Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (ΣΕ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ)

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ                        

Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική αυτοκρατορία

Οι ενέργειες της Ελλάδας για την προώθηση των διεκδικήσεών της:

·        Ελληνικές δυνάμεις συμμετείχαν στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από την Αντάντ.

·        Ο Βενιζέλος υπέβαλε υπόμνημα στο συνέδριο του Παρισιού, με το οποίο διεκδικούσε:

Ø     ευρύτατη ζώνη εδαφών στη δυτική Μικρά Ασία με κέντρο τη Σμύρνη,

Ø     την Α. Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης,

Ø     τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος στην είσοδο των Στενών.

·        Για να ενισχύσει αυτές τις διεκδικήσεις, ο Βενιζέλος έστειλε δυνάμεις στην εκστρατεία της Αντάντ εναντίον των μπολσεβίκων.

Συμφέροντα που εξυπηρετούσε η παρουσία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία:

·        Περιόριζε τις ιταλικές επιδιώξεις στην περιοχή.

·        Παρείχε στήριξη στις μικρές βρετανικές δυνάμεις που έλεγχαν στα Στενά.

Η απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και οι αντιδράσεις:

·        Μετά από απόφαση του συμβουλίου του Παρισιού Έλληνες στρατιώτες αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη, στις 2 Μαΐου 1919, και κατέλαβαν την πόλη και μια περιοχή 17.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων γύρω από αυτή.

·        Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας δέχτηκαν το γεγονός με ενθουσιασμό.

·        Οι Τούρκοι αντέδρασαν αρνητικά.

·        Από την πρώτη στιγμή σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια με ευθύνη και των δύο πλευρών.

·        Οι Ιταλοί, που είχαν δυνάμεις στα νότια της ελληνικής ζώνης, δυσαρεστήθηκαν καθώς διεκδικούσαν κι εκείνοι τη Σμύρνη.

Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου

Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας

·        Από τα μέσα του 19ου αιώνα πολλοί Έλληνες μετανάστευσαν στη Μικρά Ασία εξαιτίας των μεταρρυθμίσεων του Χάτι Χουμαγιούν και των θετικών οικονομικών προοπτικών.

·        Αν και οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί αποτελούσαν την πλειονότητα, οι ελληνορθόδοξες κοινότητες είχαν έντονη παρουσία.

·        Οι Έλληνες ήταν πλειονότητα στη Σμύρνη, ενώ διέθεταν σημαντική παρουσία και σε άλλες πόλεις.

·        Η οικονομική και πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων:

Ø     Ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και τις επιχειρήσεις.

Ø     Λειτουργούσαν πολλά ελληνικά σχολεία.

Ø     Υπήρχαν τυπογραφεία, όπου εκδίδονταν ελληνικά βιβλία και εφημερίδες.  

Ο Ελληνισμός του Πόντου

·        Ζούσε οργανωμένος σε ελληνορθόδοξες κοινότητες.

·        Μεγάλα εμπορικά κέντρα: Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαμψούντα

·        Κέντρο της ελληνικής παιδείας υπήρξε το «Φροντιστήριον της Τραπεζούντας», που είχε ιδρυθεί στα τέλη του 17ου αιώνα.

Οι διωγμοί του Μικρασιατικού Ελληνισμού

Αιτίες:

·        η ενίσχυση του τουρκικού εθνικισμού,

·        η επιδίωξη ισχυρών γερμανικών συμφερόντων να κερδίσουν κυρίαρχη θέση στην οθωμανική οικονομία.

Μέτρα εκδίωξης των Μικρασιατών Ελλήνων:

·     150.000 Έλληνες εκτοπίστηκαν στην ενδοχώρα με το επιχείρημα ότι θα έθεταν σε κίνδυνο τις τουρκικές πόλεις αν δέχονταν ελληνική επίθεση.

·     Οργανώθηκαν τα τάγματα εργασίας στα οποία κατατάσσονταν άνδρες άνω των 45 ετών, που οδηγούνταν για αγγαρείες σε λατομεία και δημόσια έργα στο εσωτερικό της χώρας, όπου εξοντώθηκαν κατά χιλιάδες.

Η κίνηση αυτονόμησης στον Πόντο

·        Στα τέλη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου εκδηλώθηκε αυτονομιστική κίνηση των Ελλήνων του Πόντου στη βάση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των λαών.

·        Τον Ιαν. του 1920 ιδρύθηκε ομόσπονδο Ποντοαρμενικό κράτος σε εδάφη που κατοικούσαν Πόντιοι και Αρμένιοι, το οποίο αναγνωρίστηκε από τη συνθήκη των Σεβρών αλλά η ζωή του υπήρξε σύντομη.

Το τουρκικό εθνικό κίνημα

Τα πρώτα βήματα του τουρκικού εθνικού κινήματος και οι στόχοι του:

Οι μουσουλμανικοί-τουρκικοί πληθυσμοί του οθωμανικού κράτους αντέδρασαν στην κατάληψη της χώρας τους από τα στρατεύματα της Αντάντ à Ο Μουσταφά Κεμάλ άρχισε την οργάνωση κινήματος αντίστασης στην Ανατολή à Σε σύσκεψη στην Αμάσεια του Πόντου τον Ιούνιο του 1919, ο Κεμάλ έθεσε ως στόχο την οργάνωση ενός κινήματος που θα σκόπευε στη δημιουργία ενός νέου τουρκικού εθνικού κράτους.

Τα συνέδρια του κινήματος και η διατύπωση της εθνική διακήρυξης:

·        Τα συνέδρια πραγματοποιήθηκαν το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1919, στο Ερζερούμ και στη Σεβάστεια.

·        Συμμετείχαν αντιπρόσωποι τουρκικών οργανώσεων αντίστασης από όλη τη χώρα.

·        Έγιναν αποδεκτοί οι στόχοι που είχαν διατυπωθεί στην Αμάσεια και ηγέτης αναδείχτηκε ο Κεμάλ.

·        Συντάχτηκε η εθνική διακήρυξη, δηλαδή ένα πολιτικό πρόγραμμα αγώνα των Τούρκων για την ανεξαρτησία τους.

·        Ο Σουλτάνος και οι Δυνάμεις αντιμετώπισαν το κίνημα ως ανταρσία και το καταδίκασαν.

Η νίκη των Κεμαλικών στις εκλογές και η Α΄ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση:

·        Ο Κεμάλ όρισε ως έδρα του κινήματος την Άγκυρα.

·        Οι Κεμαλικοί στις γενικές εκλογές κέρδισαν την πλειοψηφία στην οθωμανική Βουλή, η οποία υιοθέτησε την εθνική διακήρυξη, που ονομάστηκε από τότε Εθνικό Συμβόλαιο.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

·        Οι Βρετανοί διέλυσαν τη Βουλή στην Κωνσταντινούπολη.

·        Ο Κεμάλ συγκάλεσε την Α΄ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας στην Άγκυρα, όπου ψηφίστηκε το νέο σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο:

Ø     η χώρα θα ονομαζόταν Τουρκία,

Ø     καταργούνταν ο θρησκευτικός χαρακτήρας του κράτους και θεσπιζόταν το κοσμικό κράτος,

Ø     η εκτελεστική εξουσία ασκούνταν από τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση.

·        Ο Κεμάλ αναδείχτηκε αρχηγός του κράτους και πρωθυπουργός.

Οι ενέργειες  των Κεμαλικών στη Μικρά Ασία

·        Αφού διέλυσαν το Ποντοαρμενικό κράτος (Νοέμ. 1920), οι Κεμαλικοί στράφηκαν στη Μικρά Ασία.

·        Η μικρασιατική εκστρατεία εξελίχθηκε σε σύγκρουση δύο αντίπαλων εθνικών στρατών, του ελληνικού και του τουρκικού. 

Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922)

Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας

·        Η ελληνική διοίκηση εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη παράλληλα με την απόβαση του ελληνικού στρατού.

·        Ύπατος αρμοστής ορίστηκε ο Αριστείδης Στεργιάδης, η πολιτική του οποίου προκάλεσε αντιδράσεις μεταξύ των Ελλήνων.

·        Οι ελληνικές αρχές επιτέλεσαν σημαντικό έργο στην οικονομία, στην εκπαίδευση, στην υγεία και στην επανεγκατάσταση των προσφύγων.  

Οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού έως το καλοκαίρι του 1920.

·        Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τα εδάφη για τα οποία είχε εντολή.

·        Ο Βενιζέλος πήρε από το συνέδριο του Παρισιού άδεια επέκτασης της ελληνικής ζώνης κατοχής και έτσι ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Α. Θράκη και προέλασε σε βάθος 100-150 χλμ. στη Μικρά Ασία. 

Η απόρριψη της συνθήκης των Σεβρών από το τουρκικό κίνημα αντίστασης

Ο Κεμάλ απέρριψε τη συνθήκη και οι σύμμαχοι άρχισαν να επιφυλάσσονται για την ελληνική παρουσία στη Μ. Ασία. 

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου

    Το οξυμένο πολιτικό κλίμα:

·        Δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου στο Παρίσι.

·        Δολοφονία του αντιβενιζελικού Ίωνα Δραγούμη στην Αθήνα.

Οι εκλογές:

·        Ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές αμέσως μετά την επιτυχία των Σεβρών.

·        Απέναντι στο Βενιζέλο σχηματίστηκε μια αντιβενιζελική συμμαχία με ηγέτη το Δημήτριο Γούναρη που υποσχόταν τον τερματισμό του πολέμου.

·        Ο αιφνίδιος θάνατος του Αλέξανδρου, που εκτελούσε χρέη βασιλιά, έδωσε στις εκλογές μορφή δημοψηφίσματος για την επιστροφή ή όχι του Κωνσταντίνου στην Ελλάδα.

·        Οι εκλογές έγιναν τελικά το Νοέμβριο του 1920 και ο Βενιζέλος ηττήθηκε.

·        Η φιλοβασιλική κυβέρνηση οργάνωσε δημοψήφισμα και ο Κωνσταντίνος επανήλθε το Δεκ. του 1920.

Διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος αντίστασης

·        Οι Δυνάμεις χρησιμοποίησαν ως πρόφαση την επιστροφή του Κωνσταντίνου  προκειμένου να αλλάξουν τη στάση τους απέναντι στην Ελλάδα. 

·        Διπλωματικές κινήσεις του Κεμάλ:

Ø     συμφωνία συνεργασίας με τη Σοβιετική Ένωση (Μάρτ. 1921),

Ø     συμφωνίες με Γαλλία (Μάρτ. & Οκτ. 1921) και Ιταλία (Μάρτ. 1921).

·        Οι ελληνικές δυνάμεις είχαν πλέον μόνο την αγγλική υποστήριξη αλλά και αυτή σε διπλωματικό επίπεδο. 

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922

·        Η κυβέρνηση και ο Κωνσταντίνος αποφάσισαν να συνεχίσουν τον πόλεμο.

·        Επίθεση του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1921 μέχρι το Σαγγάριο à ισχυρή αντίσταση των Τούρκων à υποχώρηση στη γραμμή Εσκί Σεχίρ-Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ.   

·        Ο Κεμάλ, ενισχυμένος πλέον, εμφανιζόταν αδιάλλακτος.

·        Στην Αθήνα ενισχύονταν οι αντιπολιτευτικές φωνές και οξυνόταν η οικονομική κρίση.

·        Στις 13 Αυγ. 1922 εκδηλώθηκε η τουρκική αντεπίθεση, η ελληνική άμυνα κατέρρευσε και ο μικρασιατικός ελληνισμός πήρε το δρόμο της προσφυγιάς.

  

Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο

Ελλάδα: Το κίνημα του 1922

·        To Σεπτ. του 1922 εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα που ζητούσε:

Ø     την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου,

Ø     τη διάλυση της Βουλής και το σχηματισμό νέας κυβέρνησης που θα είχε την εμπιστοσύνη της Αντάντ,

Ø     την ενίσχυση του μετώπου στη Θράκη για να μη χαθούν κι άλλα εδάφη.

·        Επικεφαλής του κινήματος ήταν οι Ν. Πλαστήρας και Σ. Γονατάς.

·        Οι κινηματίες εγκατέστησαν επαναστατική κυβέρνηση, ενώ ο Κωνσταντίνος είχε ήδη εγκαταλείψει τη χώρα αφήνοντας στο θρόνο το γιο του Γεώργιο Β΄.

Η ανακωχή των Μουδανιών

·        Η επαναστατική κυβέρνηση υπό την πίεση των κεμαλικών απειλών και της Αγγλίας αποδέχτηκε την ανακωχή των Μουδανιών. 

·        Στα μέσα Νοέμβ. του 1922 ολοκληρώθηκε η εκκένωση της Α. Θράκης από τον ελληνικό στρατό και το ντόπιο ελληνικό πληθυσμό. 

Ελλάδα: Η «δίκη των έξι»

·        Η επαναστατική κυβέρνηση σύστησε έκτακτο στρατοδικείο στο οποίο παραπέμφθηκαν ως υπαίτιοι της ήττας οκτώ κορυφαία στελέχη της βασιλικής παράταξης: Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής, Ν. Θεοτόκης, Γ. Χατζηανέστης, Μ. Γούδας και Ξ. Στρατηγός.

·        Το Νοέμβ. 1922 καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν οι έξι πρώτοι.

Η συνθήκη της Λοζάνης (1923)

·        Υπογράφτηκε στις 24 Ιουλίου 1923 στη Λοζάνη της Ελβετίας και προέβλεπε:

Ø     την  αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας σε Μ. Ασία και Α. Θράκη,

Ø     την παραχώρηση της Ίμβρου και της Τενέδου στην Τουρκία.

·        Στη συνθήκη ενσωματώθηκε ελληνοτουρκική σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών (Ιαν. 1923), σύμφωνα με την οποία όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Τουρκίας έπρεπε να μετοικήσουν στην Ελλάδα και όλοι οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας στην Τουρκία. Εξαιρέθηκαν:

Ø     το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου,

Ø     οι μουσουλμάνοι της Δ. Θράκης.   

Κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα

Το έργο της  επαναστατικής κυβέρνησης:

·        Προχώρησε στην απαλλοτρίωση και διανομή γαιών σε ακτήμονες.

·        Υιοθέτησε το γρηγοριανό ημερολόγιο.

Οι εκλογές του 1923:

·        Η επαναστατική κυβέρνηση παρέδωσε την εξουσία.

·        Στις εκλογές του Δεκ. 1923 συμμετείχαν το Κόμμα Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου και η Δημοκρατική Ένωση του Αλ. Παπαναστασίου, ενώ τα φιλοβασιλικά κόμματα απείχαν.

·        Ο Γεώργιος Β΄ υποχρεώθηκε να φύγει στο εξωτερικό και αντιβασιλέας ορίστηκε ο Π. Κουντουριώτης.

Κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία

·        Ο Μουσταφά Κεμάλ έγινε πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας.

·        Έχοντας ως πρότυπο οργάνωσης τα δυτικά κράτη, ο Κεμάλ:

Ø     οργάνωσε συστήματα υγείας και εκπαίδευσης,

Ø     αντικατέστησε το οθωμανικό αλφάβητο με το λατινικό,

Ø     κατάργησε την πολυγαμία,

Ø     παραχώρησε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες,

Ø     απαγόρευσε στους άνδρες να φορούν φέσι και στις γυναίκες φερετζέ,

Ø     επέβαλε τη χρήση οικογενειακών επιθέτων.