του
 |
| «Ο τελικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι η συμπερίληψη» |
Η παρούσα δοκιμιακή ανάλυση αποσκοπεί στη διερεύνηση της ετερογενούς φαινομενολογίας της Σχολικής Διαρροής (ΣΔ), εστιάζοντας στην κρίσιμη μετάβαση της Δευτεροβάθμιας Κατώτερης βαθμίδας (Γυμνάσιο). Παρά την αριθμητική ελαχιστοποίηση του δείκτη Πρόωρης Εγκατάλειψης της Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΠΕΕΚ) σε εθνικό επίπεδο, η ποιοτική εκτίμηση αποκαλύπτει ενδημικές ανεπάρκειες στην παιδαγωγική υποδομή. Εξετάζεται η αμφίδρομη σχέση μεταξύ του απρόσωπου εκπαιδευτικού παραδείγματος και της αδυναμίας πρόσληψης και αφομοίωσης των αποκλινόντων μαθησιακών προφίλ. Τονίζεται η απορρύθμιση του επαγγελματικού ήθους του εκπαιδευτικού λειτουργού, ο οποίος αδυνατεί να πραγματώσει τον ρόλο του ως αρχιτέκτονας της συμπερίληψης, οδηγώντας σε θεσμική περιθωριοποίηση των ευάλωτων ομάδων.
Εννοιολογική Πλαισίωση και Μετρική Αποκλίνουσα
Η Σχολική Διαρροή (ΣΔ) συνιστά την οριστική εκκοπή της εκπαιδευτικής πορείας πριν την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής φοίτησης. Σύμφωνα με τα επικρατούντα ευρωπαϊκά ποσοτικά δεδομένα, η Ελλάδα παρουσιάζει μια θεσμική ευστάθεια με μειούμενο ΠΕΕΚ. Ωστόσο, η τελεσφορία ενός εκπαιδευτικού συστήματος δεν μετράται αποκλειστικά από τη στατιστική συρρίκνωση των δεικτών, αλλά από την ικανότητά του να διατηρεί εντός της τροχιάς το σύνολο των υποκειμένων του, ιδίως εκείνων που βιώνουν κοινωνική και γνωστική επισφάλεια.
Η απροσδιοριστία στην καταγραφή των περιπτώσεων διαρροής εντός του Γυμνασίου υποδηλώνει μια μεθοδολογική ανεπάρκεια και μια επιμερισμένη απροθυμία του συστήματος να αντιμετωπίσει την ενδογενή του αποτυχία. Η ποσοστιαία βελτίωση συχνά συγκαλύπτει την κρίσιμη πραγματικότητα των τοπικών θυλάκων υψηλής εκροής (pocket communities of high attrition).
Η Διαλεκτική των Αιτίων: Από το Δομικό στο Παιδαγωγικό
Η αιτιολογική ερμηνεία της ΣΔ είναι αποτέλεσμα μιας πολυεπίπεδης συνύφανσης παραγόντων που εκτείνονται πέρα από την ατομική επιλογή.
Η Κοινωνικοοικονομική Έκπτωση: Η διαγενεακή μετάδοση της χαμηλής κοινωνικής θέσης και του ισχνού πολιτισμικού κεφαλαίου της οικογένειας προδιαγράφει την εκπαιδευτική τύχη του μαθητή. Ο οικονομικός αναγκασμός και η πρόσληψη του σχολείου ως ανασχετικού παράγοντα στην άμεση βιοποριστική δραστηριότητα, καθιστούν την εγκατάλειψη μια ορθολογική, πλην όμως τραγική, επιλογή.
Η Ενδοσχολική Αλλοτρίωση: Το σχολείο, ως θεσμικός βραχίονας της Πολιτείας, εκδηλώνει συχνά άκαμπτη διδακτική μεθοδολογία. Η απρόσωπη διαχείριση των μαθητών, η αδυναμία διαφοροποιημένης διδασκαλίας και η αποκλειστική έμφαση στον στείρο ακαδημαϊκό λόγο, καθιστούν την σχολική εμπειρία απωθητική για όσους δεν διαθέτουν την απαιτούμενη γνωστική προδιάθεση. Η παιδαγωγική ακαμψία μετατρέπεται σε αιτία αποξένωσης.
Η Ψυχοκοινωνική Δυσπραγία: Η απουσία συστηματικής συμβουλευτικής υποστήριξης και η επικράτηση φαινομένων ενδοσχολικής εκφοβισμού (bullying) διαβρώνουν το αίσθημα του ανήκειν και της ασφάλειας. Ο μαθητής που αντιμετωπίζει σχολική απόρριψη ή κοινωνική απομόνωση καθίσταται παθητικό θύμα ενός μηχανισμού που αδυνατεί να λειτουργήσει ως θεραπευτικό πλαίσιο.
Η Ηθική και Επαγγελματική Αποτίμηση του Εκπαιδευτικού Λειτουργού
Ο εκπαιδευτικός φέρει την υψηλή ευθύνη του «επαγγελματία παιδαγωγού». Η παράδοση των τέκνων στους λειτουργούς αυτούς εμπεριέχει την κοινωνική προσδοκία της προσήλωσης στην ηθική επιταγή της συμπερίληψης.
Πρόκειται για μια κεντρική και εξαιρετικά βαθιά θεώρηση του ρόλου του εκπαιδευτικού. Η ανάλυση αυτή μπορεί να αναπτυχθεί γύρω από τρεις (3) κύριους άξονες: την Επαγγελματική Λογοδοσία, την Ηθική Επιταγή της Συμπερίληψης και τη Διαρκή Διαπραγμάτευση μεταξύ Σχολείου και Κοινωνίας.
1. Ο Εκπαιδευτικός ως Επαγγελματίας Παιδαγωγός: Η Λογοδοσία της Γνώσης και της Ηθικής
Ο χαρακτηρισμός του εκπαιδευτικού ως «επαγγελματία παιδαγωγού» τον τοποθετεί πέρα από τον απλό «δάσκαλο» ή «μεταδότη γνώσης». Η επαγγελματική του υπόσταση επιβάλλει:
α. Επιστημονική Επάρκεια και Μεθοδική Προσέγγιση
Ο επαγγελματίας παιδαγωγός οφείλει να διαθέτει βαθιά γνώση του αντικειμένου του, αλλά κυρίως να κατέχει πρόσφορες διδακτικές μεθοδολογίες. Δεν αρκεί η γνώση της ύλης. Απαιτείται η ικανότητα να μετασχηματίζει την επιστημονική γνώση σε προσβάσιμη μαθησιακή εμπειρία (γνωστική διαμεσολάβηση). Η παράλειψη ή η αδυναμία εφαρμογής διαφοροποιημένης διδασκαλίας συνιστά επαγγελματική ανεπάρκεια.
β. Ηθική Αυτονομία και Κριτική Σκέψη
Ο επαγγελματίας δεν λειτουργεί ως απλός υπάλληλος που εκτελεί οδηγίες, αλλά ως αυτόνομη ηθική οντότητα. Έχει την ευθύνη να ελέγχει κριτικά το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα και να το προσαρμόζει στις πραγματικές ανάγκες των μαθητών του. Όταν το σύστημα απαιτεί «απρόσωπες» διαδικασίες, ο επαγγελματίας οφείλει να εισάγει την παιδαγωγική εξαίρεση και την ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
γ. Λογοδοσία (Accountability)
Ο εκπαιδευτικός λογοδοτεί σε τρεις (3) πλευρές:
Στην Πολιτεία: Για την τήρηση των νόμων και των προγραμμάτων.
Στην Επιστήμη: Για την εφαρμογή έγκυρων παιδαγωγικών πρακτικών.
Στους Μαθητές και τους Γονείς: Για το αν τα παιδιά πραγματικά μαθαίνουν και κοινωνικοποιούνται με υγιή τρόπο. Η λογοδοσία αυτή είναι ηθική, όχι μόνο διοικητική.
2. Η Ηθική Επιταγή της Συμπερίληψης: Η Αναζήτηση του Απολλυμένου
Η συμπερίληψη (inclusion) υπερβαίνει τη νομική υποχρέωση για ισότιμη πρόσβαση. Συνιστά την ηθική υποχρέωση του εκπαιδευτικού να διασφαλίσει ότι κάθε μαθητής (ανεξαρτήτως καταγωγής, μαθησιακών δυσκολιών, ή κοινωνικοοικονομικού υποβάθρου) αισθάνεται ότι ανήκει και μπορεί να επιτύχει στο σχολικό περιβάλλον.
α. Η Άρση των Εμποδίων
Ο εκπαιδευτικός λειτουργεί ως «καταλύτης» που αποδομεί τα εμπόδια που θέτει το σύστημα ή το περιβάλλον. Αν ένας μαθητής αντιμετωπίζει γλωσσικές δυσκολίες (π.χ., Ρομά, μετανάστες) ή κοινωνική απόρριψη (π.χ., bullying), η προσήλωση στη συμπερίληψη σημαίνει:
Διαμόρφωση του χώρου: Να κάνει την τάξη ένα ασφαλές καταφύγιο.
Ανεύρεση της Φωνής: Να ενθαρρύνει τον μαθητή να εκφραστεί με τρόπο που του είναι οικείος.
β. Το Παιδαγωγικό Πάθος και η Αναζήτηση
Εδώ έγκειται η ουσία της αναφοράς στην Παραβολή του Απολωλότος Προβάτου: ο επαγγελματίας παιδαγωγός δεν μπορεί να εφησυχάζει επειδή το ποσοστό της διαρροής είναι χαμηλό. Οφείλει να «αναζητήσει» το κάθε χαμένο παιδί (το οποίο κινδυνεύει με εγκατάλειψη), αναγνωρίζοντας ότι η αποτυχία του παιδιού είναι, κατά βάση, αποτυχία της δομής να το υποστηρίξει. Η συμπερίληψη απαιτεί ενεργό, προληπτική παρέμβαση.
3. Η Κοινωνική Προσδοκία: Η Εκχώρηση της Παιδαγωγικής Ευθύνης
Η «παράδοση των τέκνων» από τους γονείς στον εκπαιδευτικό λειτουργό δεν είναι απλή εγγραφή στο σχολείο. Είναι μια συλλογική σύμβαση που εμπεριέχει:
α. Εμπιστοσύνη στην Εξειδίκευση
Η κοινωνία εμπιστεύεται στον εκπαιδευτικό την εξειδικευμένη γνώση (πώς να μαθαίνει το παιδί) και την παιδαγωγική ικανότητα (πώς να το διαπλάθει σε πολίτη). Η προσδοκία είναι ότι ο εκπαιδευτικός θα κάνει αυτό που ο γονέας, λόγω έλλειψης χρόνου ή επιστημονικής κατάρτισης, αδυνατεί.
β. Η Διασφάλιση της Ισότητας
Η κεντρική προσδοκία του δημόσιου σχολείου είναι να λειτουργήσει ως θεσμικός εξισορροπητής. Ο εκπαιδευτικός είναι ο εγγυητής ότι τα παιδιά με χαμηλό κοινωνικό κεφάλαιο θα λάβουν ίση ευκαιρία με τα παιδιά που προέρχονται από προνομιούχα περιβάλλοντα. Όταν η σχολική διαρροή πλήττει κυρίως τις ευάλωτες ομάδες, η κοινωνική προσδοκία διαψεύδεται.
γ. Η Αμφίδρομη Κριτική
Όταν η προσδοκία αυτή διαψεύδεται (δηλαδή, όταν το σύστημα ή ο εκπαιδευτικός αποτυγχάνει να συμπεριλάβει), η κριτική της κοινωνίας (οι σκέψεις περί «σαθρών» δομών και «επαγγελματιών») είναι αναπόφευκτη και θεμιτή. Η υψηλή ευθύνη φέρει, εξ ορισμού, υψηλό κόστος αποτυχίας. Ο εκπαιδευτικός, για να θεωρηθεί αληθινός επαγγελματίας, πρέπει να μπορεί να υπερασπιστεί το έργο του έναντι αυτής της κριτικής, επιδεικνύοντας διαρκή προσήλωση στην ηθική της συμπερίληψης.
Η κριτική θέση περί προσωπικής ευθύνης είναι αδιαμφισβήτητη, διότι η εκπαιδευτική πράξη είναι κατεξοχήν διαπροσωπική πράξη. Ωστόσο, η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος αποκαλύπτει συστημικές ελλείψεις:
Απουσία Επαρκούς Εποπτείας: Η χαλαρή δομή της αξιολόγησης (εσωτερικής και εξωτερικής) δεν εξασφαλίζει τη λογοδοσία του εκπαιδευτικού για την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας του και την αναγνώριση των μαθητών σε κίνδυνο.
Θεσμική Ατροφία: Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αντιμετωπίσουν κοινωνικά και ψυχολογικά ζητήματα με ανεπαρκή κατάρτιση και μηδενική υποστήριξη από εξειδικευμένους επιστήμονες (ψυχολόγους/κοινωνικούς λειτουργούς). Η ατομική αποτυχία συχνά αντικατοπτρίζει τη θεσμική ατροφία.
Η αναλογία με την Παραβολή του Απολωλότος Προβάτου υπογραμμίζει την αρχετυπική ευθύνη της Εκπαίδευσης: να μην εφησυχάζει με τους «ενενήντα εννέα», αλλά να αναζητά με παιδαγωγικό πάθος το «ένα» που απομακρύνεται. Η διαρροή είναι αποτυχία του συνόλου, διότι στερεί από το άτομο την ευκαιρία κοινωνικής ολοκλήρωσης και από την κοινωνία τη δυναμική του μέλους της.
Η Παραβολή του Απολωλότος Προβάτου (Κατά Λουκάν 15:3-7 και Κατά Ματθαίον 18:12-14) είναι μια σύντομη, αλλά βαθιά διδακτική ιστορία που έχει άμεση συσχέτιση με το φαινόμενο της σχολικής διαρροής και την ευθύνη του εκπαιδευτικού συστήματος.
Η Παραβολή του Απολωλότος Προβάτου (Εν Συντομία)
Η παραβολή αφηγείται την ιστορία ενός βοσκού που έχει εκατό (100) πρόβατα. Όταν συνειδητοποιεί ότι ένα (1) από αυτά έχει χαθεί (το "απολωλός"), αφήνει τα ενενήντα εννέα (99) στην ασφάλεια και ξεκινάει για να αναζητήσει το χαμένο.
Όταν το βρίσκει, δεν το τιμωρεί, αλλά αντίθετα χαίρεται περισσότερο γι' αυτό το ένα που βρέθηκε, παρά για τα ενενήντα εννέα που δεν χάθηκαν ποτέ. Ο κεντρικός σκοπός της παραβολής είναι να τονίσει την τεράστια αξία που έχει το κάθε άτομο στα μάτια του Θεού και την ανάγκη να αναζητηθεί και να σωθεί αυτό που χάθηκε.
Συσχέτιση με τη Σχολική Διαρροή
Η παραβολή λειτουργεί ως ηθικό και παιδαγωγικό πρότυπο για τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπίζεται η σχολική διαρροή.
1. Η Αξία του «Ενός» (Ηθική Επιταγή)
Το «Ένα»: Αντιπροσωπεύει τον κάθε μαθητή που βρίσκεται σε κίνδυνο ή έχει ήδη εγκαταλείψει το σχολείο.
Το Μήνυμα: Το εκπαιδευτικό σύστημα (ο "βοσκός") δεν πρέπει να αρκείται στην επιτυχία της πλειοψηφίας (τα 99 πρόβατα, δηλαδή οι μαθητές που παραμένουν). Οφείλει να αναγνωρίσει ότι η απώλεια ενός μόνο μαθητή συνιστά αποτυχία του συστήματος, ανεξάρτητα από το πόσο μικρό είναι το ποσοστό της διαρροής (π.χ. 3,7% στην Ελλάδα).
2. Η Πρωτοβουλία της Αναζήτησης (Παιδαγωγική Ευθύνη)
Ο Βοσκός: Αντιπροσωπεύει τον επαγγελματία παιδαγωγό και τη θεσμική ευθύνη της Πολιτείας.
Το Μήνυμα: Ο βοσκός δεν περιμένει το πρόβατο να επιστρέψει. Ο εκπαιδευτικός και το σχολείο οφείλουν να αναλάβουν ενεργή, προληπτική δράση (π.χ. συμβουλευτική, κοινωνικές παρεμβάσεις, εξατομικευμένη διδασκαλία) για να εντοπίσουν και να επαναφέρουν τον μαθητή που απομακρύνεται λόγω κοινωνικοοικονομικών, ψυχολογικών ή μαθησιακών δυσκολιών.
3. Η Χαρά της Επανένταξης (Συμπερίληψη)
Η Χαρά: Αντιπροσωπεύει την τελική αιτία (causa finalis) της εκπαίδευσης: την συμπερίληψη (inclusio).
Το Μήνυμα: Ο στόχος δεν είναι η τιμωρία για την απομάκρυνση, αλλά η αποκατάσταση και η πλήρης επανένταξη. Η επιτυχία μετράται από την ικανότητα να προσφέρεις δεύτερη ευκαιρία και να μετατρέψεις την απώλεια σε κοινωνική και γνωστική ολοκλήρωση.
Συνοπτικά, η παραβολή μεταφέρει την αρχή ότι κανένα παιδί δεν πρέπει να θεωρείται αναλώσιμο και ότι η ηθική του εκπαιδευτικού συστήματος κρίνεται από το πάθος με το οποίο αναζητά και υποστηρίζει το πιο ευάλωτο μέλος του.
Επίλογος: Η Ανάγκη για Ολιστική Θεραπεία
Εν κατακλείδι, η Σχολική Διαρροή στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση είναι το συμπέρασμα ενός συστήματος που, ενώ δηλώνει καθολικότητα, πρακτικά επιτελεί διαχωρισμό. Η διαπίστωση ότι "όλα είναι σαθρά" επιβάλλει όχι απλώς την κριτική του φαινομένου, αλλά τη ριζική αναθεώρηση των δομών και των παιδαγωγικών πρακτικών. Απαιτείται μια ολιστική στρατηγική που να επαναφέρει τον μαθητή στο επίκεντρο, καθιστώντας το σχολείο πυλώνα κοινωνικής δικαιοσύνης και όχι φορέα εκπαιδευτικού αποκλεισμού.
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου