Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΘΕΥΘ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ (Η Ψευδαίσθηση της Σοφίας)

επιμέλεια

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

- φιλολόγου

ΠΛΑΤΩΝ VS ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

Η αφήγηση του Πλάτωνα για τον Θεῦθ βρίσκεται στον διάλογο «Φαίδρος», όπου ο Σωκράτης διηγείται έναν αιγυπτιακό μύθο για να εξηγήσει την κριτική του απέναντι στη γραφή.

Ο Μύθος του Θεῦθ και του Θαμού

Στον μύθο, ο Θεῦθ παρουσιάζεται ως ένας αιγύπτιος θεός και εφευρέτης. Ανάμεσα στις πολλές εφευρέσεις του (τους αριθμούς, τη γεωμετρία, την αστρονομία), η πιο σημαντική ήταν η γραφή. Πιστεύοντας ότι είχε βρει μια σπουδαία τέχνη, ο Θεῦθ την παρουσίασε στον βασιλιά της Αιγύπτου, τον Θαμού.

Ο Θεῦθ, γεμάτος ενθουσιασμό, εξήγησε στον βασιλιά ότι η γραφή θα κάνει τους ανθρώπους πιο σοφούς και θα βελτιώσει τη μνήμη τους. Τη χαρακτήρισε ως ένα «φάρμακο» για τη λήθη.

Η απάντηση του βασιλιά Θαμού

Ο βασιλιάς Θαμού, όμως, είχε διαφορετική άποψη. Εξέτασε την εφεύρεση και απέρριψε τον ισχυρισμό του Θεῦθ. Υποστήριξε ότι η γραφή δεν είναι φάρμακο για τη μνήμη, αλλά για τη λήθη.

Ο Θαμού προέβλεψε ότι οι άνθρωποι θα σταματήσουν να ασκούν τη μνήμη τους, βασιζόμενοι σε εξωτερικά σημάδια (τα γράμματα) αντί να τη χρησιμοποιούν εσωτερικά.

Επίσης, τόνισε ότι η γραφή θα δώσει στους ανθρώπους την ψευδαίσθηση της σοφίας. Θα φαίνονται σοφοί επειδή θα διαβάζουν πολλά, αλλά στην πραγματικότητα δεν θα έχουν αποκτήσει πραγματική γνώση και κατανόηση, αφού η γνώση δεν θα βρίσκεται μέσα τους, αλλά γραμμένη σε χαρτί.

Η φιλοσοφική σημασία του μύθου

Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί αυτόν τον μύθο για να αναδείξει την υπεροχή του προφορικού διαλόγου και της ζωντανής διδασκαλίας απέναντι στη γραπτή λέξη. Για τον Πλάτωνα:

Η αληθινή γνώση είναι ζωντανή και εσωτερική, μια διαδικασία που απαιτεί διάλογο και κριτική σκέψη.

Η γραφή είναι απλώς ένα «είδωλο» του λόγου, μια νεκρή αναπαράσταση που δεν μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις, να προσαρμοστεί στο κοινό της ή να υπερασπιστεί τον εαυτό της όταν παρερμηνεύεται.

Ο μύθος του Θεῦθ δεν απορρίπτει τελείως τη γραφή, αλλά τονίζει τους κινδύνους της όταν χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της πραγματικής σκέψης και της αληθινής σοφίας που αποκτάται μέσα από τον διάλογο.

Ο Μύθος του Θεῦθ και η Τεχνητή Νοημοσύνη

Η αφήγηση του Πλάτωνα για τον Θεῦθ μπορεί να θεωρηθεί ως μια εξαιρετικά επίκαιρη αλληγορία για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) και την επίδρασή της στη γνώση και τη σκέψη μας.

Η σχέση μεταξύ του μύθου και της Τεχνητής Νοημοσύνης μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:

Γραφή και Τεχνητή Νοημοσύνη ως "Εξωτερικά Φάρμακα"

Η Γραφή ως φάρμακο για τη λήθη: Στον μύθο, ο Θεῦθ παρουσιάζει τη γραφή ως εργαλείο που θα βελτιώσει τη μνήμη, αλλά ο Θαμού την χαρακτηρίζει ως «φάρμακο» που θα κάνει τους ανθρώπους να βασίζονται σε εξωτερικά σύμβολα και να ξεχνούν.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως «Εξωτερική Γνώση»: Με παρόμοιο τρόπο, η Τεχνητή Νοημοσύνη σήμερα λειτουργεί ως ένα τεράστιο εξωτερικό αποθετήριο πληροφοριών. Μας δίνει άμεση πρόσβαση σε απαντήσεις, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος να αδρανοποιήσει την ικανότητά μας να ανακαλούμε πληροφορίες, να συνθέτουμε ιδέες και να σκεφτόμαστε κριτικά από μόνοι μας.

Η Ψευδαίσθηση της Σοφίας

Η Σοφία της Γραφής: Ο Θαμού φοβόταν ότι οι άνθρωποι που διαβάζουν θα «φαίνονται σοφοί» χωρίς να είναι πραγματικά. Θα έχουν μόνο την ψευδαίσθηση της γνώσης, επειδή θα επαναλαμβάνουν ό,τι διαβάζουν χωρίς να το έχουν κατανοήσει πλήρως.

Η Σοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης: Παρομοίως, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να παρέχει εντυπωσιακά τεκμηριωμένες απαντήσεις. Ο χρήστης μπορεί να παρουσιάσει αυτές τις απαντήσεις ως δική του γνώση, αποκτώντας μια ψευδαίσθηση σοφίας χωρίς να έχει περάσει από τη διαδικασία της μάθησης, της ανάλυσης και του διαλόγου. Η πρόσβαση στην πληροφορία δεν είναι το ίδιο με την κατάκτηση της γνώσης.

Η Υπεροχή του Διαλόγου και της Εσωτερικής Σκέψης

Η Κριτική του Πλάτωνα: Ο Πλάτωνας υποστήριζε ότι η αληθινή γνώση αποκτάται μέσω του διαλόγου και της ζωντανής σκέψης. Η γραφή ήταν για αυτόν ένα «νεκρό» εργαλείο που δεν μπορούσε να προσαρμοστεί, να απαντήσει σε ερωτήσεις ή να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Η Σύγχρονη Πρόκληση: Η Τεχνητή Νοημοσύνη, αν και είναι ένα ισχυρό εργαλείο, δεν αντικαθιστά τη δημιουργική σκέψη, την ενσυναίσθηση και την κρίση που αναπτύσσονται μέσω του διαλόγου, της συζήτησης και της προσωπικής εμπειρίας. Όπως και η γραφή, είναι ένα εργαλείο, και η αξία της εξαρτάται από τον τρόπο που τη χρησιμοποιεί ο άνθρωπος.

Ο μύθος του Θεῦθ μας υπενθυμίζει ότι η τεχνολογία, όσο επαναστατική και αν είναι, δεν πρέπει να αντικαθιστά τις θεμελιώδεις ανθρώπινες ικανότητες της μνήμης, της κριτικής σκέψης και της σοφίας που αποκτάται με κόπο.