Ζητούνται Άρχοντες




Της 

Χρυσοθέμιδας Χατζηπαναγή




Για πολλούς από τους συνειδητούς πολίτες του τόπου μας και όσους, έχοντας έστω και εσχάτως αφυπνιστεί από τον χρόνιο λήθαργο του παρελθόντος, τελούν εν απογνώσει ένεκα των όσων τραγικών ή τραγελαφικών συμβαίνουν γύρω μας, η έκκληση απηχεί όχι απλώς ως θεωρητικό αίτημα παρωθητικών κινήτρων αλλά ως κραυγή διαμαρτυρίας με την απαίτηση του κατεπείγοντος. Το ερώτημα, ωστόσο, που τίθεται από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, δεν επισύρει εξωπραγματικές απαντήσεις ούτε όμως και καταλήγει σε αποφατικές ετυμηγορίες: τουτέστιν, πού και πώς θα υπήρχε η ιδανική πολιτεία στην Πλατωνική της σύλληψη και ποιο επί τα βελτίω πολιτειακό θεσμικό σύστημα θα μπορούσαν επιτυχώς να εφαρμόσουν οι πολιτικοί άρχοντες;


Η αιχμή, εντούτοις, του δόρατος αντιστρέφεται στην αναζήτηση τέτοιων ιδεαλιστικών προτύπων· εφόσον η προτεραιότητα αφορά όχι στους επί χάρτου σχεδιασμούς μιας ου-τοπικής πολιτείας και μιας άλλης φουτουριστικής θεσμοθέτησής της, αλλά στην εξεύρεση κατά πρώτιστο λόγο των ιδεατών εκείνων καλών κι αγαθών ηγετών, που με έμπνευση και όραμα θα προσβλέπουν στην εν προόδω τελειοποίησή της. Γιατί κατά μία ρήση «δεν μπορείς να κάμεις τον κόσμο καλύτερο, αν δεν προσπαθήσεις να τον κάμεις τέλειο».

Εξάλλου, και ο ίδιος ο Πλάτωνας, οικοδομώντας την «Πολιτεία» του, «το πιο μεγαλόπνοο δημιούργημα της αρχαίας φιλοσοφίας», κατά τον Παπανούτσο, είχε την αυτεπίγνωση μιας ανεφάρμοστης μεν, ύψιστης δε ηθικής αναγκαιότητας για την κατίσχυση της δικαιοσύνης, που την ανήγαγε στην ιδέα του αγαθού, «την πηγή της τέλειας ευδαιμονίας για τα άτομα και τις κοινωνίες». Επειδή, ακριβώς, ο ανά τους αιώνες πρωτοπόρος πολιτειολόγος διανοητής είχε βιώσει την κατάρρευση μιας τέτοιας ευδαιμονίας και την αποσύνθεση του κοινωνικοπολιτικού ιστού με την παρακμή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Αποκορύφωμα της εξαθλίωσης και της ένδειας η πτώση της δεύτερης Αθηναϊκής Ηγεμονίας το 354 π.Χ., οπότε το κράτος και οι πολίτες παρουσίαζαν τη σαθρή εικόνα με σύγχρονα παθογενή αντανακλαστικά, άκρως επίκαιρα για τα καθ’ ημάς οικτρά και αποτρόπαια, όπως εμφαντικά τα περιγράφει ο Ισοκράτης: «η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία».

Θα μπορούσε και πάλι εύλογα ν’ αναρωτηθεί κανείς μέσα στα πλαίσια της πιο πάνω προβληματικής: ποιο κράτος και ποιοι πολίτες; Μήπως πρόκειται για άλλοθι πρωθύστερου θεωρητικού σχήματος και όχι για νομοτελειακή θεώρηση της ουσιώδους υπαρκτής πραγματικότητας, σύμφωνα με τον ντετερμινιστικό νόμο αιτίου - αιτιατού, όπως έχει ήδη επισημανθεί πιο πάνω; Ο Πλάτων, τεκμηριώνοντας τον υπότιτλο «περί δικαίου» του πολιτικοκοινωνικού του διαλόγου, είναι σαφώς κατηγορηματικός: για να αρθούν τα κακά από τις πόλεις πρέπει έμπρακτα να εφαρμοστεί η «μετά λόγου και επιστήμης» γνώση της δικαιοσύνης και αυτό μπορεί να συμβεί είτε αν οι φιλόσοφοι γίνουν άρχοντες είτε αν οι άρχοντες φιλοσοφήσουν.

Όσο κι αν οι Πλατωνικές αυτές απόψεις ακούγονται στις μέρες μας γραφικές ή νεφελώδεις «φιλοσοφίες», ο νοήμων αντίλογος κάθε άλλο ηχεί ως δογματική αρχαιοπληξία ή αχρείαστος απολογητικός Πλατωνισμός. Εφόσον στη συνέχεια ως προς τους φιλοσόφους - άρχοντες ή τους άρχοντες - φιλοσόφους, όπου πολιτική εξουσία ή κυβερνητική τέχνη και φιλοσοφική παιδεία συναντώνται στο ίδιο πρόσωπο, αποκαλύπτεται με μεταφορική παραστατικότητα διαχρονικά προσδιοριστικός: «ο αληθινός κυβερνήτης πρέπει να το ’χει δουλειά του να ξέρει τα γυρίσματα της χρονιάς, τις ώρες και τις εποχές […], αν πρόκειται να είναι στ’ αλήθεια κυβερνήτης του καραβιού». Απαριθμώντας προσέτι τις αρετές ενός τέτοιου κυβερνήτη, υπογραμμίζει ότι πρέπει να είναι «ένας άνθρωπος κόσμιος και αφιλοχρήματος, όχι ανελεύθερος ούτε αλαζονικός ούτε δειλός».

Και επιπλέον να «είναι από τη φύση προικισμένος με μνήμη, ευμάθεια, μεγαλοπρέπεια, φιλοκαλία και […] συγγενής και φίλος της αλήθειας, της δικαιοσύνης, της ανδρείας, της σωφροσύνης». Το σημαντικότερό του χρέος, όμως, δεν είναι μόνο η έξοδός του από το σπήλαιο των σκιών, των φαντασμάτων και των ιδεοληψιών, για να επιτελέσει το έργο του με ευταξία, συμμετρία, πειθαρχία και δικαιοσύνη· οφείλει επαγρυπνώντας να επιστρέψει, για να απελευθερώσει τους δεσμώτες συνανθρώπους του, προετοιμάζοντας ταυτόχρονα τους μελλοντικούς ηγέτες και τους φύλακες - φρουρούς της πολιτείας.

Αλληγορικά τα διδάγματα, που με πραγματιστικό περιεχόμενο παραδίδει το έργο τούτο της θαυμαστής Πλατωνολογίας. Η πρόσληψη επαφίεται σε μας τους σημερινούς πολίτες της σύγχρονης πολιτείας, αλλά και σ’ όσους από τους πολιτειακούς μας ταγούς αυτοκαταργούνται με όσα πράττουν και λέγουν. Εκτός εάν οι πράξεις τους μένουν εσαεί στο απυρόβλητο, ενώ τα συμφραζόμενα της σοφιστικής τους ωραιολογίας ή ψευδολογίας και ενίοτε της ανήκεστης αυτοπαραδοχής τους για τα νοσηρώς πάσχοντα ηχούν, απλώς, ως κύμβαλα αλαλάζοντα και αλαζονικές ατάκες ηχηρών ρητορισμών. Οπότε και θα επαναλαμβάνουμε επ’ άπειρον: «Ζητούνται άρχοντες» με αληθινή αρχοντιά και αρχοντικό ήθος πραγματικών ηγετών.



DMCA.com Protection Status


author image

About the Author

This article is written by: Φιλόλογος Ερμής - He has already written over 2.200 articles for Φιλόλογος Ερμής. He has Graduate Diploma in Classical Philology, Postgraduate Diploma in Applied Pedagogic, and is Candidate Doctor(Dph) of Classical Philology. Stay touch with him or email him