφαση στο ύφος του Ροΐδη υπήρξε σταθερή, τα τελευταία είκοσι χρόνια υπό την επίδραση της λογοτεχνικής θεωρίας αρχίζει να διαμορφώνεται η αντίληψη ότι τελικά το ροΐδειο ύφος δεν μπορεί να είναι πάντα σημείο κριτικής σύγκλισης αλλά και απόκλισης, όπως άλλωστε και η τόσο ρευστή και απροσδιόριστη έννοια του ύφους ή της γραφής.

*

Το Βήμα της Κυριακής, 17/10/2004

Διαβάστε Περισσότερα

Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1789- αρχαί 20ου αι. )

Πανεπιστημιακαί Σημειώσεις

ΝΕΦ 203 (ΠΟΙΗΣΗ 1789-1914)

Διαβάστε Περισσότερα

Ετυμολογικόν λεξικόν της ελληνικής γλώσσης

του

Σταύρου Βασδέκη

Βασδέκης Ετυμολογικό λεξικό

Διαβάστε Περισσότερα

Ο Ανδρέας Λασκαράτος και ο δήθεν αφορισμός του

Προσφάτως ἐξεδόθη τὸ βιβλίον τοῦ π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ: «Ἀπὸ τὴ “φάρσα” στὸ “φιάσκο”. Ὁ “ἀφορισμὸς” τοῦ Ἀνδρέα Λασκαράτου καὶ ἡ ἄρση του». Σ᾽ αὐτὸ σκιαγραφεῖται ὁ γνωστὸς σατιρικὸς ποιητὴς τῆς Κεφαλληνίας (συγκεκριμένα τοῦ Ληξουρίου), ὁ ὁποῖος ἔμεινε στὴν ἱστορία ὡς «ἀφορισμένος» ἀπὸ τὴν τοπικὴ Ἐκκλησία τῆς Κεφαλληνίας (1856) καὶ σ᾽ αὐτό ὀφείλεται κυρίως ἡ φήμη του. Παραδόξως, βέβαια, τιμᾶται ἰδιαίτερα ὁ «ἀφορισμένος ποιητής» –καὶ παράλληλα δυσφημεῖται ἡ Ἐκκλησία– ἀπὸ τοὺς (λεγομένους) προοδευτικοὺς τῆς κοινωνίας μας καὶ «δημοκράτες», μολονότι ὁ Λασκαρᾶτος ὑπῆρξε φανατικὸς φεουδάρχης, ἀντιλαϊκὸς καὶ σφοδρὸς πολέμιος τῆς Ριζοσπαστικῆς παρατάξεως τῆς Ἑπτανήσου τοῦ ΙΘ´ αἰώνα, ποὺ μὲ κύριο ὅπλο τὴν Ὀρθοδοξία ἀντιστεκόταν στὴν «Βρεττανικὴ Προστασία» (γρ. κατοχὴ) καὶ ἀγωνιζόταν γιὰ τὴν Ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα.

Ὁ π. Γεώργιος, μὲ βάση τὸ πρό τινων ἐτῶν εὑρεθὲν κείμενο τοῦ

«ἀφορισμοῦ» ἀνατρέπει τὰ κρατοῦντα καὶ ἀποδεικνύει ὅτι οὐδέποτε «ἀφορίσθηκε» ὡς πρόσωπο ὁ Λασκαρᾶτος. Δημοσιεύουμε, λοιπόν, τὰ Συμπεράσματα τοῦ βιβλίου, ποὺ ἀποτελοῦν καὶ κατατοπιστικὴ περίληψή του. Δικαίως ὁ π. Γεώργιος ἐπισυνάπτει στὸ παράρτημα τὴν μελέτη τοῦ κ. Δημητρίου Γ. Μεταλληνοῦ, Δρος Ἱστορίας, ποὺ τεκμηριώνει τὴν ἐξάρτηση τοῦ Λασκαράτου ἀπὸ τὴν «ἐξευγενισμένη –κατ᾽ αὐ τόν– Εὐρώπη», ποὺ ἦταν τὸ πρότυπό του στὴν κατάκριση καὶ ἀπόρριψη τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τῶν ἀρετῶν τῶν ὁμογενῶν του.

Συμπεράσματα

1. Ὁ Λασκαρᾶτος ἔγραψε τὸ βιβλίο του «Τὰ Μυστήρια τῆς Κεφαλονιᾶς», βοηθούμενος καὶ ἀπὸ τὴν ξένη πρὸς τὴν κοινωνία τῆς Ἑπτανήσου γυναίκα του, φορέα τοῦ προτεσταντικοῦ ἠθικισμοῦ καὶ τῆς βρετανικῆς ἀστικῆς τυποκρατίας, γιὰ νὰ προκαλέσει τὶς συνειδήσεις τῆς κοινωνίας του καὶ νὰ λειτουργήσει ὡς μεγάλος ἀναμορφωτής της, σύμφωνα μὲ τὶς δικές του ἀρχές, κατὰ κανόνα ξένες καὶ αὐτὲς καὶ ἐπείσακτες. Τὰ πρότυπά του δὲν ἦταν ἑπτανησιακὰ – ἑλληνικά, ἀλλὰ κυρίως ἀγγλικά. Ἡ Ἀγγλία καὶ εὐρύτερα ἡ Εὐρώπη ἦταν γι᾽ αὐτὸν τὸ γνήσιο πρότυπο ἠθικοῦ καὶ κοινωνικοῦ βίου καὶ αὐτὴν προέβαλλε στοὺς συντοπίτες του. Ὁ τότε Μητροπολίτης, Σπυρίδων Κοντομίχαλος (1842–1873), φερόμενος καὶ ἀγόμενος ἀπὸ τὸν γραμματέα τῆς Μητροπόλεώς του παπά–Νικόλαο Μαντζαβίνο, προσωπικὸ ἀντίπαλο τοῦ Λασκαράτου, ἔπεσε στὴν παγίδα, ποὺ τοῦ στήθηκε ἀπὸ κληρικοὺς καὶ λαϊκούς, καὶ ὑπέγραψε ἀφορισμὸ τοῦ βιβλίου τοῦ Λασκαράτου, καλώντας τον σὲ μετάνοια καὶ καταστροφὴ τοῦ βιβλίου του.

Ὁ ἴδιος ὁ Λασκαράτος ὅμως δὲν ἀφορίσθηκε ἰδιαίτερα ΠΟΤΕ, μολονότι δὲν ὑπάκουσε στὴν «παραίνεση» τῆς Μητρόπολης. Ἀφοῦ ὅμως δὲν ὑπάκουσε στὸν Ποιμενάρχη του, μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ (αὐτο) ἀφορισμένος, παρόλο ποὺ σ᾽ ὅλη του τὴ ζωὴ οὐδεμία υἱϊκή, καὶ πνευματικὴ σχέση φαίνεται νὰ εἶχε μὲ τὴν Τοπικὴ Ἐκκλησία καὶ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ (Μυστήρια, ἁγιαστικὲς πρακτικές).

2. Ὁ Λασκαρᾶτος προκάλεσε τὸν ἀφορισμό του, ζητώντας προκλητικὰ ἀπὸ τὴν Μητρόπολη νὰ ἐγκρίνει τὸ βιβλίο του, χρησιμοποίησε δὲ τὸν «ἀφορισμὸ» γιὰ προσωπικὸ ὄφελος, διάδοση δηλαδὴ τοῦ ἔργου του καὶ καταξίωσή του ἀπὸ τοὺς ἀντιεκκλησιαστικοὺς καὶ ἀντορθοδόξους ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τῆς Κεφαλονιᾶς. Ἡ φήμη τοῦ Λασκαράτου ἁπλώθηκε λόγῳ τοῦ «ἀφορισμοῦ» του. Καὶ ὁ μὲν ἀφορισμὸς —καὶ τοῦ βιβλίου— ἂν ἐπικρατοῦ σε σύνεση καὶ αὐτοσυγκράτηση, δὲν ἔπρεπε νὰ γίνει ἀπὸ τοὺς φορεῖς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐξουσίας, ἐπειδὴ προσέδωσε στὸν Λασκαρᾶτο μεγαλύτερη σημασία ἀπὸ τὴν ἁρμόζουσα, τοῦ προσέφερε δὲ καὶ ἕνα ἰσχυρὸ ὅπλο, γιὰ νὰ βάλλει κατὰ τῆς Ἐκκλησίας, παριστάνοντας ὄχι μόνο τὸ θῦμα, ἄλλα καὶ τὸν ἥρωα. Ὁ «ἀφορισμὸς» ἐξ ἄλλου, ποὺ ἔντεχνα τὸν συνέδεσε ὁ Λασκαράτος στὰ γραπτά του μὲ τὸ πρόσωπό του, ὑπῆρξε γενεσιουργὸ αἴτιο τοῦ μεγαλυτέρου μέρους τῆς παραγωγῆς του, ποὺ δὲν θὰ εἶχε γραφεῖ, ἂν δὲν ὑπῆρχε ὁ «ἀφορισμὸς» – ἔστω καὶ πλαστογραφημένος ἀπὸ τὸν Λασκαρᾶτο.

Συνετότερα συμπεριφέρθηκε ἡ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀπέναντι στὸν Ἐμμανουὴλ Ροΐδη καὶ τὸν Νικόλαο Καζαντζάκη, ποὺ καὶ οἱ δύο, ὄχι μόνο δὲν ἀφορίσθηκαν —παρὰ τὰ ὅσα γράφουν καὶ λέγουν οἱ ἀνεύθυνοι—, ἀλλὰ καὶ κηδεύθηκαν ἐκκλησιαστικά.

3. Ἐν τούτοις, θύματα τῆς κοινωνικῆς συμβατικότητας ἔπεσαν καὶ οἱ συγγενεῖς τοῦ Λασκαράτου, ποὺ δέχθηκαν νὰ κηδευθεῖ ἐκκλησιαστικά, ἐνάντια στὶς ἰδέες του, ποὺ δὲν ἀρνήθηκε ποτέ, ἄλλα τὶς ἀσπάζονταν καὶ τὰ παιδιά του, κατὰ τὴ δήλωση τοῦ γιοῦ του Γεράσιμου. Βέβαια, μπορεῖ νὰ λεχθεῖ ὅτι Μητροπολίτης τώρα ἦταν ὁ θεωρούμενος (καὶ σκόπιμα προβαλλόμενος) ὡς «νεωτεριστής», Γεράσιμος Δόριζας (1893–1901). Δὲν ὑπῆρξε βέβαια, νεωτεριστής, ἀλλὰ πιστὸς στὴν ἐκκλησιαστικοπατερικὴ παράδοση, ἦταν δὲ καὶ νομομαθὴς καὶ ἄριστος κανονολόγος.

Στὴν περίπτωση ὅμως τοῦ Λασκαράτου φέρθηκε «διπλωματικά». Γιὰ τὴν ἄρση τοῦ ἀφορισμοῦ ὑποστήριξε (1900) στὴ Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τὴν μετάνοια τοῦ Λασκαράτου, ἀλλ᾽ αὐτὸ ἐπέσυρε τὴν ὀργὴ καὶ ἀγανάκτηση τῆς οἰκογένειας τοῦ Ποιητῆ, ποὺ τὸ θεώρησαν σὰν συκοφαντία!

Κάποιοι ὅμως, γιὰ νὰ ρίξουν στάχτη στὰ μάτια, προφασίζονται ὅτι ἡ Ἐκκλησία τὸν ἐκήδευσε, ἀναγνωρίζοντας τὸ λάθος της ἀπέναντί του. Ποτὲ ὅμως δὲν συνέβη κάτι τέτοιο. Ἡ Σύνοδος, ἄλλωστε, στηρίχθηκε στὴν μετάνοια ὄχι τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ τοῦ Λασκαράτου.

Τὸ ἔργο τοῦ Λασκαράτου δείχνει τὴν ἀπουσία κάθε σχέσης μὲ τὴν πίστη τῶν πατέρων του καὶ κυρίως τῶν Ἁγίων τοῦ Νησιοῦ, ὅπως ὁ Ἅγιος Γεράσιμος, ποὺ τὸν χλεύαζε σατιρίζοντάς τον, ἢ ὁ παπὰ Μπασιᾶς, ποὺ οὔτε μιὰ λέξη δὲν τοῦ ἀφιερώνει, ἀγνοώντας τον τελείως, ἐνῶ ἦταν ζωντανὴ ἔκφραση τῆς Ὀρθοδοξίας στὴν ἐποχή του.

4. Γι᾽ αὐτὸ καὶ ὁ Μητροπολίτης Γεράσιμος Δόριζας ἐπιμένει στὴν δῆθεν ἀλλαγὴ τοῦ φρονήματος τοῦ Λασκαράτου (αὐτὸ λέγεται «μετάνοια»), ἀφήνοντας ἄθικτο τὸ βιβλίο, τὴν «πέτρα τοῦ σκανδάλου». Ἡ οἰκογένεια ὅμως τοῦ «Κὺρ Ἀνδρέα», διὰ στόματος τοῦ γιοῦ του Γερασίμου, δηλώνει ὅτι ὁ πατέρας τους κράτησε τὶς ἰδέες του καὶ ἀρχές του. Ἔτσι καὶ οἱ δύο πλευρὲς ἀπέφυγαν τὴν κοινωνικὴ μείωση. Ὁ Λασκα ράτος ἔμεινε αὐτὸς ποὺ ἦταν, ὁ δὲ Μητροπολίτης πέτυχε τὴν κήδευση τοῦ Λασκαράτου τὸ 1901 χωρὶς προβλήματα. Ἡ οἰκογένεια ὅμως τοῦ ποιητῆ ἀντιπαρῆλθε σιωπηρὰ τὸ σκεπτικὸ τῆς Ἱ. Συνόδου καὶ δέχθηκε τὴν ἐκκλησιαστική του κήδευση, προλαμβάνοντας τὰ σχόλια τοῦ λαοῦ, πρὸς ὁποιαδήποτε κατεύθυνση. Οἰκογένεια καὶ Μητροπολίτης ἔμειναν, ἔτσι, ἱκανοποιημένοι.

Ἂς ἀφήσουμε, λοιπόν, ἥσυχο τὸν «Κὺρ Ἀνδρέα», ποὺ βρίσκεται

στὰ χέρια τοῦ Κριτῆ του, καὶ Κριτῆ ὅλων μας. Ἡ ἐκκλησιαστικὴ κηδεία του ὅμως, καλὸ εἶναι νὰ μὴ θίγεται, διότι ἀποκαλύπτει τὸ διπλὸ «φιάσκο» τῆς Οἰκογένειας καὶ τοῦ Μητροπολίτη!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Ὁ π. Γ. Δ. Μεταλληνὸς συνέθεσε γιὰ τὸν Ἀνδρέα Λασκαράτο τὶς ἀκόλουθες μελέτες:

1. π. Γ. Δ. Μεταλληνοῦ, «Κρισολογία καὶ Ποίηση. Ἡ πρώτη δημόσια σύγκρουση Λασκαράτου – Ἰακωβάτων», Κεφαλληνιακὰ Χρονικά, τ. 8 (1999), σσ. 157–188. Ἀνατύπωση διευρυμένη: π. Γ. Δ. Μ., Ληξουριώτικοι Καβγάδες (Ἀνδρέας Λασκαράτος – Ἀδελφοὶ Ἰακωβάτοι), Ἀθήνα 2000.

2. π. Γ. Δ. Μεταλληνοῦ, «Ἡ χρήση τῶν ἐκκλησιαστικῶν (ἁγιογραφικῶν, πατερικῶν, λειτουργικῶν) κειμένων ἀπὸ τὸν Ἀνδρέα Λασκαρᾶτο», στὰ Πρακτικὰ τοῦ Συνεδρίου τοῦ 2001, Ἀργοστόλι 2004, σσ. 97–114.

3. π. Γ. Δ. Μεταλληνοῦ, «Ὁ "ἀφορισμὸς" ἑνὸς "ἀφορισμένου". Ὁ ἀφορισμὸς τοῦ Ἀνδρέα Λασκαράτου στὸ φῶς τῶν θρησκευτικῶν του πεποιθήσεων». Περιοδ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Δελτίο τῆς «Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων», τ. ΜΔ´ (2001), σσ. 359 –375.

Πηγή: ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ

(αρ. φυλ. 1943, της 28 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2012)

Διαβάστε Περισσότερα

Η διδακτική του χρονογραφήματος

του

Παναγιώτη Ν. Ξηντάρα

Προϊσταμένου Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης

Β/θμιας Εκπ/σης στην Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου

1.     H προβληματική του θέματος

Το κειμενικό είδος του χρονογραφήματος, δημοσιογραφικό ως προς την αφόρμηση και λογοτεχνικό ως προς την υφή του, παρουσίασε μεγάλη άνθηση στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα.³⁵ Εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί μέρος του ημερήσιου και περιοδικού τύπου, άλλοτε διατηρώντας τα εύσημα της εύχυμης πορείας του και άλλοτε αποτυπώνοντας τα πεζολογικά στοιχεία της δημοσιογραφικής γραφής. 

Διαβάστε Περισσότερα