ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΤΩΧΟΠΡΟΔΡΟΜΟΥ

επιμελεία του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-φιλολόγου-

(Ὁ Θεόδωρος Πρόδρομος ἔζησεν ἐπὶ τῶν Αὐτοκρατόρων ᾽Ιωάννου Β’ Κομνηνοῦ (1118-1143), καὶ Μανουήλ Α’ Κομνηνοῦ (1143 - 118Ο). ῏Ητο περίφημος λόγιος καὶ συγγραφεύς πολλῶν ἔργων γραμμένων εἰς τὴν ἀρχαΐζουσαν γλῶσσαν. Εἰς αὐτὸν ἀποδίδονται καὶ τέσσαρα διασωθέντα μέχρις ἠμῶν ποιήματα μέ γλῶσσαν δημοτικὴν τῆς ἐποχῆς του, εἰς τὰ ὁποῖα σατιρίζεται ἡ ζωὴ τῶν τότε πτωχῶν λογίων. Τὰ ποιήματα αὐτὰ ἀπευθύνονται πρὸς τόν αὐτοκράτορα καί ζητοῦν νὰ ἐλθῃ βοηθός εἰς τὸν πεινῶντα καὶ βασανιζόμενον ἀπὸ τὴν πενίαν του ποιητήν. Ἐπειδὴ ἐπιστεύετο, ὀτὶ ταῦτα συνετάχθησαν ἀπὸ τὸν Θεόδωρον Πρόδρομον, λέγονται προδρομικά ἤ ποιήματα τοῦ Πτωχοπροδρόμου. Εἶναι ὅμως πιθανόν, ὁτι ἔχουν γραφῆ ἀπὸ ἄλλους ἀνωνύμους ποιητάς. Οὖτοι ἤθελον, φαίνεται, νά διακωμωδήσουν τοὺς πένητας καὶ παρασιτικοὺς λογίους, οἱ ὁποῖοι ἀπετείνοντο κατ’ ἐπανάληψιν πρὸς τὸν αὐτοκράτορα ζητοῦντες βοηθήματα καὶ κολακεύοντας αὐτὸν μέχρις ἐσχάτου ἐξευτελισμοῦ. ᾽Επειδὴ δὲ εἶς ἐκ τῶν τοιούτων ἑπιμόνων ἐπαιτῶν ἦτο καὶ ὁ Πρόδρομος, ἐπιστεύθη, ὄτι συνετάχθη, σαν παρ’ αὐτοῦ.

                                          

Παρατίθεται κατωτέρω ἀπόσπασμα ἀπὸ ποίημα ἀπευθυνόμενον πρὸς τὸν βασιλέα Μανουὴλ Κομνηνόν.)

᾽Απὸ μακρόθεν μ’ ἔλεγεν ὁ γέρων ὁ πατήρ μου:

«Παιδίν μου, μάθε γράμματα καὶ ὡσαν ἐσέναν ἔχει.

Βλέπεις τὸν δεῖνα, τέκνον μου ; Πεζός ἐπεριπάτει,

καὶ τώρα διπλοεντέληνος καὶ παχυμουλαράτος.

Αὐτός, ὅταν ἐμάνθανε, ὑπόδησιν ουκ εἶχεν

καὶ τώρα, βλέπεις τον, φορεῖ τὰ μακρυμύτικά του.

Αὐτός, ὅταν ἐμάνθανε, ποτέ του οὐκ ἐκτενίσθη,

καὶ τώρα καλοκτένιστος καὶ καμαροτριχάρης.

Αὐτός, ὅταν ἐμάνθανε, λουτρόθυραν οὐκ εἶδε

καὶ τώρα λουτρακίζεται τρίτον τὴν ἑβδομάδα.

Καὶ πείσθητι γεροντικοῖς καὶ πατρικοῖς μου λὸγοις

καὶ μάθε τὰ γραμματικά, καὶ ὡσάν ἐσέναν ἔχει» . . .

Καὶ ἔμαθον τὰ γραμματικὰ μετά πολλοῦ τοῦ κόπου

᾽Αφ’ οὖ δὲ τάχα γέγονα γραμματικός τεχνίτης,

ἐπιθυμῶ καὶ τὸ ψωμὶν καὶ τοῦ ψωμιοῦ τήν μάνναν.

῾Υβρίζω τὰ γραμματικά λέγω μετὰ δακρύων:

«᾽Ανάθεμαν τά γράμματα, Χριστέ, καὶ ὁποὺ τὰ θέλει !

᾽Ανάθεμαν καὶ τὸν καιρὸν καὶ ἐκείνην τὴν ἠμέραν,

καθ’ ἣν μὲ παραδώκασιν εἰς τὸ διδασκαλεῖον,

πρὸς τὸ νὰ μάθω γράμματα, τάχα νὰ ζῶ ἀπ’ ἐκεῖνα !»

᾽Εδάρε τότε ἀν μ’ ἔποικαν τέχνίτην χρυσορράπτην,

ἀπ’ αὐτοὺς ὅποὺ κάμνουσι τὰ κλαπωτὰ καὶ ζῶσι

καὶ ἔμαθα τέχνην κλαπωτήν τήν περιφρονημένην,

οὐ μὴ ἤνοιγα τὸ ἀομάριν μου καὶ ηὕρισκα, ὅτι γέμει

ψωμίν, κρασὶν πληθυντικὸν καὶ θυννομαγειρίαν

καὶ παλαμιδοκόμματα καὶ τσίρους καὶ σκουμπρία·

παρ’ οὗ ὅτι τώρα ἀνοίγω το, βλέπω τοὺς πάτους ὅλους,

καὶ βλέπω χαρτοσάκκουλα γεμάτα τὰ χαρτιά,

Ἀνοίγω τῆ ἀρκλίτσαν μου, νὰ εὕρω ψωμίν κομμάτιν,

καὶ εὑρίσκω χαρτοσάκκουλον ἄλλο μικροτερίτσιν.

῾Απλώνω εἰς τὸ περσίκιν μου, γυρεύω τὸ πουγγίν μου,

διὰ στάμενον τὸ ψηλαφῶ, καὶ αὐτό γέυει χαρτιά.

᾽Αφοῦ δὲ τὰς γωνίας μου τὰς ὅλας ψηλαφήσω,

ἵσταμαι τότε κατηφὴς καὶ ἀπομεριμνημένος,

λιποθυμῶ καὶ ὀλιγωρῶ ἐκ τῆς πολλῆς μου πείνας.

᾽Αλλ’ ὦ Κομνηνοβλάστητον ἀπὸ πορφύρας ρόδον,

βασιλευόντων βασιλεῦ καὶ τῶν ἀνάκτων ἄναξ

καὶ κράτος τὸ τρισκράτιστον μητρόθεν καὶ πατρόθεν,

εἱσάκουσόν μου τῆς φωνῆς καὶ τῆς δεήσεώς μου,

θύραν ἐλέους ἄνοιξον καὶ χεῖρα πάρασχέ μοι

ἀνάγουσαν ἑκ βόθρου με, λάκκου τοῦ τῆς πενίας.

Σὺ γάρ ἐλέους οἰκτιρμῶν μετὰ Θεὸν ἡ θύρα,

σὺ μόνος ὑπερασπιστης τῶν ἐν ἀνάγκαις βίου,

σὺ καὶ τὸ καταφύγιον πάντων τῶν χριστωνύμων,

σὺ βασιλέων βασιλεύς καὶ πάντων σὺ δεσπότης

ρῦσαι με τῆς στερήσεως, ρῦσαι με τῆς πενίας