Ἡ μάχη τῆς Χαιρωνείας - Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΙΩΑΝΝΟΥ Σ. ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ

 

1.   Οἱ ἀρχαῖοι Μακεδόνες.

Οἱ ἀρχαῖοι Μακεδόνες ἀπὸ τά τελευταῖα Δωρικά φῦλα που ἐγκατεστάθησαν εἰς τὴν μεταξὺ τοῦ ὅρους Ὀλύμπου καὶ τοῦ Ἀξιοῦ ποταμοῦ χώραν, ἐμφανίζονται τὸν 4ον π.Χ. αἰῶνα λαὸς ἰσχυρός. Ἐνῷ δὲ εἰς τὴν νότιον Ἑλλάδα αἱ πόλεις ἀλληλοεσπαράσσοντο ἀπὸ τοὺς συνεχεῖς πολέμους, οἱ Μακεδόνες, ἡνωμένοι εἰς ἕν βασίλειον, ἀπέβησαν κράτος ἰσχυρόν. Παλαιότερον οἱ Μακεδόνες ἔζων ἐπάνω εἰς τὰ ὑψηλότερα μέρη τῆς Μακεδονίας ὡς βοσκοὶ προβάτων. Μὲ τὸν καιρὸν κατέβησαν είς τὴν παραλίαν, καὶ ἐγνώρισαν τοὺς Ἕλληνας τῶν ἀποικιῶν, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἔμαθον πολλὰ ἀπὸ τὸν πολιτισμόν των.

Οἱ Μακεδόνες ὡμίλουν ἰδιαιτέραν ἑλληνικὴν διάλεκτον, τὴν ὁποίαν οἱ ἄλλοι Ἕλληνες ἐνόουν· ἔλεγον δηλαδὴ (χρησιμοποιοῦντες τὸ δωρικὸν α) «γεβαλὰ» ἀντὶ κεφαλή, «ξανδικὸς» ἀντὶ ξανθός, «μαχάτας» ἀντί μαχητής, «φίλα» ἀντὶ φίλη. Ἀργότερον ἐπίσημος γλῶσσα τοῦ μακεδονικοῦ κράτους ἦτο ἡ ἀττικὴ διάλεκτος.

Ἡ παλαιά των πρωτεύουσα ἦτο ἡ σημερινὴ Ἔδεσσα (παλαιὰ φρυγικὴ ὀνομασία ἀπὸ τὸ βέδι=νερό). Ἀργότερον ἡ Ἔδεσσα ὠνομάσθη Αἰγαί , ποὺ εἶναι ἑλληνικὴ μετάφρασις τοῦ Ἔδεσσα καὶ σημαίνει πόλιν ὑδάτων. Πράγματι εἰς τὴν ὡραίαν αὐτὴν πόλιν τῆς Μακεδονίας, τρέχουν δυνατοὶ καταρράκται.

2.   Ὁ Ἀρχέλαος.

413 - 399 π.Χ. Περίφημος βασιλεὺς τῆς Μακεδονίας, ποὺ ἐφονεύθη εἰς κυνήγιον, ὅταν εἰς τὰς Ἀθήνας ἔπιε τὸ κώνειον ὁ Σωκράτης, ὑπῆρξεν ὁ Ἀρχέλαος . Ἐπὶ τῆς βασιλείας του ἡ Μακεδονία προώδευσε πολύ. Ὁ Θουκυδίδης ἀναφέρει περὶ Ἀρχελάου, ὅτι :

«τὰ νῦν ὄντα ἐν τῆ χώρᾳ ᾠκοδόμησε καὶ ὁδοὺς εὐθείας ἔτεμε καί τἆλλα διεκόσμησε τά τε κατὰ τὸν πόλεμον ἵπποις καὶ ὅπλοις καὶ τῇ ἄλλῃ παρασκευῇ κρείσσονι ἢ ξύμπαντες οἱ ἄλλοι βασιλεῖς ὀκτὼ οἱ πρὸ αὑτοῦ γενόμενοι».

Τελειότερον τότε διωργανώθη ὁ μεκεδονικὸς στρατός, ὁ πεζικὸς καὶ ὁ ἱππικός. Τὸ σπουδαιότερον εἶναι, ὅτι ὁ Ἀρχέλαος ἔφερεν εἰς τὴν χώραν του τὸν πολιτισμὸν τῆς νοτίου Ἑλλάδος. Ποιηταὶ ἀπὸ τὰς Ἀθήνας ἦλθον τότε εἰς τὴν Μακεδονίαν, μαζὶ δὲ μὲ αὐτοὺς καὶ ὁ Εὐριπίδης, ὁ ὁποῖος ἔγραψε τὰ τελευταῖά του ἔργα ἐκεῖ. Ἐπίσης εἰς τὴν μακεδονικὴν αὐλὴν ἦλθεν ὁ μουσικὸς Τιμόθεος καὶ ὁ ζωγράφος Ζεῦξις.

Αὐτὸς ἐκόσμησε μὲ τὴν τέχνην του τὰ ἀνάκτορα τοῦ βασιλέως εἰς τὴν Πέλλαν, ἡ ὁποία ἔγινεν ἐπὶ τοῦ βασιλέως τούτου ἡ νέα πρωτεύουσα τοῦ κράτους, λόγῳ τοῦ ὅτι εὑρίσκετο πλησιέστερον πρὸς τὴν θάλασσαν. Τὰ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα, τὰ ὁποῖα ἦλθον ἐσχάτως εἰς φῶς φανερώνουν πρόοδον εἰς τὸν πολιτισμὸν τῆς Μακεδονίας.

Τὸ Δῖον , ἱερὰ τοποθεσία εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ὀλύμπου, ἔγινεν ἡ Μακεδονικὴ Ὀλυμπία. Ὅπως δηλαδὴ εἰς τὴν Ὀλυμπίαν ἐγίνοντο μουσικοὶ καὶ γυμναστικοὶ ἀγῶνες, τὸ ἴδιον ἐγίνετο καὶ εἰς τὸ Δῖον. Ἐκεῖ ἐπιστεύετο, ὅτι ὑπῆρχεν ἡ κατοικία τῶν Πιερίδων Μουσῶν καὶ ὁ τάφος τοῦ Ὀρφέως.

3.   Ὁ Φίλιππος.

360 π.Χ. Ὅλοι οἱ βασιλεῖς τῆς Μακεδονίας ὑπῆρξαν ἱκανοὶ ἄνδρες καὶ ὡδήγησαν τὴν δραστηρίαν αὐτὴν ἑλληνικὴν φυλὴν εἰς τήν πρόοδον. Ὁ σπουδαιότερος ὅμως ἀπὸ ὅλους ἦτο ὁ Φίλιππος.

Ὁ Φίλιππος ἦτο ὁ νεώτατος υἱὸς τοῦ βασιλέως Ἀμύντου Γ΄ . ῏Ητο ὑψηλὸς καὶ ὡραῖος· εἶχεν εὐγενεῖς τρόπους καὶ μετεχειρίζετο κάθε μέσον, διὰ νὰ ἐπιτύχη τοῦ σκοποῦ του. Εἰς ἡλικίαν 15 ἐτῶν ὡδηγήθη ἀπὸ τὸν Πελοπίδαν ὡς ὅμηρος εἰς τὰς Θήβας. Ἡ ὁμηρία του ἐκεῖ ἦτο μεγάλη εὐκαιρία διὰ τὸν Φίλιππον, νὰ παρακολουθήση τὴν στρατιωτικὴν τακτικὴν τοῦ Ἐπαμεινώνδου. Ἐγνώρισεν ἐπίσης πολὺ καλὰ τὴν πολιτικὴν κατάστασιν τῶν ἑλληνικῶν πόλεων καὶ τὸν πολιτισμόν των. Ὁ Θηβαῖος φιλόσοφος Παμμένης ἐδίδαξεν εἰς τόν προικισμένον ἀπὸ πνευματικὰς ἀρετὰς μαθητήν, τὴν ἀγάπην πρὸς τὸν ἑλληνικὸν πολιτισμόν.

Ὁ Φίλιππος ὅταν εἰς ἡλικίαν 23 ἐτῶν ἔγινε βασιλεὺς τῆς Μακεδονίας, συνήντησε πολλὰς δυσκολίας. Ἀφοῦ δὲ ἐξησφάλισε τὴν βασιλείαν του, κατώρθωσε μὲ τὰς μεθόδους τοῦ Ἐπαμεινώνδου, νὰ διοργανῶση ἄριστα τὸν μακεδονικὸν στρατόν.

Τό ἰππικόν ἔγινε τό κυριώτερον ἐπιθετικόν ὄπλον. Εἰς τό σῶμα αὐτὸ ὑπηρέτουν οἱ εὐγενεῖς Μακεδόνες, οἱ «ἑταῖροι τοῦ βασιλέως», ἐνῷ εἰς τὴν μακεδονικὴν φάλαγγα κατετάσσοντο οἱ «πεζέταιροι», ἄριστα γυμνασμένοι στρατιῶται. Αὐτοὶ ἐλέγοντο «σαρισσοφόροι», ἀπὸ τὴν «σάρισσαν», μακρὸν δόρυ πέντε μέτρων. Οἱ σαρισσοφόροι παρετάσσοντο εἰς βάθος 16 ἀνδρῶν.

Ὁ στρατὸς εἶχεν αὐστηρὰν πειθαρχίαν καὶ ἐγυμνάζετο πῶς νὰ χρησιμοποιῇ τὰ ὅπλα, νὰ κάμνη διαφόρους ἐλιγμοὺς κατὰ τὴν μάχην, καὶ στρατιωτικὰς πορείας. Εἶχε μεγαλυτέραν εὐκινησίαν ἀπό τούς ἄλλους Ἕλληνας ὁπλίτας, καὶ ἀνέπτυσσε κατὰ τὴν μάχην εὐρὺ μέτωπον.

Ὅλος ὁ στρατὸς ἠλεκτρίζετο ἀπό τὸν βασιλέα πάντοτε παρόντα εἰς ὅλους τοὺς κινδύνους. Τὸ σῶμά του ἦτο γεμᾶτον ἀπὸ τραύματα.

Μὲ τοιοῦτον στρατόν, τὸν ὁποῖον δέν εἶχε γνωρίσει ὁ κόσμος τότε, ὁ Φίλιππος κατώρθωσε νὰ στερεώση τὸ βασίλειόν του εἰς τὸ ἐσωτερικόν καὶ νὰ τὸ προφυλάξη ἀπὸ ἐξωτερικοὺς ἐχθρούς. Ἡ φιλοδοξία του, νὰ καταστήση τοῦτο μέγα καὶ ἰσχυρόν, δὲν τὸν ἄφινεν ἥσυχον.

4.   Αἱ κατακτήσεις τοῦ Φιλίππου.

357 π.Χ. Μὲ τὴν κατάκτησιν τῆς Ἀμφιπόλεως ὁ Φίλιππος ἔγινε κύριος τοῦ χρυσοφόρου ὄρους Παγγαίου , ὅπου εὗρε νέας πηγὰς χρυσοῦ. Τότε ἐκόπησαν καὶ νέα μακεδονικα, χρυσᾶ νομίσματα. ῎Εκτοτε ἔπαυσε νὰ κυκλοφορῆ τὸ ξένον νόμισμα εἰς τὴν Ἑλλάδα, ὅπως ὁ περσικὸς «δαρεικός».

Μὲ τὰ ἄφθονα χρηματικὰ μέσα, ὁ Φίλιππος κατεσκεύασε πλοῖα. Ἀξιόλογα ἦσαν τὰ πολεμικά του πλοῖα μὲ τὰς τέσσαρας καὶ πέντε σειρὰς κωπῶν. Ἐκτὸς τούτων κατεσκεύασε καὶ πολιορκητικὰς μηχανάς. Περίφημος δὲ ἦτο τεραστία μηχανή, ἡ ἑλέπολις.

Ἀλλ’ ὁ Φίλιππος ἐχρησιμοποίει καὶ ἄλλα μέσα, διὰ νὰ ἐπιτύχῃ ἐκεῖνα ποὺ ἐπεδίωκεν. Εἰς πόλεις τῆς Ἑλλάδος ἐξώδευε πολλὰ χρήματα καὶ ἐνήργει πολιτικὴν προπαγάνδαν. Πολλοί ἄνδρες εἰς τὰς πόλεις ἦσαν φίλοι τοῦ Μακεδόνος βασιλέως καὶ ἐπροπαγάνδιζον διὰ τὴν ἕνωσιν ὅλης τῆς Ἑλλάδος μὲ ἡγεμόνα τὸν Φίλιππον.

5.   Παρακμή τῶν Ἀθηνῶν.

Ἀπὸ τὰς πόλεις τῆς Ἑλλάδος μόνον αἱ Ἀθῆναι μὲ τὸν στόλον καὶ τοὺς συμμάχους των ἐξηκολούθουν νὰ ἔχουν κάποιαν δύναμιν τὴν ἐποχὴν αὐτὴν.

357 - 355 π.Χ. Ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ δύναμις ἐξέπεσεν, ἐξαιτίας τοῦ συμμαχικοῦ Πολέμου. Αἱ νῆσοι Χίος, Ρόδος, καὶ τὸ Βυζάντιον ἀπέστησαν ἀπὸ τὴν Ἀθηναϊκὴν συμμαχίαν. Οἱ Ἀθηναῖοι χωρὶς νὰ ἀκούσουν τὸν Ἰσοκράτην, νά εὕρουν συμβιβαστικὸν τρόπον καὶ νὰ συμφιλιωθοῦν μὲ τοὺς συμμάχους των, ἐκήρυξαν τὸν πόλεμον ἐναντίον των. Ἀπὸ τὸν πόλεμον ὅμως αὐτὸν οἱ Ἀθηναῖοι ἐξῆλθον πολὺ ἐξηντλημένοι οἰκονομικῶς, καὶ πολλαὶ πόλεις, σύμμαχοί των, ἀπεσχίσθησαν ἀπὸ τὴν συμμαχίαν.

Ἡ πόλις τότε τῶν Ἀθηνῶν παρουσίασε πολὺ διαφορετικὴν ἀπὸ πρὶν κατάστασιν. Οἱ Ἀθηναῖοι ἔπαυσαν νὰ ἐνδιαφέρωνται διὰ τὸ μεγαλεῖον τῆς πόλεώς των. Τὸ κόμμα τοῦ Εὐβούλου , τὸ ἰσχυρότερον τότε, ἐδείκνυε διαφέρον μόνον διὰ τὰ οἰκονομικὰ τῆς πόλεως.

Τὸ χειρότερον ἦτο, ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι ἔπαυσαν νὰ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ στρατιωτικὰ καὶ ἐχρησιμοποίουν μισθοφορικὰ στρατεύματα.

Ἀπησχόλουν αὐτοὺς κυρίως αἱ ἑορταί, αἱ πανηγύρεις καὶ ἄλλα θεάματα.

6.   Δημοσθένης.

Τὴν μακαρίαν αὐτὴν ἡσυχίαν τῶν Ἀθηναίων ἠθέλησε νὰ διαταράξῃ νέος πολιτικός, ὁ Δημοσθένης. Μὲ τοὺς λόγους του προσεπάθησε νὰ ὑπενθυμίσῃ εἰς τοὺς συμπατριώτας του τὰς ὑποχρεώσεις των ὡς πολιτῶν ἐνδόξου πόλεως.

Ὁ Δημοσθένης κατήγετο ἀπὸ πολὺ πλουσίαν ἀθηναϊκὴν οἰκογένειαν. ῏Ητο μόλις ἑπτὰ ἐτῶν, ὅταν ἀπέθανεν ὁ πατήρ του. Τὴν μεγάλην περιουσίαν ποὺ ἐκληρονόμησεν, ἐσπατάλησαν οἱ κακοὶ κηδεμόνες του.

Ὁ σοφιστὴς Λιβάνιος , ὁ ὁποῖος ἔγραψεν ὑποθέσεις τῶν λόγων τοῦ Δημοσθένους, μᾶς πληροφορεῖ σχετικὰ μὲ τὸν βίον του :

«...τραυλὸς μὲν ἦν τὴν γλῶτταν ἐκ φύσεως, τὸ δὲ πνεῦμα ἀτονώτερος· ἐξ ὧν ἀμφοτέρων συνέβαινεν..οὐκ εὐδοκιμεῖν τὸ κατ’ ἀρχὰς ἐπὶ τοῖς λόγοις.....καὶ δειλὸς ἦν τὸ πρῶτον πρὸς τοὺς τοῦ δήμου θορύβους καὶ εὐκατάπληκτος, ὥστε εὐθὺς ἐξίστασθαι διὰ δὲ τοῦτό φασιν αὐτὸν ἄνεμον ραγδαῖον τηροῦντα καὶ κινουμένην σφοδρῶς τὴν θάλατταν παρὰ τοὺς αἰγιαλοὺς βαδίζοντα λέγειν, καὶ τῷ τῆς θαλάττης ἤχῳ συνεθίζεσθαι φέρειν τὰς τοῦ δήμου μεταβολάς, καὶ ὡς οὐδὲ τὰς νύκτας ἐκάθευδεν, ἀλλὰ διεπονεῖτο πρὸς φῶς περὶ λόγους».

Οἱ σπουδαιότεροι λόγοι τοῦ Δημοσθένους, εἶναι ἐκεῖνοι, τοὺς ὁποίους ἀπήγγειλεν εἰς τὴν ᾽Εκκλησίαν τοῦ δήμου ἐναντίον τοῦ Φιλίππου. Ἡ πατριωτικὴ ψυχή του δὲν τὸν ἄφινε νὰ ἀνεχθῇ τὴν ὑποδούλωσιν τῆς ἀγαπημένης του πόλεως εἰς τὸν «βάρβαρον», ὅπως ὠνόμαζε τὸν Φίλιππον. Μὲ τοὺς λόγους του προσεπάθει νὰ ἐξυψώσει, τὸ ἠθικὸν φρόνημα τῶ Ἀθηναίων συμπολιτῶν του, καὶ νὰ τους πείσῃ νὰ πολεμήσουν μὲ ὅλα τὰ μέσα ἐναντίον τοῦ Φιλίππου, χάριν τῆς δόξης καὶ τῆς ἐλευθερίας τῆς πατρίδος των. Σπουδαῖοι εἶναι οἱ «Φιλιππικοί», καὶ οἱ «Ὀλυνθιακοὶ» λόγοι του.

Ἀντίθετοι πρὸς τὰς ἰδέας τοῦ Δημοσθένους ἦσαν, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Ἰσοκράτην, ὁ στρατηγὸς Φωκίων, καὶ ὁ ρήτωρ Αἰσχίνης . Οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ἔβλεπον, ὅτι ἡ διαίρεσις τῆς Ἑλλάδος εἰς μικρὰ κράτη, ἀλληλομισούμενα καὶ συχνὰ ἀλληλοσπαρασσόμενα, ὡδήγει τὴν πατρίδα εἰς τὴν καταστροφήν. Ἡ Ἑλλὰς ἐχρειάζετο τὸν ἄνδρα, ὁ ὁποῖος θὰ ἐπραγματοποίει τὴν ἕνωσιν ὅλων τῶν ῾Ελλήνων.Ὁ Φίλιππος δὲ παρουσιάσθη εἰς τοὺς κακοὺς ἐκείνους καιροὺς διὰ τὴν ῾Ελλάδα ὡς σωτήρ της.

7.   Ὁ Ἱερός πόλεμος.

356 π.Χ. Ἕν ἔτος ἔπειτα ἀπὸ την κατάληψιν τῆς Ἀμφιπόλεως ἀπὸ τὸν Φίλιππον, νέος ἀδελφικὸς πόλεμος ἐξέσπασε μεταξὺ Θηβαίων καὶ Φωκέων. Ἐπειδὴ δὲ ἡ αἰτία τοῦ πολέμου αὐτοῦ ἔχει σχέσιν μὲ ζητήματα τοῦ Μαντείου τῶν Δελφῶν, ὠνομάσθη «῾Ιερὸς πόλεμος».

Ἀπὸ τὴν διαίρεσιν αὐτὴν τῶν Ἑλλήνων, ὁ Φίλιππος εὗρε τὴν εὐκαιρίαν νὰ ἀναμειχθῆ εἰς τὰ πολιτικὰ πράγματα τῆς Ἑλλάδος. Ἔγινε κύριος τῆς Θεσσαλίας καὶ ἐπροχώρησεν εἰς τὴν στερεὰν ῾Ελλάδα μέχρι τῶν Θερμοπυλῶν.

Τὴν ἄνοιξιν τοῦ ἰδίου ἔτους ἐξεστράτευσεν εἰς τὴν Θρᾴκην ἐναντίον τοῦ βασιλέως Κερσοβλέπτου. Ἐκεῖ ἵδρυσε διαφόρους ἀποικίας, διὰ νὰ ἐξασφαλίση τὴν κυραρχίαν του. Ἡ σπουδαιοτέρα ἀπὸ αὐτὰς ἦτο ἡ Φιλιππούπολις , εἰς τὴν σημερινὴν Βουλγαρίαν.

8.   Ἅλωσις Ὀλύνθου.

Τό κράτος τοῦ Φιλίππου ἔλαβε τόσην ἔκτασιν ὅσην ποτέ ἄλλοτε ἑλληνικὸν κράτος. Πρὸς ἀνατολὰς ἔφθανε μέχρι τῆς Προποντίδος καὶ πρὸς νότον μέχρι τῶν Θερμοπυλῶν.

Οἱ Ὀλύνθιοι, ἡγεμόνες ὅλων τῶν πόλεων τῆς Χαλκιδικῆς, μὲ μεγάλην ἀνησυχίαν ἔβλεπον τὴν δύναμιν τοῦ Φιλίππου νὰ αὐξάνῃ. Διὰ τοῦτο συνῆψαν φιλίαν καὶ συμμαχίαν μὲ τοὺς Ἀθηναίους, διὰ νὰ προστατεύσουν τὰ συμφέροντα τοῦ κράτους των.

Ὁ Φίλιππος ἐθεώρησεν, ὅτι ἡ συμμαχία αὐτὴ τῶν Ὀλυνθίων καὶ τῶν Ἀθηναίων ἐστρέφετο ἐναντίον του. Εὗρε δὲ τότε τὴν εὐκαιρίαν, τὴν ὁποίαν ἀνέμενε, καὶ ἐξεστράτευσεν ἐναντίον τῆς Ὀλύνθου μὲ ἰσχυρὸν στρατόν.

Παρὰ τὴν ἡρωικήν της ἄμυναν, ἡ Ὄλυνθος κατελήφθη, πρὶν προφθάσουν οἱ Ἀθηναῖοι νὰ στείλουν τὴν βοήθειαν, τὴν ὁποίαν ἐζήτησαν οἱ Ὀλύνθιοι. Ὁ Δημοσθένης ἦτο τότε ἐκεῖνος ποὺ ὑπεστήριξε μὲ τοὺς «Ὀλυνθιακούς» του λόγους νὰ στείλουν οἱ Ἀθηναῖοι βοήθειαν.

348 π.Χ. Ὁ Φίλιππος διέταξε τοὺς στρατιώτας του, νὰ καταστρέψουν ἐντελῶς τὴν πόλιν. Αἱ παραθαλάσσιαι πόλεις, ποὺ ἦσαν πρὶν ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν τῆς Ὀλύνθου, ἔγιναν τότε ὑποτελεῖς εἰς τὸν Φίλιππον.

9.   Ἡ μάχη τῆς Χαιρωνείας.-Ἡ ἕνωσις τῶν Ἑλλήνων.

Ὁ Δημοσθένης μὲ τὴν μεγάλην του δραστηριότητα καὶ τὴν πολιτικήν του ἱκανότητα, κατώρθωσε νὰ ἑνώση ὅλους τοὺς Ἕλληνας, πρὸς νότον τῆς Θεσσαλίας, ἐναντίον τοῦ Φιλίππου. Ἀλλὰ καμμία δύναμις δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ σταματήση τὸν ὁρμητικὸν δρόμον τοῦ Φιλίππου.

338 π.Χ. Ἡ πεδιὰς τῆς Χαιρωνείας , πλησίον τῆς Λεβαδείας ὅπου σώζεται μέχρι σήμερον στημένος μαρμάρινος λέων, μνημεῖον τῶν πεσόντων Μακεδόνων, ὑπῆρξε τὸ θέατρον τοῦ τελευταίου ἀγῶνος, μεταξὺ Φιλίππου, καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων. Ὁ Φίλιππος ἐκέρδισε τὸν ἀγῶνα, διότι εἶχε τοὺς περισσοτέρους στρατιώτας, ἄριστα γυμνασμένους καὶ μαζί του τὸν υἱόν του Ἀλέξανδρον, 18 ἐτῶν τότε.

Εἰς τὸν Κεραμεικόν , τὸ ἀρχαῖον νεκροταφεῖον τῶν Ἀθηνῶν, εὑρέθη μνημεῖον Ἀθηναίου πολεμιστοῦ, ὁ ὁποῖος ἔπεσεν εἰς τήν μάχην τῆς Χαιρωνείας. Μὲ πολλὴν συγκίνησιν ἀναγινώσκομεν τοὺς ὡραίους στίχους ποὺ εἶναι χαραγμένοι ἐπάνω εἰς τὸ μνημεῖον.

«῏Ω χρόνε παντοίων θνητοῖς πανεπίσκοπε δαίμων, ἄγγελος ἡμετέρων πᾶσι γενοῦ παθέων, ὡς ἱερὰν σῴζειν πειρώμενοι Ἑλλάδα χώραν Βοιωτῶν κλεινοῖς θνῄσκομεν ἐν δαπέδοις».

337 π.Χ. Ὁ Φίλιππος, ἔπειτα ἀπὸ τὴν νίκην του, ἐκάλεσεν εἰς τὴν Κόρινθον συνέδριον τῶν ἀντιπροσώπων τῶν ἑλληνικῶν πόλεων. Μόνον ἡ Σπάρτη δὲν ἔστειλεν ἐκεῖ ἀντιπροσώπους.

Οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν πόλεων ἔκλεισαν, χωριστὰ ἡ κάθε μία, μὲ τὸν Φίλιππον εἰρήνην καὶ συμμαχίαν. Ὅλοι δὲ μαζὶ ἀνεκήρυξαν τὸν Φίλιππον «ἡγεμόνα» καὶ ἔδωσαν εἰς αὐτὸν τὸ ἀξίωμα τοῦ «στρατηγοῦ αὐτοκράτορος» , διὰ τὸν πόλεμον ἐναντίον τῶν Περσῶν.

Αἱ ἀτελείωτοι ἔριδες τῶν Ἑλλήνων ἔπαυαν ὁριστικῶς πλέον μὲ ὅσα ἀπεφασίσθησαν εἰς τὸ συνέδριον ἐκεῖνο. Ὁ Φίλιππος εἰς τὴν Κόρινθον ἐπραγματοπθίησε τοὺς πόθους τῶν Ἑλλήνων ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ὠνειρεύοντο Ἑλλάδα ἡνωμένην.

Ὁ Φίλιππος νικητής, ἐπέστρεψιεν εἰς τὴν Πέλλαν, νὰ κάμῃ τὰς ἑτοιμασίας του διὰ τὴν μεγάλην ἐκστρατείαν. Ὅταν ὅμως ἐγένοντο οἱ γάμοι τῆς κόρης του Κλεοπάτρας μὲ τὸν βασιλέα τῆς Ἠπείρου Ἀλέξανδρον, ἐδολοφονήθη ἀπό κάποιον εὐγενῆ Μακεδόνα εἰς ἡλικίαν 47 ετῶν.

Ὁ Φίλιππος ὑπῆρξεν ὁ ἰσχυρότερος πολιτικὸς ἀνὴρ ἀπὸ ὅσους παρουσιάσθησαν εἰς τὴν ἱστορικὴν σκηνήν, ἀπὸ τοῦ τέλους τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου. Ἐὰν δὲν ἐπρόφθασε νὰ ταπεινώσῃ, μὲ τὰ ὅπλα τὴν στρατιωτικὴν δύναμιν τοῦ μεγάλου βασιλέως, ἐπέτυχεν ὅμως νὰ καταλύση τό περσικὸν «πρόσταγμα», τὴν βασιλέως εἰρήνην. Τὸ ἔργον τῆς στρατιωτικῆς ἐπιβολῆς ἀνέλαβε νὰ συνεχίση ὁ υἱός του Ἀλέξανδρος.