ΠΟΛΕΜΟΣ ΟΛΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΟΛΩΝ (ΧΟΜΠΣ vs ΚΛΑΟΥΖΕΒΙΤΣ)

επιμέλεια

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡΓ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

- φιλολόγου

Τόμας Χομπς & Κλαούζεβιτς 

Η φράση «πόλεμος όλων εναντίον όλων» είναι μια από τις πιο γνωστές ιδέες του Άγγλου φιλοσόφου Τόμας Χομπς (1588-1679). Την χρησιμοποίησε για να περιγράψει τη λεγόμενη φυσική κατάσταση του ανθρώπου, την υποθετική κατάσταση δηλαδή στην οποία θα ζούσαν οι άνθρωποι αν δεν υπήρχε καμία κυβέρνηση ή κοινωνία.

Σύμφωνα με τον Χομπς, σε αυτή την κατάσταση:

• Οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ίσοι, αλλά και εγωιστές και ανταγωνιστικοί.
• Κάθε άτομο έχει το «δικαίωμα» να κάνει ό,τι θεωρεί απαραίτητο για την αυτοσυντήρησή του.
• Λόγω του φόβου, της έλλειψης πόρων και της δίψας για δύναμη, οι άνθρωποι βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση μεταξύ τους.

Αυτή η κατάσταση δεν είναι μόνο μια πραγματική μάχη, αλλά μια συνεχής απειλή βίας και φόβου. Ο Χομπς την περιέγραψε με τη λατινική φράση bellum omnium contra omnes, υποστηρίζοντας ότι η ζωή σε αυτή την κατάσταση είναι «μοναχική, φτωχή, δυσάρεστη, κτηνώδης και μικρή».

Για να ξεφύγουν από αυτόν τον συνεχή πόλεμο, οι άνθρωποι πρέπει να συνάψουν ένα κοινωνικό συμβόλαιο. Μέσω αυτού, παραδίδουν μέρος της ελευθερίας τους σε μια κεντρική, παντοδύναμη εξουσία, τον Λεβιάθαν, ο οποίος αναλαμβάνει να επιβάλει την τάξη και την ειρήνη.

Ο Κλαούζεβιτς, αν και δεν αναφέρθηκε ποτέ άμεσα στον Τόμας Χομπς, είχε μια ριζικά διαφορετική προσέγγιση για τον πόλεμο.

Ουσιαστικά, οι δύο φιλόσοφοι μελετούν τον πόλεμο από δύο εντελώς διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Η Θεωρία του Χομπς

Για τον Χομπς, ο «πόλεμος όλων εναντίον όλων» είναι μια υποθετική κατάσταση που προηγείται της ύπαρξης του κράτους. Είναι ένα χάος, μια κατάσταση ανομίας και φόβου όπου κάθε άτομο αγωνίζεται για την επιβίωσή του. Ο πόλεμος αυτός είναι η δικαιολογία για τη δημιουργία ενός ισχυρού κράτους, του Λεβιάθαν, ο οποίος θα φέρει την τάξη και θα τον τερματίσει.

Η Θεωρία του Κλαούζεβιτς

Αντίθετα, για τον Κλαούζεβιτς, ο πόλεμος δεν είναι μια κατάσταση ανομίας, αλλά μια πολιτική πράξη. Η διάσημη φράση του είναι: «Ο πόλεμος δεν είναι απλώς μια πολιτική πράξη, αλλά ένα πραγματικό όργανο της πολιτικής, η συνέχιση της πολιτικής συναλλαγής με άλλα μέσα».

Με λίγα λόγια, για τον Κλαούζεβιτς:

Ο πόλεμος είναι μια ορθολογική πράξη που διεξάγεται από οργανωμένα κράτη (όχι από μεμονωμένα άτομα).

Εξυπηρετεί πάντα έναν πολιτικό σκοπό, όπως η κατάκτηση εδαφών, η επιβολή της βούλησης μιας κυβέρνησης ή η υπεράσπιση εθνικών συμφερόντων.

Είναι ένα εργαλείο στα χέρια των πολιτικών ηγετών, που χρησιμοποιείται όταν η διπλωματία αποτυγχάνει.

Συνοψίζοντας, ενώ ο Χομπς βλέπει τον πόλεμο ως την αναρχική κατάσταση που το κράτος πρέπει να υπερβεί, ο Κλαούζεβιτς τον αντιμετωπίζει ως ένα πολιτικό μέσο που το κράτος χρησιμοποιεί για την επίτευξη των στόχων του.