Του Γαβριήλ Μπομπέτση
Ένας άντρας, ολίγον τι ελευθέρων ηθών, προσέγγισε σε διαφορετικούς χρόνους γυναίκες διαφορετικών εθνικοτήτων ...και το κίνητρο είχε ως εξής: Στη Γερμανίδα είπε: ich liebe dich, στην Αγγλίδα: I love you, στη Γαλλίδα: Je t' aime. Άκαρπη ως τώρα η προσπάθειά του, προσεγγίζει εν τέλει μία Ελληνίδα• είμαι ερωτευμένος μαζί σου, της λέει, σ' αγαπώ. Κι ήταν η μόνη που ανταποκρίθηκε στον έρωτα και στην αγάπη του.
Σε αντίθεση με πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, η Ελληνική από αρχαιοτάτων χρόνων είχε δύο λέξεις για να δηλώσει δύο ζωτικά συναισθήματα, αυτά της αγάπης και του έρωτα. Δύο από τις ομορφότερες και περιεκτικότερες λέξεις της γλώσσας μας που δεν έχουν - τυχαίο; - μέχρι στιγμής αναχθεί σε κάποια ρίζα σέρνοντας μαζί τους τη μαγεία του αγνώστου.
Ο Έρωτας, μεγαλύτερης ηλικίας (βλ. Λεξικό Μπαμπινιώτη), άλλοτε θεός, άλλοτε καρδιοβόλο συναίσθημα, έχει την τιμητική του στην αρχαιοελληνική γραμματεία. Αγαπώ σε υπερθετικό βαθμό, αγαπώ σφοδρά και με πάθος θα πει το ἔραμαι. Βέβαια, ποτέ δεν θα μπορούσε να καθοριστεί μονοσήμαντα ο έρωτας, για αυτό έχει ψηλαφηθεί ποικιλοτρόπως από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ας ανατρέξουμε στα γραπτά μνημεία μας, για να δούμε πώς προσεγγίζουν τον έρωτα.
Ο έρωτας είναι ένα από τα μεγαθέματα της Ἰλιάδας. Αρκεί να θυμηθούμε την ωραία Ελένη που έφυγε με τον εραστή της στην Τροία, τα λάφυρα πολέμου (Χρυσηίδα - Βρησηίδα), την αποχή του Αχιλλέα από τη μάχη λόγω της αφαίρεσης της Βρησηίδας κλπ. Μα και στην Οδύσσεια ο έρωτας δεν έχει λιγότερη σημαντική θέση. Μνηστήρες πολιορκούν ερωτικά την Πηνελόπη, παρότι και με άλλες βλέψεις. Η θεά του Έρωτα, η Αφροδίτη - κατά την ησιόδεια αφήγηση - πήρε το όνομά της καθώς προήλθε από τον αφρό της θάλασσας. Ο πανούργος Κρόνος κατά τη συνουσία της Γαίας με τον Ουρανό, με τη συγκατάθεση της μητέρας του, έκοψε τα «μήδεα», τα γεννητικά όργανα του πατέρα του και τα 'ριξε στη θάλασσα, γιατί εκείνος έτρωγε τα παιδιά του. Από εκεί γεννήθηκε η φιλομμειδής Αφροδίτη. Την Αφροδίτη παραστέκουν ο Έρωτας και ο Πόθος. (Ησ. Θεογονία, 176-206) Ο συμβολισμός προφανής.
Ο Πλάτωνας στο Φαῖδρο βάζει το Σωκράτη στη δευτερολογία του να ορίζει τον Έρωτα ως θεϊκή μανία, τρέλα, που ωθεί τον άνθρωπο γρηγορότερα στο στόχο του, την ενατένιση των Ιδεών (π.χ. του Κάλλους, της Δικαιοσύνης, του Αγαθού κλπ). «Ο Έρωτας είναι έρωτας προς το ωραίο» θα πει ο φιλόσοφος στο Συμπόσιον (204b).
Και η περιδιάβαση στα κείμενα θα μπορούσε να συνεχιστεί για πολύ... Η βιολογία κάνει λόγο σήμερα για έκκριση ορμονών, έλξη του ενός φύλου από το άλλο κλπ. Ώστε να μην μπορεί να οριστεί κατά ένα τρόπο ο έρωτας, θα έχανε άλλωστε τότε την αχλή που τον περιβάλλει.
Συνδετικός κρίκος του έρωτα και της αγάπης, καθώς πιστεύω, είναι η εξής εξίσωση: Εγώ Χ + Εγώ Ψ = Εμείς. Η βάση τους κατά βάση είναι κοινή. Η αγάπη, αρκετά νεότερη (βλ. Λεξικό Μπαμπινιώτη), αλλά στην πραγματικότητα - να το θυμάστε - δίχως ηλικία, αρχικά σήμαινε τη συμπάθεια ενός προσώπου προς κάποιο άλλο, ενώ στη συνέχεια και την ερωτική έλξη. Η αγάπη στην πρώτη της ουσία είναι αλληλοπεριχώρηση. Είναι άδειασμα και γέμισμα. Είναι η σμίκρυνση του εγώ, για να βρει λίγη θέση το εσύ.
«Κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη» λέει το παλαιοδιαθηκικό Άσμα Ασμάτων. «Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Xάρος» λέγεται στον Κρητικό του Σολωμού πολλούς αιώνες έπειτα. Γιατί άραγε συζεύγνυται ο έρωτας ή η αγάπη με το θάνατο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα; Πρώτον γιατί έχουν πανομοιότυπη ισχύ. Για την ισχύ του έρωτα δεν χρειάζεται να μιλήσουμε. Ο θάνατος, από την άλλη, έχει τέτοια ισχύ, ώστε να αφαιρεί, όποτε εκείνος θελήσει, τη ζωή των ανθρώπων (πλην των αυτοχειριών). Κατά δεύτερον, η αγάπη/ο έρωτας είναι σε συμβολικό επίπεδο ένας θάνατος του εγώ. Για να χωρέσει κανείς μέσα του τον άλλο (βλ. παραπάνω αλληλοπεριχώρηση) πρέπει να αποβάλει λίγο από το εγώ του. Η αγάπη ζητάει από τον έρωτα λίγη τρέλα και ο έρωτας από την αγάπη λίγη αρετή, παρατηρεί εύστοχα ο Λουδοβίκος των Ανωγείων.
Η αγάπη, ανάλογα με τους εμπλεκόμενους, μπορεί να είναι γονεϊκή, φιλική, "αδελφική", προς όλους, δηλαδή, τους ανθρώπους. Στην αγάπη προς τον ένα βρίσκεται, μολαταύτα, η αγάπη προς όλους. Κι ο έρωτας έχει τις δικές τους διαστάσεις: είναι έλξη προς κάποιο πρόσωπο, είναι έρωτας προς τη ζωή, είναι θείος έρωτας.
Την πρώτη περίπτωση κατά το μάλλον ή ήττον την έχουμε θίξει. Ας σταθούμε στη δεύτερη. Ζωή χωρίς ερωτική στάση απέναντί της δεν είναι ζωή. Σε αυτό αστοχούμε οι περισσότεροι. Η ζωή με τις χαρές της και τις συμπληγάδες πέτρες της...η ζωή ένα μυστήριο... Άλλοτε στέλνει τα μεν άλλοτε τα δε. Στην Ω της Ἰλιάδας αιτία των κακών είναι ο Δίας. Ευρισκόμενος μπροστά σε δύο πιθάρια άλλοτε βουτάει από το πιθάρι των καλών άλλοτε από το πιθάρι των κακών, και αδιακρίτως δίνει πότε από το ένα πότε από το άλλο στους ανθρώπους. Στο Ἔργα καὶ ἡμέραι αιτία των κακών είναι η Πανδώρα που άνοιξε το πιθάρι το σταλμένο από τους ολύμπιους θεούς στους γάμους της με τον Επιμηθέα. Πέρα από τις χαριτωμένες αυτές ιστορίες, ας δούμε τι μπορεί να σημαίνει ερωτική στάση απέναντι στη ζωή. (Θα πρέπει να) αγαπώ και (να) χαίρομαι τη ζωή μου με αποδοχή του μυστηρίου. Οι λόγοι θα μπορούσαν να είναι αρίφνητοι. Γιατί ζω, γιατί έχω κάποιους ανθρώπους γύρω μου που με νοιάζονται και δηλώνουν παρόν στις χαρές και στις λύπες μου, γιατί μπορώ να πάω στο σχολείο, στη σχολή, στη δουλειά, γιατί έχω μια γυναίκα-μια κοπέλα, έναν άντρα-ένα αγόρι να αγκαλιάσω και να φιλήσω, γιατί έχω πρόσωπα να νοιαστώ έμπρακτα, γιατί...
Ο θείος-μεταφυσικός έρωτας ας πούμε τι είναι στο κατόπι. Είναι η φλόγα που ανάβει στην ψυχή του ανθρώπου και τον οδηγεί βήμα-βήμα προς τον πλαστουργό Του, καθώς ενδύεται τη νέα στολή, αυτή των αρετών. Είναι ο έρωτας που βιώθηκε στο μέγιστο από τους αγίους. Δεν αρνήθηκαν τον έρωτα οι θεοφορούμενοι αυτοί άνθρωποι, απλώς έστρεψαν το βέλος του για να πιάσουν γεμάτα.
Ο έρωτας και η αγάπη, για να βιωθούν όπως τα περιγράψαμε, προϋποθέτουν μια προσωπικότητα ελεύθερη, που διαρκώς επαναπροσδιορίζεται, κοιτάει πού είναι και ενατενίζει το υψηλότερο και καθαρότερο που θα μπορούσε να είναι, και πάντοτε, ό,τι κι αν της συμβαίνει, κοιτάζει μπροστά. Υπάρχουν τέτοιες προσωπικότητες;
 |
| Έρως και Ψυχή, Μουσείο Λούβρου |
Σε αντίθεση με πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, η Ελληνική από αρχαιοτάτων χρόνων είχε δύο λέξεις για να δηλώσει δύο ζωτικά συναισθήματα, αυτά της αγάπης και του έρωτα. Δύο από τις ομορφότερες και περιεκτικότερες λέξεις της γλώσσας μας που δεν έχουν - τυχαίο; - μέχρι στιγμής αναχθεί σε κάποια ρίζα σέρνοντας μαζί τους τη μαγεία του αγνώστου.
Ο Έρωτας, μεγαλύτερης ηλικίας (βλ. Λεξικό Μπαμπινιώτη), άλλοτε θεός, άλλοτε καρδιοβόλο συναίσθημα, έχει την τιμητική του στην αρχαιοελληνική γραμματεία. Αγαπώ σε υπερθετικό βαθμό, αγαπώ σφοδρά και με πάθος θα πει το ἔραμαι. Βέβαια, ποτέ δεν θα μπορούσε να καθοριστεί μονοσήμαντα ο έρωτας, για αυτό έχει ψηλαφηθεί ποικιλοτρόπως από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ας ανατρέξουμε στα γραπτά μνημεία μας, για να δούμε πώς προσεγγίζουν τον έρωτα.
Ο έρωτας είναι ένα από τα μεγαθέματα της Ἰλιάδας. Αρκεί να θυμηθούμε την ωραία Ελένη που έφυγε με τον εραστή της στην Τροία, τα λάφυρα πολέμου (Χρυσηίδα - Βρησηίδα), την αποχή του Αχιλλέα από τη μάχη λόγω της αφαίρεσης της Βρησηίδας κλπ. Μα και στην Οδύσσεια ο έρωτας δεν έχει λιγότερη σημαντική θέση. Μνηστήρες πολιορκούν ερωτικά την Πηνελόπη, παρότι και με άλλες βλέψεις. Η θεά του Έρωτα, η Αφροδίτη - κατά την ησιόδεια αφήγηση - πήρε το όνομά της καθώς προήλθε από τον αφρό της θάλασσας. Ο πανούργος Κρόνος κατά τη συνουσία της Γαίας με τον Ουρανό, με τη συγκατάθεση της μητέρας του, έκοψε τα «μήδεα», τα γεννητικά όργανα του πατέρα του και τα 'ριξε στη θάλασσα, γιατί εκείνος έτρωγε τα παιδιά του. Από εκεί γεννήθηκε η φιλομμειδής Αφροδίτη. Την Αφροδίτη παραστέκουν ο Έρωτας και ο Πόθος. (Ησ. Θεογονία, 176-206) Ο συμβολισμός προφανής.
Ο Πλάτωνας στο Φαῖδρο βάζει το Σωκράτη στη δευτερολογία του να ορίζει τον Έρωτα ως θεϊκή μανία, τρέλα, που ωθεί τον άνθρωπο γρηγορότερα στο στόχο του, την ενατένιση των Ιδεών (π.χ. του Κάλλους, της Δικαιοσύνης, του Αγαθού κλπ). «Ο Έρωτας είναι έρωτας προς το ωραίο» θα πει ο φιλόσοφος στο Συμπόσιον (204b).
Και η περιδιάβαση στα κείμενα θα μπορούσε να συνεχιστεί για πολύ... Η βιολογία κάνει λόγο σήμερα για έκκριση ορμονών, έλξη του ενός φύλου από το άλλο κλπ. Ώστε να μην μπορεί να οριστεί κατά ένα τρόπο ο έρωτας, θα έχανε άλλωστε τότε την αχλή που τον περιβάλλει.
Συνδετικός κρίκος του έρωτα και της αγάπης, καθώς πιστεύω, είναι η εξής εξίσωση: Εγώ Χ + Εγώ Ψ = Εμείς. Η βάση τους κατά βάση είναι κοινή. Η αγάπη, αρκετά νεότερη (βλ. Λεξικό Μπαμπινιώτη), αλλά στην πραγματικότητα - να το θυμάστε - δίχως ηλικία, αρχικά σήμαινε τη συμπάθεια ενός προσώπου προς κάποιο άλλο, ενώ στη συνέχεια και την ερωτική έλξη. Η αγάπη στην πρώτη της ουσία είναι αλληλοπεριχώρηση. Είναι άδειασμα και γέμισμα. Είναι η σμίκρυνση του εγώ, για να βρει λίγη θέση το εσύ.
«Κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη» λέει το παλαιοδιαθηκικό Άσμα Ασμάτων. «Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Xάρος» λέγεται στον Κρητικό του Σολωμού πολλούς αιώνες έπειτα. Γιατί άραγε συζεύγνυται ο έρωτας ή η αγάπη με το θάνατο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα; Πρώτον γιατί έχουν πανομοιότυπη ισχύ. Για την ισχύ του έρωτα δεν χρειάζεται να μιλήσουμε. Ο θάνατος, από την άλλη, έχει τέτοια ισχύ, ώστε να αφαιρεί, όποτε εκείνος θελήσει, τη ζωή των ανθρώπων (πλην των αυτοχειριών). Κατά δεύτερον, η αγάπη/ο έρωτας είναι σε συμβολικό επίπεδο ένας θάνατος του εγώ. Για να χωρέσει κανείς μέσα του τον άλλο (βλ. παραπάνω αλληλοπεριχώρηση) πρέπει να αποβάλει λίγο από το εγώ του. Η αγάπη ζητάει από τον έρωτα λίγη τρέλα και ο έρωτας από την αγάπη λίγη αρετή, παρατηρεί εύστοχα ο Λουδοβίκος των Ανωγείων.
Η αγάπη, ανάλογα με τους εμπλεκόμενους, μπορεί να είναι γονεϊκή, φιλική, "αδελφική", προς όλους, δηλαδή, τους ανθρώπους. Στην αγάπη προς τον ένα βρίσκεται, μολαταύτα, η αγάπη προς όλους. Κι ο έρωτας έχει τις δικές τους διαστάσεις: είναι έλξη προς κάποιο πρόσωπο, είναι έρωτας προς τη ζωή, είναι θείος έρωτας.
Την πρώτη περίπτωση κατά το μάλλον ή ήττον την έχουμε θίξει. Ας σταθούμε στη δεύτερη. Ζωή χωρίς ερωτική στάση απέναντί της δεν είναι ζωή. Σε αυτό αστοχούμε οι περισσότεροι. Η ζωή με τις χαρές της και τις συμπληγάδες πέτρες της...η ζωή ένα μυστήριο... Άλλοτε στέλνει τα μεν άλλοτε τα δε. Στην Ω της Ἰλιάδας αιτία των κακών είναι ο Δίας. Ευρισκόμενος μπροστά σε δύο πιθάρια άλλοτε βουτάει από το πιθάρι των καλών άλλοτε από το πιθάρι των κακών, και αδιακρίτως δίνει πότε από το ένα πότε από το άλλο στους ανθρώπους. Στο Ἔργα καὶ ἡμέραι αιτία των κακών είναι η Πανδώρα που άνοιξε το πιθάρι το σταλμένο από τους ολύμπιους θεούς στους γάμους της με τον Επιμηθέα. Πέρα από τις χαριτωμένες αυτές ιστορίες, ας δούμε τι μπορεί να σημαίνει ερωτική στάση απέναντι στη ζωή. (Θα πρέπει να) αγαπώ και (να) χαίρομαι τη ζωή μου με αποδοχή του μυστηρίου. Οι λόγοι θα μπορούσαν να είναι αρίφνητοι. Γιατί ζω, γιατί έχω κάποιους ανθρώπους γύρω μου που με νοιάζονται και δηλώνουν παρόν στις χαρές και στις λύπες μου, γιατί μπορώ να πάω στο σχολείο, στη σχολή, στη δουλειά, γιατί έχω μια γυναίκα-μια κοπέλα, έναν άντρα-ένα αγόρι να αγκαλιάσω και να φιλήσω, γιατί έχω πρόσωπα να νοιαστώ έμπρακτα, γιατί...
Ο θείος-μεταφυσικός έρωτας ας πούμε τι είναι στο κατόπι. Είναι η φλόγα που ανάβει στην ψυχή του ανθρώπου και τον οδηγεί βήμα-βήμα προς τον πλαστουργό Του, καθώς ενδύεται τη νέα στολή, αυτή των αρετών. Είναι ο έρωτας που βιώθηκε στο μέγιστο από τους αγίους. Δεν αρνήθηκαν τον έρωτα οι θεοφορούμενοι αυτοί άνθρωποι, απλώς έστρεψαν το βέλος του για να πιάσουν γεμάτα.
Ο έρωτας και η αγάπη, για να βιωθούν όπως τα περιγράψαμε, προϋποθέτουν μια προσωπικότητα ελεύθερη, που διαρκώς επαναπροσδιορίζεται, κοιτάει πού είναι και ενατενίζει το υψηλότερο και καθαρότερο που θα μπορούσε να είναι, και πάντοτε, ό,τι κι αν της συμβαίνει, κοιτάζει μπροστά. Υπάρχουν τέτοιες προσωπικότητες;
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου