(Εἰσήγησις εἰς τό Πανελλήνιον Ἐπιστημονικὸν Συνέδριον μὲ
θέμα «Τὸ Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν: Προβληματισμοὶ – Ἐπισημάνσεις – Προτάσεις»,
ποὺ ἐπραγματοποιήθη εἰς τήν Θεσσαλονίκην ἀπὸ 11-13 Μαρτίου 2012)
Τοῦ Δρ.
Εὐαγγέλου Πεπέ
1.
Εἰσαγωγικά
Ἡ σύγχρονη θρησκευτικὴ ἀγωγὴ ὁριοθετεῖται, σύμφωνα μὲ τὸ
νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν γιὰ τὰ Θρησκευτικά τοῦ Δημοτικοῦ καὶ τοῦ Γυμνασίου1, στὸ
πλαίσιο τοῦ ἐπονομαζόμενου κριτικοῦ θρησκευτικοῦ γραμματισμοῦ. Ἡ ὁριοθέτηση
αὐτὴ τῆς θρησκευτικῆς ἀγωγῆς στοχεύει νὰ καταστήσει τὸ θρησκευτικὸ μάθημα σύγχρονο
καὶ ἱκανὸ νὰ ἀνταποκριθεῖ μὲ ἐπιτυχία στὶς ἀπαιτήσεις τόσο τοῦ στενοῦ σχολικοῦ
περιβάλλοντος ὅσο καὶ τοῦ εὐρύτερου κοινωνικοῦ. Ἐντούτοις, οἱ θεωρητικὲς βάσεις
τοῦ γραμματισμοῦ καὶ τοῦ θρησκευτικοῦ γραμματισμοῦ ἐγείρουν ὁρισμένους προβληματισμούς.
Ὁ γραμματισμὸς –μετάφραση τοῦ ἀγγλικοῦ ὅρου literacy- συνδέεται
ἄμεσα μὲ τὸν γλωσσικὸ σημειωτικὸ λόγο καὶ ἀφορᾶ πρωταρχικὰ καὶ κυρίως στὴ
γλωσσικὴ ἐκπαίδευση. Ἀντιδιαστέλλεται ἀπὸ τὸν ἀναλφαβητισμό, ἀλλὰ δὲν ταυτίζεται
μὲ τὸν ἀλφαβητισμό, ἐφόσον τοῦ ἀποδίδεται εὐρύτερο ἐννοιολογικὸ περιεχόμενο. Ἡ ἔννοια
τοῦ γραμματισμοῦ δὲν περιορίζεται στὴ γνώση γραφῆς καὶ ἀνάγνωσης, ἀλλὰ
συμπεριλαμβάνει ἱκανότητες καὶ δεξιότητες, οἱ ὁποῖες συμβάλλουν καθοριστικὰ στὴν
ἐπικοινωνία καθὼς καὶ στὴν ἐπιτυχῆ ἔνταξη στὸ κοινωνικὸ περιβάλλον. Μὲ βάση τὰ
παραπάνω ὡς γραμματισμὸς ὁρίζεται, σύμφωνα μὲ τὸν Ἠλία Ματσαγγούρα, ἡ
«ἱκανότητα τοῦ ἀτόμου νὰ χρησιμοποιεῖ τὶς (μετὰ-) γλωσσικὲς καὶ ἐπικοινωνιακὲς
γνώσεις καὶ δεξιότητές του εὐέλικτα καὶ δημιουργικά, ἀλλὰ πάντα μὲ τρόπο ποὺ
προσιδιάζει σὲ κάθε περίσταση ἐπικοινωνίας, γιὰ νὰ ἐπιτύχει στόχους ποὺ
ἀφοροῦν: α) στὶς λεκτικὲς πράξεις τοῦ προφορικοῦ λόγου, β) στὴν κατανόηση,
χρήση, κριτική, ἀλλὰ καὶ τὴν παραγωγὴ κειμένων ποικίλης σημειωτικῆς σύνθεσης καὶ
διαφορετικῆς κοινωνικῆς λειτουργίας καί, ὡς ἐκ τούτου, διαφορετικοῦ
περιεχομένου καὶ διαφορετικῆς μορφῆς καὶ δομῆς καὶ διαφορετικῶν λεξικὸ-γραμματικῶν καὶ ὑφολογικῶν χαρακτηριστικῶν»2.
Ἀπὸ τὴν παραπάνω ἐννοιολογικὴ προσέγγιση προκύπτει ὅτι ἡ ἔννοια
τοῦ γραμματισμοῦ περιλαμβάνει ἐκτὸς ἀπὸ τὴ γνώση τόσο τὴν ἱκανότητα ὀρθῆς
χρήσης τῶν γλωσσικῶν δομῶν ὅσο καὶ τὴ δυνατότητα τοῦ ἀτόμου νὰ προσαρμόζεται μὲ
εὐκολία καὶ νὰ λειτουργεῖ μὲ ἀποτελεσματικότητα σὲ ποικίλα περιβάλλοντα καὶ διαφορετικὲς
περιστάσεις ἐπικοινωνίας3. Ἑπομένως, ὁ γραμματισμὸς δὲν ἐξαντλεῖται στὴν
κατάκτηση συγκεκριμένου διδακτικοῦ ὑλικοῦ, ἀλλὰ ἐπεκτείνεται καὶ στὶς δεξιότητες
ἀποτελεσματικῆς χρήσης αὐτοῦ τοῦ ὑλικοῦ ἀπὸ τοὺς μαθητὲς μὲ στόχο τὴ
λειτουργικὴ ἐπικοινωνία τους μὲ τὸ διαρκῶς μεταβαλλόμενο κοινωνικὸ περιβάλλον.
Ὁ Mike Baynham προσδιορίζει τὶς δεξιότητες αὐτὲς ὡς τὴ λειτουργικὴ διάσταση τοῦ
γραμματισμοῦ4.
Στὴν προσπάθεια προσδιορισμοῦ τοῦ ἐννοιολογικοῦ περιεχομένου
τοῦ γραμματισμοῦ ὑποστηρίζεται ἐπιπλέον ὅτι «ὁ γραμματισμὸς συνεπάγεται λογική,
ἀναλυτική, κριτικὴ καὶ ὀρθολογικὴ σκέψη, χρήση τῆς γλώσσας μὲ γενικεύσεις καὶ
ἀφαιρέσεις, σκεπτικισμὸ καὶ κριτικὴ στάση, διάκριση μεταξὺ μύθου καὶ ἱστορίας,
ἀναγνώριση τῆς σημασίας τοῦ χώρου καὶ τοῦ χρόνου, σύνθετους καὶ σύγχρονους
τρόπους διοίκησης (μὲ διαχωρισμὸ κράτους – ἐκκλησίας, πολιτικὴ δημοκρατία καὶ
μεγαλύτερη κοινωνικὴ ἰσότητα, χαμηλότερο δείκτη ἐγκληματικότητας, καλύτερους
πολίτες, οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη, πλοῦτο καὶ παραγωγικότητα, πολιτικὴ σταθερότητα,
ἀστικοποίηση καὶ χαμηλότερη γεννητικότητα»5.
Ἰδιαίτερη σημασία ἔχει τὸ γεγονὸς ὅτι ἀπὸ τὶς ποικίλες
ἐννοιολογικὲς προσεγγίσεις τοῦ γραμματισμοῦ προκύπτει ἡ διάκριση μεταξύ τοῦ
αὐτόνομου καὶ τοῦ ἰδεολογικοῦ γραμματισμοῦ. Ὁ Brian Street6 ἐπισημαίνει ὅτι ἡ
διαφορὰ μεταξύ τοῦ αὐτόνομου καὶ τοῦ ἰδεολογικοῦ γραμματισμοῦ ἐντοπίζεται στὸν
ρόλο ποὺ ἔχουν συγκεκριμένες κοινωνικὲς πρακτικὲς στὴν κατανόηση τοῦ γραμματισμοῦ.
Στὴν περίπτωση τοῦ αὐτόνομου γραμματισμοῦ αὐτὸς κατανοεῖται ὡς καθαρὰ γνωστικὴ ἱκανότητα
ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ κοινωνικὸ πλαίσιο καὶ τὸν πολιτισμὸ ἐντός τοῦ ὁποίου
ἐκδηλώνεται.
Ἀντίθετα, ὁ ἰδεολογικὸς γραμματισμὸς ἀλληλεπιδρᾶ μὲ τὴν
κοινωνία καὶ τὸ πολιτισμικὸ περιβάλλον7.
Σημειώσεις:
1. Ὑπουργεῖο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης καὶ
Θρησκευμάτων – Παιδαγωγικὸ Ἰνστιτοῦτο, Νέο Σχολεῖο. Πρόγραμμα Σπουδῶν στὰ Θρησκευτικὰ
Δημοτικοῦ & Γυμνασίου, Ἀθήνα 2011.
2. Ἠ. Ματσαγγούρας (ἐπιμ.), Σχολικὸς Ἐγγραμματισμός.
Λειτουργικός, Κριτικός, Ἐπιστημονικός, ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα 2007, σ.22.
Γενικότερα, εἶναι ἀναγκαῖο νὰ ἐπισημανθεῖ ὅτι δὲν ὑπάρχει ἕνας κοινὰ ἀποδεκτὸς
ὁρισμὸς τοῦ γραμματισμοῦ. Μία προσπάθεια σύνθεσης διάφορων ὁρισμῶν ἔγινε ἀπὸ
τὴν Unesco, ἡ ὁποία ὅρισε
τὸ γραμματισμὸ ὡς ἑξῆς: «Ἕνα ἄτομο εἶναι ἐγγράμματο
ὅταν ἔχει ἀποκτήσει τὶς ἀπαραίτητες γνώσεις καὶ δεξιότητες ποὺ τὸ καθιστοῦν
ἱκανὸ νὰ συμμετάσχει σὲ ὅλες ἐκεῖνες τὶς δραστηριότητες, στὶς ὁποῖες ἀπαιτεῖται
γραμματισμὸς γιὰ τὴν ἀποτελεσματικὴ λειτουργία τοῦ ἀτόμου στὴν ὁμάδα καὶ στὴν
κοινότητά του καὶ τοῦ ὁποίου οἱ ἐπιτεύξεις στὴν ἀνάγνωση, τὴ γραφὴ καὶ τὴν
ἀριθμητικὴ τοῦ ἐπιτρέπουν νὰ συνεχίζει νὰ χρησιμοποιεῖ αὐτὲς τὶς δεξιότητες γιὰ
τὴν ἀτομικὴ ἐξέλιξη καὶ τὴν ἀνάπτυξη τῆς κοινότητάς του», στὸ M. Baynham,
Πρακτικὲς Γραμματισμοῦ, μτφρ. Μ. Ἀράπογλου, ἐκδ. Μεταίχμιο, Ἀθήνα 2002, σσ. 19
– 20.
3. Ἠ. Ματσαγγούρας (ἐπιμ.), Σχολικὸς Ἐγγραμματισμός.
Λειτουργικός, Κριτικός, Ἐπιστημονικός, ὅ.π. Βλ. καὶ Β. Μητσικοπούλου,
«Γραμματισμός», στὸ Ἀ. Χριστίδης (ἐπιμ.), Ἐγκυκλοπαιδικὸς Ὁδηγὸς γιὰ τὴ Γλώσσα,
ἐκδ. Κέντρο Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2001
[http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_e1/e_1 _thema.html
,
προσπελάστηκε 10.03.2013]. Βλ. ἐπίσης, M. Kalantzis καὶ B. Cope, «Πολυγραμματισμοί»,
στὸ Ἀ. Χριστίδης (ἐπιμ.), Ἐγκυκλοπαιδικὸς Ὁδηγὸς γιὰ τὴ Γλώσσα, ἐκδ. Κέντρο
Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2001
[http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_e2/e_2_thema.html , προσπελάστηκε 10.03. 2013].
4.Μ. Baynham, Πρακτικὲς Γραμματισμοῦ, ὅ.π., σ. 20.5.
J. Gee, «Ὁ Γραμματισμὸς καὶ ὁ Μῦθος τοῦ Γραμματισμοῦ: ἀπὸ τὸν Πλάτωνα στὸν
Freire», στὸ Ἀ. Χαραλαμπόπουλος (ἐπιμ.), Γραμματισμός, Κοινωνία καὶ Ἐκπαίδευση,
μτφρ. Μ. Ἀράπογλου, Ε. Κονσούλη, Δ. Κορομπόκης, Λ. Κουφάκη, ἐκδ. Ἀριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ἰνστιστοῦτο Νεοελληνικῶν Σπουδῶν, Ἵδρυμα Μανόλη
Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 8.
6. Ἀναλυτικότερα βλ. B. Street, Literacy in Theory and Practice, ἐκδ. Cambridge University Press, Cambridge 1984.
7. Βλ. περισσότερα στὸ Ἀ. Χαραλαμπόπουλος (ἐπιμ.), Γραμματισμός,
Κοινωνία καὶ Ἐκπαίδευση, μτφρ. Μ. Ἀράπογλου, Ε. Κονσούλη, Δ. Κορομπόκης, Λ.
Κουφάκη, ἐκδ. Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ἰνστιστοῦτο Νεοελληνικῶν
Σπουδῶν, Ἵδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 2006.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου