Καβαφική Μελαγχολία...




Επιμελεία της 
Ελένης Παπαδοπούλου, 
φιλολόγου-εκπαιδευτικού 
 
 
Από το βιβλίο του καθηγητή και το διδακτικό εγχειρίδιο
 
 


Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ.

Αρχικά, ο Κ. Καβάφης έδωσε στο ποίημα τον τίτλο «Μαχαίρι». Στη συνέχεια,
αντικατέστησε τον τίτλο αυτό με τον υπάρχοντα. Πρόκειται για έναν από τους πιο εκτενείς τίτλους των ποιημάτων του. Ο τίτλος δίνει πληροφορίες για τον αφηγητή του ποιήματος(«Ιάσωνα Κλεάνδρου ποιητού»), τη συναισθηματική κατάστασή του («Μελαγχολία»), τον τόπο («εν Κομμαγηνή») και το χρόνο («595 μ. Χ.») γραφής του ποιήματος.

• Με τη λέξη «Μελαγχολία» δηλώνεται η ψυχική κατάσταση του ποιητή, καθώς περνάνε τα χρόνια.

• Στη συνέχεια αναφέρεται ο αφηγητή. Είναι ο Ιάσων Κλεάνδρος και είναι ποιητής. Δεν είναι υπαρκτό πρόσωπο. Αντίθετα, είναι πρόσωπο φανταστικό. Πρόκειται για ακόμα ένα από τα προσωπεία που χρησιμοποιεί ο Κ. Καβάφης στα ποιήματά του. Η ταύτιση των δύο ποιητών, του Ιάσωνα Κλεάνδρου και του Κ. Καβάφη, είναι αναπόφευκτη. Κοινά του χαρακτηριστικά είναι η ποιητική τους ιδιότητα και η ηλικία.

• Η Κομμαγηνή είναι ένα πολύπαθο κρατίδιο στα βορειοανατολικά της Συρίας: Ήταν ανεξάρτητο από το 164 π.Χ. έως το 72 μ. Χ. Το 595 μ. Χ., έγινε τμήμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας και από το 638 μ. Χ. πέρασε στην κατοχή των Αράβων.

• Η ημερομηνία «595 μ.Χ.» παραπέμπει σε μια περίοδο απόλυτης παρακμής. Η ημερομηνία συμπίπτει με τη φθορά του ποιητή. Αν παραλείψουμε το 9, μας μένει το 55, που ήταν η ηλικία του Κ. Καβάφη, όταν έγραψε το ποίημα. Στον τίτλο υπάρχει αρχαιοπρέπεια. Βλέπουμε ότι ο Κ. Καβάφης κάνει χρήση της γενικής ονόματος, της ομοιόπτωτης παράθεσης, ενός εμπρόθετου προσδιορισμού του τόπου και μια χρονολογικής ένδειξης.

Με την χρήση αυτού του προσωπείου ο Κ. Καβάφης κατόρθωσε να αποστασιοποιηθεί από το θέμα που πραγματεύεται στο ποίημα και έτσι τα όσα αναφέρει σε αυτό, να αποκτήσουν αντικειμενικό χαρακτήρα και διαχρονική ισχύ. Επιπλέον, με την αναφορά του σε συγκεκριμένο πρόσωπο και τη χρήση συγκεκριμένου τοπικού και χρονικού προσδιορισμού προσέδωσε στην ποιητική του αφήγηση αληθοφάνεια.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ
 
 
1η ενότητα: στ. 1-6. Ο αφηγητής θέτει το πρόβλημα και δηλώνει τη συναισθηματική του κατάσταση. Στη συνέχεια εκφράζει τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος. Τίτλος ενότητας: Η οδύνη του γήρατος και η αποστροφή στην Τέχνη της Ποίησης.

2η ενότητα: στ. 7 –9. Ο αφηγητής θέτει σε εφαρμογή τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος που είχε εκφράσει στην προηγούμενη ενότητα. Τίτλος: Η επίκληση στην Τέχνη της Ποίησης.

ΑΝΑΛΥΣΗ  του ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
 
 
1η Ενότητα
 
 
• Τό γήρασμα τοῦ σώματος καί τῆς μορφῆς μου. Έχουμε το μοτίβο των γηρατειών. Ο αφηγητής ξεκινά με την αναφορά του στην αιτία της μελαγχολίας του, το γήρας. Το ρήμα γηράσκω, απ’ όπου παράγεται το ουσιαστικό γήρας, είναι εναρκτικό, δηλαδή σημαίνει «αρχίζω να γίνομαι γέρος». Ο αφηγητής διαπιστώνει ότι μπαίνει σε μια περίοδο της ζωής του που, καθώς θα περνά ο χρόνος, θα αλλοιώνονται η εξωτερική του εμφάνιση («τοῦ σώματος») και η ψυχική του μορφολογία («τῆς μορφῆς»)1. Ήδη, τα πρώτα σημάδια της φθοράς έχουν εμφανιστεί και αυτό είναι κάτι που του προκαλεί μελαγχολία. Κάτι για το οποίο αγωνιά ο Κ. Καβάφης είναι η φθορά, όχι ο θάνατος. Ο θάνατος αντικρίζεται σαν ένα φυσικό φαινόμενο για τον ποιητή.

• Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι. Ο αφηγητής παρομοιάζει τη βίωση του γήρατος με πληγή από μαχαίρι. Το μαχαίρι συμβολίζει το χρόνο, ο οποίος καθώς περνά από τον ποιητή, του αφήνει τα σημάδια του. Το γήρας του προκαλεί οδύνη, που δηλώνεται με τις λέξεις: «πληγή, φρικτό, μαχαίρι». Ο αφηγητής σε αυτό το στίχο κάνει χρήση μεταφοράς και υπαλλαγής (πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι =πληγή φρικτού μαχαιριού).

Η λέξη πληγή επαναλαμβάνεται σε διάφορα σημεία του ποιήματος, προφανώς γιατί είναι η χαρακτηριστικότερη μορφή φθοράς στο ανθρώπινο σώμα.

• Δέν ἔχω εγκαρτέρηση καμιά. Ο αφηγητής δηλώνει ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση, ίσως γιατί γνωρίζει ότι το γήρας δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η κατάσταση αυτή του είναι αφόρητη. Είναι απελπισμένος και απαρηγόρητος. Το συναισθηματικό του αδιέξοδο δηλώνεται με τις δυο αρνήσεις («Δέν, καμιά»).

• Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως. Απέναντι στη φθορά αντιπαρατάσσει την Τέχνη της Ποιήσεως. Παρατηρούμε ότι ο αφηγητής προσωποποιεί την ποίηση και αποστρέφεται σε αυτή, για να ζητήσει την βοήθειά της. «Η ποίηση είναι γι’ αυτόν μια υψηλή παρηγοριά, που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με την μνημονική αναδρομή»

• Πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα… Νάρκης τοῦ άλγους δοκιμές, ἐν Φαντασία καί Λόγω. Ο αφηγητής γνωρίζει ότι η ποίηση δεν είναι πανάκεια, διότι τα γηρατειά είναι αναπόφευκτα. Το μόνο που μπορεί να του προσφέρει η Ποίηση είναι μια προσωρινή νάρκωση, αναλγησία, που απλώς θα τον ανακουφίσει από τον πόνο. Η εντύπωση της πρόσκαιρης θεραπείας υποβάλλεται στον αναγνώστη με τις λέξεις : «λίγο, φάρμακα, νάρκης».

Οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί «ἐν Φαντασία καί Λόγω» αναφέρονται στα φάρμακα της Ποίησης. Η Φαντασία είναι που βοηθά τον ποιητή να συλλάβει την ιδέα και ο Λόγος, δηλαδή η γλώσσα, που τον βοηθά να την εκφράσει.
Νάρκης τοῦ άλγους δοκιμές: Υπερβατό. Οι δύο όροι «νάρκης» και «δοκιμές» αποχωρίζονται συντακτικά με την παρεμβολή τοῦ άλγους και έτσι τονίζονται. νάρκη προτάσσεται και η δοκιμή μπαίνει στο τέλος της φράσης.

2η Ενότητα.
 
 
• Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι. Επανάληψη του δεύτερου στίχου. Λειτουργεί εμφατικά, συνεκτικά, δηλαδή συνδέει τις δύο ενότητες, αλλά και ως ανακεφαλαίωση – αιτιολογία για την επίκληση στην Τέχνη της Ποίησεως που ακολουθεί.

• Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως. Στην ενότητα αυτή, ο αφηγητής κάνοντας επίκληση στην Τέχνη της Ποιήσεως περνά στην πραγματοποίηση του τρόπου αντιμετώπισης του προβλήματος. Αυτή είναι και η διαφορά ανάμεσα στην αποστροφή και την επίκληση. Με την επίκληση δηλαδή, πραγματοποιείται ό,τι καταγράφτηκε ως βέβαιη λύση με την αποστροφή. Ουσιαστικά, ο ποιητής στρέφεται προς τον εαυτό του και την ποίηση. Η Προστακτική «φέρε» εκφράζει την επιτακτική ανάγκη να δράσει η ποίηση στον αφηγητή.

• Πού κάμνουνε – γιά λίγο – νά μή νοιώθεται ἡ πληγή. Ο ποιητής επαναλαμβάνει πάλι την έννοια του «κάπως» της πρώτης ενότητας. Γνωρίζει ότι η αναλγησία που θα του προσφέρει η ποίηση είναι πρόσκαιρη, μόνο όσο διαρκεί η σύνθεση του ποιήματος.

DMCA.com Protection Status Copyrighted.com Registered & Protected


author image

About the Author

This article is written by: Φιλόλογος Ερμής - He has already written over 2.200 articles for Φιλόλογος Ερμής. He has Graduate Diploma in Classical Philology, Postgraduate Diploma in Applied Pedagogic, and is Candidate Doctor(Dph) of Classical Philology. Stay touch with him or email him