Ιεροί Πανελλήνιοι Αγώνες: Τα Νέμεα (Μέρος Α')

της

Ιωάννας Αρβανιτίδου

Άραγε πόσοι ξέρουν σήμερα ότι στην Αρχαία Ελλάδα εκτός από τους Ολυμπιακούς Αγώνες υπήρχαν ακόμη τρεις ιεροί πανελλήνιοι αγώνες και όλοι μαζί αποτελούσαν τον λεγόμενο Κύκλο των Ιερών Πανελληνίων Αγώνων; Πιθανότατα ελάχιστοι.

Κι όμως, οι ιεροί πανελλήνιοι αγώνες ήταν τέσσερις και διοργανωνόταν εναλλάξ κάθε χρόνο σε έναν από τους τέσσερις μεγάλους ιερούς ναούς της αρχαιότητας: την Ολυμπία, τους Δελφούς, την Ισθμία και τη Νεμέα. Οι ιεροί πανελλήνιοι αγώνες αποτελούσαν πάθος για τους Έλληνες και για περισσότερους από δέκα αιώνες εν μέσω καλοκαιριού συνέρρεαν από κάθε γωνιά της Ελλάδας, για να τιμήσουν τους θεούς και να επευφημήσουν τους ήρωες. Το δώρο των θεών στους νικητές; Αθανασία!

Στους αγώνες θαυμαζόταν η ομορφιά του σώματος, αλλά και η αρετή της ψυχής. Το «καλὸς κἀγαθός» ήταν το ιδανικό, στο οποίο απέβλεπε το σύστημα αγωγής που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη. Η πόλη ήθελε τους πολίτες της πρότυπα αρμονίας, σωματικής και ψυχικής.

Τα Νέμεα τελούνταν αρχικά προς τιμή κάποιου ήρωα πιθανότατα του Οφέλτη, και στη συνέχεια προς τιμή του νέμειου Δία. Πριν το 573 π.Χ., οι αγώνες είχαν τοπικό χαρακτήρα, ενώ στη συνέχεια αναδιοργανώθηκαν και έγιναν πανελλήνιοι. Η διάρκεια των αγώνων είναι άγνωστη, αλλά εικάζεται ότι διαρκούσαν όσο και οι Ολυμπιακοί Αγώνες, δηλαδή πέντε ημέρες και περιλάμβαναν θυσίες, αθλητικά, ιππικά και μουσικά αγωνίσματα.

Οι αθλητές κατέφθαναν στο ιερό ένα μήνα νωρίτερα, προκειμένου να προπονηθούν υπό την επιτήρηση των Ελλανοδικών. Οι θεατές συνέρρεαν λίγες ημέρες πριν την έναρξη των αγώνων και η κοιλάδα της Νεμέας γέμιζε σκηνές και αυτοσχέδιους στάβλους για τα ζώα.

Στο ιερό κατέφθαναν μάγοι και ταχυδακτυλουργοί, με σκοπό να διασκεδάσουν το πλήθος, αλλά και φιλόσοφοι, οι οποίοι ανέπτυσσαν τις θεωρίες τους στο κοινό. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι Νέμεοι Αγώνες διεξαγόταν, επίσης, στα Μέγαρα, στην Αίτνα της Σικελίας και στην Αγχίαλο της Θράκης.

Τους δύο πρώτους αιώνες, οι περισσότεροι αθλητές προερχόταν από αριστοκρατικές οικογένειες γειτονικών πόλεων, όπως η Αθήνα, η Αίγινα, τα νησιά του Αιγαίου και η Κάτω Ιταλία, ωστόσο μετά τον 2ο αι. π.Χ. και κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων, οι αθλητές ήταν επαγγελματίες από όλο τον ελληνικό κόσμο.

 

Μια πολύ ενδιαφέρουσα καινοτομία ήταν ότι κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων άρχισαν να τελούνται και αγώνες δρόμου γυναικών, γεγονός που επιβεβαιώνεται από επιγραφή των Δελφών, που χρονολογείται το 47 π.Χ., και αναφέρει ότι η Ηδέα, μια από τις κόρες του Ερμησιάνακτος από τις Τράλλεις της Μικράς Ασίας, ήρθε πρώτη στα Νέμεα σε αγώνα σταδίου παρθένων.

Οι αγώνες παρήκμασαν την Ρωμαϊκή Εποχή και ξαναβρήκαν την αίγλη τους στα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138μ.Χ.), ο οποίος αναβίωσε τα Νέμεα και ίδρυσε και χειμερινούς αγώνες «… βασιλεὺς Ἀδριανὸς ἐς Νεμείων ἀγῶνα τῶν χειμερινῶν ἀπέδωκεν Ἀργείοις…» (Παυσανίας, VI, XVI, 4). Δεν είναι γνωστό πότε σταμάτησαν να τελούνται οι Νέμεοι Αγώνες. Πάντως, όταν ο Παυσανίας επισκέφτηκε το χώρο, στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ., η στέγη του ναού του Διός είχε καταρρεύσει και όλα τα κτήρια είχαν ερειπωθεί «…ἐν δὲ αὐτῇ Νεμείου [τε] Διὸς ναός ἐστι θέας ἄξιος, πλὴν ὅσον κατεῤῥυήκει τε ὁ ὄροφος καὶ ἄγαλμα οὐδὲν ἔτι ἐλείπετο…» (Παυσανίας, II, XV, 2-3). Ωστόσο, το ιερό θα πρέπει να ήταν ενεργό μια γενιά πριν τον Παυσανία, καθώς στο χώρο βρέθηκαν όστρακα και ένα ασημένιο νόμισμα με πορτραίτο του Τραϊανού.



Επιλεγμένη Βιβλιογραφία

1. S. G. Miller, Excavations at Nemea 1973 – 1974, Hesperia XLIV, 2 (1975), 143 – 172.
2. S. G. Miller (ed.), Nemea. A Guide to the Side and Museum, Berkeley, Los Angeles and London 1990.
3. Ι. Μουρτίδης, Ιστορία Φυσικής Αγωγής (με στοιχεία φιλοσοφίας), Θεσσαλονίκη 2000.

4. Οι Νέμεοι Αγώνες