της Αγγελικής Μουστάκου
- Φιλολόγου
Θεωρώ πως ο Goethe θαύμασε την τελειότητα της ελληνικής τέχνης σε όλους τους τομέίς, με έναν τρόπο ουσιαστικό και βαθύ, τέτοιον που μοιάζει με δυνατή αγάπη. Γεννήθηκε στη Φραγκφούρτη, στις 28 Αυγύστου 1749. Το 1765 πήγε στη Λειψία για να σπουδάσει νομικά και να μοιάσει στον νομομαθή πατέρα του. Αλλά η φύση του ήταν άλλη κι άλλα λαχταρούσε το πνεύμα του. Συναναστράφηκε με καλλιτέχνες και δεν χόρταινε να κάνει παρέα με ζωγράφους. Όσο σπούδαζε νομικά έγραφε παράλληλα και λυρικά ποιήματα. Το πάθος του για την τέχνη δεν μπορούσε να μείνει κρυφό.
Ταξίδεψε πολύ, αλλά το πιο χαρακτηριστικό εκείνη την εποχή ήταν το ταξίδι του στην Ιταλία.. Εκεί ήρθε σ' επαφή με την τέχνη της κλασσικής Ελλάδας και περιέγραψε τις εντυπώσεις του στο βιβλίο ''Ταξίδι στην Ιταλία''
"Έζησα ανάμεσα σε ζωγράφους κι έμαθα όπως αυτοί να βλέπω τ' αντικείμενα με ματιά καλλιτέχνη. Το μάτι ήταν το κατεξοχήν όργανο με τ' οποίο γνώριζα τον κόσμο'' έγραψε ο ίδιος στο "Dichtung und Wahrheit". Η Τέχνη υπήρξε ζωτικό κομάτι για 'κείνον , τόσο ως αισθητική απόλαυση, όσο και ως τρόπος έκφρασης. Δεν συστηματοποίησε τις σκέψεις του, ούτε διακήρυξε τις αρχές του σχετικά μ'αυτήν- αλλά το ίδιο το έργο του, η ίδια του η ζωή διαποτίστηκαν από τις πεποιθήσεις που υπερασπίστηκε. Και είναι έμπνευση για μας να τις παρακολουθούμε σήμερα, που η εποχή μας είναι μάλλον εκπτωτική και έχουμε ανάγκη την ανάταση.
Ο Goethe είχε την απαίτηση απ' τους ανθρώπους να είναι ολοκληρωμένοι άνθρωποι με μεγάλη ευαισθησία, που να τους δίνει την δυνατότητα να φορτωθούν και να εκφράσουν τα προβλήματα του κοινωνικού τους περίγυρου.
Βρίσκω συγκλονιστική την άποψη που υποστήριζε πάντα, ότι για να νιώσουμε ένα έργο τέχνης και να το κρίουμε σωστά ,θα πρέπει ,αν είναι δυνατόν, να το δούμε στο περιβάλλον του. Οραματιζόταν ένα αρχαιοελληνικό τοπίο και αναρωτιόταν πόσο όμορφο θα ήταν αν οι λόγιοι και οι καλλιτέχνες θα αισθάνονταν να τους ελκύει ένα τέτοιο μέρος για να περνούν τις ώρες τους και να διαμένουν τουλάχιστον με την φαντασία ανάμεσα σ'έναν λαό τον οποίο η φύση προίκισε μ' εκείνην την τελειότητα που όλοι επιθυμούμε σφόδρα ,αλλά ποτέ δεν φτάνουμε.
Ο Goethe παρατήρησε σαφώς οι Έλληνες πέτυχαν μια συνεχή πνευματική ανάπτυξη, έναν πνευματικό πολιτισμό που όμως είναι σαν κι εμάς ,διασκορπισμένος και φευγαλέος. Επεσήμανε επίσης πως κάθε σύγχρονο έθνος χρωστά στην Ελλάδα την καλλιτεχνική του παιδεία -και περισσότερο απ'όλους -όπως τόνιζε-οι Γερμανοί.
Υποστήριζε πως ο καλλιτέχνης θα πρέπει να παρατηρεί όλο και πιο διαπεραστικά όλα όσα τον περιβάλλουν, πρώτα για λογαριασμό δικό του, κι έπειτα για να συλλέγει πληροφορίες που με χαρά θα δίνει και στους άλλους. Οτιδήποτε παρατηρεί και σκέφτεται ένας άνθρωπος και παρουσιάζει γενικό ενδιαφέρον, ανήκει στον κόσμο.
Ο Goethe θεωρούσε πως η επιθυμία για επιδοκιμασία που αισθάνεται ο καλλιτέχνης είναι ένα ένστικτο τ'οποίο φύτεψε μέσα του η φύση για να τον κάνει να επιδιώκει ανώτερα πράγματα. Συνειδητοποιεί ότι χρειάζεται πολύ κοπιαστική καλλιέργεια όλων των δυνατοτήτων για να διατηρήσει την εύνοια του κοινού. Επίσης αισθάνεται την ανάγκη να επικοινωνεί μ'εκείνους που τον συμπαθούν και είναι διασκορπισμένοι σ'όλο τον κόσμο.
Όλα όσα βλέπουμε γύρω μας είναι ακατέργαστο υλικό και σπανίζει να φτάσει ένας καλλιτέχνης μέσα απ'το ένστικτο και την καλαισθησία του -ασκώντας την πρακτική και τον πειραματισμό- στο σημείο ν'αποδώσει τ'ωραίο εξωτερικό των πραγμάτων διαλέγοντας τα καλύτερα απ'τα καλά που έχει ενώπιόν του ,παράγοντας τουλάχιστον μια ευχάριστη εμφάνιση. Είναι ακάμα σπανιότερο να εισδύσει ένας καλλιτέχνης στα έγκατα των πραγμάτων και της ψυχής του για να παράγει στα έργα του όχι μόνο κάτι ελαφρύ κι επιδερμικά εντυπωσιακό, αλλά ως αντίζηλος της φύσης, κάτι πνευματικά ανώτερο και να του δώσει ένα περιεχόμενο και μια μορφή με τα οποία εμφανίζεται αφενός φυσικό και αφετέρου πέρα από φυσικό.
Σύμφωνα με τον Goethe η ανθρώπινη μορφή δεν μπορεί να γίνει κατανοητή απλά με την παρατήρηση της επιφάνειάς της. Το εσωτερικό της πρέπει να γυμνωθεί, τα μέρη να διαχωριστούν, οι σύνδεσμοι να γίνουν αντιληπτοί, οι διαφορές να επισημανθούν, η δράση και η αντίδραση να παρατηρηθούν ,τα κρυμμένα σταθερά και θεμελιώδη στοιχεία των φαινομένων να εντυπωθούν στον νου,αν πραγματικά θέλουμε να κατανοήσουμε ό,τι κνείται σε ζωντανά κύματα μπροστά στα μάτια μας ως ωραίο, ενοποιημένο σύνολο. Η τέλεια παρατήρηση εξαρτάται από την γνώση ,γιατί βλέπουμε μόνον αυτό που ξέρουμε. Πόσο ωραία ένας ειδήμων φυσιοδίφης ,αν ξέρει να σχεδιάζει, μιμείται τ'αντικείμενα αναγνωρίζοντας και τονίζοντας τα ουσιώδη και σημαντικά μέρη, αυτά από τα οποία απορρέει ο χαρακτήρας του συνόλου. Από την στιγμή που ο καλλιτέχης ακουμπά το χέρι του σ'ένα αντικείμενο, αυτό το αντικείμενο δεν ανήκει πια στην φύση.
Ο Goethe μας βεβαιώνει και μας διδάσκει πως πρόθυμα μπαίνουμε σ'έναν λαβύρινθο ακριβούς παρατήρησης , όταν οι λεπτομέρειες είναι τόσο τέλειες, όσο και το σύνολο. Πράγματι, μαθαίνουμε ν'αντιλαμβανόμαστε ότι μπορούμε να εκτιμήσουμε το τέλειο , εφόσον μπορούμε να διακρίνουμε το ελλαττωματικό-να ξεχωρίζουμε τις επιδιορθώσεις απ'ταυθετικά μέρη , τ'αντίγραφα απ'το πρωτότυπό τους-.Εξάλλου όποιος αφοσιώνεται σ'έναν οποιονδήποτε κλάδο γνώσης, θα πρέπει να στχεύει στο ανώτερο-όποιος έχει να εκπληρώσει ένα χρέος θα πρέπει να συντάσσεται με το σωστό, αλλώς δεν είναι άξιος του χρέους του.
Είναι εντυπωσιακά και όσα πίστευε ο Goethe για τον ρυθμό.. Έλεγε πως για να βρεις τον ρυθμό πρέπει να μελετήσεις και να μιμηθείς με ηρεμία τη μορφή, να χωνεύεις τις ποιότητες και να παρακολουθείς τις λεπτομέρειες αποκτώντας ειδημοσύνη. Η απλή μίμηση είναι ο προθάλαμος του ρυθμού. Όσο πιο ήρεμα, τίμια, προσεκτικά και φροντισμένα αισθάνεται κανείς αυτό που βλέπει, τόσο πιο πολύ αποκτά την συνήθεια να συλλογίζεται, να συγκρίνει τα παρόμοια και ν'αντιδιαστέλλει τ'ανόμοια και να υπάγει τα ξεχωριστά αντικείμενα σε γενικές έννοιες. Μόνον έτσι θα μπορούσε να γίνει κάποιος ικανός να διαβεί το κατώφλι του αδύτου. Η λέξη ρυθμός εκφράζει το υψηλότερο επίπεδο όπου έχει φτάσει η Τέχνη.
Φαντάζομαι πως στις μέρες μας αποτελεί ανάγκη να κατοικούμε εκείνην την Τέχνη που μπορεί να μας εμπνεύσει δύναμη για δημιουργικότητα και πίστη. Ένας ξεχωριστός άνθρωπος με λαμπερό πνεύμα -που έζησε κι έδρασε σε μια εποχή που η Ευρώπη ήταν ακόμα στα σπάργανα και δεν είχε γεράσει- μπορεί σήμερα να μας βοηθήσει ν'ανανεωθούμε-σαν μια αύρα φρέσκου αγέρα με άρωμα Ομορφιάς.: ο Johann Wolfgang Goethe.
Θεωρώ πως ο Goethe θαύμασε την τελειότητα της ελληνικής τέχνης σε όλους τους τομέίς, με έναν τρόπο ουσιαστικό και βαθύ, τέτοιον που μοιάζει με δυνατή αγάπη. Γεννήθηκε στη Φραγκφούρτη, στις 28 Αυγύστου 1749. Το 1765 πήγε στη Λειψία για να σπουδάσει νομικά και να μοιάσει στον νομομαθή πατέρα του. Αλλά η φύση του ήταν άλλη κι άλλα λαχταρούσε το πνεύμα του. Συναναστράφηκε με καλλιτέχνες και δεν χόρταινε να κάνει παρέα με ζωγράφους. Όσο σπούδαζε νομικά έγραφε παράλληλα και λυρικά ποιήματα. Το πάθος του για την τέχνη δεν μπορούσε να μείνει κρυφό.
Ταξίδεψε πολύ, αλλά το πιο χαρακτηριστικό εκείνη την εποχή ήταν το ταξίδι του στην Ιταλία.. Εκεί ήρθε σ' επαφή με την τέχνη της κλασσικής Ελλάδας και περιέγραψε τις εντυπώσεις του στο βιβλίο ''Ταξίδι στην Ιταλία''
"Έζησα ανάμεσα σε ζωγράφους κι έμαθα όπως αυτοί να βλέπω τ' αντικείμενα με ματιά καλλιτέχνη. Το μάτι ήταν το κατεξοχήν όργανο με τ' οποίο γνώριζα τον κόσμο'' έγραψε ο ίδιος στο "Dichtung und Wahrheit". Η Τέχνη υπήρξε ζωτικό κομάτι για 'κείνον , τόσο ως αισθητική απόλαυση, όσο και ως τρόπος έκφρασης. Δεν συστηματοποίησε τις σκέψεις του, ούτε διακήρυξε τις αρχές του σχετικά μ'αυτήν- αλλά το ίδιο το έργο του, η ίδια του η ζωή διαποτίστηκαν από τις πεποιθήσεις που υπερασπίστηκε. Και είναι έμπνευση για μας να τις παρακολουθούμε σήμερα, που η εποχή μας είναι μάλλον εκπτωτική και έχουμε ανάγκη την ανάταση.
Ο Goethe είχε την απαίτηση απ' τους ανθρώπους να είναι ολοκληρωμένοι άνθρωποι με μεγάλη ευαισθησία, που να τους δίνει την δυνατότητα να φορτωθούν και να εκφράσουν τα προβλήματα του κοινωνικού τους περίγυρου.
Βρίσκω συγκλονιστική την άποψη που υποστήριζε πάντα, ότι για να νιώσουμε ένα έργο τέχνης και να το κρίουμε σωστά ,θα πρέπει ,αν είναι δυνατόν, να το δούμε στο περιβάλλον του. Οραματιζόταν ένα αρχαιοελληνικό τοπίο και αναρωτιόταν πόσο όμορφο θα ήταν αν οι λόγιοι και οι καλλιτέχνες θα αισθάνονταν να τους ελκύει ένα τέτοιο μέρος για να περνούν τις ώρες τους και να διαμένουν τουλάχιστον με την φαντασία ανάμεσα σ'έναν λαό τον οποίο η φύση προίκισε μ' εκείνην την τελειότητα που όλοι επιθυμούμε σφόδρα ,αλλά ποτέ δεν φτάνουμε.
Ο Goethe παρατήρησε σαφώς οι Έλληνες πέτυχαν μια συνεχή πνευματική ανάπτυξη, έναν πνευματικό πολιτισμό που όμως είναι σαν κι εμάς ,διασκορπισμένος και φευγαλέος. Επεσήμανε επίσης πως κάθε σύγχρονο έθνος χρωστά στην Ελλάδα την καλλιτεχνική του παιδεία -και περισσότερο απ'όλους -όπως τόνιζε-οι Γερμανοί.
Υποστήριζε πως ο καλλιτέχνης θα πρέπει να παρατηρεί όλο και πιο διαπεραστικά όλα όσα τον περιβάλλουν, πρώτα για λογαριασμό δικό του, κι έπειτα για να συλλέγει πληροφορίες που με χαρά θα δίνει και στους άλλους. Οτιδήποτε παρατηρεί και σκέφτεται ένας άνθρωπος και παρουσιάζει γενικό ενδιαφέρον, ανήκει στον κόσμο.
Ο Goethe θεωρούσε πως η επιθυμία για επιδοκιμασία που αισθάνεται ο καλλιτέχνης είναι ένα ένστικτο τ'οποίο φύτεψε μέσα του η φύση για να τον κάνει να επιδιώκει ανώτερα πράγματα. Συνειδητοποιεί ότι χρειάζεται πολύ κοπιαστική καλλιέργεια όλων των δυνατοτήτων για να διατηρήσει την εύνοια του κοινού. Επίσης αισθάνεται την ανάγκη να επικοινωνεί μ'εκείνους που τον συμπαθούν και είναι διασκορπισμένοι σ'όλο τον κόσμο.
Όλα όσα βλέπουμε γύρω μας είναι ακατέργαστο υλικό και σπανίζει να φτάσει ένας καλλιτέχνης μέσα απ'το ένστικτο και την καλαισθησία του -ασκώντας την πρακτική και τον πειραματισμό- στο σημείο ν'αποδώσει τ'ωραίο εξωτερικό των πραγμάτων διαλέγοντας τα καλύτερα απ'τα καλά που έχει ενώπιόν του ,παράγοντας τουλάχιστον μια ευχάριστη εμφάνιση. Είναι ακάμα σπανιότερο να εισδύσει ένας καλλιτέχνης στα έγκατα των πραγμάτων και της ψυχής του για να παράγει στα έργα του όχι μόνο κάτι ελαφρύ κι επιδερμικά εντυπωσιακό, αλλά ως αντίζηλος της φύσης, κάτι πνευματικά ανώτερο και να του δώσει ένα περιεχόμενο και μια μορφή με τα οποία εμφανίζεται αφενός φυσικό και αφετέρου πέρα από φυσικό.
Σύμφωνα με τον Goethe η ανθρώπινη μορφή δεν μπορεί να γίνει κατανοητή απλά με την παρατήρηση της επιφάνειάς της. Το εσωτερικό της πρέπει να γυμνωθεί, τα μέρη να διαχωριστούν, οι σύνδεσμοι να γίνουν αντιληπτοί, οι διαφορές να επισημανθούν, η δράση και η αντίδραση να παρατηρηθούν ,τα κρυμμένα σταθερά και θεμελιώδη στοιχεία των φαινομένων να εντυπωθούν στον νου,αν πραγματικά θέλουμε να κατανοήσουμε ό,τι κνείται σε ζωντανά κύματα μπροστά στα μάτια μας ως ωραίο, ενοποιημένο σύνολο. Η τέλεια παρατήρηση εξαρτάται από την γνώση ,γιατί βλέπουμε μόνον αυτό που ξέρουμε. Πόσο ωραία ένας ειδήμων φυσιοδίφης ,αν ξέρει να σχεδιάζει, μιμείται τ'αντικείμενα αναγνωρίζοντας και τονίζοντας τα ουσιώδη και σημαντικά μέρη, αυτά από τα οποία απορρέει ο χαρακτήρας του συνόλου. Από την στιγμή που ο καλλιτέχης ακουμπά το χέρι του σ'ένα αντικείμενο, αυτό το αντικείμενο δεν ανήκει πια στην φύση.
Ο Goethe μας βεβαιώνει και μας διδάσκει πως πρόθυμα μπαίνουμε σ'έναν λαβύρινθο ακριβούς παρατήρησης , όταν οι λεπτομέρειες είναι τόσο τέλειες, όσο και το σύνολο. Πράγματι, μαθαίνουμε ν'αντιλαμβανόμαστε ότι μπορούμε να εκτιμήσουμε το τέλειο , εφόσον μπορούμε να διακρίνουμε το ελλαττωματικό-να ξεχωρίζουμε τις επιδιορθώσεις απ'ταυθετικά μέρη , τ'αντίγραφα απ'το πρωτότυπό τους-.Εξάλλου όποιος αφοσιώνεται σ'έναν οποιονδήποτε κλάδο γνώσης, θα πρέπει να στχεύει στο ανώτερο-όποιος έχει να εκπληρώσει ένα χρέος θα πρέπει να συντάσσεται με το σωστό, αλλώς δεν είναι άξιος του χρέους του.
Είναι εντυπωσιακά και όσα πίστευε ο Goethe για τον ρυθμό.. Έλεγε πως για να βρεις τον ρυθμό πρέπει να μελετήσεις και να μιμηθείς με ηρεμία τη μορφή, να χωνεύεις τις ποιότητες και να παρακολουθείς τις λεπτομέρειες αποκτώντας ειδημοσύνη. Η απλή μίμηση είναι ο προθάλαμος του ρυθμού. Όσο πιο ήρεμα, τίμια, προσεκτικά και φροντισμένα αισθάνεται κανείς αυτό που βλέπει, τόσο πιο πολύ αποκτά την συνήθεια να συλλογίζεται, να συγκρίνει τα παρόμοια και ν'αντιδιαστέλλει τ'ανόμοια και να υπάγει τα ξεχωριστά αντικείμενα σε γενικές έννοιες. Μόνον έτσι θα μπορούσε να γίνει κάποιος ικανός να διαβεί το κατώφλι του αδύτου. Η λέξη ρυθμός εκφράζει το υψηλότερο επίπεδο όπου έχει φτάσει η Τέχνη.
Φαντάζομαι πως στις μέρες μας αποτελεί ανάγκη να κατοικούμε εκείνην την Τέχνη που μπορεί να μας εμπνεύσει δύναμη για δημιουργικότητα και πίστη. Ένας ξεχωριστός άνθρωπος με λαμπερό πνεύμα -που έζησε κι έδρασε σε μια εποχή που η Ευρώπη ήταν ακόμα στα σπάργανα και δεν είχε γεράσει- μπορεί σήμερα να μας βοηθήσει ν'ανανεωθούμε-σαν μια αύρα φρέσκου αγέρα με άρωμα Ομορφιάς.: ο Johann Wolfgang Goethe.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου