18 Μαΐου - Παγκόσμια Ημέρα Μουσείων
της
Μαρίας Φιδάνη*
επιμελεία τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
ΟΡΙΣΜΟΣ
Διαφορετικές ήταν οι σημασίες που είχε η λέξη μουσείο κατά εποχές. Στην Αρχαιότητα σήμαινε ναό αφιερωμένο στις εννέα Μούσες, στη Ρωμαϊκή κοινωνία η λέξη museum παρέπεμπε σε χώρους φιλοσοφικών συζητήσεων, κατά την περίοδο της Αναγέννησης χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τη συλλογή του Λαυρεντίου του Μεγαλοπρεπούς των Μεδίκων, ενώ την εποχή του Διαφωτισμού σήμαινε βιβλίο που πραγματεύονταν εγκυκλοπαιδικά ένα θέμα. Τον 18ο αιώνα η λέξη μουσείο υποδηλώνει όχι μόνο μια συλλογή αλλά και το κτήριο που τη στεγάζει, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα η χρήση του όρου γενικεύτηκε αποκτώντας την έννοια του δημόσιου κτιρίου για τη στέγαση και την έκθεση δημόσιων συλλογών. Ο σύγχρονος ορισμός της έννοιας μουσείο έχει απασχολήσει τους επίσημους επαγγελματικούς οργανισμούς που εκπροσωπούν τα μουσεία και το μουσειακό επάγγελμα.
Έτσι, από τη δεκαετία του 1970 και μετά διατυπώθηκαν διάφοροι ορισμοί για τα σύγχρονα μουσεία, κάποιοι από τους οποίους παρουσιάζονται στη συνέχεια . Σύμφωνα με τους Baghli et al . (1998:43), το μουσείο είναι «ένα ίδρυμα μόνιμο, χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας, ανοιχτό στο κοινό, το οποίο αποκτά, συντηρεί, μελετά, κοινοποιεί και εκθέτει υλικές μαρτυρίες του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του, με σκοπό την έρευνα, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία».
Ο ορισμός που δίνει ο Σύνδεσμος των Αμερικανικών Μουσείων
(American Association of Museums, ΑΑΜ), παρουσιάζει το μουσείο ως «ένα μόνιμο, μη κερδοσκοπικό οργανισμό, που απασχολεί εξειδικευμένους επαγγελματίες και έχει στην κυριότητα του απτά αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιεί, φροντίζει και εκθέτει στο κοινό με κάποια κανονικότητα».
Παρόλο που τα Αμερικανικά μουσεία έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους ο κώδικάς δεοντολογίας του ΑΑΜ σημειώνει ότι κοινός παρονομαστής όλων είναι ότι αποτελούν " μοναδική συμβολή στο κοινό με τη συλλογή, τη διατήρηση και την ερμηνεία των πραγμάτων αυτού του κόσμου" (ΑΑΜ).
O ορισμός που προτείνει ο Σύνδεσμός Βρετανικών Μουσείων παρουσιάζει το μουσείο ως «ένα ίδρυμα που συλλέγει, τεκμηριώνει και συντηρεί εκθέματα και ερμηνεύει υλικά τεκμήρια και πληροφορίες αναφορικά με αυτά προς δημόσιο όφελος». Τέλος, το καταστατικό του Διεθνούς Συμβουλίου των Μουσείων (International Council of Museums, ICOM), που εγκρίθηκε κατά την 21η Γενική Διάσκεψη στη Βιέννη το 2007, ορίζει το μουσείο ως ένα μη κερδοσκοπικό, μόνιμο ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοικτό στο κοινό, το οποίο αποκτά, συντηρεί, ερευνά, κοινοποιεί (επικοινωνεί) και εκθέτει την υλική και άυλη κληρονομιά της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντός της για τους σκοπούς της εκπαίδευσης, της έρευνας και της ψυχαγωγίας.
O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ
Τα σύγχρονα μουσεία γνώρισαν πολλές αλλαγές κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών όσον αφορά το ρόλο και τη λειτουργία τους, καθώς εξελίσσονται ταυτόχρονα με την κοινωνία που τα δημιούργησε. Κάτω από την επίδραση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών τα μουσεία έχουν αλλάξει τόσο πολύ και τόσο γρήγορα τα τελευταία χρόνια, που πολλές δραστηριότητες που κάποτε θεωρούνταν εκτός του πλαισίου δράσης τους έχουν γίνει πλέον ρουτίνα για αυτά. Έτσι, τα ιδρύματα αυτά εμπλέκονται με κυρίαρχο ρόλο σε πολύπλοκα κοινωνικο-πολιτιστικά και οικονομικά φαινόμενα, όπως η παγκοσμιοποίηση, η βιώσιμη ανάπτυξη και ο τουρισμός.
Η δεκαετία του 1960 ήταν μια περίοδος σημαντικών αλλαγών σε ένα κόσμο που μέχρι τότε ή ταν ήρεμος όσον αφορά το συγκεκριμένο τομέα. Οι κύριοι λόγοι που συνέβαλλαν στην αλλαγή του προφίλ και του ρόλου των σύγχρονων μουσείων ήταν τόσο οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις όσο και οι τεράστιες κοινωνικές αλλαγές, συνοδευόμενες από τις οικονομικές τάσεις της εποχής. Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να αναφερθούμε εκτενέστερα σε ορισμένα από τα στοιχεία του ορισμού του Διεθνούς Συμβουλίου των Μουσείων-ICOM, για να αντιληφθούμε καλύτερα τον χαρακτήρα και την αποστολή των σύγχρονων μουσείων.
Σε αυτό θα βοηθήσει η ανάλυση των λέξεων που χρησιμοποιούνται στο συγκεκριμένο ορισμό.
Μη κερδοσκοπικό:
Όπως επισημαίνει ο Hooper-Greenhill (1994), στο χώρο των μουσείων καθαρά εμπορικές αξίες, όπως το κέρδος, έρχονται σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με άλλες αξίες που προάγονται μέσα από τη δράση αυτών των πολιτιστικών ιδρυμάτων. Η επιστημονική και πιο πρόσφατα η εκπαιδευτική και κοινωνική διάσταση κάθε μουσείου είναι αυτές που κυρίως καθορίζουν τον χαρακτήρα και την πολιτική του. Παρόλα αυτά, στην εποχή μας τα μουσεία αναγκάζονται, εξαιτίας των περικοπών των κρατικών επιχορηγήσεων ή των εταιρικών χορηγιών, να αναπτύσσουν εμπορική δράση προκειμένου να αυτοσυντηρούνται.
Είναι γεγονός ότι πολλά μουσεία σε διάφορες περιοχές ανά τον κόσμο, υφίστανται κατά καιρούς εκτεταμένες περικοπές στον προϋπολογισμό τους με αποτέλεσμα να μειώνονται οι ώρες λειτουργίας, να γίνονται περικοπές στις παρεχόμενες υπηρεσίες και να επαναπρογραμματίζονται ή να καθυστερούνται οι συντηρήσεις και ανακαινίσεις κτηρίων. Μελετώντας τα μουσεία ως κοινωνικά ιδρύματα, που επηρεάζονται από τις κοινωνικές αλλαγές, είναι πιο εύκολο να κατανοήσουμε γιατί η ανάπτυξη τους επηρεάζεται από οικονομικές πολιτικές που παραδοσιακά δεν έχουν καμία σχέση μαζί τους. Η άσχημη οικονομική κατάσταση αναγκάζει πολλές φορές το κράτος να μειώνει τις επιχορηγήσεις και άλλες χρηματοδοτήσεις προς τους πολιτιστικούς φορείς συμπεριλαμβανομένων και των μουσείων. Έτσι, οι δυσχερείς οικονομικές συνθήκες προσανατολίζουν ή και υποχρεώνουν τα
μουσεία στο να διαμορφώνουν ένα πιο ενεργό και αυτοδύναμο
χαρακτήρα, με αποτέλεσμα να έχουν προκύψει πρακτικές οι οποίες στοχεύουν στο να κάνουν τα μουσεία περισσότερο ανταγωνιστικά και εμπορικά βιώσιμα, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν τις απαιτούμενες πηγές χρηματοδότησης για να διασφαλίσουν τη λειτουργία τους, να επιτύχουν τους στόχους τους και να διαφυλάξουν τις συλλογές τους.
Αποκτά, συντηρεί, ερευνά, κοινοποιεί (επικοινωνεί) και εκθέτει:
Τα ρήματα αυτά περιγράφουν τις βασικές λειτουργίες που επιτελεί ένα μουσείο αναφορικά με τη διαχείριση των συλλογών του, οι οποίες και διασφαλίζουν την ολοκληρωμένη και ποιοτική επαφή του κοινού με τις μουσειακές συλλογές. Σύμφωνα με τον Washburn (1996) στις μέρες μας αυτές οι λειτουργίες θεωρούνται όλες αναγκαίες και στενά αλληλένδετες, παρά το γεγονός ότι κανένα μουσείο δεν τις αναπτύσσει όλες εξίσου.
Όσον αφορά τη φιλοσοφία της μουσειακής έκθεσης θα πρέπει να τονίσουμε ότι αυτή έχει διαφοροποιηθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς το έκθεμα δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως ένα αντικείμενο με αυτόνομη αισθητική και ιστορική σημασία, αλλά ερμηνεύεται και αξιοποιείται για να παράγει πληροφόρηση και να τη μετατρέψει σε γνώση δηλαδή σε κοινωνικό αγαθό. Έτσι, οι εκθέσεις σχεδιάζονται με βάση κάποιο σκεπτικό και η διακίνηση του κοινού οργανώνεται με γνώμονα την αβίαστη παροχή γνώσης και απόλαυσης. Σε αυτό το πλαίσιο δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη σήμανση των εκθέσεων η οποία εμπλουτίζεται με χάρτες, διαγράμματα, φωτογραφίες και σχέδια, ενώ επιστρατεύονται και αναπαραστάσεις, μακέτες, διοράματα, φωτεινές έγχρωμες διαφάνειες, κινηματογραφικές ταινίες, βίντεο αλλά και ήχοι και μυρωδιές που συμπληρώνουν την πληροφόρηση του επισκέπτη ενεργοποιώντας όλες τις αισθήσεις του με σκοπό τη διεύρυνση του γνωστικού του πεδίου και την ψυχαγωγία του.
Για τους σκοπούς της εκπαίδευσης, της έρευνας και της ψυχαγωγίας:
Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα η αποστολή των μουσείων ήταν κυρίως επιστημονική και εκδηλωνόταν μέσω της ταξινόμησης και της μελέτης των συλλογών τους. Με τη σύσταση των εθνικών μουσείων στην Ευρώπη, τον 18ο και τον 19ο αιώνα, η δράση τους γίνεται εκπαιδευτική και παιδαγωγική. Στη σημερινή εποχή η δυνατότητα διεθνούς και άμεσης ενημέρωσης όπως και η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, για τους περισσότερους πολίτες του δυτικού κόσμου, υποχρεώνουν τα μουσεία να αποκτήσουν έντονη κοινωνική και ψυχαγωγική διάσταση, προκειμένου να μην αποξενωθούν από τον κοινωνικό τους περίγυρο αλλά και για να επικοινωνούν αποτελεσματικότερα μαζί του.
Στην υπηρεσία της κοινωνίας:
Όπως πολύ εύστοχα υπογράμμισε ο Stephen Weil (1990:56), «ένα μουσείο το οποίο, αντί να υπηρετεί τους συνανθρώπους του, υπηρετεί αποκλειστικά τις συλλογές του, είναι ένα μουσείο χωρίς λόγο ύπαρξης». Στις μέρες μας, η αυτονόητη δημόσια αποστολή των μου σείων είναι πολύ πιο σύνθετη από ότι στο παρελθόν, καθώς δεν θεωρείται πλέον ταυτόσημη μόνο με τις πολύτιμες συλλογές, τον άριστο εξοπλισμό ή το εξαιρετικό επιτελείο που πολλά μουσεία ενδεχομένως να έχουν στη διάθεση τους. Έτσι, σύμφωνα με τον Pearce (1992) τα σύγχρονα μουσεία οφείλουν να καλλιεργούν παράλληλα και τον κοινωνικό τους ρόλο, χωρίς να παραβλέπουν τις συλλογές τους που εξαρχής ήταν και ο κύριος λόγος ύπαρξης τους.
Τα μουσεία θα πρέπει να είναι έτοιμα να απαντήσουν στην ερώ
τηση «Γιατί και για ποιον υπάρχουν;». Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα φαίνεται να είναι μόνο μια: «Για την κοινότητα και για να συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής της, στη δια βίου μόρφωση και υψηλής στάθμης ψυχαγωγία για όλα τα κοινωνικά στρώματα.
Σε μια εποχή που η τέχνη και ο πολιτισμός δεν αποτελούν πλέον προνόμιο ορισμένων κοινωνικών ομάδων αλλά δυνατότητα και δικαίωμα κάθε ατόμου, αλλά και σε μια εποχή που όλα αλλάζουν ραγδαία εξαιτίας της υψηλής τεχνολογίας, του αυτοματισμού, της εύκολης διάχυσης της τεχνολογίας και της αύξησης του ελεύθερου χρόνου των πολιτών, το μουσείο καλείται να διαδραματίσει ένα νέο ρόλο και να λειτουργήσει
ως μέσο για τη δια βίου εκπαίδευση και ψυχαγωγία.
Ανεξάρτητα λοιπόν από το είδος στο οποίο ανήκουν τα διάφορα μουσεία, πρέπει να έχουν ως κοινό στόχο την υποδοχή του κοινού, την προαγωγή της γνώσης και την ψυχαγωγία, πέραν βέβαια των παραδοσιακών λειτουργιών τους (συλλογή, φύλαξη, μελέτη, έκθεση), λειτουργώντας έτσι ως ιδρύματα μάθησης και αναψυχή ς για κάθε άνθρωπο.
Όπως τονίζει ο Hooper–Greenhill (1996:2) το μουσείο, ενώ οφείλει να παραμείνει στο χώρο τη έρευνας και της εκπαίδευσης, καλείται συγχρόνως να ανταποκριθεί και στις απαιτήσεις της «βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου» και του καταναλωτισμού. Με τον όρο «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου» εννοούμε μια ευρεία κλίμακα δραστηριοτήτων (θέατρα, μουσεία, κινηματογράφοι κ.α.) που σχετίζονται με την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των πολιτών.
* Πολιτιστικός τουρισμός και τοπική ανάπτυξη: ο ρόλος των μουσείων
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου