Οὐσιαστικά Α' Κλίσεως τῆς Λατινικῆς

υπό

Αναστασίου Παλατίδη

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

 

Πρώτη κλίση (Declinatio prima)

Η πρώτη κλίση περιέχει ονόματα αρσενικά και θηλυκά. Στην ονομαστική του ενικού έχουν κατάληξη -ă (γεν. -ae). Ο χαρακτήρας του αρχικού θέματος είναι -a-. Τα πρωτόκλιτα ουσιαστικά κλίνονται όπως το παρακάτω  παράδειγμα:

αριθμός     ενικός        πληθυντικός

ονομαστική        fortuna      fortunae

γενική       fortunae    fortunārum

δοτική       fortunae    fortunīs

αιτιατική    fortunam   fortunās

κλητική     fortuna      fortunae

αφαιρετική         fortunā      fortunīs

Ανωμαλίες πρωτόκλιτων ονομάτων

    Τα θηλυκά ονόματα dea (θεά) και filia (θυγατέρα), όταν είναι ανάγκη να γίνει διάκριση από τις όμοιες αντίστοιχες πτώσεις των αρσενικών δευτερόκλιτων ονομάτων deus (θεός) και filius (γιος), τη δοτική και την αφαιρετική του πληθυντικού (deis, filiis) τη σχηματίζουν κανονικά σε –abus: deis et deabus ή dis deabusque (τοῖς θεοῖς καὶ ταῖς θεαῖς), filiis et flliabus ή filiis filiabusque (τοῖς υἱοῖς καὶ ταῖς θυγατράσιν).

    Το όνομα familia (οικογένεια) στη γενική του ενικού έχει κατάληξη κανονικά -ae, αλλά και -as (αρχαϊκή κατάληξη όμοια με την ελληνική γλώσσα) στις φράσεις pater familias (οικοδεσπότης), mater familias (οικοδέσποινα), κ.ά.

    Άλλη αρχαϊκή κατάληξη με την οποία σχηματίζουν τη γενική ενικού πρωτόκλιτα ονόματα (κυρίως στους παλαιότερους ποιητές), είναι -āi (κατά τη β' κλίση): aulāi (=aulae, της αυλής), terrāi (= terrae, της γης).

    Η κατάληξη της γενικής πληθυντικού -arum σε μερικά ονόματα συγκόπτεται σε -um: drachma→drachmarum & drachmum.

    Αρχαία ελληνικά πρωτόκλιτα ονόματα, ιδίως κύρια, που τα πήρε και η λατινική γλώσσα, σχηματίζουν συνήθως κατά την κλίση τους στη λατινική μερικές πτώσεις του ενικού αριθμού όπως και στην αρχαία ελληνική:

    Aeneas < Αἰνείας

αριθμός     ενικός        πληθυντικός

ονομαστική        Aenēās     

γενική       Aenēae     

δοτική       Aenēae     

αιτιατική    Aenēān, Aenēam       

κλητική     Aenēā      

αφαιρετική         Aenēā      

    Anchises < Ἀγχίσης

αριθμός     ενικός        πληθυντικός

ονομαστική        Anchīsēs   

γενική       Anchīsae   

δοτική       Anchīsae   

αιτιατική    Anchīsam, Anchīsēn   

κλητική     Anchīsā    

αφαιρετική         Anchīsā, Anchīsē       

    Penelope < Πηνελόπη

αριθμός     ενικός        πληθυντικός

ονομαστική        Penelope, Penelŏpa    -

γενική       Penelopae, Penelopes         -

δοτική       Penelopae -

αιτιατική    Penelopen, Penelopam        -

κλητική     Penelope   -

αφαιρετική         Penelŏpa   -

    Πολλά πρωτόκλιτα αρχαία ελληνικά σε -ης (όπως Ἀλκιβιάδης, Ἀριστείδης κ.τ.ό.) σχηματίζονται στη λατινική ως τριτόκλιτα, κατά την πρώτη κλίση της αρχαίας ελληνικής.

αριθμός     ενικός        πληθυντικός

ονομαστική        Alcĭbĭădes -

γενική       Alcibadis, Alcibiadi, Alcibiadae       -

δοτική       Alcibiădae -

αιτιατική    Alcibiădem, Alcibiăden         -

κλητική     Alcibiadē    -

αφαιρετική         Alcibiăde    -