Πώς μπορεί ο γονιός και ο εκπαιδευτικος να υποστηρίξει το παιδί με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες;

της Δρος Αριστονίκης Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου

 

 Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών που εκδηλώνονται με δυσκολίες στις εξής ικανότητες: ομιλία, ανάγνωση, γραφή, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας. Αυτές οι διαταραχές είναι εγγενείς.
Σύμφωνα με το DSM-V οι μαθησιακές δυσκολίες είναι οι εξης:
1. Διαταραχή ανάγνωσης (Δυσλεξία)
2. Διαταραχή στη γραπτή έκφραση
3. Διαταραχή στα Μαθηματικά
4. Μαθησιακή διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς
Δυσκολίες οπτικής και ακουστικής αντίληψης είναι χαρακτηριστικές στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Οι κυριότερες περιοχές της οπτικής αντίληψης που εμφανίζονται προβλήματα είναι: οπτική διάκριση, οπτική μνήμη, οπτική ακολουθία και η αντίληψη σχέσεων του χώρου. Ενώ οι δυσκολίες στην ακουστική επεξεργασία σχετίζονται με την ακουστική μνήμη και την ακουστική ακολουθία. Επιπλέον, μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να εμφανίζουν ελλείψεις στην φωνολογική επίγνωση/ενημερότητα. Αυτό σημαίνει πως δυσκολευονται να αναγνωρίσουν τα διακριτά μέρη του προφορικού λόγου και να τα χειριστούν. Αρκετές έρευνες δεικνύουν πως το επίπεδο φωνολογικής επίγνωσης συνδέεται άμεσα με την επίδοση του μαθητή σε ορθογραφία και ανάγνωση.
Άλλη δυσκολία που συναντούν οι μαθητές με δυσκολίες μάθησης είναι στην μνήμη αλλά και στη συγκέντρωση. Η αργή επεξεργασία των πληροφοριών και η έλλειψη κινήτρων και στρατηγικών μάθησης είναι αιτιακοί παράγοντες δυσκολίας στην συγκέντρωση.
Σημαντική είναι η δυσκολία των μαθητών με δυσκολίες μάθησης και στην αυτορρύθμιση αλλά και στην μεταγνώση.
Ενδεικτικές προτάσεις αντιμετώπισης των δυσκολιών στην ανάγνωση:
1. επιλογή κειμένων με θεματικές που ενδιαφέρουν τον μαθητή
2. Ενημέρωση του μαθητή για το ύφος του κειμένου
3. Τεμαχισμός του κειμένου σε μικρότερες ενότητες
4. Ηχητική βιβλιοθήκη (ηχογραφήσεις κειμένων)
5. Ο εκπαιδευτικός ή ο γονιος να διαβάζει ο ίδιος το κείμενο μια φορά φωναχτά στον μαθητή
6. Χρησιμοποιηση έντονων χρωμάτων, υπογράμμιση λέξεων και καταλήξεων, εικονογραφήσεις κειμένων, αναδιήγηση κειμένου, αναπαράσταση κειμένου με παιγνιώδη τρόπο
Ενδεικτικές προτάσεις αντιμετώπισης των δυσκολιών στην γραφή:
1.Προγραφικές ασκήσεις
2. μείωση γραπτών εργασιών στο σπίτι
3.ασκήσεις λεπτής κινητικότητας
4. Να επιτραπεί στον μαθητή να γράφει σε διαφορετικής υφής επιφάνειες όπως στην άμμο, με κραγιόν, με κέτσαπ
Ενδεικτικές προτάσεις αντιμετώπισης των δυσκολιών στην ορθογραφία:
1. γραφή λέξεων στον αέρα και κατοπιν στο χαρτί
2. μάθηση κανόνων ορθογραφίας και δημιουργία αφισών με τους κανόνες
3. λίστες λέξεων, χρησιμοποιηση λεξικών
4. αντιγραφή κειμένων με θεατική που ενδιαφέρει τους μαθητες
5. χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή
Ενδεικτικές προτάσεις αντιμετώπισης των δυσκολιών στα Μαθηματικά:
1. Οι έννοιες και οι δεξιότητες να αναπαρίστανται πρώτα στο πραξιακό, στο εικονιστικό και κατόπιν στο συμβολικό επίπεδο
2. Διδασκαλία μέσα από εικόνες
3. χρησιμοποιηση φύλλων ανίχνευσης μαθηματικών δυσκολιών
4. Διδασκαλία μεταγνωστικών στρατηγικών
5. Επίλυση μαθηματικών πράξεων φωναχτά από τον μαθητή και εποπτεια μαθηματικού συλλογισμού από τον γονιό και τον εκπαιδευτικό
6. Χρησιμοποίηση Μοντεσσοριανού υλικού

Διαβάστε Περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ: ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ

ΘΕΟΔΩΡΑ ΑΝΔΡΕΣΑ

- Φιλόλογος

“Τι να προσέξω στην επανάληψη; Πόσες ώρες πρέπει να διαβάζω; Μήπως να πάρω κάποιο τονωτικό για να ενισχύσω τη μνήμη μου; Νομίζω ότι θα πάθω κρίση πανικού και θα τα ξεχάσω την ώρα των εξετάσεων!!”

Μην πελαγώνεις.... Σου έχουμε 10 συμβουλές για την περίοδο των πανελληνίων:

1) Να τρως καλά

Μην κατηγορείς τη μάνα σου που σε κυνηγάει με ένα πιάτο όλη μέρα. Είναι αλήθεια! Την περίοδο των εξετάσεων πρέπει να βρίσκονται όλα τα συστήματα στον οργανισμό σου σε καλή κατάσταση, για να αντεπεξέλθεις στο άγχος και την πίεση. Ξεκίνα τη μέρα σου με ένα καλό πρωινό. Ο εγκέφαλος χρειάζεται άμεσα τροφή για να αποκτήσει ενέργεια. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που τρώνε ένα πλήρες και θρεπτικό πρωινό, βελτιώνουν την ικανότητα μάθησης κι έχουν καλύτερα αποτελέσματα σε πνευματικό επίπεδο που μπορεί να διατηρηθεί μέχρι και το μεσημέρι. Παράλληλα, η συστηματική πρόσληψη πρωινού γεύματος μειώνει τις πιθανότητες να παρουσιάσεις κατάθλιψη.

Την υπόλοιπη μέρα καλό είναι να μοιράσεις τα γεύματα, θα πρέπει να τρως ένα γεύμα ή σνακ κάθε 3-4 ώρες, αποφεύγοντας τα μεγάλα γεύματα που επιφέρουν υπνηλία και αδυναμία συγκέντρωσης. Μην παραλείπεις να τρως φυλλώδη λαχανικά, θαλασσινά, κρέας, συκώτι, όσπρια, μέλι, ξηρούς καρπούς που εξασφαλίζουν τον απαραίτητο σίδηρο στον οργανισμό για δυνατότερη μνήμη, λιπαρά οξέα ω-3 και ω-6 και αντιοξειδωτικά στοιχεία για αποτελεσματικότερη γνωστική λειτουργία. Ακόμα, σωστό είναι, για να αποφύγεις το πρόβλημα του άγχους και των διαταραχών ύπνου, να αντικαταστήσεις τον καφέ ή το τσάι που πίνεις με πολλά φρέσκα φρούτα -καλύτερο από το να τα στύβεις σε χυμό- που θωρακίζουν τον εγκέφαλο με μια σειρά από νευροπροστατευτικές ιδιότητες. Παρ’όλ’αυτά, αν έχεις συνηθίσει να πίνεις καφέ, δεν θα πρέπει να καταναλώνεις υπερβολικές ποσότητες. Δύο με τρία φλιτζάνια τη μέρα θα διατηρήσουν τον σώμα σου σε εγρήγορση, χωρίς να σου προκαλέσουν νευρικότητα και διαταραχές συγκέντρωσης ή ύπνου.

Θα έχεις ακούσει ότι πρέπει λίγη ώρα πριν την εξέταση να τρως σοκολάτα, γιατί ενισχύει τη μνήμη. Αυτό συμβαίνει, γιατί η κατανάλωση σοκολάτας αυξάνει την παραγωγή ενδορφινών που ενισχύουν την νοητικές λειτουργίες, καθώς περιορίζει το στρες. Ξεκίνα τη μέρα σου με ένα καλό πρωινό και μια μικρή ποσότητα μαύρης σοκολάτας (περίπου 30 γρ.), θα σου φτιάξει και τη διάθεση εκτός των άλλων.

2) Πιες πολλά υγρά

....Κυρίως νερό που περιέχει οξυγόνο, ( Ξέρω τι έκανες στο μάθημα της Χημείας;!!!), απαραίτητο στοιχείο με το οποίο τροφοδοτείται ο εγκέφαλος όπως και η γλυκόζη. Να θυμάσαι ότι ακόμα και πολύ μικρό ποσοστό αφυδάτωσης του οργανισμού μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην εγκεφαλική λειτουργία, αφού το 73% του εγκεφάλου μας αποτελείται από νερό. Μάθε πώς από τη στιγμή που αρχίζει το συναίσθημα της δίψας έχεις ήδη αφυδατωθεί!!!

Επειδή διανύουμε την εποχή του καλοκαιριού, κατά μέσο όρο 6-8 ποτήρια νερό τη μέρα είναι αρκετά, ώστε να μη νιώθεις δίψα αλλά και να μη σε καλεί η φύση κάθε τρεις και λίγο....Στο πρωινό σου μπορείς να προσθέσεις και χυμούς. Και εννοείται ότι αποφεύγεις το αλκοόλ και τα ενεργειακά ποτά, γιατί προκαλούν γρήγορη αφυδάτωση, καρδιακή αρρυθμία και νευρικότητα.

3) Κοιμήσου καλά

Δεν εννοώ πάνω στο βιβλίο! Πολλοί ερευνητές, μετά από μια σειρά πειραμάτων, συμπέραναν, ότι ένα σημαντικό όφελος του ύπνου είναι η υποστήριξη του εγκεφάλου μας στη μαθησιακή διαδικασία. Κατά τη διάρκεια του ύπνου ενεργοποιούνται ξανά οι πληροφορίες της ημέρας και επεξεργάζονται, ώστε να συνδεθεί η νέα γνώση με τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Αυτό δε σημαίνει πως θα ξεχάσεις όσα έμαθες το προηγούμενο βράδυ της εξέτασης αν δεν κοιμηθείς, καθώς αυτό θα συμβεί μετά τις 30 ώρες αϋπνίας. Γενικά, όμως οι μαθητές πρέπει να κοιμούνται καλά, γιατί έτσι δίνουν την ευκαιρία στον εγκέφαλο να σταθεροποιήσει τη μνήμη.

Και μην ξεχνάς ότι, επειδή η έντονη εργασία προκαλεί υπερένταση πριν τον ύπνο, το σωστό είναι να σταματήσεις τη μελέτη σου αρκετή ώρα, πριν πεις για ύπνο.

4) Αποσυνδέσου από τα social media

Αυτές τις μέρες των Πανελληνίων φρόντισε να μηδενίσεις το χρόνο που περνάς μπροστά από οθόνες (laptop, tablet, κινητό), γιατί θα σε κάνουν να χάσεις χρόνο χωρίς να το καταλάβεις. Δεν έγινε και τίποτα να μη μάθεις κάποια νέα, ούτε χάνεις τους φίλους σου με αυτόν τον τρόπο. Κάνε ένα διάλειμμα από το Wi-Fi, για να δώσεις στις εξετάσεις και επιστρέφεις στο διαδικτυακό κόσμο σε 20 μέρες περίπου. Αν και το μόνο που θα σε ενδιαφέρει μετά, θα είναι οι διακοπές και οι παραλίες!!

5) Φτιάξε ένα πρόγραμμα

Την ατάκα “είχε πρόγραμμα και γι’αυτό πέρασε” την έχεις ακούσει λογικά... Ισχύει! Μπορείς να διαβάζεις, αλλά να συνεχίζεις να εξασκείς το χόμπι σου, που ξέρεις ότι θα σε χαλαρώσει κιόλας από το συνεχόμενο βαρετό διάβασμα. Παράλληλα, βρες τη δική σου ιεροτελεστία στην επανάληψη που θα κάνεις. Αν δυσκολεύεσαι, μπορείς να χωρίσεις την ύλη σε δίωρα ή να βάλεις χρονόμετρο για να ελέγχεις καλύτερα το ρυθμό της μελέτης σου. Για παράδειγμα, υπάρχουν μαθητές που δυσκολεύονται να μελετήσουν με μουσική, ενώ άλλοι δεν μπορούν να μελετήσουν χωρίς μουσική...Άλλοι πάλι, θέλουν να διαβάζουν τη νύχτα που επικρατεί απόλυτη ησυχία, ενώ άλλοι προτιμούν τη μέρα.

Για να αποδώσεις όσα έμαθες όλη τη χρονιά οι ειδικοί συνιστούν η επανάληψη που θα κάνεις να μην υπερβαίνει τις 5 ώρες την ημέρα. Βέβαια, αυτό εξαρτάται από το μαθητή, γιατί υπάρχουν και αυτοί που προτιμούν να κοιμούνται όλη μέρα και να διαβάζουν από τη νύχτα μέχρι το πρωί της εξέτασης. Πάντως, ωφέλιμο θα είναι να μην αυξάνονται οι ώρες μελέτης στην εξεταστική περίοδο, γιατί ο εγκέφαλος “κουράζεται” και δεν μπορεί να συγκρατήσει την ύλη. Όμως, η μεταμεσονύκτια μελέτη δεν φέρνει καλά αποτελέσματα. Είναι προτιμότερο για τους περισσότερους μαθητές να διαβάζουν πρωινές ώρες και να κοιμούνται 8 ώρες. Μην παραλείψεις τον ύπνο! Η αϋπνία μειώνει την κρίση και τη σωστή σκέψη και γενικά φέρνει αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά.

6) Μείνε συγκεντρωμένος

Όση ώρα διαρκεί η μελέτη σου, φρόντισε να μην αποσπάσαι από εξωτερικούς ήχους ή άλλους παράγοντες. Συγκεντρώσου πάνω από το βιβλίο! Έχεις καιρό για τα υπόλοιπα! Βρες το δικό σου τρόπο που θα σε βοηθήσει να συγκεντρωθείς στο αντικείμενο που διαβάζεις. Μάθε και το άλλο: έρευνες έχουν δείξει ότι, όταν κατά τη διάρκεια της μελέτης χρησιμοποιούμε περισσότερες από μία αισθήσεις, κατανοούμε και αποτυπώνουμε γρηγορότερα αυτό που διαβάζουμε. Χρησιμοποίησε, λοιπόν, χαρτί για να ξεκαθαρίσεις τις σημειώσεις που θες να βάλεις σε μια σειρά και ταυτόχρονα διάβαζε δυνατά αυτά που γράφεις. Με αυτόν τον τρόπο συμμετέχει και η όραση και η ακοή στη διαδικασία της μάθησης. Αν υπάρχει κάποια απορία, μη διστάσεις να τηλεφωνήσεις στους καθηγητές σου! Σίγουρα είναι πάντα πρόθυμοι να σε βοηθήσουν αυτήν την περίοδο, οποιαδήποτε ώρα!

7) Κάνε διάλειμμα

Η σωστή μελέτη δεν πρέπει να είναι συνεχής. Το μυαλό κουράζεσαι και δεν αποστηθίζει με την ίδια ποιότητα μετά τις 2 ώρες περίπου συνεχόμενης μελέτης. Γι’αυτό κάνε reload, κάνε μικρά διαλείμματα του 10λεπτου ή 15λεπτου. Επίσης, ύλη που δεν έβγαλες όλη τη χρονιά, μην περιμένεις να τη βγάλεις τελευταία στιγμή. Τώρα ό,τι έμαθες, έμαθες!! Αν προσπαθήσεις να μάθεις πολλά νέα πράγματα μαζί, θα αποτύχεις και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μπερδέψεις αυτά που ήδη ξέρεις.

8) Βγες από το σπίτι!

Επίσης, μετά την εξέταση, μη γυρίσεις σπίτι απευθείας για το διάβασμα του επόμενου μαθήματος. Είναι σημαντικό να κάνεις διάλειμμα, κάνοντας μια άλλη δραστηριότητα που θα σε ωφελήσει και θα σε ηρεμήσει. Να δώσεις χρόνο στον εαυτό σου, γιατί και η εξέταση αποτελεί πνευματική διεργασία, που- σε συνδυασμό με το άγχος- καταπονεί τον οργανισμό μας. Μπορείς να πας στο γυμναστήριο, στην καφετέρια, στη θάλασσα...μόνο σπίτι σου μην πας αμέσως μετά! Μην βιάζεσαι να πέσεις επάνω στους γονείς σου που θα σε ρωτήσουν διάφορες λεπτομέρειες για την εξέταση...Θα τις δουν στα αποτελέσματα!

9) Μην αγχώνεσαι

......πριν, κατά τη διάρκεια, μετά την εξέταση! Είναι αργά για να αγχώνεσαι, είχες τόσους μήνες μπροστά σου για να διαβάσεις. Κατεβαίνεις στις Πανελλήνιες με ό,τι ξέρεις και πάντα σκέφτεσαι θετικά. Ξέρουμε!! Τα έχουμε περάσει- οι περισσότεροι...είναι μια πολύ ψυχοφθόρα διαδικασία και ντε και καλά, σε βάζει να αποφασίσεις για το μέλλον σου στην περίοδο της εφηβείας, περίοδο τα βάζεις μέχρι και με τον εαυτό σου! Αν έχεις άγχος μέρες πριν από την εξέταση, δοκίμασε να κάνεις ασκήσεις χαλάρωσης για 15 λεπτά καθημερινά. Ανάπνευσε από το διάφραγμα και ταυτόχρονα σκέψου κάτι θετικό. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, αν παίρνοντας στα χέρια σου τα θέματα, νιώθεις ότι δεν ξέρεις τίποτα, είναι επειδή είσαι αγχωμένος. Το παθαίνει το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών, αλλά η μνήμη επανέρχεται όταν χαλαρώσεις! Εκείνη την ώρα, αρχίζεις να γράφεις οτιδήποτε σου φαίνεται πιο οικείο και αν πιστεύεις ότι θα πάθεις κρίση πανικού οποιαδήποτε στιγμή, πάρε γρήγορα βαθιές ανάσες και έπειτα σκέψου κάτι καθησυχαστικό, όπως το παρακάτω............

10) Οι Πανελλήνιες δεν καθορίζουν τη ζωή σου

Μπορείς να ασχοληθείς με πολλά πράγματα στη ζωή σου, χωρίς να έχεις πετύχει στις Πανελλήνιες. Άσε που ακόμα κι αν πετύχεις στις Πανελλαδικές εξετάσεις, το πιο πιθανό είναι να μείνεις για πολλά χρόνια άνεργος πτυχιούχος. Αλλά αν θες τόσο πολύ να περάσεις σε κάποια σχολή, μπορείς να ξαναδώσεις ή να περάσεις κάπου με το 10% του χρόνου...

Σκέψου όμως, πόσο αστεία θα είναι στα 30 σου, όλα αυτά που τώρα σου φαίνονται βουνό! Και πόσο αστείο θα μοιάζει αυτό το άρθρο σε 2 χρόνια από τώρα, όταν θα έχουν καταργηθεί οι Πανελλήνιες!! Σκέψου τις παραλίες, τα καλοκαιρινά μπάνια, τις πρώτες διακοπές χωρίς γονείς...όλα αυτά που σαν ενήλικος πια θα μπορείς να απολαύσεις, χωρίς να σε περιορίζει το σχολείο ή το διάβασμα!!! Κάνε ό,τι καλύτερο μπορείς στις εξετάσεις, όμως μην ξεχνάς ότι έχεις μια ζωή μπροστά σου που είσαι ελεύθερος/η να φτιάχνεις όπως θες εσύ!!

Εμείς σου ευχόμαστε...


Καλή επιτυχία!!

Διαβάστε Περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΤΗΣ ΒΙΚΥΣ ΣΙΑΜΑΝΤΑ

       H μάθηση μέσω παιχνιδιού έχει διαπιστωθεί ερευνητικά ως προς τα πολλαπλά οφέλη της στην ανάπτυξη των παιδιών.

Διαβάστε Περισσότερα

Πολιτική Σκέψη στην Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση και Φιλοσοφία

                                                    Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση

Η λυρική ποίηση της αρχαϊκής εποχής είναι συνδεδεμένη με την κοινωνική και πολιτική διάρθρωση της πόλεως-κράτους, στο εσωτερικό της οποίας αποκρυσταλλώνονται οι διαφορές μεταξύ της αστικής τάξης των γαιοκτημόνων και της ανερχόμενης τάξης των εμπόρων. Η επική ποίηση αποτέλεσε την κατεξοχήν ψυχαγωγία της αριστοκρατικής τάξης, οι νέες ιδεολογικές διαφοροποιήσεις, ωστόσο, οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας «ποικιλόμορφης ποίησης», που εμφανίστηκε στα πλαίσια προσπαθειών ετερόκλητων κοινωνικών ομάδων να νομιμοποιήσουν μια διακριτή ενιαία ταυτότητα. Στη διαμόρφωση αυτού του είδους της ποίησης καθοριστικός ήταν ο ρόλος των εταιρειών, των συμποσίων, των θιάσων αλλά και των δημοσίων τελετών και αγώνων.[2]

Διαβάστε Περισσότερα

Η αντίρρηση της φυγής ως λύση

της Δρος Αριστονίκης Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου

Έλεγε ο Baudelaire: Στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου ξέχασαν δύο δικαιώματα: της αντίρρησης και της φυγής.
Αντίρρηση για όσα ζω και είμαι αναγκασμένη να τα υπομένω σε μια χώρα πάτρια αλλά τόσο ξένη
Και το δικαίωμα στην Φυγή

Να μπορείς να φεύγεις όταν δεν μπορούν τα πράγματα να γίνουν όπως ονειρεύεσαι γιατί οι αυτοί που κινούν τα νήματα είναι τόσο αλλιώτικοι από σένα
Ψάχνω μια χώρα, έναν πλανήτη που οι Άνθρωποι έχουν δικαίωμα στο όνειρο
Μα νιώθω πως το αγκυροβόλι με κρατά δέσμια σε μια χώρα που την είπαν «πατρίδα μου»
Δεν μπορώ να αλλάξω τον κόσμο, τι κρίμα!
Άλλαξα τον εαυτό μου και τώρα δεν μπορεί να χωρέσει πουθενά!

Πολύ συχνά συνηθίζω να γράφω αυτό που με απασχολεί. Το γράφω, όπως μου βγει, χωρίς φτιασίδια και περιττά κοσμητικά επίθετα. Σαν το γράψω μοιάζει αυτό το ίδιο το «πρόβλημα», αν μπορώ να το ονομάσω έτσι, να αρχίζει να παίρνει μια απόσταση από εμένα και έτσι βοηθιέμαι να το δω πιο καθαρά!

Ένα τέτοιο «πρόβλημα» είναι αυτό που γράφω πιο πάνω. Είναι ένα από αυτά τα ζητήματα που έρχονται, σε βασανίζουν και ύστερα σβήνουν γιατί κάτι άλλο τα επισκιάζει. Και κάνουν έτσι ένα μεγάλο σεργιάνισμα για χρόνια καθότι μόνο χρόνια μπορώ να ονομάσω την κατάσταση μιας πατρίδας που μένει στάσιμη. Στάσιμη σε συνήθειες παρακμής, σε τακτικές και βολέματα!

Διαβάστε Περισσότερα

Πολιτικός Στοχασμός στον Ησίοδο

Με τον Ησίοδο γίνεται η μετάβαση στην «ατομικότητα του ποιητή», καθώς είναι ο πρώτος που ξεπερνά το φράγμα της ανωνυμίας, που ίσχυε ως τότε, μνημονεύοντας το όνομα του και αναφερόμενος στον εαυτό του σε πρώτο πρόσωπο.[1] Επίκεντρο της θεματολογίας του είναι αφενός η θεϊκή τάξη του σύμπαντος (Θεογονία) και αφετέρου η θέση του ανθρώπου στον κόσμο (Ἔργα καὶ ἡμέραι), γεγονός που μας επιτρέπει να κάνουμε λόγο για μια φιλοσοφία σε «εμβρυακή κατάσταση», ιδίως μάλιστα, αν λάβουμε υπόψη μας ότι τόσο ο μύθος του Προμηθέα, όσο και τα γένη των ανθρώπων (χρυσό, αργυρό, χάλκινο κ.ο.κ.), κάνουν την εμφάνισή τους και στην πλατωνική φιλοσοφία, ενώ την εμφάνισή της κάνει και η Έριδα, που καταλαμβάνει κεντρικό ρόλο στους φυσιοκράτες φιλοσόφους.

Διαβάστε Περισσότερα

Ηρώ και Λέανδρος: μια αρχαία ιστορία αγάπης

 

Του Γαβριήλ Μπομπέτση

Rodin, La cathédrale

Ένα επύλλιο, ύμνος στον έρωτα, είναι η ιστορία της Ηρούς και του Λεάνδρου. Η ιστορία του έπους δεν σταματά στον Όμηρο, στον Ησίοδο ή στα Αργοναυτικά  του Απολλωνίου του Ρόδιου. Το έπος δεν παύει να παράγει βλαστούς καθ' όλη την αρχαιότητα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το μικρό αυτό έπος, μόλις 343 στίχων, του Μουσαίου. Ο Μουσαίος είναι συγγράφεας του 5ου αιων. μ.Χ., γνωστός για το έργο του, Τὰ καθ' Ἡρὼ καὶ Λέανδρον.

Είναι ένα επύλλιο τόσο χυμώδες, τόσο καλαίσθητο και λυρικό που προσφέρει μεγάλη αναγνωστική ηδονή. Δεν είναι μονάχα ο Μουσαίος που πραγματεύεται την ιστορία της Ηρούς και του Λεάνδρου, όμως εμείς θα σταθούμε μόνο στο έργο του ποιητή της Αιγύπτου. Για παράδειγμα, ο Ρωμαίος Οβίδιος στις Epistulae Heroidum (18 και 19) πραγματεύεται επίσης την ίδια ιστορία. Γιατί να διαβάσουμε το Μουσαίο, έναν λιγότερο γνωστό ποιητή; Θα απαντήσω προσωπικά. Από την πρώτη στιγμή που άκουσα την ιστορία της Ηρούς και του Λεάνδρου, ένιωσα βαθιά συγκίνηση. Θα έλεγα πως η ιστορία αυτή, παρότι φαινομενικά έχει ένα κακό τέλος, συνιστά τη νίκη του έρωτα επί του θανάτου ή διατυπώνοντάς το λίγο διαφορετικά συνιστά την επιβίωση και τη διαίωνιση του έρωτα και στο πέρα από αυτό που ονομάζουμε ζωή. κὰδ δ᾽ Ἡρὼ τέθνηκε σὺν ὀλλυμένῳ παρακοίτῃ./ἀλλήλων δ᾽ ἀπόναντο καὶ ἐν πυμάτῳ περ ὀλέθρῳ, είναι η κατακλείδα του επύλλιου. Ακόμα και στον έσχατο όλεθρο, στο θάνατο του Λεάνδρου, κατασπαραγμένου από τα κύματα της θάλασσας, ἀλλήλων δ᾽ ἀπόναντο, ο ένας απολάμβανε τον άλλον. Γιατί; Καθώς η Ηρώ αντιλαμβανόμενη με το χάραμα το ξεβρασμένο σώμα του αγαπημένου της, χιμά από τον πύργο της πάνω του και γίνονται έτσι σύγκλινοι ακόμη και στον ύπνο του θανάτου. Αδυνατεί κανείς, θαρρώ, έτσι όπως το θέτει ο ποιητής, να δει κάτι το απαισιόδοξο σε αυτήν την ιστορία.

Ας γίνουμε, όμως, πιο σαφείς. Ξεκινήσαμε από το τέλος της ιστορίας, ας το πάρουμε τώρα από την αρχή. Ο ποιητής, κατά τις παλιές καλές συνήθειες του έπους, επικαλείται τη Μούσα, δίχως να την κατονομάζει, να του μιλήσει για το λύχνο που στάθηκε ἐπιμάρτυρα(ς) Ἐρώτων. Ποιο είναι το πλαίσιο; Γίνεται η γιορτή του Άδωνη και της Αφροδίτης στη Σηστό, που βρίσκεται στην ευρωπαϊκή πλευρά του Ελλησπόντου. Η παράδοση θέλει, σε αυτή τη γιορτή, οι νεαροί άνδρες να βρίσκουν τη μελλοντική σύντροφό τους. Η πληροφορία αυτή δεν θα πρέπει να μας ξενίζει, καθώς, την ίδια συνήθεια περιγράφει στα Εφεσιακά ο Ξενοφώντας ο Εφέσιος, στο πλαίσιο αυτή τη φορά της γιορτής της Άρτεμης. Η Ηρώ, λοιπόν, είναι ιέρεια της Αφροδίτης και κατοικεί στη Σηστό. Στην ασιατική πλευρά, στην Άβυδο, κατοικεί ο Λέανδρος, ο οποίος παρίσταται στη γιορτή αυτή της Αφροδίτης. Οι δύο νέοι με το που ανταλλάσουν ματιές, νιώθουν ευθύς αμέσως τα βέλη του έρωτα να διαπερνούν τα φυλλοκάρδια τους. Ο Λέανδρος καταφέρνει να κάμψει τις όποιες αντιστάσεις της Ηρούς. Και έτσι η ιέρεια αποκτά δύο ρόλους: είναι παρθένος την ημέρα και τη νύχτα γυναίκα, όπως το αποτυπώνει έξοχα ο ποιητής. Ο γάμος είναι κρυφός. Κάθε βράδυ έβλεπε το λύχνο στο παράθυρο του πύργου της Ηρούς ο Λέανδρος, διέσχιζε κολυμπώντας τον Ελλήσποντο, πολεμώντας καθημερινά με τα κύματα, για να μπορεί να βρίσκεται πλάι στην αγαπημένη του. Έφθασε, όμως, η εποχή του χειμώνα, η εποχή του χωρισμού, η εποχή που ακόμη και οι πολεμικές εχθροπραξίες παύουν. Η Μοίρα, εντούτοις, σχεδίαζε αλλιώτικα: άναψε ο λύχνος της Ηρούς, ο Λέανδρος το θεώρησε ερωτικό κάλεσμα, αποπείραθηκε να διασχίσει τον Ελλήσποντο, για να καταλήξει βορά των κυμάτων.

Ας δούμε εκ του σύνεγγυς κάποιες επιμέρους θεματικές αυτού του πανέμορφου πραγματικά επυλλίου. Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του αποφαίνεται για την τραγωδία κάτι που θα μπορούσαμε να εφαρμάσουμε γενικότερα στη λογοτεχνία: οι πράττοντες στην τραγωδία πρέπει, λέει, να έχουν ιδιότητες που να αφορούν το ήθος και τη διάνοια, το χαρακτήρα και τον τρόπο σκέψης τους δηλαδή. Ἡρὼ μὲν χαρίεσσα διοτρεφὲς αἷμα λαχοῦσα: η Ηρώ ήταν μια βασιλοπούλα γεμάτη χάρες λοιπόν, της οποία τονίζεται και συνυποδηλωτικά μέσω του λευκού χρώματος η αγνότητα. Στους στ.55-66 εισέρχεται στο ναό της Αφροδίτης και σκορπά παντού φως και λάμψη. Έντονη είναι σε αυτούς τους στίχους η αντίθεση ανάμεσα στο λευκό χρώμα και στο κόκκινο. Από τη μία οἷά τε λευκοπάρῃος (λευκομάγουλη) ἐπαντέλλουσα Σελήνη (ἡ) λευκοχίτωνος κούρη(ς) (η κόρη με το λευκό χιτώνα).  Και από την άλλη περιγράφονται τα ροδοκοκκινισμένα μάγουλα, μέλη και φτέρνες της. Πρόκειται για μία πολύ όμορφη έκφρασις, για να μεταχειριστούμε τον αρχαίο ρητορικό όρο. Είναι ψέμα πως υπάρχουν μόνο τρεις Χάριτες, θέες της ομορφιάς και της γονιμότητας, θα πει ο Μουσαίος. Γιατί εκατό μόνο μπορούσε να διακρίνει κανείς μέσα στα χαμογελαστά μάτια της Ηρούς: ὀφθαλμὸς γελόων ἑκατὸν Χαρίτεσσι τεθήλει. Η φράση αυτή ανακαλεί συνειρμικά στο νου μου μία παραπλήσια διατύπωση από την πένα του Ν. Βρεττάκου: Το βλέμμα σου σπιθίζει στον ήλιο σαν φώσφορο αγάπης. Οι μνηστήρες πολλοί, έχουν καρφώσει τα βλέμματα πάνω στην όμορφη ιέρεια της Αφροδίτης.

Ο Λέανδρος υφίσταται, με το που την ακουμπά με το βλέμμα του, σχεδόν ταυτόχρονα όλα τα δυνατά πάθη. εἷλε δέ μιν τότε θάμβος, ἀναιδείη,τρόμος, αἰδώς.  Νιώθει ταυτόχρονα ξεδιαντροπιά, καθώς οι ποταμοί του έρωτα χύνονται ορμητικά στην καρδιά του και τον παρασέρνουν, αλλά και ντροπή, συστολή. Δείγμα του ήθους του από τη μία, με την ειδικότερη σημασία της λέξης, αλλά και της χειμαρρώδους επέλευσης του ερωτικού πάθους, από την άλλη, που δεν μπορεί να το συγκρατήσει. Την πλησιάζει λοιπόν, τις ρίχνει ματιές και εκείνη αρχικά ανταποκρίνεται.

Έχουμε δει μέσα σε άκρες τις πληροφορίες που μας δίνει ο Μουσαίος για το ήθος, το χαρακτήρα, δηλαδή, των ηρώων. Αγνή, χαριτωμένη, ευσεβής ως ιέρεια, με γεμάτο χάρη χαμόγελο η Ηρώ, συνεσταλμένος αλλά και συνάμα αναίσχυντος, καθώς είναι κυριευμένος από τον έρωτα, ο Λέανδρος. Πριν μιλήσουμε για τη διάνοια, ας εισάγουμε σε αυτό το σημείο το λογοτεχνικό μοτίβο της ανταλλαγής βλεμμάτων.

 Ήδη στο αρχαιοελληνικό μυθιστόρημα, που γεννάται τον 1ο μ.Χ., με το έργο του Χαρίτωνα από την Αφροδισιάδα της Καρίας, Τα περί Χαιρέαν και Καλλιρόην, το βλέμμα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη γένεση του ερωτικού συναισθήματος. Ήδη στο Φαίδρο του Πλάτωνα υπάρχει η ιδέα ότι το ωραίο εισρέει στον άνθρωπο μέσα από τα μάτια, τον οδηγεί στην ιδέα του Ωραίου και αυτό συντείνει στην ανάπτυξη "ερωτικής σχέσης" μαθητή και δασκάλου, με κοινό στόχο τη γρηγορότερη κατά το δυνατόν πτέρωση της ψυχής. σὺν βλεφάρων δ᾽ ἀκτῖσιν ἀέξετο πυρσὸς Ἐρώτων/καὶ κραδίη πάφλαζεν ἀνικήτου πυρὸς ὁρμῇ. Και λίγο πιο κάτω: ὀφθαλμὸς δ᾽ ὁδός ἐστιν· ἀπ᾽ ὀφθαλμοῖο βολάων/κάλλος ὀλισθαίνει καὶ ἐπὶ φρένας ἀνδρὸς ὁδεύει. Οι φράσεις αυτές καταδεικνύουν το περι ου ο λόγος, ότι ο έρωτας και το κάλλος, με σημείο εκκίνησης τα μάτια, γλιστρούν ύστερα μέσα στην καρδιά του ανθρώπου. Σημειωτέον πως φρήν, στα αρχαία ελληνικά, είναι και ο νους και η καρδιά. Εδώ πιο πιθανή είναι η δεύτερη σημασία, χωρίς, παρά ταύτα, να χρειάζεται να αποκλείσουμε και την πρώτη.

Και ας επανέλθουμε τώρα στη δεύτερη παράμετρο που άπτεται της χαρακτηρολογίας των ηρώων του επυλλίου, τη διάνοια. Όπως έχουμε ήδη δει, ο έρωτας κατακυριεύει αμέσως το Λέανδρο και του αίρει τις όποιες αναστολές. Θα ήταν ίσως υπερβολικός και αναχρονιστικός ο χαρακτηρισμός του Λεάνδρου ως "καθαρόαιμου κυνηγού" αλλά στην πραγματικότητα κάπως έτσι λειτουργεί. Προσπαθεί με κάθε τρόπο να κάμψει τις αναστολές της Ηρούς, απόρροια της σεμνότητας που επιβάλλεται στη γυναίκα καθ' όλη την αρχαιότητα. Είναι αυτός που της πιάνει τα ροδόμορφα δάχτυλα, αλλά εκείνη ευθύς τραβάει το χέρι της. Είναι παρθένα, είναι ιέρεια της Αφροδίτης, να ένα δείγμα της διάνοιάς της. Επιμένει ο Λέανδρος. Την οδηγεί έπειτα στα έγκατα του ναού. Επόμενη κίνηση είναι να φιλήσει το ζωηρόχρωμο λαιμό της ιέρειας. Και τελευταίο όπλο του η πειστική δύναμη του λόγου, της ρητορικής. Η Αφροδίτη, της λέει, αγαπάει το γάμο και τα λέκτρα, τις νυφικές παστάδες. εἰ φιλέεις Ἀφροδίτην, θελξινόων ἀγάπαζε μελίφρονα θεσμὸν Ἐρώτων. Για να της πει εν τέλει ότι η αγάπη προς την Αφροδίτη προϋποθέτει την αγάπη του έρωτα, που σαγηνεύει το νου και στάζει μέλι στην καρδιά. Πείθεται στα λόγια του, κάμπτεται και έρχεται εκείνος στη σύνεχεια σε μία φράση αξεπέραστου, πράγματι, λυρισμού, να της δηλώσει την αφοσίωσή του: ἔσσομαι ὁλκὰς Ἔρωτος ἔχων σέθεν ἀστέρα λύχνον. Θα είμαι ερωτοκάραβο, της λέει, έχοντας για αστέρι, για οδηγό το λύχνο σου.

Συνοψίζοντας τα περί της διανοίας μπορούμε να πούμε τα εξής: ο μεν Λέανδρος σκέφτεται και ενεργεί ως "κυνηγός" που με πράξεις και λόγια προσπαθεί να κάμψει την Ηρώ, ενώ εκείνη αντιστέκεται αρχικά, γιατί αυτό επιβάλλει το ήθος (σεμνότητα) αλλά και η διάνοιά της (συνειδητοποίηση του κοινωνικού ρόλου της=βασιλοπούλα, ιέρεια της Αφροδίτης).

Ο έρωτας από τη φύση του είναι αντινομικός, υπέρτατη χάρα και υπέρτατη λύπη μαζί. Την αντινομικότητα αυτή του έρωτα την έχουν υμνήσει περίφημα οι συγγραφείς, ήδη από την αρχαιότητα. Θα παραθέσουμε ορισμένες φράσεις του κειμένου που το καταδεικνύουν:

• ἄνδρα γὰρ αἰολόμητις (γρηγοροπόδαρος) Ἔρως βελέεσσι δαμάζει/καὶ πάλιν ἀνέρος ἕλκος ἀκέσσεται (γιατρεύει). 
• ἤδη δὲ γλυκύπικρον ἐδέξατο κέντρον Ἐρώτων.
• θέρμετο δὲ κραδίην γλυκερῷ πυρὶ 

Ο Έρωτας παρουσιάζεται ως βέλος (η αναπαράσταση αυτή του έρωτα ανάγεται στα ελληνιστικά χρόνια), που δαμάζει, ως κεντρί, ως γλυκειά φωτιά. Όσον αφορά την πρώτη από τις φράσεις που παραθέσαμε, ο έρωτας δαμάζει την ψυχή του ανθρώπου από τη στιγμή που την κυριεύει, και δεν την γιατροπορεύει μέχρι που να έρθει η ολοκλήρωση του. Τη δεύτερη φράση αξίζει να την αντιπαραβάλλουμε με τους υπέροχους στίχους της Σαπφούς, στους οποίους πολύ πιθανόν να παραπέμπει ο εν λόγω στίχος: Ἔρος δηὖτέ μ᾽ ὀ λυσιμέλης δόνει,/γλυκύπικρον ἀμάχανον ὄρπετον (άγριο ερπετό) (απ.130 Lobel-Page). Για αυτήν την αντινομικότητα του έρωτα μίλησε και ο Πλάτωνας δια στόματος του Σωκράτη στο μύθο της Διοτίμας στο Συμπόσιον: ο Έρωτας είναι ο γιος του Πόρου και της Πενίας. Η Πενία, στη γιορτή που γινόταν στον Όλυμπο για τα γενέθλια της Αφροδίτης, πλησίασε να ζητιανεύσει και κατέληξε να πλαγιάσει πλάι στον μεθυσμένο Πόρο, και έτσι προήλθε ο Έρωτας. Ως γιος του Πόρου, είναι δεινός κυνηγός και επινοητικός, ως γιος της Πενίας, ξυπόλυτος, άστεγος, έμπλεος στερήσεων.

Τι έχει, λοιπόν, να μας πει εν τέλει αυτή η ιστορία; Δείχνει τα όρια που μπορεί να πιάσει ο έρωτας, δείχνει την αυτοθυσία που εμπεριέχει και προϋποθέτει το ερωτικό συναίσθημα, δείχνει πως ακόμη και ο θάνατος δεν συνιστά τέρμα του έρωτα, ο έρωτας ως ακτίνα Χ διατρυπά την κουρτίνα του χρονικού και του τοπικού, την κουρτίνα της ιστορικότητας, θα λέγαμε με μία λέξη, και προχωρά και στο παρά πέρα, πιθανόν βέβαια διαφοροποιημένος. Η εικόνα της Ηρούς και του Λεάνδρου που κείτονται σύγκλινοι, ο ένας πλάι στον άλλο, ακόμη και στο κρέβατου του θανάτου, θέλω να πιστεύω πως δεν είναι απλώς λογοτεχνική αδεία. Έχει ψήγματα αλήθειας και πραγματικότητας.

Να σημειωθεί, επιπρόσθετα, πως μπορούμε να εντοπίσουμε στο επύλλιο αυτό επιδράσεις από τις μυθιστορίες της ελληνορωμαϊκής περιόδου (σημασία της όρασης στην πρόκληση ενός κεραυνοβόλου - λογοτεχνικού περισσότερο παρά ρεαλιστικού - έρωτα, χωρισμός και επανεύρευση ηρώων, δοκιμασίες, όπως η διάσχιση του Ελλησπόντου κλπ). Ας εγκύψει ο καθένας σε αυτό το δίχως άλλο υπέροχο επύλλιο, μέσα από μία νεοελληνική μετάφραση ενδεχομένως, για να γευτεί προσωπικά όσα προσπαθήσαμε να σκιαγραφήσουμε εδώ και ακόμα περισσότερα.

Διαβάστε Περισσότερα