Προβλήματα της σχεδιαζομένης αξιολογήσεως των εκπαιδευτικών (ΜΕΡΟΣ Β’)

Τοῦ

κ. Εὐαγγέλου Στ. Πονηροῦ,

Δρ Θ., Μ.Φ.

 Ὄγδοο πρόβλημα: Ποιούς θα ἀφορᾶ ἡ ἀξιολόγηση;

Μόνον ἐκείνους γιά τούς ὁποίους ὑπάρχουν καταγγελίες γιά πλημμελῆ ἤ ἀνεπαρκῆ ἤ παντελῶς μή ἄσκηση τῶν καθηκόντων τους ἤ ὅλους; Θα ἐφαρμόζεται μέ τόν ἴδιο τρόπο για ὅλους καί θά ἔχει τόν ἴδιο σκοπό γιά ὅλους, ἤ μήπως θά διαφοροποιεῖται ὁ τρόπος καί ὁ σκοπός ἀνάλογα μέ τά ἔτη ὑπηρεσίας τά ὁποῖα ἔχει ὁ καθένας;

Δέν θά ἦταν πιό δίκαιο, ἡ ἀξιολόγηση τῶν νεοδιορίστων συναδέλφων, οἱ ὁποῖοι δέν διαθέτουν πεῖρα, νά εἶναι πιό ἐπιεικής καί να ἔχει ἐπίσης συμβουλευτικό καί καθοδηγητικό χαρακτήρα; Δέν θα ἦταν ἐπίσης δίκαιο, κατά τήν κρίση παλαιοτέρων συναδέλφων, νά λαμβάνεται ὑπ΄ ὄψη τό γεγονός ὅτι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ποτέ δέν ἦταν ὑποχρεωμένοι νά λάβουν ὡς μαθητές σχολική καί ὡς ἐκπαιδευτικοί ὑπηρεσιακή ἐκπαίδευση στή χρήση ἠλεκτρονικῶν συστημάτων;

Τυχόν δέ ἀξιολόγηση τῶν ἐκπαιδευτικῶν οἱ ὁποῖοι πλησιάζουν να συνταξιοδοτηθοῦν, ποιό σκοπό θα ἔχει; Νά ἀποδείξει τάχα, ὅτι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί κακῶς ἐλάμβαναν μισθό ἐπί δεκαετίες ὁλόκληρες, χωρίς κανένας νά ὑποβάλει παράπονα ὅτι τάχα δέν ἐργάζονται ἤ ὅτι εἶναι γενικά ἐπιζήμιοι; Ἤ μήπως θά κατηγορηθοῦν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι πλησιάζουν στή σύνταξη, ὅτι δεν χρησιμοποιοῦν νέες μεθόδους και βοηθητικά τεχνικά μέσα διδασκαλίας καί θά κριθοῦν γι᾽ αὐτό ἀνεπαρκεῖς! Θά ἦταν ποτέ δυνατόν, ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι ἔχουν συνηθίσει σέ συγκεκριμένο τρόπο ἐργασίας ἐπί μακρό διάστημα χρόνου, νά προσαρμοσθοῦν σέ νέα συστήματα χωρίς νά ἔχουν πρός τοῦτο ἀπό τήν ὑπηρεσία τους ἐπισταμένη βοήθεια μέ σαφῆ καί κατανοητό τρόπο;

Ἐάν ἀφορᾶ ἡ ἀξιολόγηση ὅλους, τότε λόγῳ τοῦ μεγάλου ἀριθμοῦ τῶν ἐκπαιδευτικῶν γεννᾶται το ἐρώτημα, ἐάν θά εἶναι ἐφικτή ἤ πῶς ἐν τέλει θά καταστεῖ ἐφικτή. Πόσο χρόνο θά ἀπαιτήσει ἡ κρίση περίπου 150.000 ἐκπαιδευτικῶν; Ἐάν εἶναι μαζική, δηλαδή ἀφορᾶ ὅλους καί διεξαχθεῖ σέ βραχύ χρονικό διάστημα, δέν θά ὑπεισέλθουν προχειρότητες καί σφάλματα;

Πιστεύουμε ὅτι θά ἦταν πολύ περισσότερο ἐπιτυχής, ἐάν δέν ἦταν μαζική, ἀλλά ἐφαρμοζόταν τμηματικά ξεκινώντας ἀπό τούς νεωτέρους, ὄχι βεβαίως ὡς ἀπόπειρα ἐξοντώσεώς τους, ἀλλ΄ ὡς ὑποστήριξη στό ἔργο τους, πράγμα τό ὁποῖο θεωροῦμε ὅτι τό ἔχουν ἀνάγκη.

Ἔνατο πρόβλημα εἶναι, τό ἄν θα ἀξιολογοῦνται οἱ ἐκπαιδευτικοί ἐφ΄ ἅπαξ ἤ περιοδικῶς.

Πιό σωστή φαίνεται ἡ δεύτερη δυνατότητα. Ἐάν ἐπανέλθει ἡ ἀξιολόγηση, δέν θα ἦταν δίκαιο ἕνας ἐκπαιδευτικός να ἀξιολογηθεῖ μία καί μόνη φορά κατά τή διάρκεια τῆς τριακονταπενταετοῦς θητείας του. Συνάμα ὅμως ἡ περιοδική ἀξιολόγηση εἶναι ἀρκετά δύσκολη ἐπίσης λόγῳ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἐκπαιδευτικῶν. Και κάθε πότε θά ἐφαρμόζεται περιοδικῶς; Ὅταν φθάνουν σέ κάποιο σημεῖο, ὅπου θά πρέπει νά πάρουν μισθολογική προαγωγή; Ἤ μήπως θά ἐφαρμοσθεῖ καί ὡς ἐπανέλεγχος γιά ἐκπαιδευτικούς οἱ ὁποῖοι ἔχουν κριθεῖ ἀνεπαρκεῖς καί κατόπιν ἐπιμορφώθηκαν,ὥστε νά καλύψουν πιθανά κενά;

Δέκατο πρόβλημα εἶναι ὁ τρόπος, οἱ μέθοδοι ἀξιολογήσεως τῶν ἐκπαιδευτικῶν.

Πιστεύουμε ὅτι δεν θά πρέπει νά ἐφαρμοσθεῖ ἀξιολόγηση μέ multiple choice tests, ἤ ἐν γένει μέ γραπτές ἐξετάσεις, διότι τά γραπτά ἀδυνατοῦν νά καταδείξουν, πόσο ὁ ἐκπαιδευτικός ἀγαπᾶ

τά παιδιά καί νοιάζεται γι᾽ αὐτά και γενικά πῶς ὀργανώνει τό μάθημά του καί πῶς στ᾽ ἀλήθεια ἐργάζεται μέσα στή σχολική αἴθουσα.

Ἐάν κριθεῖ ὁ ἐκπαιδευτικός, ἀπό τό ἄν καί κατά πόσον οἱ μαθητές του μαθαίνουν ἤ ἀπό τό κατά πόσον συμμετέχουν στό μάθημά του ἤ ἄν ὄχι ἀποκλειστικά, τότε μεταξύ ἄλλων καί ἀπό αὐτούς τούς προαναφερθέντες παράγοντες, θα πρέπει νά ληφθεῖ ὑπ᾽ ὄψη τό γεγονός ὅτι τυχαίνουν ὄχι σπάνια ὁμάδες μαθητῶν ἤ καί τμήματα ὁλόκληρα, τά ὁποῖα δέν παρουσιάζουν σημαντικά μαθησιακά ἀποτελέσματα. Αἰτία εἶναι μαθησιακές δυσκολίες συγκεκριμένων ἀτόμων ἤ ἡ ἔλλειψη μαθησιακῶν βάσεων και μαθησιακοῦ ἐνδιαφέροντος, ἡ ὁποία τυχαίνει μερικές φορές σε ὁλόκληρες πληθυσμιακές ὁμάδες[1].

Σέ τέτοιες περιπτώσεις καλό εἶναι νά λαμβάνεται ὑπ᾽ ὄψη καί ἡ ἐλάχιστη ἀκόμη πρόοδος τῶν μαθητῶν, ἡ ὁποία εἶναι δυνατόν νά χαρακτηρίσει ὡς φιλότιμη τήν προσπάθεια τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ.

Ἐάν κριθεῖ ὁ ἐκπαιδευτικός ἀπό ἕνα μάθημα τό ὁποῖο παραδίδει, χωρίς νά ἔχει προειδοποιηθεῖ, τότε ποιός ἐγγυᾶται ὅτι τό μάθημα αὐτό θά εἶναι χαρακτηριστικό τῆς συνολικῆς του προσπάθειας καί δέν θα πρόκειται ἁπλῶς γιά μιά «κακή του ἡμέρα», δηλαδή γιά μιά φάση κοπώσεως ἤ ἀσθενείας του;

Ἐάν κριθεῖ κατόπιν προειδοποιήσεως, ποιός ἐγγυᾶται ὅτι τό μάθημα τό ὁποῖο θά παρουσιάσει, το πιθανόν θαυμάσιο μάθημα, δέν θα ἔχει προετοιμασθεῖ εἰδικά καί μόνον γιά τή διαδικασία ἀξιολογήσεως, θά εἶναι δηλαδή τρόπον τινά προϊόν σκηνοθεσίας, ἐνῷ τό συνηθισμένο καθημερινό του μάθημα πόρρω ἀπέχει;

Ἐάν κριθεῖ κατόπιν παρακολουθήσεως σειρᾶς μαθημάτων του,

ἄλλοτε κατόπιν προειδοποιήσεως καί ἄλλοτε ἀπροειδοποίητα, τότε θά ἀπαιτηθεῖ ἀρκετός χρόνος ὥστε νά ὑπάρξει ἱκανοποιητικό ἀποτέλεσμα γιά τόν καθένα ἐκπαιδευτικό. Θά εἶναι δέ τεραστίων διαστάσεων ἔργο ἡ κρίση ὅλων τῶν ἐκπαιδευτικῶν κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο.

Θά λαμβάνεται ἐν τέλει ὑπ΄ ὄψη μόνον τό μάθημα τό ὁποῖο διεξάγουν οἱ ἐκπαιδευτικοί;Ἤ μήπως θα συνεκτιμῶνται καί οἱ δραστηριότητες τίς ὁποῖες ὀργανώνει ὁ ἐκπαιδευτικός στό χῶρο τοῦ σχολείου, ἡ ἐν γένει ἐπιστημονική του κατάρτιση, περαιτέρω πτυχία, δημοσιεύματα κλπ; Πιστεύουμε ὅτι εἶναι σωστό νά συνεκτιμῶνται ὅλα αὐτά.

Ἑνδέκατο πρόβλημα τό ὁποῖο ἀπασχολεῖ συχνά τούς ἐκπαιδευτικούς, εἶναι ἄν θά ληφθεῖ ὑπ΄ ὄψη ἀπό τούς ὑπευθύνους τό γεγονός ὅτι τό σχολικό μάθημα ἔχει μέν ὡς βασικό κορμό τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τοῦὙπ.Παιδείας, ὅμως περιλαμβάνει καί διαφοροποιήσεις, ἀνάλογα μέ τήν περιοχή ὅπου διεξάγεται[2], ἀνάλογα μέ τό ἐπίπεδο καί τά ἐνδιαφέροντα τῶν μαθητῶν, ἀνάλογα μέ τά ἐρωτήματα τά ὁποῖα

θέτει τό κοινωνικό γίγνεσθαι, ἀνάλογα τέλος μέ τήν ἰδιοσυγκρασία καί τίς γνώσεις τοῦ διδάσκοντος.

Πρέπει λοιπόν νά γίνει κατανοητό, ὅτι ὅπως εἶναι δυνατό νά ὑπάρξουν πολλά εἴδη ἐσφαλμένου ἤ ἐλλειποῦς μαθήματος, ἔτσι εἶναι δυνατό νά ὑπάρξουν καί πολλά εἴδη σωστοῦ καί πλήρους μαθήματος. Γι΄ αὐτό καί δέν πρέπει νά ἀπαιτηθεῖ ἀπόλυτη ὁμοιομορφία, διότι κάτι τέτοιο θά ζημίωνε τελικά τά παιδιά.

Ἀντιθέτως, προτείνουμε, νά ἐπιβραβεύεται ὁ ἐκπαιδευτικός ὁ ὁποῖος ἔχει τήν ἱκανότητα νά προσαρμόζει τόν βασικό κορμό τοῦ ἀναλυτικοῦ προγράμματος σέ ὅλους τούς παράγοντες τούς ὁποίους προαναφέραμε.

Δωδέκατο πρόβλημα εἶναι, ποιος θά ἀξιολογεῖ.

Ὁ διευθυντής τοῦ σχολείου; Πιστεύουμε ὅτι εἶναι ἱκανός νά βεβαιώσει μόνον τά τυπικά, δηλαδή τά ἐκτός αἰθούσης διδασκαλίας, τ.ἔ. ἐάν ὁ ἐκπαιδευτικός προσέρχεται ἐγκαίρως στήν ὑπηρεσία του, ἐάν δέν ἀπουσιάζει ἀδικαιολόγητα, ἐάν ἐκπληρώνει τά ἐξωδιδακτικά του καθήκοντα, ἐάν τηρεῖ τίς ἐφημερίες του, ἐάν συνεργάζεται μέ τούς γονεῖς κ.λπ. Το πῶς διεξάγει τό μάθημά του ὁ κάθε ἐκπαιδευτικός, δέν εἶναι σέ θέση νά τό γνωρίζει ὁ διευθυντής ἀσφαλῶς. Στή δέ δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση δέν εἶναι κἄν σέ θέση νά γνωρίζει ἐπακριβῶς τό πρόγραμμα καί τίς μεθόδους διδασκαλίας τῶν ἄλλων εἰδικοτήτων πλήν τῆς δικῆς του.

Ἐάν τό καθῆκον αὐτό ἀνατεθεῖ στούς σχολικούς συμβούλους, τότε θά παρατηρήσουμε ὅτι κάθε σχολικός σύμβουλος εἶναι ἐπιφορτισμένος μέ μεγάλο ἀριθμό ἐκπαιδευτικῶν, τούς ὁποίους ἀκριβῶς λόγῳ τοῦ ἀριθμοῦ των εἶναι ἀδύνατον νά κρίνει ἐπαρκῶς. Ἐπίσης θά πρέπει, σέ περίπτωση κατά την ὁποία οἱ σχολικοί σύμβουλοι ἀποκτήσουν δικαιοδοσίες ἀξιολογητῶν, νά ἐνημερωθοῦν καί νά ἐκπαιδευθοῦν ἐπαρκῶς γιά τά νέα τους καθήκοντα,ὥστε νά ἀποφευχθοῦν προχειρότητες οἱ ὁποῖες συνήθως παρατηροῦνται σέ κάθε νέο θεσμό.

Ἐάν τό ἔργο αὐτό ἀνατεθεῖ στα Π.Υ.Σ.Δ.Ε. καί Π.Υ.Σ.Π.Ε., τότε θα παρατηρήσουμε, ὅτι καί πάλι δεν ἐπαρκοῦν γιά τόν σκοπό αὐτό.Ἐάν ἀνατεθεῖ σέ εἰδικά συμβούλια, τά ὁποῖα θά συσταθοῦν εἰδικά γι΄ αὐτό τό σκοπό, τότε θά προκύψει το ἐρώτημα, ποῦ θά βρεθοῦν καί με ποιά κριτήρια, ὅσοι θά κρίνουν

τούς ἐκπαιδευτικούς. Προφανῶς θά πρέπει νά εἶναι ἐκπαιδευτικοί. Μέ ποιά προσόντα ὅμως θά κρίνουν οἱ ἐκπαιδευτικοί τούς συναδέλφους τους;

Ἐάν συμμετέχουν καί οἱ μαθητές ἤ καί οἱ γονεῖς τους στήν ἀξιολόγηση τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ, τότε ποιός ἐγγυᾶται ὅτι θά ὑπάρξει ἡ κατάλληλη ὡριμότητα, ὥστε νά ἀποσοβηθοῦν φαινόμενα ἐκδικήσεως ἤ ἐκβιασμῶν ἀπό ἄτομα, τά ὁποῖα θεωροῦν ἑαυτά ἀδικημένα ἀπό την βαθμολογία τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ;

Εἶναι βέβαια κοινός τόπος μεταξύ τῶν ἐκπαιδευτικῶν ἡ παραδοχή ὅτι καθημερινά ἀξιολογοῦνται, δηλαδή ἐάν δέν ἐπιτελοῦσαν τά καθήκοντά τους θά προκαλοῦσαν καταγγελίες ἀπό μαθητές καί γονεῖς, ὅμως ἐάν θεσμοθετηθεῖ ἐπίσημη συμμετοχή τους στήν ἀξιολόγηση, ποιός ἐγγυᾶται ὅτι δέν θά ὑπάρξουν φαινόμενα σάν κι αὐτά τά ὁποῖα περιγράψαμε;

Ὅπως ἴσως καθίσταται ἀντιληπτό, τά ἤδη ἀναλυθέντα προβλήματα προέκυψαν ἀπό τρεῖς αἰτίες:

α) ἀπό ἐσφαλμένη ἐφαρμογή τοῦ θεσμοῦ κατά τό παρελθόν,

β) ἀπό τήν τριακονταετῆ ἀδράνεια στον τομέα τῆς ἀξιολογήσεως,

γ) ἀπό τήν γενική ἀστάθεια τῆς ἑλληνικῆς παιδείας.

Δι᾽ ὅλων τῶν ἀνωτέρω δέν ὑπαινισσόμεθα ὅτι ἡ ἀξιολόγηση τῶν ἐκπαιδευτικῶν θά εἶναι ὁπωσδήποτε ἐπιζήμια ἤ παντελῶς ἀδύνατον νά ὀργανωθεῖ, ἀλλά ὅτι πρίν ἐφαρμοσθεῖ, ἀπαιτεῖται ἐπισταμένη, κοπιαστική, πολύμηνη ἐργασία ἀπό πολυμελῆ ἐπιτροπή ἐκπαιδευτικῶν διαφόρων εἰδικοτήτων, ὥστε να ἐπιλυθοῦν τά σοβαρότατα προβλήματα, τά ὁποῖα ἀναλύσαμε καί να ὑπάρξει ἀξιόλογο ἀποτέλεσμα κι ὄχι νά ξεκινήσει ἐκ τοῦ προχείρου καί ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ. Ἐλπίζουμε λοιπόν, ὅλα τά ἀνωτέρω νά ληφθοῦν ὑπ᾽ ὄψη καί νά ἐπιλυθοῦν ἀπό τούς ὑπευθύνους, ὥστε νά μη ἀποτύχει ἡ ἀξιολόγηση καί ἀποβεῖ ἔτσι εἰς βάρος τῶν παιδιῶν μας.

---

[1] Ἐάν π.χ. τύχει ἐκπαιδευτικοί νά διδάσκουν σέ σχολεῖα ὅπου κατά πλειοψηφία φοιτοῦν παιδιά οἰκογενειῶν Ρομά ἤ παιδιά ἀλλοδαπῶν, θά πρέπει νά ληφθεῖ ὑπ᾽ ὄψη τό γεγονός ὅτι αὐτές οἱ ὁμάδες παιδιῶν παρουσιάζουν σοβαρές μαθησιακές ἐλλείψεις, γιά τή δημιουργία τῶν ὁποίων δέν εἶναι ὑπεύθυνοι οἱ ἐκπαιδευτικοί, ἡ δέ ἀναπλήρωσή τους δέν εἶναι εὔκολο ἔργο.

[2] Δίνεται περισσότερη ἔμφαση στα ἱστορικά γεγονότα τά ὁποῖα συνέβησαν στήν περιοχή, στά πρωταγωνιστοῦντα ἱστορικά πρόσωπα τά ὁποῖα ἔδρασαν στήν περιοχή, στά ἱστορικά μνημεῖα τά ὁποῖα ὑπάρχουν στήν περιοχή, δίδεται ἔμφαση ἀκόμη καί σε προβλήματα τά ὁποῖα κατά καιρούς παρατηροῦνται ἀνά περιοχή, μέ σκοπό τήν ἐπίλυσή τους.

Διαβάστε Περισσότερα

Τόμας Κούν: η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων

Το έργο του

Άρχισε να διδάσκει το μάθημα «Ιστορία των Επιστημών» στο προπτυχιακό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Οι απαιτήσεις της διδασκαλίας του μαθήματος, αλλά και η προσπάθειά του να κατανοήσει τη σκέψη του Αριστοτέλη ήταν οι αποφασιστικοί παράγοντες που τον έκαναν να στραφεί αρχικά στη μελέτη της Ιστορίας των Επιστημών και στη συνέχεια με τη φιλοσοφία της επιστήμης. Αποτέλεσμα των παραπάνω ερευνών ήταν να εκδώσει το 1957 το βιβλίο του «Κοπερνίκεια Επανάσταση» και το 1962 το βιβλίο του «Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων», το οποίο έγινε σημείο αναφοράς για την ιστοριστική στροφή στην επιστημολογία. Ο Κουν συνέχισε μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1996, να δημοσιεύει άρθρα, βιβλία, να βελτιώνει και να υπερασπίζεται τις θέσεις του. Θεωρείται σήμερα ως ένας από τους σπουδαιότερους διανοητές του 20ου αιώνα που με το έργο του καθόρισε τις εξελίξεις στην ιστορία των επιστημών και στην επιστημολογία. Με το έργο του τοποθέτησε τις επιστημονικές θεωρίες στο ιστορικό τους πλαίσιο και εστίασε το ενδιαφέρον στη δυναμική εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης.

Η επιστημολογία του Κουν

Ο Κουν συνειδητοποίησε πως οι επιστημονικές αντιλήψεις μιας περιόδου συνδέονται με μια συγκεκριμένη παράδοση επιστημονικής πρακτικής. Το πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσεται κάθε φορά η επιστήμη, καθώς και το υπόδειγμα που αυτή ακολουθεί, το ονόμασε παράδειγμα. Το παράδειγμα είναι το δομικό στοιχείο της θεωρίας του. Το κατά Κουν παράδειγμα αποτελείται από τις γενικές θεωρητικές παραδοχές, τους νομούς και τις τεχνικές εφαρμογής παραδοχών και νόμων που αναγνωρίζονται και υιοθετούνται από τα μέλη μιας συγκεκριμένης επιστημονικής κοινότητας. Το παράδειγμα είναι κάτι ευρύτερο από μια απλή θεωρία. Παραδείγματα μπορούν να θεωρηθούν η αριστοτελική φυσική φιλοσοφία, η πτολεμαϊκή αστρονομία, η νευτώνεια μηχανική ο κλασικός ηλεκτρομαγνητισμός κ.α.. Ο Κουν παρατήρησε ότι οι παραδοσιακές αντιλήψεις περί επιστήμης όπως οι επαγωγιστικές ή διαψευσιοκρατικές αδυνατούν να περιγράψουν και να εξηγήσουν τα ιστορικά δεδομένα. Γι’ αυτό τοποθέτησε τα επιστημονικά γεγονότα στο ιστορικό τους πλαίσιο και με κύριο εργαλείο την ιστορία των επιστημών και την κοινωνιολογία προσπάθησε να ερμηνεύσει την επιστημονική εξέλιξη.

Επιστημονική επανάσταση

Βασικό στοιχείο της θεωρίας του είναι ο επαναστατικός τρόπος με τον οποίο προοδεύει η επιστήμη. Μια επιστημονική επανάσταση ισοδυναμεί με την εγκατάλειψη ενός παραδείγματος και την αντικατάστασή του από ένα νέο που δεν συμβιβάζεται με το παλαιό. Τα βήματα που ακολουθεί η επιστημονική εξέλιξη θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα:

• προ-επιστήμη
• κανονική επιστήμη
• κρίση, επανάσταση
• νέα κανονική επιστήμη
• νέα κρίση

Η ανοργάνωτη δραστηριότητα, η προ-επιστήμη, που προηγείται του σχηματισμού μιας επιστήμης αποκτά συνοχή και συντονισμό από τη στιγμή που η επιστημονική κοινότητα προσχωρήσει σε ένα και μοναδικό παράδειγμα. Οι επιστήμονες που εργάζονται στο πλαίσιο ενός και μοναδικού παραδείγματος ενισχύουν τη συνοχή του και το αναπτύσσουν στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν κάποιες όψεις του πραγματικού κόσμου. Το παράδειγμά τους παρουσιάζει ένα σύνολο από συγκεκριμένα προβλήματα (γρίφοι) προς επίλυση και μια σειρά από μεθόδους και εργαλεία για την επίλυση των προβλημάτων. Το αποτέλεσμα της επιμελούς και σχολαστικής πρακτικής της κανονικής επιστήμης είναι η συνεχής διεύρυνση, συγκεκριμενοποίηση και εξειδίκευση του παραδείγματος. Το πεδίο εφαρμογής του επιστημονικού παραδείγματος επεκτείνεται, οι γρίφοι πολλαπλασιάζονται. Κάποια στιγμή, όμως, θα παρουσιαστούν προβλήματα που δεν μπορούν να επιλυθούν στο πλαίσιο του παραδείγματος. Η απλή ύπαρξη άλυτων προβλημάτων (ανωμαλίες) στο εσωτερικό ενός παραδείγματος δεν συνιστά κρίση. Μια ανωμαλία θεωρείται σοβαρή όταν αντιβαίνει στις θεμελιώδεις παραδοχές του παραδείγματος, ή όταν υπάρχουν επιτακτικές κοινωνικές ανάγκες. Όταν οι ανωμαλίες συσσωρεύονται και αρχίσουν να εκλαμβάνονται ως σοβαρά προβλήματα για ένα παράδειγμα, τότε αρχίζει να εκδηλώνεται μια περίοδος έντονης επαγγελματικής ανασφάλειας. Οι απόπειρες επίλυσης των προβλημάτων γίνονται όλο και πιο ριζοσπαστικές, οι κανόνες του παραδείγματος χαλαρώνουν, οι επιστήμονες αρχίζουν να εμπλέκονται σε φιλοσοφικές και μεταφυσικές διαμάχες και προσπαθούν να υποστηρίξουν τους νεωτερισμούς τους με φιλοσοφικά επιχειρήματα. Η περίοδος αυτή ονομάζεται ιδιόρρυθμη επιστήμη και χαρακτηρίζεται από την ελευθερία που αισθάνονται οι επιστήμονες να διατυπώνουν τολμηρές υποθέσεις και να θέτουν ερωτήματα που δεν προβλέπονταν από το εξασθενημένο παράδειγμα. Η ίδια περίοδος χαρακτηρίζεται επίσης και από την υιοθέτηση μέσων, εννοιών και κανόνων που προέρχονται από άλλους χώρους, ανταγωνιστικές θεωρίες ή και από άλλες φιλοσοφικές αντιλήψεις. Η αυστηρότητα, η αφοσίωση και ο δογματισμός που χαρακτηρίζουν την κανονική επιστήμη υποχωρούν και αμβλύνονται. Οι περίοδοι κρίσης μπορούν να κλείσουν με τρεις τρόπους:

• Α. οι επιστήμονες μπορεί να καταφέρουν να επιλύσουν το πρόβλημα εντός του παραδείγματος και να το εντάξουν στο ερευνητικό τους πρόγραμμα. Το παράδειγμά τους βγαίνει ενισχυμένο από αυτή την κρίση.
• Β. Το πρόβλημα μπορεί να τεθεί στο περιθώριο του ερευνητικού προγράμματος του παραδείγματος και να αντιμετωπιστεί στο μέλλον, ειδικά αν η επίλυσή τους δεν προβάλει επιτακτική.
• Γ. Η περίοδος κρίσης μπορεί να τερματιστεί εάν αναδυθεί ένα νέο υποψήφιο παράδειγμα.

Από τη στιγμή που ένα παράδειγμα εξασθενίσει και υπονομευθεί σε βαθμό που ακόμη και οι υπέρμαχοί του χάσουν την εμπιστοσύνη τους απέναντί του, ο καιρός είναι ώριμος για την επιστημονική επανάσταση, για το πέρασμα της επιστημονικής κοινότητας σε ένα νέο παράδειγμα. Με την εμφάνιση ενός νέου ανταγωνιστικού παραδείγματος η κρίση βαθαίνει. Η επιστημονική επανάσταση, η μετάβαση από ένα παράδειγμα σε ένα άλλο νεώτερο, είναι μια μη συσσωρευτική διαδικασία. όπου το παλαιότερο και εξασθενημένο παράδειγμα αντικαθίσταται ολοκληρωτικά ή τμηματικά από ένα νέο ασυμβίβαστο παράδειγμα. Οι αλλαγές που πραγματοποιούνται είναι τόσο ριζοσπαστικές και ανατρεπτικές ώστε να μην μπορούν να προκύψουν από μια συνεχή και απρόσκοπτη διαδικασία επιμέρους τροποποιήσεων και αλλαγών όπως υποστήριζαν οι εμπειριστές και οι θετικιστές. Ο Κουν αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η μετάβαση από ένα παράδειγμα σε κρίση σε ένα νέο, απ’ όπου θα αναδυθεί μια νέα παράδοση κανονικής επιστήμης, είναι κάτι πολύ διαφορετικό από μια συσσωρευτική διαδικασία, μια διαδικασία που επιτυγχάνεται με τη διάρθρωση και την επέκταση του παλιού παραδείγματος. Πρόκειται μάλλον για μια ανακατασκευή του πεδίου στη βάση νέων θεμελίων, μια ανακατασκευή που αλλάζει ορισμένες από τις στοιχειώδεις θεωρητικές γενικεύσεις του πεδίου, όπως και πολλές από τις μεθόδους και τις εφαρμογές του παραδείγματος». Και συμπληρώνει ο Butterfield «Η αλλαγή παραδείγματος μοιάζει με το γύρισμα των πραγμάτων από την ανάποδη. Σαν να αφαιρείς από τα μάτια κάποιου αντιστρεπτούς φακούς. Στο καθεστώς της πτολεμαϊκής αστρονομίας οι επιστήμονες φορούσαν τους φακούς του γεωκεντρισμού. Με την κοπερνίκεια επανάσταση τους έβγαλαν και αποδείχθηκαν την ηλιοκεντρική θεωρία.» 2,7 Ο Κουν υποστηρίζει τις απόψεις του για την επιστημονική επανάσταση και τις ριζοσπαστικές αλλαγές που φέρνει το νέο παράδειγμα στις ιστορικές του έρευνες και σε φιλοσοφικού χαρακτήρα θέσεις και παρατηρήσεις. Παρατηρεί ότι η πρόοδος στην επιστήμη συντελείται μόνο αφού εγκαταλειφθεί, απαξιωθεί και ανατραπεί η προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων. Μια νέα ανακάλυψη μπορεί να θεωρηθεί καινοτόμος και να οδηγήσει σε νέες θεωρίες μόνο εφόσον έρχεται σε αντίθεση με το παλιό παράδειγμα. Αν δεν έρχεται σε αντίθεση με το παλιό παράδειγμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως καινοτόμος, ώστε να γονιμοποιήσει μια νέα οπτική και ένα νέο επιστημονικό πρόγραμμα. Το φιλοσοφικό επιχείρημα που χρησιμοποιεί ο Kuhn για να στηρίξει ότι οι επιστήμες αναπτύσσονται ασυνεχώς και όχι συσσωρευτικά είναι ότι κατά τη μετάβαση από το παλιό στο νέο παράδειγμα συντελείται ένας βαθύς εννοιολογικός μετασχηματισμός που δεν επιτρέπει να υπάγουμε λογικά τη μια θεωρία στην άλλη. Επίσης υποστηρίζει ότι εάν ίσχυε η θετικιστική άποψη περί συνέχειας στην επιστημονική εξέλιξη, η οποία επιτυγχάνεται περιορίζοντας το εύρος των επιστημονικών θεωριών, τότε θα καταργούνταν ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό των επιστημών, η ικανότητά τους να επεκτείνονται σε περιοχές που δεν προβλεπόταν εξαρχής από την κρατούσα θεωρία. Η εγκυρότητα ενός επιστημονικού παραδείγματος δεν μπορεί να προκύψει από μια ουδέτερη εξωθεσμική αρχή. Πρόκειται για ζήτημα που διακυβεύεται και η έκβασή του εξαρτάται από την εμβέλεια που θα έχει το επιστημονικό παράδειγμα στην επιστημονική κοινότητα. Η διαδικασία της πειθούς προβάλει κυρίαρχη, μιας και η ορθότητα των επιχειρημάτων δεν καταδεικνύεται αμέσως, αφού τα επιχειρήματα αντλούν την ισχύς τους από τα επιμέρους παραδείγματα. Η έμφαση που δίνεται στην επιστημονική κοινότητα και στη διαδικασία της πειθούς κατά τη διάρκεια της επιστημονικής επανάστασης γίνεται για να δείξει ότι η επιλογή ενός παραδείγματος δεν υπαγορεύεται από τη λογική, ή από τη φύση, ή από μια πειραματική διαδικασία η οποία υποτίθεται ότι επικυρώνει ή διαψεύδει τις θεωρίες μας.

Ασυμμετρία

Το νέο παράδειγμα που πηγάζει από μια επιστημονική επανάσταση είναι ασυμβίβαστο και ασύμμετρο σε σχέση με το παλιό παράδειγμα που αντικαθιστά. Το παλιό και το νέο παράδειγμα δεν έχουν κοινές αρχές, κοινές έννοιες, κοινές μεθόδους άσκησης της επιστήμης. Διαφέρουν κατά τρόπο ασυμφιλίωτο σε όσα λέγουν για τον κόσμο, ενώ χρησιμοποιούν διαφορετικά κριτήρια αξιολόγησης και λύσεις των προβλημάτων. Πρόκειται για ασύμβατες παραδόσεις που δεν είναι συμπληρωματικές, δεν είναι η μια επέκταση της άλλης, δεν είναι η μια λογική συνέπεια της άλλης.2 Η ασυμμετρία μπορεί να είναι πολλών ειδών, όπως η ασυμμετρία εννοιών, η ασυμμετρία κριτηρίων και η ασυμμετρία της αντίληψης. Ασυμμετρία εννοιών έχουμε όταν με την αλλαγή του παραδείγματος αλλάζει ριζικά το νόημα των επιστημονικών όρων ακόμη και αν διατηρεί το ίδιο όνομα. Π.χ. η έννοια της μάζας στην κλασική φυσική και στην σχετικότητα. Η ασυμμετρία εννοιών υποδηλώνει και τις ασυμφιλίωτες διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα παραδείγματα. Ασυμμετρία κριτηρίων σημαίνει ότι τα μέτρα με βάση τα οποία κρίνεται μια λύση ως ικανοποιητική, ή μια μέθοδος ως έγκυρη, ή ένα πρόβλημα ως επιστημονικό κ.α., διαφέρουν ριζικά από παράδειγμα σε παράδειγμα. Π.χ. στην νευτώνεια μηχανική δεν έχουν θέση οι μεταφυσικές δίνες του Κέπλερ που θεωρούσε ότι κινούν τους πλανήτες γύρω από τον ήλιο. Η ασυμμετρία στη αντίληψη αφορά τις ασυμφιλίωτες διαφορές στην αντιληπτική ικανότητα των επιστημόνων που ανήκουν σε διαφορετικά παραδείγματα. Κατά την επιστημονική επανάσταση όταν συντελείται η αλλαγή παραδείγματος οι επιστήμονες βλέπουν έναν διαφορετικό κόσμο. Φανταστείτε πως βλέπουν την επιφάνεια της σελήνης ένας αριστοτελικός φυσικός φιλόσοφος του 17ου αιώνα και ο Γαλιλαίος. Ο Γαλιλαίος βλέπει τα όρη και τους κρατήρες που υπάρχουν, ενώ ο αριστοτελικός φιλόσοφος «βλέπει» μια αόρατη ουσία να καλύπτει τα όρη και τους κρατήρες και να δημιουργεί μια τέλεια σφαιρική επιφάνεια όπως προβλέπεται από την αριστοτελική φυσική φιλοσοφία.

Σύνοψη

Συνοψίζοντας όλα αυτά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ο Kuhn διατύπωσε ένα μοντέλο για την εξέλιξη της επιστήμης το οποίο ερχόταν σε αντίθεση με την εικόνα που είχε σχηματιστεί για την επιστήμη από τις παραδόσεις του θετικισμού αλλά και της θεωρίας του Popper, της διαψευσιοκρατίας. Θεωρούσε ότι η επιστήμη δεν είναι αυστηρώς ορθολογικό εγχείρημα και ότι πρέπει πάντα να εξετάζονται οι ιστορικές και κοινωνικές παράμετροι.

ΠΗΓΗ: Βικιπαίδεια, η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

ΤΟΜΑΣ ΚΟΥΝ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑΣ

Διαβάστε Περισσότερα

Τα ἐνεργειακὰ ποτά

του

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλου

Ὁλοένα καὶ περισσότερα ἐνεργειακὰ ροφήματα, ὅπως λέγονται, ἐμφανίζονται στὰ ράφια τῶν καταστημάτων. Σὲ ἀπογειώνουν, λέει, σοῦ δίνουν φτερά…

Πρωτοεμφανίστηκαν στὶς ΗΠΑ πρὶν ἀπὸ μία 15ετία κι ἔχουν πραγματοποιήσει περὶ τὰ 20 δισ. δολ. πωλήσεις ὡς τώρα…Ὅπως χαρακτηριστικὰ λένε, ἦρθαν ἀπʼ τὸ πουθενὰ, γιὰ νὰ προκαλέσουν εὐχάριστη ἔκπληξη στὴ βιομηχανία τῶν ποτῶν! Μάλιστα ὁ κλάδος τῶν χυμῶν καὶ τῶν ἀναψυκτικῶν, ἐλέγχεται ἀπὸ μεγάλο ἀριθμὸ ἐπιχειρήσεων, ποὺ ἔχουν σκληρὸ ἀνταγωνισμὸ μεταξύ τους.

Μὲ τὴν ἀλλαγὴ στὶς διατροφικές μας συνήθειες ἡ κατανάλωση τῶν χυμῶν αὐξάνεται συνεχῶς (στὴ Χώρα μας γύρω στὸ 3%), ἐνῶ τῶν ἀναψυκτικῶν μειώνεται συνεχῶς (στὴ Χώρα μας 1- 2%) κάθε χρόνο! Αὐτὸ φαίνεται ὁδήγησε τὶς βιομηχανίες αὐτὲς στὴν ἀνακάλυψη νέων προϊόντων καὶ φαίνεται πὼς αὐτὸ τὸ πέτυχαν μὲ τὰ ἐνεργειακὰ ποτά!

Πελάτες τῶν ἐνεργειακῶν ποτῶν εἶναι κυρίως ἄνδρες 20-30 ἐτῶν, ποὺ ὅμως ἡ ἡλικία αὐτὴ μειώνεται συνεχῶς, γιὰ νὰ προσελκύσει ἀκόμη καὶ παιδιὰ 12-13 ἐτῶν!

Ἐπίσης καταναλώνονται καὶ ἀπὸ ἀθλητές, ἂν καὶ ὅλοι οἱ παράγοντες τοῦ ἀθλητισμοῦ εἶναι ἐναντίον

τους!

Τρία εἶναι τὰ βασικά τους

προβλήματα…

Τὰ παραπλανητικὰ μηνύματα ποὺ γράφονται στὰ κουτιὰ καὶ σʼ ὅλες τὶς διαφημίσεις τους, ἡ μὴ ἀναγραφὴ τῆς ἐπικινδυνότητάς τους (ὅπως στὰ τσιγάρα) καὶ ὁ ἐθισμὸς ποὺ προκαλοῦν, εἰδικὰ κατασκευασμένος κι αὐτὸς γιὰ νὰ ἔχουν μόνιμους πελάτες καὶ… ὀπαδούς!

Στὴ σύνθεσή τους τὰ ποτὰ αὐτὰ περιλαμβάνουν φρουτοχυμούς,

τσά ϊ, διαιτητικὰ συμπληρώματα ὅπως τὸ τζινσένγκ καὶ ἡ γλουκομαζίνη. Συνήθως περιέχουν καὶ ταυρίνη, ποὺ εἶναι ἕνα ἀμινοξὺ ἀπαραίτητο γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῶν βρεφῶν. Τὸ μυστικὸ ὅμως ὅλων αὐτῶν τῶν ποτῶν, ἐκεῖνο ποὺ τοὺς δίνει τὴν διαφορά, εἶναι ἡ μεγάλη δόση καφεΐνης, τὴν ὁποία περιέχουν.

Ἐπιπλέον διατηροῦν, ὅπως καὶ τὰ ἄλλα ποτὰ μὲ ἀνθρακικό, τὴν

ἴδια ποσότητα ζάχαρης κι ἔχουν 3πλάσια ποσότητας καφεΐνης. Στὴν ἐπιστημονικὴ ἐπιθεώρηση «Analytical Toxicology» δημοσιεύτηκε ἔρευνα γιὰ τὴν περιεκτικότητα σὲ καφεΐνη, ποὺ εἶχαν 10 δημοφιλῆ ἐνεργειακὰ ποτά.

Οἱ ἐρευνητὲς ἀνέλυσαν τὸ περιεχόμενο κάθε συσκευασίας καὶ διαπίστωσαν ὅτι σὲ κάθε μισὸ λίτρο ποτοῦ ἀντιστοιχοῦσαν 141 μιλιγκρὰμ καφεΐνης!

Ἡ περιεκτικότητα αὐτὴ εἶναι πολὺ μεγάλη, ἂν σκεφθεῖ κανεὶς ὅτι στὶς ΗΠΑ ὁ ἐκεῖ Ὀργανισμὸς Τροφίμων καὶ Φαρμάκων συνιστᾶ ἡ περιεκτικότητα σὲ καφεΐνη στὰ ποτὰ τύπου cola νὰ μὴ ὑπερβαίνουν τὰ 68 μιλιγκρὰμ ἀνὰ συσκευασία τῶν 330 ml.

Ἀπὸ τὰ 10 ποτὰ, ποὺ ἐξέτασαν οἱ εἰδικοί, μόνο τὰ 4 εἶχαν στὴ συσκευασία τους τὴν προειδοποίηση ὅτι περιέχουν καφεΐνη, χωρὶς ὅμως καὶ νὰ προσδιορίζουν τὴν ποσότητα.

Αὐτὸ ποὺ προκαλεῖ ἔντονο προβληματισμὸ στοὺς ἐπιστήμονες εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι μέχρι σήμερα ἔχουν γίνει ἐλάχιστες ἔρευνες, γιὰ νὰ διαπιστωθεῖ τὸ πόσο ἐπικίνδυνη μπορεῖ νὰ εἶναι γιὰ τὰ νεαρὰ ἄτομα ἡ μεγάλη λήψη καφεΐνης καὶ μάλιστα γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα.

Οἱ εἰδικοὶ ὑποστηρίζουν ὅτι εἶναι δύσκολο νὰ μὴ ἐνοχοποιηθεῖ ἡ καφεΐνη. Ἀνεπιθύμητες παρενέργειες μποροῦν νὰ ἐμφανιστοῦν ἀκόμη καὶ σὲ μικρὲς δόσεις, ἐνῶ σημάδια τοξικότητας παρατηροῦνται ἀπʼ τὴν ὑπερκατανάλωση.

Τὸ χειρότερο ὅλων εἶναι ὅτι ἡ μόδα θέλει νὰ τὰ καθιερώσει σὲ συνδυασμὸ καὶ μὲ τὸ ἀλκοόλ!

Οἱ εἰδικοὶ ἐκφράζουν τὸν προβληματισμό τους γιὰ τὶς ἐπιδράσεις τους στὴν ὑγεία τῶν ἐφήβων, ἀποδίδουν δὲ τὴν ἑλκυστικότητά τους στὴν ἱκανότητα ποὺ ἔχουν νὰ προκαλοῦν ἐθισμὸ στοὺς νέους, τὸν ὁποῖο καὶ μὲ τοὺς δικούς τους τρόπους προπαγανδίζουν κιόλας!

Σύμφωνα μὲ τὶς ἔρευνες, ἐκεῖνοι ποὺ τὸ παρακάνουν μὲ τὴν οὐσία αὐτὴ εἶναι οἱ ἔφηβοι καὶ οἱ νέοι.

Στὰ Κέντρα Ἐλέγχου Δηλητηριάσεων τῶν ΗΠΑ, τουλάχιστον, κα ταγράφεται μεγάλος ἀριθμὸς περιστατικῶν νέων ἀνθρώπων κάθε χρόνο ἀπὸ κατανάλωση ὑπερβολικῶν δόσεων ἐνεργειακῶν ποτῶν, κάτι ποὺ δείχνει τὴν σημαντικὴ ἐξάρτηση πολλῶν ἀπʼ αὐτήν.

Εἰδικοὶ ἐπιστήμονες λένε πὼς «οἱ νέοι ποὺ τὰ πίνουν τὰ ποτὰ αὐτὰ γιὰ νὰ ἔχουν ἐνέργεια ἢ γιὰ νὰ νοιώσουν εὐφορία, κινδυνεύ ουν νὰ καταλήξουν στὰ ἐπείγοντα περιστατικὰ πολὺ πιὸ εὔκολα ἀπʼ ὅ,τι φαντάζονται»!

Οἱ νέοι ποὺ περιθάλπονται ἐξ αἰτίας τους, νοιώθουν πόνους στὸ

στῆθος, ταχυπαλμίες ἢ καὶ καρδιακὰ ἐπεισόδια!

Στοὺς ἀθλητὲς τὰ ποτὰ αὐτὰ προπαγανδίζουν πὼς ἀποκαθιστοῦν τάχα τοὺς ἠλεκτρολῆτες (μέταλλα), ποὺ χάνονται κατὰ τὴν ἔντονη ἄσκηση. Αὐτὸ ὅμως εἶναι μῦθος! Γιατί τὰ ἀεριοῦχα ποτὰ –διεγερτικὰ ἢ μὴ– εἶναι διουρητικά, πράγμα ποὺ

σημαίνει πὼς ἐνισχύ ουν τὴν ἀφαίρεση ὑγρῶν ἀπʼ τὸν ὀργανισμό, ὁδηγώντας μάλιστα σὲ μεγαλύτερη ἀφυδάτωση!

Ἔπειτα, οἱ χαμένοι ἠλεκτρολύτες μποροῦν εὔκολα νὰ ἀποκατασταθοῦν πίνοντας κανεὶς νερὸ καὶ τρώγοντας τροφὲς πλούσιες σὲ μέταλλα.

Πέραν τοῦ ὅτι, πίνοντας κανεὶς ἀεριοῦχα ποτὰ μὲ προσθήκη ζάχαρης, ἀφυδατωμένος μετὰ ἀπὸ ἄσκηση, συγκεντρώνει στὸ στομάχι μεγάλη ποσότητα αἵματος, γιὰ νὰ ἐπιτευχθεῖ ἡ χώνευση. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ μειώσει τὸν ρυθμὸ ροῆς τοῦ αἵματος σὲ ἄλλα σημεῖα τοῦ σώματος, ἀφήνοντάς τα ἐκτεθειμένα σὲ κράμπες καὶ καρδιακὰ ἐπεισόδια!

Μάλιστα τὸ Ἀμερικανικὸ Κολλέγιο Ἀθληατρικῆς ἔχει προειδοποιήσει τοὺς μαθητὲς, ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὸν ἀθλητισμὸ νὰ ἀπέχουν ἀπʼ τὴν κατανάλωση τῶν ποτῶν αὐτῶν, ἐπειδὴ ἡ περιεκτικότητά τους σὲ καφεΐνη μπορεῖ νὰ τοὺς προκαλέσει ἀφυδάτωση.

Σὲ πολλὰ σχολεῖα στὶς ΗΠΑ ἔχουν ἀφαιρεθεῖ τὰ ἐνεργειακὰ πο τὰ ἀπʼ τὰ αὐτόματα μηχανήματα πώλησης, ἐπειδὴ πολλοὶ μαθητὲς παραπονέθηκαν γιὰ πονοκεφάλους καὶ ναυτίες. Σὲ τέσσερις χῶρες (Γαλλία, Δανία, Νορβηγία καὶ Ἀργεντινὴ) ἔχει ἀπαγορευτεῖ ἡ κυκλοφορία τους!

Τέλος, ἂς προσέξουμε καὶ τούτη τὴ δήλωση τοῦ καθηγητῆ Ἰατρικῆς Ψυχολογίας στὸ Πανεπιστήμιο Duke Τζέιμς Λέϊν: «Ὑπάρχει μία ὑποκουλτούρα στὴν Ἀμερικὴ ποὺ ἐνθαρρύνει τὴν ἰδέα ὅτι κάποιος πρέπει νὰ εἶναι συνεχῶς στὴν τσίτα καὶ ἄρα νὰ πίνει δυναμωτικὰ ποτά»!

Καὶ ποιὸ εἶναι τὸ χειρότερο; Νὰ «εἴμαστε στὴν τσίτα» ὄχι κατὰ τὸ διάβασμα ἢ τὶς ἐξετάσεις μας, ἀλλὰ γιὰ τὶς… διασκεδάσεις μας!

Καὶ τὰ ποτὰ αὐτά, ἔρχονται νὰ προστεθοῦν στὰ τόσα ἄλλα τῆς ἐποχῆς μας (ἀπʼ τὰ κινούμενα σχέδια, ὡς τὴ μουσική, τὶς παραθρησκεῖες κ.λπ) ποὺ ὑπόσχονται δύναμη! Προσοχὴ καλοί μου φίλοι…

Διαβάστε Περισσότερα

Σχέση οικογένειας- σχολείου. Ο ρόλος των γονέων

του

Θωμά Μπαμπάλη

Επίκουρου καθηγητού

ΠΤΔΕ παν/μίου Αθηνών

& της

Κατερίνας Κατσαούνη

Εκπαιδευτικού Α’βαθμίας

Εκπαιδεύσεως-ΜΔΕ

Σχέση οικογένειας σχολείου

Διαβάστε Περισσότερα

Μονογονεϊκές οικογένειες και παιδιά

του

Θωμά Μπαμπάλη

επίκουρου καθηγητού

Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης

Πανεπιστημίου Αθηνών

κοινωνικός αποκλεισμός στην Ελλάδα

Διαβάστε Περισσότερα

Οι πλούσιοι και η βασιλεία του θεού

«ΔΥΣΚΟΛΩΣ ΟΙ ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ ΕΧΟΝΤΕΣ

ΕΙΣΕΛΕΥΣΟΝΤΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ»

Ἀπόψεις Μ. Βασιλείου περὶ πλούτου

Τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιμ.

Μάρκου Κ. Μανώλη

 

Ὁ ἄρχων ἢ νεανίσκος τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Κυριακῆς δὲν εἶναι ὁ

ἴδιος μὲ τὸν νομικόν, ποὺ ἀναφέρεται εἰς τὴν παραβολὴν τοῦ καλοῦ Σαμαρείτου. Διότι ἐκεῖνος ἦτο πειραστὴς μὲ τὸ νὰ κάμνη εἰρωνικὰς ἐρωτήσεις, αὐτὸς δὲ τοῦ Εὐαγγελίου τῆς σημερινής Κυριακῆς καλὰ μὲν ἐρωτοῦσεν, ἀλλὰ δὲν ἐδέχετο μὲ ὑπακοήν. Διότι δὲν θὰ ἔφευγε λυπημένος ἀπὸ τὰς ἀπαντήσεις, ποὺ τοῦ ἔδιδε ὁ Κύριος, ἐὰν περιφρονητικῶς ἐρωτοῦσε. Διὰ τοῦτο κάπως ἀνάμικτος φαίνεται ἡ συμπεριφορά του. Διότι ἄλλοτε ἡ Γραφὴ μᾶς τὸν δεικνύει ἄξιον ἐπαίνου, ἄλλοτε δὲ ἀθλιώτατον καὶ τελείως ἀπελπισμένον.

Ἦτο ἀξιέπαινος, διότι ἐγνώρισε τὸν ἀληθινὸν διδάσκαλον καὶ περιεφρόνησε τὴν ὑπερηφάνειαν τῶν φαρισαίων καὶ τὴν γνώμην τῶν νομικῶν (=θεολόγων) καὶ τὴν ἐνόχλησιν τῶν γραμματέων καὶ ἀπέδωσε τὴν ὀνομασίαν αὐτὴν εἰς τὸν μόνον ἀληθινὸν καὶ ἀγαθὸν διδάσκαλον. Ἐκτὸς δὲ τούτου καὶ τὸ ὅτι ἐφάνη ὅτι φροντίζει πῶς θὰ ἠμποροῦσε νὰ κληρονομήση τὴν αἰώνιον βασιλείαν καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ τὸ ἀναγνωρίσωμεν.

Ἀντιθέτως, ἐκεῖνο κρίνει τὴν ὅλην διάθεσίν του, ποὺ δὲν ἀποβλέ πει εἰς τὸ πραγματικῶς καλόν, ἀλλὰ προσέχει αὐτὸ ποὺ ἀρέσει εἰς τοὺς πολλούς. Δηλαδή, ἐδιδάχθη σωτήρια μαθήματα ἀπὸ τὸν

ἀληθινὸν διδάσκαλον καὶ δὲν τὰ ἐχάραξε εἰς τὴν καρδίαν του καὶ δὲν ἐφήρμοσεν εἰς τὴν πρᾶξιν τὰ διδάγματα, ἀλλὰ ἀπῆλθε λυπημένος, τυφλωμένος ἀπὸ τὸ πάθος τῆς φιλοπλουτίας.

Τὸν ὀνομάζεις διδάσκαλον καὶ δὲν κάμνεις αὐτά, ποὺ κάμνουν οἱ μαθηταί; Τὸν λέγεις ἀγαθὸν καὶ περιφρονεῖς αὐτά, ποὺ δίδει;

Καὶ ὅ μως εἶναι φανερὸν ὅτι αὐτός, ποὺ εἶναι ἀγαθός, παρέχει ἀγαθά. Καὶ ἐρωτᾶς μὲν νὰ μάθης διὰ τὴν αἰώνιον ζωήν, ἀποδεικνύεσαι ὅμως ὅτι ὁλόκληρος εἶσαι δεμένος εἰς τὴν ἀπόλαυσιν τοῦ παρόντος βίου. Ποῖον δύσκολον, βαρὺ ἢ δυσβάστακτον λόγον σοῦ ἀπηύθυνε ὁ διδάσκαλος; «Πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς». Ἐὰν σοῦ ἐπρότεινε γεωργικὰς ἐργασίας ἢ τοὺς κινδύνους τοῦ ἐμπορίου ἢ ὅσα ἄλλα ἐπίπονα συμβαίνουν εἰς ὅσους κερδοσκοποῦν, ἔπρεπε σὺ δυσφορῶν διὰ τὴν προσταγὴν νὰ λυπηθῆς. Ἐὰν ὅμως σοῦ ὑπόσχεται νὰ σὲ ἀναδείξη κληρονόμον τῆς αἰωνίου ζωῆς μ᾽ ἕνα τόσον εὔκολον δρόμον, ποὺ δὲν ἔχει κανένα κόπον καὶ ἱδρῶτα, δὲν χαίρεις διὰ τὴν εὐκολίαν τῆς σωτηρίας, ἀλλὰ φεύγεις μὲ ὀδύνην καὶ πένθος εἰς τὴν ψυχὴν καὶ ἀχρηστεύεις διὰ τὸν ἑαυτόν σου ὅλα ὅσα ἔχεις κοπιάσει μέχρι τώρα; Διότι ἐὰν δὲν ἐφόνευσες, ὅπως σὺ λέγεις, οὔτε ἐμοίχευσες οὔτε ἔκλεψες οὔτε ἐψευδομαρτύρησες ἐναντίον κάποιου, αὐτὰ ὅλα σοῦ εἶναι ἀνώφελα, ἀφοῦ δὲν προσθέτεις τὸ ὑπόλοιπον, μὲ τὸ ὁποῖον θὰ μπορέσης νὰ εἰσέλθης εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ.

Καὶ ἐὰν κάποιος ἰατρός σοῦ ὑπέσχετο νὰ σοῦ διορθώση ἀναπηρίας ἐκ φύσεως ἢ ἀπὸ ἀρρώστιαν, δὲν θὰ ἐχαίρεσο ὅταν τὸ ἄκουες; Τώρα ποὺ ὁ μεγάλος ἰατρὸς τῆς ψυχῆς θέλει νὰ σὲ τελειοποιήση ὡς πρὸς αὐτά, ποὺ κυρίως ὑστερεῖς δὲν δέχεσαι τὴν χάριν, ἀλλὰ πενθεῖς καὶ σκυθρωπάζεις; Εἶναι φανερὸν λοιπὸν ὅτι εἶσαι μακρὰν τῆς ἐντολῆς καὶ ψευδῶς ὡμολόγησες εἰς τὸν ἑαυτόν σου ὅτι ἔχεις ἀγαπήσει τὸν πλησίον σου σὰν τὸν ἑαυτόν σου.

Ἰδοὺ ἡ προσταγὴ τοῦ Κυρίου σὲ ἀποδεικνύει ὅτι ἀπέχεις πάρα πολὺ μακρυὰ ἀπὸ τὴν ἀληθινὴν ἀγάπην. Διότι ἐὰν αὐτό, ποὺ διεβεβαίωσες ἦτο ἀληθινόν, ὅτι δηλαδὴ ἐκ νεότητός σου ἐτήρησες τὴν ἐντολὴν τῆς ἀγάπης καὶ ἔδωκες εἰς τὸν καθένα τόσον ὅσον καὶ εἰς τὸν ἑαυτόν σου, τότε ἀπὸ ποῦ προέρχεται αὐτὴ ἡ χρηματικὴ περιουσία; Διότι ἡ ἱκανοποίησις τῶν ἀναγκῶν τῶν πτωχῶν καταναλώνει τὸν πλοῦτον, ὅταν δηλαδὴ ὁ καθένας μὲν κρατῆ ὀλίγα διὰ τὴν ἱκανοποίησιν τῶν ἀναγκῶν του, ὅλοι δὲ μαζὶ μοιράζωνται τὰ ὑπάρχοντα, ποὺ ἐξοδεύονται δι᾽ ὅλους.

Ὥστε αὐτὸς ποὺ ἀγαπᾶ τὸν πλησίον σὰν τὸν ἑαυτόν του δὲν κατέχει τίποτε περισσότερον ἀπὸ τὸν πλησίον. Ἀλλὰ φαίνεσαι νὰ ἔχης πολλὰ κτήματα. Ἀπὸ ποῦ αὐτά; Εἶναι φανερὸν ὅτι προτιμοῦσες τὴν ἰδικήν σου ἀπόλαυσιν ἀπὸ τὴν παρηγορίαν τῶν πολλῶν. Ὅσον ὑπερέχεις κατὰ τὸν πλοῦτον, τόσον ὑστερεῖς κατὰ τὴν ἀγάπην.

Διότι πρὸ πολλοῦ θὰ εἶχες σκεφθῆ νὰ ἀπομακρύνης τὰ χρήματα,

ἐὰν εἶχες ἀγαπήσει τὸν πλησίον. Τώρα δὲ τὰ χρήματα εἶναι δεμένα μαζί σου περισσότερον ἀπὸ τὰ μέλη τοῦ σώματος, καὶ ὁ χωρισμὸς ἀπὸ αὐτὰ σὲ λυπεῖ σὰν τὸν ἀκρωτηριασμὸν τῶν χρησιμωτέρων μελῶν. Διότι, ἐὰν εἶχες ἐνδύσει τὸν γυμνόν, ἐὰν εἶχες δώσει τὸν ἄρτον σου εἰς αὐτὸν ποὺ πεινᾶ, ἐὰν ἡ πόρτα σου εἶχεν ἀνοιγῆ εἰς κάθε ξένον, ἐὰν εἶχες γίνει πατέρας τῶν ὀρ φανῶν, ἐὰν συνέπασχες μὲ κάθε ἀδύνατον, διὰ ποῖα τώρα χρήματα θὰ ἐδοκίμαζες λύπην; Ποῦ δὲ θὰ ἐδυσκολευόσουν νὰ διαθέσης τὰ ὑπόλοιπα, ἐὰν ἀπὸ πολλοῦ εἶχες σκεφθῆ νὰ τὰ μοιράζης εἰς τοὺς ἐνδεεῖς; Ἔπειτα, εἰς μὲν τὰς πανηγύρεις κανένας δὲν λυπεῖται νὰ πωλῆ τὰ ὑπάρχοντά του καὶ νὰ ἀποκτᾶ

ἀντ᾽ αὐτῶν αὐτά, ποὺ χρειάζεται.

Ἀλλὰ μὲ ὅσον μικροτέραν τιμὴν ἀγοράζει τὰ πολυτίμητα πράγματα, τόσο περισσότερον χαίρει, διότι ἡ συναλλαγή του ὑπῆρξε λαμπρά. Ἐσὺ δὲ λυπεῖσαι μὲ τὸ νὰ δίδης χρυσίον καὶ ἀργύριον καὶ κτήματα, δηλαδὴ μὲ τὸ νὰ προσ φέρῃς λίθους καὶ χῶμα, διὰ νὰ ἀποκτήσῃς τὴν αἰώνιον ζωήν.

Ἀλλὰ τί τὸν χρειάζεσαι τὸν πλοῦτον; Θὰ ἐνδυθῆς μὲ ἔνδυμα;

Δύο ποὺ ᾽χεις σοῦ ἀρκοῦν. Μήπως θὰ ἐξοδεύσης τὸν πλοῦτον εἰς τὴν διατροφήν; Ἕνας ἄρτος εἶναι ἀρκετός, διὰ νὰ γεμίσης τὴν κοιλίαν σου. Διατὶ λοιπὸν λυπεῖσαι; Σὰν τι νὰ στερῆσαι; τὴν δόξαν τοῦ πλούτου; Ἀλλ᾽ ἐὰν δὲν ἀναζητήσης τὴν ἐπίγειον δόξαν, θὰ εὕρης τὴν πραγματικὴν ἐκείνην καὶ λαμπράν, ποὺ σὲ προάγει εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Ἀλλὰ τὸ νὰ ἔχης ἁπλῶς

τὸν πλοῦτον εἶναι πρᾶγμα ἀγαπητόν, ἔστω καὶ ἂν δὲν προκύπτη κανένα ὄφελος ἀπ᾽ αὐτόν. Ὅτι λοιπὸν εἶναι ἀνόητος ἡ φροντίδα δι᾽ ἄχρηστα πράγματα, εἶναι εἰς ὅλους γνωστόν. Ἴσως σοῦ φανῆ παράδοξον αὐτό, ποὺ σκοπεύω νὰ εἴπω, εἶναι ὅμως ἀπὸ ὅλα τὸ πιὸ ἀληθινόν.

Ὅταν ὁ πλοῦτος σκορπίζεται, κατὰ τὸν τρόπον, ποὺ ὁ Κύριος παραγγέλλει, εἶναι φυσικὸν νὰ παραμένη, ὅταν ὅμως φυλάσσεται εἶναι φυσικὸν νὰ ἀποξενώνεται. Ἐὰν τὸν φυλάσσης, δὲν θὰ τὸν ἔχης, ἐὰν τὸν σκορπίσης, δὲν θὰ τὸν χάσης. Διότι «ἐσκόρπισε, ἔδωκε τοῖς πένησιν· ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα». Ὁ πλοῦτος διὰ τοὺς περισσοτέρους εἶναι ἀφορμὴ διὰ δαπάνας ματαίας. Φυλάττουν διὰ τοὺς ἑαυτούς των καὶ τὸ ὑπόλοιπον διὰ τὰ παιδιά τους. Χρῆσις – ἀπόθεμα – πολυτέλεια σπιτιῶν, κοσμικαὶ ἐπιδείξεις. Ἄνεσιν εἰς τὰς πορείας (αὐτοκίνητα), ἄνετον ζωὴν εἰς τὸ σπίτι. Χίλια ἁμάξια, ὑπηρέται

– προσωπικὸν καὶ μάγειροι κ.λπ. Λουτρὰ εἰς πόλιν, λουτρὰ ἐξοχικά, σπίτια περίλαμπρα,

Ὅταν ὁ πλοῦτος, ποὺ διαμοιράζεται εἰς ἀπείρους ἀνάγκας περισσεύῃ, παραχώνεται εἰς τὴν γῆν καὶ φυλάσσεται εἰς μέρη μυστικά.

(Περιστατικὸν μὲ πλούσιον, ποὺ ἐκλείσθη μέσα). Ἀπρόβλεπται ἀνάγκαι. Τὸ πάθος τοῦ νεανίσκου ὁμοιάζει μὲ ὁδοιπόρον, ποὺ κατέλυσε πρὸ τῆς πόλεως. Ὅλα τὰ ἄλλα τὰ κάμνουν, ὄχι ὅμως

εἰς ἀπομάκρυνσιν ὑπαρχόντων. Ἀνέξοδος εὐλάβεια (νηστεύουν, προσεύχονται, στενάζουν, δὲν ἀφήνουν ὅμως οὔτε ἕνα ὀβολόν).

Ποῖον τὸ ὄφελος; Δὲν τοὺς δέχεται ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. «Εὐκοπώτερον κάμηλον διὰ τρυμαλιᾶς ραφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν».

Πῶς θὰ ζήσωμεν; Ποία ἡ μορφὴ τοῦ κόσμου, ὅταν ὅλοι πωλοῦν καὶ ὅλα ἐγκαταλείπωνται; Μὴ μὲ ἐρωτᾶς διὰ τὸ νόημα τῶν ἐντολῶν τοῦ Δεσπότου. Συνδυασμὸς ἀδυνάτου καὶ νόμου. Ζυγί-

ζεται ὁ καθείς: πρὸς τὴν ἀληθινὴν ζωὴν ἢ πρὸς τὴν προσωρινὴν ἀπόλαυσιν.

Διατὶ λυπεῖσαι ὅταν ἀκοῦς: «Πώλησον τὰ ὑπάρχοντά σου»; Εἰς τὸ μέλλον δὲν σὲ συνοδεύουν. Ἐὰν μένουν, διατὶ νὰ μὴ ἔχωμεν κέρδος. Κάμνεις συναλλαγὴ (Χρυσάφι καὶ Αὐτοκίνητο). Μὲ φθαρτὰ νὰ ἀγοράζης οὐράνιον βασιλείαν. Δακρύζεις καὶ ἀρνεῖσαι καὶ δὲν δίδεις μὲ μυρίας προφάσεις.

Ἐνδύεις τοίχους καὶ ὄχι ἀνθρώπους. Στολίζεις ἄλογα, ἀλλὰ πε ριφρονεῖς γυμνοὺς ἀδελφούς σου. Καταμουχλιάζει τὸ σιτάρι καὶ

δὲν τρέφεις πεινῶντας. Κρύπτεις χρυσὸν καὶ καταφρονεῖς τὸν ἔχοντα ἀνάγκην. Ἀπαιτήσεις γυναικός, ποὺ ἀγαπᾶ πλοῦτον, ἀρρώστια διπλασία. Τέρψεις, φιληδονίαι, ἐπιθυμίαι. Ἀναπνοὴ δὲν παίρνει ὁ ἄνδρας ἀπὸ τὰς παραγγελίας τῆς γυναικός. Κανένας πλοῦτος δὲν εἶναι ἀρκετὸς νὰ ἐξυπηρετήση τὰς γυναικείας ἐπιθυμίας, οὔτε καὶ ἐὰν ἀκόμη ρέη ἀπὸ ποταμούς.

Διὰ πονηρὰς γυναικείας ἐπιθυμίας προθύμως δίδονται. Διὰ πτωχοὺς ὄχι.

Δὲν ἠλέησες. Δὲν θὰ ἐλεηθῆς. Ὁ ἅδης δὲν εἶπεν ἀρκεῖ· οὔτε ὁ πλεονέκτης εἶπε ποτὲ ἀρκετό. Διὰ ποῖον σκοπὸν ἔγινε ἡ μελέτη τῶν πραγμάτων. Γιατί τὰ κάνεις; Κριτήριον Χριστοῦ. Θὰ παρα-

στοῦν ὅλοι οἱ ἀδικηθέντες. Πῶς θὰ συγκινηθῆ ὁ πλούσιος. Λίθινη καρδιά.

Ὁ χρυσὸς εἶναι πέτρα. Ποῖον ἐλυπήθη ὁ θάνατος διὰ τὰ πλούτη του; Ἀρρώστιαι καὶ χρήματα. Ὡς πότε ὁ χρυσὸς θὰ εἶναι ἡ ἀγχόνη τῶν ψυχῶν, τὸ ἀγκίστρι τοῦ θανάτου; Τὸ δόλωμα τῆς ἁμαρτίας; Ὡς πότε ὁ πλοῦτος θὰ εἶναι ἡ αἰτία τοῦ πολέμου, διὰ τὸν ὁποῖον κατασκευάζονται ὅπλα καὶ ἀκονίζονται τὰ ξίφη;

Ἐγκλήματα – Μίση – διὰ τὸν πλοῦτον.

Ὁ πλοῦτος διὰ τὰ παιδιά. Ἐζητοῦ σες παιδιά, διὰ νὰ παραβιάσης

ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ; Διὰ νὰ μὴ φθάσης εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρα νῶν.

Ἄτεκνοι ποίαν δικαιολογίαν. Λόγῳ τῶν ἀναγκῶν τῆς ζωῆς. Φρονιμώτερος ἀπὸ τὸν Δεσπότην. Μετὰ θάνατον. Κανένας μετὰ

τὴν διάλυσιν τῆς πανηγύρεως δὲν ἐμπορεύεται. Οὔτε στεφανώνεται κανείς, ὅταν ἔλθη μετὰ τοὺς ἀγῶνας. Οὔτε ἀνδραγαθεῖ κανεὶς μετὰ τὸν πόλεμον.

Νὰ προσφέρης ζωντανὴν τὴν θυσίαν. Κάμε τα ὅλα ἰδικά σου, κουβάλησέ τα ὅλα, νὰ μὴ ἐγκαταλείψη εἰς ἄλλους τὸν πλοῦτον.

Ἐκ τῶν προτέρων νὰ ἑτοιμάσης τὰ ἐντάφια ἐφόδια. Ἡ εὐσέβεια εἶναι καλὸν ἐντάφιον. Ἀφοῦ ἐνδυθῆς ὅλα, φύγε ἀπὸ τὴν ζωήν. Ἔχε τον μαζί σου. Νὰ ὑπακούσης εἰς τὸν καλὸν σύμβουλον τὸν Χριστόν, ποὺ σὲ ἠγάπησε, ποὺ ἐπτώχευσε πρὸς χάριν μας, διὰ νὰ πλουτίσωμεν ἡμεῖς μὲ τὴν πτωχείαν του. Εἰς αὐτὸν ποὺ ἔδωκε τὸν ἑαυτόν του, διὰ νὰ μᾶς λυτρώση. Ἢ νὰ τὸν πιστεύσω μεν ὡς σοφόν, ποὺ ἀποβλέπει εἰς τὸ συμφέρον μας ἢ νὰ τὸν ὑπομείνωμεν, διότι μᾶς ἀγαπᾶ ἢ νὰ τὸν ἀνταμείψωμεν ὡς εὐεργέτην. Ἐξάπαντος νὰ κάμνωμεν ὅσα μᾶς ἔχουν διαταχθῆ, διὰ νὰ γίνωμεν κληρονόμοι τῆς αἰωνίου ζωῆς, ποὺ εἰς τὸν ἴδιον τὸν Χριστὸν ὑπάρχει, εἰς τὸν ὁ ποῖ ον πρέπει ἡ δόξα καὶ ἡ δύναμις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

ΥΓ.

Ας διαβάση κανείς και τα σχετικά:

1.     Η επέλαση της πλεονεξίας ΕΔΩ

2.     Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ ΜΕ ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΕΔΩ

3.     Ας πληρώσει και κανένας πλούσιος! ΕΔΩ

Διαβάστε Περισσότερα

Το προσφυγικό ζήτημα (ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ) (ΙΣΤΟΡΙΑ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ)

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ: ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ-ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

Διαβάστε Περισσότερα