ἐρανισμένον
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παρούσα εργασία εξετάζει τις δυο διαφορετικές φιλοσοφικές προσεγγίσεις περί δικαιοσύνης από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη με σκοπό να εντοπιστούν οι ομοιότητες και οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. Όσο αφορά τον Πλάτωνα, γίνεται αναφορά στις φιλοσοφικές θέσεις της Πολιτείας, ενός είδους ιδανικής κοινωνίας όπου η Δικαιοσύνη είναι η υπέρτατη αρετή και έχει θεϊκή προέλευση (Πολιτεία 433a). Όσο αφορά τον Αριστοτέλη, γίνεται αναφορά στις φιλοσοφικές θέσεις των έργων του Ηθικά Νικομάχεια και Πολιτικά στα οποία, η δικαιοσύνη αποτελεί τον έσχατο σκοπό της πολιτικής μιας πολιτείας και βρίσκεται στην καθημερινή πράξη των ανθρώπων (Πολιτικά III 12, 1282b14-18). Με βάση αυτές τις δυο κύριες θέσεις, αναπτύσσονται οι θεωρητικές ερμηνείες περί δικαιοσύνης, εντοπίζεται η σχέση ηθικής και πολιτικής και διατυπώνονται κάποιες σκέψεις σχετικά με τη δυνατότητα γονιμοποίησης και εφαρμογής των Πλατωνικών και Αριστοτελικών στοχασμών στις σύγχρονες κοινωνίες τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
1. ΠΛΑΤΩΝ
1.1. Ορισμός της Δικαιοσύνης
Στο Βιβλίο Β΄της Πολιτείας, ο μύθος του δαχτυλιδιού του Γύγη αποτελεί το έναυσμα μιας συζήτησης με στόχο να αποκαλυφθεί ο πραγματικός ορισμός της δικαιοσύνης από τον Σωκράτη. Ο Γλαύκων υποστηρίζει ότι η δικαιοσύνη είναι ένας κοινωνικός εξαναγκασμός δηλαδή ο άνθρωπος αν μπορούσε να αδικήσει και να μη γίνει αντιληπτός θα το έκανε (Πολιτεία 360c). Επίσης είναι δίκαιος γιατί η δικαιοσύνη προσφέρει τιμές, και ωφελήματα. Ο Αδέιμαντος, αδελφός του Γλαύκωνα, συμπληρώνει ότι εκείνος για τον οποίο υπάρχει η εντύπωση ότι είναι δίκαιος αποκτά, χάρη σε αυτή την φαινομενική κατάσταση, όσα καλά επιθυμεί (Πολιτεία 363α). Έτσι, ο Γλάυκων επιμένει να απογυμνώσει ο Σωκράτης τη δικαιοσύνη από τα οφέλη που προέρχονται από αυτήν και να επαινέσει την ίδια καθαυτήν.
Ο Σωκράτης φαινομενικά συμφωνεί αλλά θεωρεί ότι για να διατυπωθεί σωστά ο “ορισμός της δικαιοσύνης”, πρέπει να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο η δικαιοσύνη εφαρμόζεται τόσο σε ατομικό (σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά) όσο και σε συλλογικό επίπεδο (στην Πολιτεία) και αναπτύσσεται η θεωρία της ιδεώδους Πολιτείας.
Η Πολιτεία είναι κατασκευασμένη σύμφωνα με τα πρότυπα της ψυχής και χαρακτηρίζεται από τέσσερις αρετές: σοφία (η γνώση βάσει της οποίας λαμβάνονται οι αποφάσεις για όλη την πόλη και την κατέχουν αυτοί που κυβερνούν) ανδρεία (η εναρμονισμένη με τον νόμο γνώμη του τι πρέπει και τι δεν πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να φοβάται κανείς, την οποία κατέχουν οι φύλακες) σωφροσύνη (η ορθή γνώμη – ο λογισμός που είναι το μικρότερο και ταυτόχρονα καλύτερο κομμάτι κάθε πράγματος) και δικαιοσύνη (το να πράττει κανείς τα δικά του έργα) (Πολιτεία 427e – 433a).
Οι αρετές που απαρτίζουν την Πολιτεία αντιστοιχούν στις τρεις κοινωνικές της ομάδες οι οποίες οφείλουν να λειτουργούν εναρμονισμένα, εκτελώντας η καθεμία αποκλειστικά το δικό της έργο: οι φιλόσοφοι-βασιλείς, οι φύλακες-επίκουροι και οι δημιουργοί-τεχνίτες. Οι φιλόσοφοι-βασιλείς κυβερνούν και έχουν την ευθύνη να λαμβάνουν τις ορθές αποφάσεις (σοφία). Οι φύλακες οφείλουν να υπερασπίζονται την πολιτεία (ανδρεία). Οι δημιουργοί πρέπει να χαλιναγωγούν τα πάθη τους και να είναι συνετοί (σωφροσύνη). Η σωφροσύνη δεν είναι όμως αποκλειστικό χαρακτηριστικό των δημιουργών αλλά όλων των κοινωνικών τάξων.
O κάθε ένας στην κοινωνία κάνει αυτό που χρειάζεται, ανάλογα με τον ρόλο και την ιδιότητα του μέσα σε αυτήν, χωρίς να εμποδίζει τη λειτουργία των συμπολιτών του και να ξεφεύγει από τα όρια που του έχουν οριστεί, χωρίς δηλαδή να είναι πολυπράγμων κάτι που τελικά θεωρείται μέχρι και κακούργημα (Πολιτεία 433a-433b & 434c). Στο χωρίο 425c-445e, ο Πλάτων ερευνά τα της πόλεως επιχειρώντας να εμβαθύνει στην ψυχή, με στόχο από το συλλογικό να φτάσει στο ατομικό και τελικά να βρεθεί ο ορισμός της δικαιοσύνης. Η ψυχή του ανθρώπου χωρίζεται σε τρία μέρη: το επιθυμητικόν, το οποίο εκφράζει τις βασικές ανάγκες και επιθυμίες του ατόμου, το θυμοειδές που επιχειρεί να τιθασεύσει το επιθυμητικόν και το λογιστικόν στο οποίο (ως ανώτερο) υπακούν τα δύο πρώτα. Το λογιστικόν είναι το μέρος της ψυχής που ελκύεται από την γνώση (φιλόσοφοι), το θυμοειδές επιδιώκει την προστασία του επιθυμητικού, της «τιμής» του ανθρώπου (φύλακες) ενώ το κατώτερο επιθυμητικό κλίνει προς τις σωματικές ηδονές και την απόκτηση πλούτου (δημιουργοί). Και στην περίπτωση της ψυχής, πρέπει να επιτευχθεί αρμονία, ώστε να επιτευχθεί δικαιοσύνη όπως γίνεται με τις κοινωνικές τάξεις. Ο τρόπος επίτευξης της δικαιοσύνης κατά τον Πλάτωνα γίνεται με τη σωστή ανατροφή και παιδεία .
Συμπερασματικά, όταν κάθε τάξη έχει την δική της αρετή τότε στην πολιτεία υπάρχει δικαιοσύνη. Όταν ο καθένας πράττει το καθήκον του όσο γίνεται καλύτερα και εφόσον καθένα από τα μέρη της ψυχής πράττει και αυτό τα δικά του, δηλαδή υπάρχει οικειοπραγία (Πολιτεία 441 d-e) τότε υπάρχει δικαιοσύνη. Ο ορισμός της δικαιοσύνης ανάγεται τελικά στο εξής συμπέρασμα: «… το να παράγεις δικαιοσύνη σημαίνει να ορίζεις κατά τρόπο σύμφωνο με την φυσική τάξη (κατά φύσιν) ποιες θα είναι οι αμοιβαίες σχέσεις εξουσίας των διαφορετικών μερών της ψυχής, ενώ το να παράγεις αδικία σημαίνει αμοιβαίες σχέσεις εξουσίας των μερών της ψυχής οι οποίες αντιστρατεύονται την φύση» (Πολιτεία, 333). Όταν οι σχέσεις εξουσίας των μερών της ψυχής είναι «κατά φύσιν» και όχι «παρά φύσιν», ο άνθρωπος είναι δίκαιος.
1.2. Η Ιδέα του Αγαθού
Οι αρετές σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη είναι Ιδέες και έχουν την πλήρη αξία τους μόνον αν συμπληρωθούν με την Ιδέα του Αγαθού (το Απόλυτο – το Θείο).
Η πραγματική γνώση απορρέει μόνον από τον Κόσμο των Ιδεών. Οι ιδέες είναι νοητές οντότητες, πλήρως επαρκείς, αυθύπαρκτες, αμετάβλητες και κατασκευάσματα θεϊκής νοήσεως και για αυτό αποτελούν τα πραγματικά αντικείμενα της γνώσεως Η πλατωνική θεωρία των ιδεών αναπτύσσεται με τον περίφημο μύθο του σπηλαίου. Οι άνθρωποι ζουν φυλακισμένοι σε σπήλαιο βλέποντας σκιές των πραγμάτων. Η σπηλιά είναι ο κόσμος των αισθήσεων, στον οποίο ο άνθρωπος είναι αιχμάλωτος. Αν κάποιος καταφέρει να βγει από το σπήλαιο, θα αντικρίσει το φως του ήλιου (τη γνώση), τον Κόσμο των Ιδεών. Για κάθε σκιά πράγματος στον κόσμο των αισθήσεων, υπάρχει ένα αντίστοιχο ιδανικό πρότυπο, μια ιδέα. Όλες οι ιδέες κατανέμονται σε μια ιεραρχική τάξη στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η απόλυτη Ιδέα του Αγαθού που αποτελεί τον λόγο για τον οποίο όλες οι ιδέες λειτουργούν ως αρχέτυπα των αισθητών φαινομένων .
Η πραγματική γνώση απορρέει μόνον από τον Κόσμο των Ιδεών. Οι ιδέες είναι νοητές οντότητες, πλήρως επαρκείς, αυθύπαρκτες, αμετάβλητες και κατασκευάσματα θεϊκής νοήσεως και για αυτό αποτελούν τα πραγματικά αντικείμενα της γνώσεως Η πλατωνική θεωρία των ιδεών αναπτύσσεται με τον περίφημο μύθο του σπηλαίου. Οι άνθρωποι ζουν φυλακισμένοι σε σπήλαιο βλέποντας σκιές των πραγμάτων. Η σπηλιά είναι ο κόσμος των αισθήσεων, στον οποίο ο άνθρωπος είναι αιχμάλωτος. Αν κάποιος καταφέρει να βγει από το σπήλαιο, θα αντικρίσει το φως του ήλιου (τη γνώση), τον Κόσμο των Ιδεών. Για κάθε σκιά πράγματος στον κόσμο των αισθήσεων, υπάρχει ένα αντίστοιχο ιδανικό πρότυπο, μια ιδέα. Όλες οι ιδέες κατανέμονται σε μια ιεραρχική τάξη στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η απόλυτη Ιδέα του Αγαθού που αποτελεί τον λόγο για τον οποίο όλες οι ιδέες λειτουργούν ως αρχέτυπα των αισθητών φαινομένων .
Ο διαλεκτικός φιλόσοφος που φτάνει στη φωτεινότερη, την υπέρτατη γνώση της Ιδέας του Αγαθού, δεν γνωρίζει ότι αυτό ή εκείνο είναι δίκαιο, αλλά τον λόγο που είναι δίκαιο. Η γενική αρετή της πολιτείας που είναι η δικαιοσύνη, εξαρτάται ουσιαστικά από την σοφία, την αρετή των φιλοσόφων που κυβερνούν. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, το έργο του φιλοσόφου είναι ο φωτισμός των συνανθρώπων του, να γνωρίσουν δηλαδή και αυτοί την ιδέα του αγαθού και να ενεργούν με γνώση ώστε να επιτύχουν την ευδαιμονία της ψυχής και της πόλης. Ο φιλόσοφος με όπλο του την παιδεία μπορεί να βοηθήσει να απελευθερωθούν οι υπόλοιποι άνθρωποι από το σπήλαιο των σκιών .
2. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
2.1. Ορισμός της Δικαιοσύνης
Για τον Αριστοτέλη, ο ατομικός στόχος ταυτίζεται με τον συλλογικό. Η ηθική του Αριστοτέλη, από όπου ανάγονται όλες οι αρετές, είναι κοινωνική ηθική και δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ ατομικής ηθικής και πολιτικής (κοινωνικής) ηθικής. Στην αριστοτελική σκέψη το βασικό ερώτημα είναι πώς ο άνθρωπος μπορεί στη ζωή του να πράττει το αγαθό. Η ευδαιμονία, αποτελεί το ανώτερο αγαθό και αποτελεί αυτοσκοπό. Βρίσκεται πάντοτε στην επιλογή της μέσης οδού (έννοια της μεσότητας) (Ηθικά Νικομάχεια 1106b 3-4), μεταξύ των δύο ακραίων προοπτικών, της υπερβολής και της έλλειψης.
Η πόλη συνδέεται με την ευδαιμονία του πρακτικού βίου και επιτυγχάνεται και με την άσκηση της δικαιοσύνης που είναι ενάρετη πράξη. Κάθε ανθρώπινη πράξη αποσκοπεί στη δημιουργία κάποιου αγαθού, που με τη σειρά του εξυπηρετεί κάποιο άλλο αγαθό, κ.ο.κ. Αυτή η αλυσίδα των αγαθών, κατά τον Αριστοτέλη, θα πρέπει να καταλήξει κάπου, να έχει έναν έσχατο σκοπό και ο έσχατος σκοπός είναι η ευτυχία του συνόλου .
Η πόλη συνδέεται με την ευδαιμονία του πρακτικού βίου και επιτυγχάνεται και με την άσκηση της δικαιοσύνης που είναι ενάρετη πράξη. Κάθε ανθρώπινη πράξη αποσκοπεί στη δημιουργία κάποιου αγαθού, που με τη σειρά του εξυπηρετεί κάποιο άλλο αγαθό, κ.ο.κ. Αυτή η αλυσίδα των αγαθών, κατά τον Αριστοτέλη, θα πρέπει να καταλήξει κάπου, να έχει έναν έσχατο σκοπό και ο έσχατος σκοπός είναι η ευτυχία του συνόλου .
Τα ενάρετα έργα των ανθρώπων διαπράττονται ασφαλώς με γνώμονα τις αρετές οι οποίες διαμορφώνονται από τον ορθό λόγο και τις συνήθειες. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τις ηθικές και τις διανοητικές. Οι ηθικές αρετές αποκτώνται από την επανάληψη και τη συνήθεια ενώ οι διανοητικές με την διδασκαλία, τον χρόνο και την εμπειρία . Έτσι λοιπόν, η προσωπική υπεύθυνη επιλογή του καθενός να αποφασίσει αν θα πράξει το δίκαιο ή το άδικο γίνεται βάση τη συνήθεια που έχει να πράττει καθημερινά ηθικά και τη γνώση που έχει αποκτήσει με διαμέσου της παιδείας (Ηθικά Νικομάχεια 1105α 1-2).
Το ζήτημα της δικαιοσύνης καλύπτει ένα μεγάλο τμήμα του αριστοτελικού προβληματισμού. Από τη μια πλευρά, υπάρχει η καθολική δικαιοσύνη (η τελεία αρετή) που ενσωματώνει όλες τις αρετές που έχουν να κάνουν με τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς τους άλλους. Εφαρμόζεται και επεξηγείται δε μέσω των νόμων.
Το ζήτημα της δικαιοσύνης καλύπτει ένα μεγάλο τμήμα του αριστοτελικού προβληματισμού. Από τη μια πλευρά, υπάρχει η καθολική δικαιοσύνη (η τελεία αρετή) που ενσωματώνει όλες τις αρετές που έχουν να κάνουν με τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς τους άλλους. Εφαρμόζεται και επεξηγείται δε μέσω των νόμων.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η ειδική δικαιοσύνη (μέρος της καθολικής) που περιλαμβάνει τη διανεμητική δικαιοσύνη δηλαδή την ισότητα και τη νομιμότητα. Η ειδική δικαιοσύνη εφαρμόζεται βάσει της αναλογικής ισότητας ως προς τη διανομή συγκεκριμένων αγαθών. Οι πολίτες της πολιτείας είναι ίσοι γιατί η ειδική δικαιοσύνη διανέμει στα μέλη της τα δέοντα, ανάλογα με τη συνεισφορά, την προσωπική τους αξία και τα κρατικά τους αξιώματα ενώ παράλληλα εμποδίζει την παραβίαση της αναλογικής ισότητας (Ηθικά Νικομάχεια 1130b 31-32).
Κατά τον Αριστοτέλη δίκαιος είναι αυτός που ενδιαφέρεται για την ορθή κατανομή των αγαθών σε όλους τους πολίτες (Ηθικά Νικομάχεια 1134 a-3 & 1250a- 12) και η εφαρμογή της διανεμητικής δικαιοσύνης επιτρέπει στην πόλη να αποφεύγει τις ακραίες καταστάσεις του αλόγιστου κέρδους και ζημίας. Η καθολική δικαιοσύνη, δηλαδή οι δίκαιοι νόμοι προάγουν το κοινό όφελος και συμβάλλουν στην ευδαιμονία της Πολιτείας που αυτό είναι άλλωστε και το ζητούμενο. Σε μια Πολιτεία, η ορθότητα των πολιτευμάτων καθορίζεται από το πόσο η πολιτική που ασκούν προάγει το κοινό συμφέρον της πόλης. Στα Ηθικά Νικομάχεια και στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης τονίζει πως τελικός σκοπός της πολιτικής (της σπουδαιότερης από όλες τις ανθρώπινες τέχνες και επιστήμες) είναι η δικαιοσύνη και δικαιοσύνη είναι ότι προάγει το κοινό συμφέρον: Ἐπεί ἀγαθόν τό τέλος, ἔστι δε πολιτικόν ἀγαθόν τό δίκαιο, τοῦτο δε ἐστί το κοινῇ συμφέρον (Πολιτικά III 12, Ηθικά Νικομάχεια 1282b 14-18).
Κατά τον Αριστοτέλη δίκαιος είναι αυτός που ενδιαφέρεται για την ορθή κατανομή των αγαθών σε όλους τους πολίτες (Ηθικά Νικομάχεια 1134 a-3 & 1250a- 12) και η εφαρμογή της διανεμητικής δικαιοσύνης επιτρέπει στην πόλη να αποφεύγει τις ακραίες καταστάσεις του αλόγιστου κέρδους και ζημίας. Η καθολική δικαιοσύνη, δηλαδή οι δίκαιοι νόμοι προάγουν το κοινό όφελος και συμβάλλουν στην ευδαιμονία της Πολιτείας που αυτό είναι άλλωστε και το ζητούμενο. Σε μια Πολιτεία, η ορθότητα των πολιτευμάτων καθορίζεται από το πόσο η πολιτική που ασκούν προάγει το κοινό συμφέρον της πόλης. Στα Ηθικά Νικομάχεια και στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης τονίζει πως τελικός σκοπός της πολιτικής (της σπουδαιότερης από όλες τις ανθρώπινες τέχνες και επιστήμες) είναι η δικαιοσύνη και δικαιοσύνη είναι ότι προάγει το κοινό συμφέρον: Ἐπεί ἀγαθόν τό τέλος, ἔστι δε πολιτικόν ἀγαθόν τό δίκαιο, τοῦτο δε ἐστί το κοινῇ συμφέρον (Πολιτικά III 12, Ηθικά Νικομάχεια 1282b 14-18).
3. Σχέση Ηθικής και Πολιτικής
Οι έννοιες ηθική και πολιτική στην αρχαιοελληνική σκέψη είναι αλληλένδετες και απασχολούν ιδιαίτερα τόσο τον Πλάτωνα όσο και τον Αριστοτέλη. Ο κυβερνήτης μιας πλατωνικής πολιτείας είναι ο φιλόσοφος που έχει τη δύναμη της γνώσης την οποία απέκτησε με την επίπονη και συνεχόμενη εκπαίδευση που του πρόσφερε η ίδια η Πολιτεία. Γνωρίζοντας την αλήθεια και κατέχοντας όλες τις ηθικές αρετές, πολιτικό και ηθικό του χρέος είναι να οδηγήσει την Πολιτεία και τους συμπολίτες του προς την πλήρη ευδαιμονία χωρίς να σκέφτεται το προσωπικό συμφέρον. Ο φιλόσοφος δεν έχει εξουσιαστικές τάσεις αλλά θεωρεί την ανάληψη της εξουσίας αναγκαία για το καλό της πόλης.
Ο Αριστοτέλης θεωρεί την ηθική μέρος της πολιτικής. Η ηθική ασχολείται με το άτομο και η πολιτική ασχολείται με το σύνολο των ατόμων. Η πολιτεία αποτελεί την προέκταση της ανθρώπινης φύσης διότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως πολιτικόν ζώον που ζει σε οργανωμένες κοινωνίες. Εφόσον ο ηθικός σκοπός του ανθρώπου είναι η ευδαιμονία, ο πολιτικός σκοπός της πολιτείας, αφού η πόλις νοείται ως ένα φυσικό ον, είναι το δημόσιο ευ ζήν, .
Ο Αριστοτέλης θεωρεί την ηθική μέρος της πολιτικής. Η ηθική ασχολείται με το άτομο και η πολιτική ασχολείται με το σύνολο των ατόμων. Η πολιτεία αποτελεί την προέκταση της ανθρώπινης φύσης διότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως πολιτικόν ζώον που ζει σε οργανωμένες κοινωνίες. Εφόσον ο ηθικός σκοπός του ανθρώπου είναι η ευδαιμονία, ο πολιτικός σκοπός της πολιτείας, αφού η πόλις νοείται ως ένα φυσικό ον, είναι το δημόσιο ευ ζήν, .
Στα Πολιτικά η σχέση ηθικής και πολιτικής εντοπίζεται σε τρία σημεία: α) η ευδαιμονία του ατόμου επιτυγχάνεται μέσα σε μια οργανωμένη πολιτεία β) η τέλεια πόλη είναι εκείνη όπου οι έννοιες «αγαθός ανήρ» και «σπουδαίος πολίτης» ταυτίζονται (Πολιτικά 1276b) και γ) ο ρόλος της παιδείας, που είναι ασφαλώς εργαλείο της πολιτικής είναι ηθικός, και στόχος της είναι να προετοιμάζει ενάρετους πολίτες .
4. Σύγκριση – Συμπεράσματα
Ο Πλάτωνας, μέσω της θεωρίας των Ιδεών προσδίδει γνωσιολογική και οντολογική υπόσταση στη δικαιοσύνη ενώ ο Αριστοτέλης, περισσότερο επιστημονικός και ορθολογιστής ενδιαφέρεται για τις πράξεις της καθημερινότητας οι οποίες έχουν άμεση σχέση με την πολιτική κατάσταση μιας πόλης.
Ο Πλάτωνας θεωρεί την άγνοια ως την αιτία για την αδικία (Πολιτεία ΣΤ 493α). Όταν ο άνθρωπος θέλει να ενεργήσει βρίσκεται ανάμεσα σε δυο επιλογές: το δίκαιο και το άδικο. Επιλέγει την τελευταία στιγμή, από άγνοια, αυτή που θεωρεί ορθή διότι στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει τι πραγματικά είναι δίκαιο ή άδικο. Ο Αριστοτέλης αντίθετα θεωρεί ότι ο άνθρωπος πολλές φορές γνωρίζοντας ότι θα πράξει το άδικο, το κάνει, παρασυρόμενος όχι από την έλλειψη της γνώσης αλλά από τα πάθη του .
Ο Πλάτωνας θεωρεί την άγνοια ως την αιτία για την αδικία (Πολιτεία ΣΤ 493α). Όταν ο άνθρωπος θέλει να ενεργήσει βρίσκεται ανάμεσα σε δυο επιλογές: το δίκαιο και το άδικο. Επιλέγει την τελευταία στιγμή, από άγνοια, αυτή που θεωρεί ορθή διότι στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει τι πραγματικά είναι δίκαιο ή άδικο. Ο Αριστοτέλης αντίθετα θεωρεί ότι ο άνθρωπος πολλές φορές γνωρίζοντας ότι θα πράξει το άδικο, το κάνει, παρασυρόμενος όχι από την έλλειψη της γνώσης αλλά από τα πάθη του .
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η έννοια του Αγαθού γίνεται αντιληπτή μόνο με το νου μας και όχι με τις πράξεις μας. Όταν ο άνθρωπος λάβει την σωστή παιδεία, είναι σε θέση να παραμερίσει μέσα στην ψυχή του το επιθυμητικό. Με αυτόν τον τρόπο, εξαπλώνεται και κυριαρχεί το λογιστικό μέρος, που αντιστοιχεί στη γνώση και έτσι ο άνθρωπος γίνεται δίκαιος, με άλλα λόγια επανέρχεται στο λογιστικό μέρος της ψυχής η Ιδέα του Δικαίου.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η δίκαιη πράξη είναι εκούσια. Ο δίκαιος έχει ελεύθερη βούληση και πράττει μετά από λογικές διεργασίες (Πολιτικά 1287 α 27-28). Η δικαιοσύνη αποτελεί μια συνήθεια για τον άνθρωπο και επιτυγχάνεται με την καθημερινή επανάληψη και άσκηση του των δίκαιων πράξεων.
Και οι δύο συμφωνούν στο ότι είναι καλύτερο κάποιος να υποστεί παρά να διαπράξει αδικία γιατί όπου υπάρχει αδικία, το πολίτευμα διατρέχει κίνδυνο. Έτσι ο άνθρωπος πρέπει να καταδικάζει κάθε μορφή αδικίας, ώστε να επικρατεί η αρμονική συνύπαρξη των πολιτών και να επιτευχθεί η ευδαιμονία του ατόμου και του συνόλου . Επίσης και οι δυο δίνουν βαρύτητα στην παιδεία των νέων, των μελλοντικών πολιτών. Ένας από τους βασικούς στόχους της Πολιτείας είναι μέσω του εκπαιδευτικού της συστήματος να εξασφαλίσει την ηθική ακεραιότητα του συνόλου της. Άλλο ένα κοινό σημείο των δυο φιλοσόφων είναι ότι ο τελικός στόχος κάθε πολιτείας είναι η ευδαιμονία η οποία όμως επιτυγχάνεται διαφορετικά για τον καθένα: για τον Πλάτωνα μέσω της εκπαιδευτικής, θεωρητικής διαδικασίας, για τον Αριστοτέλη μέσω της συνεχόμενης πρακτικής εφαρμογής.
Και οι δύο συμφωνούν στο ότι είναι καλύτερο κάποιος να υποστεί παρά να διαπράξει αδικία γιατί όπου υπάρχει αδικία, το πολίτευμα διατρέχει κίνδυνο. Έτσι ο άνθρωπος πρέπει να καταδικάζει κάθε μορφή αδικίας, ώστε να επικρατεί η αρμονική συνύπαρξη των πολιτών και να επιτευχθεί η ευδαιμονία του ατόμου και του συνόλου . Επίσης και οι δυο δίνουν βαρύτητα στην παιδεία των νέων, των μελλοντικών πολιτών. Ένας από τους βασικούς στόχους της Πολιτείας είναι μέσω του εκπαιδευτικού της συστήματος να εξασφαλίσει την ηθική ακεραιότητα του συνόλου της. Άλλο ένα κοινό σημείο των δυο φιλοσόφων είναι ότι ο τελικός στόχος κάθε πολιτείας είναι η ευδαιμονία η οποία όμως επιτυγχάνεται διαφορετικά για τον καθένα: για τον Πλάτωνα μέσω της εκπαιδευτικής, θεωρητικής διαδικασίας, για τον Αριστοτέλη μέσω της συνεχόμενης πρακτικής εφαρμογής.
Ανάγοντας τις φιλοσοφικές προσεγγίσεις της πλατωνικής και αριστοτελικής σκέψης στη σημερινή εποχή, αυτές αποτελούν εξαιρετικό οδηγό για τον σημερινό άνθρωπο στην κατανόηση των ηθικών αξιών και στην προσωπική αναζήτηση της γνώσης. Η αναζήτηση της γνώσης δύναται να επιτευχθεί μέσω της συστηματικής πνευματικής εξάσκησης και της παιδείας όπως προτείνει ο Πλάτωνας ενώ η κατάκτηση της ηθικής δύναται να επιτευχθεί με την καθημερινή πρακτική εφαρμογή των ηθικών και δίκαιων πραγμάτων, όπως προτείνει ο Αριστοτέλης.
Η διαλεκτική φιλοσοφία με ερωτήσεις, διάλογο και αυτοεξέταση μπορούν να βοηθήσουν τον άνθρωπο να βρει απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει. Επίσης, στοχεύοντας στην αρμονική συνύπαρξη των διανοητικών και συναισθηματικών λειτουργιών του με τον λογισμό, τον ορθό λόγο, ο άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του και να καταφέρει να ζει πιο ευτυχισμένος αφού θα είναι σε θέση να πράττει αυτά που πρέπει και να ζει σε αρμονία τόσο με τον εαυτό του όσο και με το κοινωνικό σύνολο στο οποίο κατατάσσεται.
Η διαλεκτική φιλοσοφία με ερωτήσεις, διάλογο και αυτοεξέταση μπορούν να βοηθήσουν τον άνθρωπο να βρει απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει. Επίσης, στοχεύοντας στην αρμονική συνύπαρξη των διανοητικών και συναισθηματικών λειτουργιών του με τον λογισμό, τον ορθό λόγο, ο άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του και να καταφέρει να ζει πιο ευτυχισμένος αφού θα είναι σε θέση να πράττει αυτά που πρέπει και να ζει σε αρμονία τόσο με τον εαυτό του όσο και με το κοινωνικό σύνολο στο οποίο κατατάσσεται.
1. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, μτφρ. Δ. Λυπουρλής, εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2006
2. Αριστοτέλης, Πολιτικά ΙΙΙ & ΙV, μτφρ. Π. Τζιώκα – Ευαγγέλου, εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2007
3. Πλάτων, Πολιτεία Α, Δ, Ε & ΣΤ, μτφρ. Ν. Σκουτερόπουλος, εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2002.
4. Δήμας, Π., «Η φιλοσοφία του Πλάτωνα» στο Βισβιδάκης Σ., κ.ά, Η Ελληνική Φιλοσοφία από την Αρχαιότητα έως τον 20ό Αιώνα, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2000, σελ. 136.
5. Μανιάτης, Γ., Φιλοσοφία στην Ευρώπη, Σύντομη Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008
6. Μπαγιόνας, Α, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Ηθικής, από τους Προσωκρατικούς ως την Αρχαία Ακαδημία, εκδ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Θεσσαλονίκη, 1978
7. «Παράλληλα Κείμενα», Θεματική Ενότητα ΕΠΟ 22, ΕΑΠ, Πάτρα, 2006
8. Cuthrie, W.K.C. History of Greek Philosophies, Vo. IV, Cambridge University Press, 1995
9. Windelband W. – Heimsoeth H., Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, τ. Β΄, μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2003.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου