ΤΟ ΙΛΙΟΝ ΚΑΙ Η ΤΡΩΑΣ

Γεώργ. Σωτηριάδης

Αρχαιολογικά γεγονότα στον Ελ. Τύπο (1832-1932)

Εφημερίς, αρ. φύλ. 197, 16.07.1894

http://invenio.lib.auth.gr/

ΤΟ ΙΛΙΟΝ ΚΑΙ Η ΤΡΩΑΣ

ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΑΞΕΙΔΙΩΤΟΥ

Δημήτριος ὁ Σκήψιος καὶ ἡ Ἰλιέων κώμη. - Παντελὴς ἀφανισμὸς τῆς πόλεως καὶ τὸ ἀδύνατον τῆς τοιαύτης ὑποθέσεως. - Ἡ ὁμόφωνος μαρτυρία τῆς ἀρχαιότητος καὶ ἡ κριτικὴ τοῦ Δημητρίου. - Ἀδύνατος ἡ ὑπόθεσις περὶ προσχώσεως τοῦ τρωικοῦ πεδίου. - Ἀσήμαντοι αἱ λοιπαὶ ἀντιπαρατηρήσεις. - Ἡ πατριωτικὴ προθυμία τοῦ Δημητρίου. - Ἡ γνώμη τοῦ κ. Νικολαΐδου, συμφωνία καὶ ἀσυμφωνία πρὸς τὸν Στράβωνα. - Αἱ ἐκ τῆς Ἰλιάδος ἀποδείξεις καὶ αἱ μαρτυρίαι τῶν ἀρχαίων συγγραφέων. - Οὐδὲν ἀποδεικνύεται κατὰ τῆς ταὐτότητος τοῦ ὁμηρικοῦ καὶ τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου.

Δημητρίου τοῦ Σκηψίου τὰς περὶ τῆς θέσεως τοῦ ὁμηρικοῦ Ἰλίου σκέψεις ἀναγινώσκομεν παρὰ Στράβωνι, ὅστις οὐχὶ ἐξ αὐτοψίας ἀλλὰ κατὰ τὴν ὑφήγησιν τοῦ ἐγχωρίου ἐκείνου γεωγράφου περιγράφει τὴν τρωικὴν χώραν.

Ὁ Στράβων λοιπὸν ἤτοι ὁ Δημήτριος ὁρίζων πρῶτον ἀκριβῶς τὴν θέσιν τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου διὰ τῆς ὡραίας αὐτοῦ περιγραφῆς, τὴν ὁποίαν κατόπιν θὰ λάβω ἀφορμὴν νὰ παραθέσω ὁλόκληρον (Στράβ. ιγ΄ § 34), ἐκθέτει ἔπειτα τοὺς λόγους ἐξ ὧν, λέγει, τεκμαίρονται, «καθ’ Ὅμηρον σκοποῦσιν» ὅτι οὐκ ἐνταῦθα ἵδρυτο τὸ παλαιὸν Ἴλιον, ἀλλὰ μικρόν τι ὑπεράνω τούτου ἐν τῇ Ἰλιέων κώμῃ καλουμένῃ, τριάκοντα σταδίους, 6 δηλονότι χιλιόμετρα, τῆς ἱστορικῆς πόλεως ἀπεχούσῃ (§ 27 ἐν τέλει καὶ § 35).

Καὶ ποῦ μὲν ἀκριβῶς ἡ Ἰλιέων αὕτη κώμη ἤτοι τὸ παλαιὸν (ὁμηρικὸν) Ἴλιον ἔκειτο, δὲν γνωρίζομεν ἄλλοθεν. Αὐτὸς ὁ Δημήτριος φρονίμως ποιῶν παρατηρεῖ ὅτι «οὐδὲν ἴχνος σῴζεται τῆς ἀρχαίας πόλεως», διότι μετὰ τὴν ἐκ βάθρων καταστροφὴν αὐτῆς ὑπὸ τῶν Ἀχαιῶν οἱ λίθοι πάντες μετηνέχθησαν εἰς ἀνάληψιν τῶν κύκλῳ ἐκπεπορθημένων μέν, ἀλλ’ οὐχὶ τελέως κατεσπασμένων πόλεων. Γνωστὸν εἶνε τοὐλάχιστον, ἐπισυνάπτει ὁ Δημήτριος, ὅτι ὁ Μυτιληναῖος Ἀρχαιάναξ ἐκ τῶν ἐκεῖθεν λίθων ἐτείχισε τὸ Σίγειον. Ἐξ ἄλλου τινὸς ὅμως ὁρισμοῦ τοῦ Γεωγράφου, ὅτι ὑπεράνω τῆς Ἰλιέων κώμης δέκα σταδίους ἀπέχων (2 χιλιόμετρα) κεῖται ὁ λόφος Καλλικολώνη, παρ’ ὃν ρέει ὁ Σιμόεις πενταστάδιον διέχων, δυνάμεθα κατὰ προσέγγισιν τὴν θέσιν αὐτῆς νὰ εἰκάσωμεν. Πραγματικῶς δὲ εὐδιάκριτος εἶνε μικρός τις λόφος σήμερον, ὅπου πρέπει νὰ ὑποτεθῇ ὅτι ἡ Ἰλιέων κώμη ἔκειτο. Οἱ τοπογραφικοὶ χάρται τῆς Τρῳάδος σημειοῦσιν αὐτὴν ἀκριβῶς. Ἴχνος ὅμως πόλεως ἐν αὐτῇ οὐδὲ σήμερον σώζεται, ὅστις δὲ γνωρίζει ὅτι καμμία καταστροφὴ πόλεως δὲν ὑπῆρξε ποτὲ τοιαύτη ὥστε τῆς ὑπάρξεώς της τὰ ἴχνη ἐντελῶς νὰ ἐκλίπωσι καὶ μετὰ τὴν ἐκ βάθρων ἔτι ἀνατροπὴν αὐτῆς, θὰ ἐννοήσῃ ὅτι ἐν τῇ θέσει ταύτῃ πόλις παλαιὰ ἢ παμπαλαία βεβαίως δὲν ὑπῆρξε ποτέ. Καὶ ἂν πάντες οἱ λίθοι τῶν καταστραφέντων τειχῶν καὶ πύργων καὶ μεγάρων καὶ οἰκιῶν αὐτῆς ἦτο δυνατὸν ν’ ἀφαιρεθῶσι, πάλιν θὰ ἔμενον πολλοί, πολλοὶ ἕως σήμερον, ὥστε νὰ διακρίνωμεν μὲ πρῶτον βλέμμα ὁποία ποτὲ πόλις ἐκεῖ ἔκειτο. Μήπως τὸ ἀνάκτορον τῶν Μυκηνῶν δὲ κατεστράφη καὶ ἐπυρπολήθη ὑπὸ τῶν κατακτητῶν Δωριέων; Καὶ ὅμως μέχρι σήμερον εἶνε εὐδιάκριτον, ἂν καὶ ἐπ’ αὐτοῦ οἱ νέοι κάτοικοι ἔκτισαν νέα κτίρια. Καὶ αὗται αἱ μυκηναῖαι ἰδιωτῶν οἰκίαι μέχρι σήμερον ἐκ τῆς προελληνικῆς ἐκείνης ἐποχῆς σώζονται καὶ τοσαῦτα ἔτι ἄλλα περιφανῆ ἴχνη τοῦ παμπαλαίου ἐκεῖ οἰκισμοῦ.

Ἄλλως δὲ ὅταν ὁ Μυτιληναῖος Ἀρχαιάναξ κατὰ τὸν 7ον αἰῶνα διὰ τῶν ἐκ τοῦ Ἰλίου λίθων τὸ Σίγειον ἐπεχείρησε νὰ ὀχυρώσῃ, ἡ παλαιὰ ἐκείνη πόλις πέντε τοὐλάχιστον αἰῶνας ἔκειτο ἤδη κεκαλυμμένη ὑπὸ τῆς τέφρας της. Ἐκ παντὸς δὲ τοῦ βάθους τῶν συσσωρευθέντων ἐπ’ αὐτῆς χωμάτων θὰ ἦτο ἀδύνατον νὰ ἀφαιρεθῶσι μέχρι τοῦ τελευταίου οἱ λίθοι τῶν τειχῶν καὶ παντοίων αὐτῆς οἰκοδομῶν, καὶ ἂν ἀκόμη μὲ ἄγκιστρα ἐπεχείρουν οἱ καλοὶ Μυτιληναῖοι νὰ ἁλιεύσωσιν ἐκ τῶν κατωτάτων θεμελίων τοὺς λίθους. Καὶ ἂν δὲ τοῦτο ἀκόμη ἤθελε γείνει (sic), πάλιν οἱ σωροὶ τῶν χωμάτων καὶ ἡ τέφρα θὰ ἦσαν πλήρη παντοίων ἄλλων ἀντικειμένων, ἀναμφηρίστων ἰχνῶν τῆς ἐκεῖθε διαβάσεως γενεῶν ὅλων τῶν παμπαλαίων κατοίκων.

Ὥστε μεγάλα πράγματα δὲν μανθάνομεν ἐκ τῆς «Ἰλιέων κώμης» τοῦ Στράβωνος καὶ Δημητρίου ἢ μᾶλλον ἀπολύτως τίποτε δὲν μανθάνομεν. Ἄπορον δὲ καὶ πῶς οὐδεὶς ἄλλος ἐν τῇ ἀρχαιότητι εὑρέθη νὰ ἐγείρῃ ἀξιώσεις ὑπὲρ τῶν κωμητῶν τούτων Ἰλιέων, κατὰ τόν ε΄ δέ, καὶ δ΄ καὶ γ΄ αἰῶνα κανεὶς δὲν ἐσκέφθη νὰ ὀνομάσῃ σφετεριστὰς τῆς τῶν πτωχῶν κωμητῶν δόξης τοὺς κατοίκους τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου, ἀλλ’ εἰς τὸν Δημήτριον τοῦτον μόνον ἐναπέκειτο νὰ πράξῃ τοῦτο.

Αἱ σκέψεις ὅμως τοῦ Δημητρίου ἦσαν ἐντελῶς ἀτομικαί· ὁ γραμματικὸς δηλαδὴ οὗτος, ὁ σύγχρονος τοῦ Κράτητος καὶ Ἀριστάρχου (Στράβ. ιγ΄ § 55) οὐχὶ ἐπὶ παραδόσεώς τινος στηριζόμενος, ἀλλ’ ἐκ τῆς ἀναγνώσεως τοῦ Ὁμήρου ὁρμώμενος ἐπείσθη ὅτι ἀδύνατον ἦτο ἡ πόλις τοῦ Πριάμου νὰ ἔκειτο ἐπὶ τῆς αὐτῆς καὶ τὸ ἱστορικὸν Ἴλιον θέσεως. Ἡ γνώμη λοιπὸν αὐτοῦ ἔχει τὴν ἀξίαν της καὶ ἂν ἀκόμη ὅλως ἐναντία εἶνε πρὸς τὴν κοινὴν πεποίθησιν πάσης τῆς ἀρχαιότητος.

Πραγματικῶς ὁ Δημήτριος ἰσχυρίζεται πρῶτον ὅτι αἱ ἐν τῇ Ἰλιάδι περιγραφόμεναι μάχαι σαφῶς δεικνύουσιν ὅτι τὸ μεταξὺ Ἰλίου καὶ τοῦ στρατοπέδου διάστημα ἀδύνατον νὰ ἦτο τόσον μικρὸν ὅσον τὸ μεταξὺ τῆς ἱστορικῆς πόλεως καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου. Δεύτερον δὲ παρατηρεῖ ὅτι ὅλως διόλου παράλογον θὰ ἦτο νὰ ὑποθέσωμεν ὅτι ὁ υἱὸς τοῦ Πριάμου Πολίτης

ὃς Τρώων σκοπὸς ἷζε, ποδωκείῃσι πεποιθώς,

τύμβῳ ἐπ’ ἀκροτάτῳ Αἰσυήταο γέροντος

δέγμενος, ὁππότε ναῦφιν ἀφορμηθεῖεν Ἀχαιοὶ

(Β 792),

ἐξέλεξεν ὡς τόπον κατασκοπεύσεως τῶν Ἀχαιῶν λόφον πέντε σταδίους τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου ἀπέχοντα καὶ δὴ κατὰ τὴν εἰς Ἀλεξάνδρειαν ὁδόν, ἐνῷ πολὺ καλλίτερα θὰ ἠδύνατο νὰ κατοπτεύῃ τὰς ἐκ τοῦ στρατοπέδου κινήσεις τῶν πολεμίων ἐξ αὐτῆς ταύτης τῆς ἀκροπόλεως τοῦ Ἰλίου.

Τρίτον τέλος συνάπτει ὅτι καὶ ἡ περὶ τὴν πόλιν τοῦ Ἕκτορος φεύγοντος καὶ τοῦ Ἀχιλλέως διώκοντος περιδρομή, οἵτινες

(Χ 145)

παρὰ σκοπιὴν καὶ ἐρινεὸν ἠνεμόεντα

τείχεος αἰὲν ὑπὲκ κατ’ ἁμαξιτόν ἐσσεύοντο,

πρὸς δὲ

Πριάμοιο πόλιν πέρι δινηθήτην

καρπαλίμοισι πόδεσσι,

οὐδέν τι ἔχει τὸ εὔλογον, διότι διὰ τὴν συνεχῆ ράχιν ἡ ἱστορικὴ πόλις δὲν ἦτο περίδρομος, ἀλλ’ ἡ παλαιά.

Ἐπὶ τέλους δὲ παρατηρεῖ ὅτι καὶ ἡ Καλλικολώνη, ἥτις κατὰ τὴν Ἰλιάδα δὲν ἠδύνατο νὰ κεῖται μακρὰν τῆς πόλεως, διότι ὁ Ἄρης παριστάνεται (Υ 53) ἄλλοτε μὲν

ὀξὺ κατ’ ἀκροτάτης πόλιος Τρώεσσα κελεύων,

ἄλλοτε παρὰ Σιμόεντι θέων ἐπὶ Καλλικολώνῃ

ἐτίθετο πραγματικῶς ἐγγὺς τῆς Ἰλιέων κώμης, 40 δηλαδὴ σταδίους μακρὰν τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου. Ὡσαύτως ὅτι τὸ ἐν τῇ Ἰλιάδι (Κ 430)

πρὸς Θύμβρης δ’ ἔλαχον Λύκιοι κτλ.

συμφωνεῖ μᾶλλον πρὸς τὴν κώμην τῶν Ἰλιέων, πλησίον τῆς ὁποίας πραγματικῶς ἔκειτο ἡ Θύμβρα, ἐνῷ αὕτη τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου ἀπεῖχε 50 σταδίους. Καὶ ὅτι τέλος ὁ ἐν τῇ Ἰλιάδι ἀναφερόμενος ἐρινεός, τόπος δηλ. τραχὺς καὶ ἐρινεώδης, καὶ ἡ φηγὸς ὑπῆρχον ὑπὸ τὴν αὐτὴν τῶν Ἰλιέων κώμην.

Καὶ αἱ μὲν τελευταῖαι αὗται τοῦ ἀρχαίου κριτικοῦ παρατηρήσεις οὐδὲν ἀποδεικνύουσι. Ἐρινεὸς καὶ φηγὸς ἠδύναντο κάλλιστα νὰ συνυπάρχωσι καὶ ἐν τῇ Ἰλιέων κώμῃ καὶ ἐν τῷ Ἰλίῳ καὶ ὅπου ἀλλαχοῦ. Ὅτι δὲ ὁ Δόλων λέγει ὅτι τὸ σῶμα τῶν ἐπικούρων Λυκίων καὶ τῶν ἀγερώχων Μυσῶν καὶ τῶν ἱππομάχων Φρυγῶν καὶ τῶν ἱπποκορυστῶν Μαιόνων ἦτο τεταγμένον ἐν τῷ τρωικῷ πεδίῳ κατὰ τὰς φοβερὰς ἡμέρας τῆς στενοχωρίας τῶν Ἀχαιῶν πρὸς τὸ μέρος τῆς Θύμβης, οὐδὲν μαρτυρεῖ περὶ τῆς ἐγγὺς δῆθεν θέσεως τοῦ Ἰλίου παρὰ τὴν πόλιν ταύτην. Καὶ ἡ Καλλικολώνα ὁμοίως κατὰ τὴν ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ ποιητοῦ μνείαν αὐτῆς παρὰ τὸν Σιμόεντα, ἔμπροσθεν τοῦ Ἰλίου ρέοντα, οὐδεμία ἀνάγκη εἶνε νὰ ζητηθῇ μακρὰν τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου, ἀλλ’ ἀκριβῶς ἀπέναντι αὐτοῦ εἴς τι σημεῖον τοῦ αὐχένος τοῦ χωρίζοντος τὸ Σιμοείσιον πεδίον ἀπὸ τῆς θαλάσσης.

Ἀλλὰ καὶ ἡ ἄλλη παρατήρησις, ὅτι ἡ θέσις τοῦ τάφου τοῦ Αἰσυήτου δὲν ἐπιτρέπει νὰ ὑποθέσωμεν ὅτι τὸ ὁμηρικὸν Ἴλιον ἔκειτο ἔνθα τὸ ἱστορικόν, εἶνε ὅλως διόλου ἀσήμαντος· διότι οὐδεμία ἀνάγκη εἶνε νὰ θέσωμεν τὸν τύμβον τοῦτον κατὰ τὴν εἰς Ἀλεξάνδρειαν ὁδόν, ἀλλ’ ἔμπροσθεν αὐτοῦ τοῦ Ἰλίου, κατὰ τὴν συμβολὴν περίπου τοῦ Σκαμάνδρου καὶ τοῦ Σιμόεντος, ὅπου θὰ ἴδωμεν ἐν τῷ κατόπιν ἄρθρῳ ὅτι καὶ ἁρμόζει τοπογραφικῶς καὶ ἀπαιτεῖται μάλιστα ὑπὸ τῆς Ἰλιάδος νὰ τοποθετηθῇ ἡ σκοπιὰ τοῦ Πολίτου.

Ἐκ τῶν ἀνταποδείξεων λοιπὸν τοῦ Δημητρίου ἀξία λόγου κυρίως μία καὶ μόνον θεωρητέα, ὅτι ὁ χῶρος ὁ μεταξὺ τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου ἀδύνατον ἦτο να ἐπαρκέσῃ εἰς τὰς κινήσεις τῶν στρατῶν καὶ τὰς μάχας, τὰς ὁποίας ὁ Ὅμηρος περιγράφει.

Ἐν τούτοις καὶ τὴν παρατήρησιν ταύτην κάμνει ὁ κριτικὸς ἐπὶ μόνῃ τῇ ὑποθέσει ὅτι τὸ πρὸ τῆς πόλεως ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ πεδίον πᾶν πρόσχωμα τῶν ποταμῶν ἐστι, διότι ἀληθῶς ἡ νῦν παρὰ τὴν συμβολὴν τῶν ποταμῶν πεδιὰς καὶ τὸ θαυμάσιον ὅλον πρὸς τὸν Ἑλλήσποντον ἀναπεπταμένον πεδίον τοῦ Σκαμάνδρου ὄχι μόνον ἀρκεῖ ἀλλὰ καὶ ὑπεραρκεῖ πρὸς τὴν παράταξιν τῶν στρατῶν καὶ τὰς ὁμηρικὰς μάχας. Ὁ ἀρχαῖος Σκάμανδρος ἔρρεε ἀνατολικώτερα τοῦ σημερινοῦ ἐκβάλλων παρὰ τὸ Ροίτειον εἰς τὴν θάλασσαν. Καὶ μόνη λοιπὸν ἡ παρ’ αὐτὸν πεδιὰς τοῦ Σιμόεντος ἀρκεῖ ἵνα παραταχθῇ εἰς μάχην ὁλόκληρον σύνταγμα σημερινοῦ στρατοῦ. Δυτικῶς ὅμως τοῦ ἀρχαίου Σκαμάνδρου ἐν τῇ εὐρείᾳ αὐτοῦ πεδιάδι ἀπὸ τοῦ Ἰλίου μέχρι τοῦ ναυστάθμου (τὸ διάστημα εἶναι 6 περίπου χιλιομέτρων) ἠδύναντο συντάγματα καὶ σώματα ὁλόκληρα στρατοῦ νὰ παραταχθῶσιν.

Τοῦ Δημητρίου λοιπόν ἡ ἀπόδειξις στηρίζεται εἰς μόνην τὴν ὑπόθεσιν ὅτι τὸ πρὸ τῆς πόλεως ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ πεδίον πᾶν πρόσχωμα τῶν ποταμῶν ἐστι. Ἀλλ’ αἱ σημεριναὶ γεωλογικαὶ ἔρευναι τῶν εἰδικῶν ἀνδρῶν Γάλλων, Ἄγγλων καὶ Γερμανῶν ἀπέδειξαν ὅτι τοῦτο δὲν εἶνε ἀληθές, ὅτι δὲ ἀπὸ τῶν Τρωικῶν μέχρι σήμερον οὐδεμίαν μεταβολὴν ἐκ προσχώσεως ὑπέστη τοῦ Σκαμάνδρου τὸ πεδίον. Ἡ γνώμη λοιπὸν τοῦ Δημητρίου οὐδένα ἔχει λόγον ὑπάρξεως καὶ πίπτει ἀφ’ ἑαυτῆς. Περίεργον δὲ εἶνε ὅτι ὁ κριτικὸς οὗτος καὶ αὐτὴν ταύτην τὴν περὶ προσχώσεως τοῦ πεδίου ὑπόθεσιν ἀναφέρει εἰς γυναῖκα μάρτυρα, τὴν Ἀλεξανδρινὴν Ἑστιαίαν, ἥτις φαίνεται καὶ τὴν πρώτην ἀμφιβολίαν ἐξέφρασε, περὶ τοῦ ἂν ἀληθῶς ὁ τρωικὸς πόλεμος περὶ τὴν ἱστορικὴν πόλιν συνέστη. (Στράβ. ιγ΄ § 36).

Καὶ ὅτι μὲν ἡ γυνὴ ἐξηπάτησεν ἢ παρέπεισε τὸν Δημήτριον, δὲν δυνάμεθα νὰ ἰσχυρισθῶμεν. Ἀλλ’ ὁ Σκήψιος ἀνὴρ ἴσως ἔχει τοὺς πατριωτικούς του λόγους ἵνα ἐν ἀμφιβόλῳ θέσῃ τὴν δόξαν τῶν Ἰλιέων. Ἂν τοῦτο κατωρθώνετο, ἐπειδὴ πρὸς τὴν Ἰλιέων κώμην ὅπου οὐδὲν ἴχνος πόλεως πλέον ἐσώζετο οὐδεὶς θὰ ἐσκέπτετο νὰ προσφέρῃ τὴν λατρείαν του ὡς πρὸς τὸ δῆθεν ὁμηρικὸν Ἴλιον, ἴσως πιθανώτερον ἦτο νὰ στραφῇ ἡ προσοχὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ δὴ τῶν τότε κυρίων πλέον τῆς Ἀσίας Ρωμαίων εἰς τὴν ἑαυτοῦ πόλιν Σκῆψιν. Ὁ Δημήτριος διηγεῖτο ὅτι τὰ βασιλικὰ γένη Σκαμανδρίου τοῦ υἱοῦ τοῦ Ἕκτορος καὶ Ἀσκανίου τοῦ υἱοῦ τοῦ Αἰνείου συναμφότερα ἐβασίλευσαν τῆς Σκήψεως μετὰ τὴν τῆς Τροίας καταστροφήν. Ἀλλ’ ἂν τοῦτο ἅπαξ ἐπιστεύετο, τί φυσικώτερον παρὰ πρὸς τὴν πόλιν ταύτην νὰ στρέψωσιν οἱ Ρωμαῖοι τὴν προσοχὴν αὐτῶν καὶ συμπάθειαν, ἀφοῦ καὶ τὸ Ἴλιον μόνον χάριν τοῦ ἀρχηγέτου τοῦ γένους αὐτῶν Αἰνείου διαφερόντως ἐτίμησαν. Ὁ Ὅμηρος καὶ μὲ ταύτας τὰς διηγήσεις, εἶνε ἀληθές, δὲν συνεφώνει διόλου, ὁ Ὅμηρος, ὃν ὑπὲρ τοῦ ἑαυτοῦ Ἰλίου ἐπεκαλεῖτο ὁ Σκήψιος. Διότι ὁ ποιητὴς ρητῶς προλέγει ὅτι τῆς Τροίας ποτὲ ὁ Αἰνείας θὰ βασιλεύσῃ,

ὅταν ποτ’ ὀλώλῃ Ἴλιος ἱρὴ καὶ ἡ γενεὰ τοῦ Πριάμου ἐκλίπῃ (Υ 306)

ἤδη γὰρ Πριάμου γενεὴν ἤχθηρε Κρονίων·

νῦν δὲ δὴ Αἰνείαο βίη Τρώεσσιν ἀνάξει καὶ παίδων παῖδες,

τοί κεν μετόπισσε γένωνται.

Ἀλλὰ μήπως συνεφώνει μὲ τὸν Ὅμηρον ἡ ὑπὸ τῶν Ρωμαίων δεκτὴ γενομένη παράδοσις περὶ τῆς εἰς τὸ Λάτιον καταφυγῆς τοῦ Αἰνείου; Ρωμαῖοι ἢ Ρωμαίων κόλακες ἦσαν οἱ μεταβαλόντες ἐν τοῖς ἀνωτέρω στίχοις καὶ τὸ Τρώεσσιν εἰς [Πάντρασιν] ἵνα στηρίξωσι διὰ τῆς προφητείας τοῦ Ὁμήρου ἤδη τὴν ρωμαϊκὴν κοσμοκρατορίαν. Ὁ Δημήτριος τόσα πράγματα δὲν ἐζήτησεν, ἀλλὰ πολὺ μικρότερα, συμφέροντα ὅμως εἰς τὴν μικράν του πατρίδα.

Κατόπιν θὰ ἴδωμεν πῶς ἐνῷ αἱ ἀνταποδείξεις τοῦ Δημητρίου δὲν ἔχουσιν καμμίαν ἀρνητικὴν ἰσχύν, ἡ ὁμηρικὴ τοπογραφία συμφωνεῖ τοὐναντίον ἀκριβέστατα πρὸς τὴν σημερινὴν τοῦ Ἰλίου φύσιν καὶ ἀπαιτεῖ τοιουτοτρόπως τὴν τοποθέτησιν τῆς πόλεως τοῦ Πριάμου ἐκεῖ ὅπου καὶ τὸ ἱστορικὸν Ἴλιον ἔκειτο. Ἀλλὰ προηγουμένως ἔχομεν ν’ ἀσχοληθῶμεν μὲ τὰς προσφάτως διὰ τῆς ἀρχαιολογικῆς ἐφημερίδος δημοσιευθείσας ἀντιρρήσεις τοῦ κ. Νικολαΐδου.

Ὁ κ. Νικολαΐδης ἀκολουθῶν πρῶτον τὸν Στράβωνα καὶ δεχόμενος ὡς ὀρθὰς τοῦ Σκηψίου γραμματικοῦ τὰς παρατηρήσεις, ἀποκρούει τὴν ἀξίωσιν ὅτι ἑκατοντακισχίλιοι Ἀχαιοὶ θὰ ἠδύναντο νὰ κινηθῶσιν ἐν τόσῳ στενῷ χώρῳ, ὅσος ὁ ἀρχαῖος μεταξὺ Ἰλίου καὶ Ἑλλησπόντου, φέρει δὲ ὡς ἀνταπόδειξιν καὶ τα περὶ τοῦ τύμβου τοῦ Αἰσυήτου ὑπὸ τοῦ Δημητρίου παρατηρηθέντα καὶ προσθέτει ἅμα ἂν ὁμηρικὸν Ἴλιον ἦτο τὸ ἱστορικόν, τοῦτο πολιορκούμενον ὑπὸ ἑκατοντακισχιλίων ἀνδρῶν, ἐλθόντων μετὰ 1200 νηῶν βεβαίως δὲν θὰ ἠδύναντο οὐδ’ ἐπὶ στιγμὴν ν’ ἀνθέξῃ.

Ἀλλ’ εἰς τὰς παρατηρήσεις ταύτας ἐννοεῖται ὅτι μετὰ τὰ περὶ Δημητρίου ἀνωτέρω ρηθέντα δὲν εἶνε ἀνάγκη νὰ ἐμμείνωμεν πλειότερον. Πῶς δὲ 100 χιλιάδες ἥρωες Δαναοὶ δὲν κατώρθωσαν ἐντὸς ὀλίγων ἡμερῶν ἢ μηνῶν νὰ κυριεύσωσι τὸ εὐτείχεον τοῦ Πριάμου πτολίεθρον, ἄξιον πολλῆς ἀπορίας, μὰ τὴν ἀλήθειαν, κι’ ἐγὼ θεωρῶ! Ὅστις ὅμως κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον ζητεῖ νὰ δίδῃ καὶ λαμβάνῃ λόγον περὶ πάντων ὅσα ὁ ποιητὴς λέγει, ἂς ἀναγνώσῃ καὶ τοὺς ἑξῆς αὐτοῦ στίχους

(Β 130)

ἀλλ’ ἐπίκουροι

πολλέων ἐκ πολίων ἐγχέσπαλοι ἄνδρες ἔνεισιν,

οἱ μὲ μέγα πλάζουσι καὶ οὐκ εἰῶσ’ ἐθέλοντα

Ἰλίου ἐκπέρσαι εὖ ναιόμενον πτολίεθρον.

Ἀλλ’ ἡ συμφωνία τοῦ κ. Νικολαΐδου πρὸς τὸν Δημήτριον δὲν χωρεῖ περαιτέρω. Ὁ κ. Νικολαΐδης παραβλέπει ἐντελῶς τὴν Ἰλιέων κώμην καὶ χωρῶν νοτιοδυτικώτερον μετὰ τοῦ Λεσεβαλιὲ ζητεῖ τὸ Ἴλιον τοῦ Ὁμήρου ἐπὶ τοῦ Μπαλὶ – δάγ, ἐπὶ τοῦ βραχώδους δηλονότι βουνοῦ Μπουνάρμπασι.

Εἰς τὸ Μπουνάρμπασι τοῦτο θὰ μεταβῶμεν ἀργότερον. Ἀλλ’ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἂς ἐξετάσωμεν διατὶ τὸ ἱστορικὸν Ἴλιον, ἡ ράχις τοῦ Ἱσσαρλήκ, δὲν ἀρέσκει ὡς ὁμηρικὸν Ἴλιον εἰς τοὺς ἀνθισσαρληκιστάς.

Ὁ κ. Νικολαΐδης ἀφοῦ συνώδευσε τοὺς μένεα πνέοντας ἑκατοντακισχιλίους Ἀχαιοὺς μὲ τὸν χιλιόναυν στόλον ἀπὸ τῆς Αὐλίδος μέχρι τοῦ Ἑλλησπόντου, ἐπιλέγει:

«Ἀφιχθέντες οὖν εἰς τὸ Σκαμάνδριον πεδίον καὶ ἔχοντες πρὸς τῶν ὀφθαλμῶν τὸν ποταμὸν Σκάμανδρον μεγαλοπρεπῶς κατερχόμενον ἐπὶ τὰ δεξιὰ ἡμῶν καὶ ἐκβάλλοντα παρὰ τὸ Σίγειον ἄκρον, ρᾳδίως ἀνακαλύπτομεν τὴν τοῦ Πριάμου πόλιν, ἂν ἑπόμενοι τῇ Ἰλιάδι προχωρήσωμεν πρὸς τὰ ἄνω καὶ διαβῶμεν τὸν Σκάμανδρον περὶ τὰ μέσα τοῦ πεδίου, ἔνθα καμπτόμενος ρέει ἐπὶ σμικρὸν παραλλήλως τῷ Ἑλλησπόντῳ, ἀναλαμβάνων δὲ πάλιν τὴν κάθετον ἐπὶ τῆς παραλίας ροήν, ἐκβάλλει εἰς τὸν Ἑλλήσποντον».

Ἐκ τοῦ σημείου δὲ τούτου, τοῦ «πόρου ποταμοῖο» τοῦ ποιητοῦ ἤτοι πέραν τῆς διαβάσεως τοῦ Σκαμάνδρου, φθάνει εἰς τὸ Ἴλιόν του εὐθὺ ὁ κ. Νικολαΐδης, δηλαδὴ εἰς τὸ Μπουνάρμπασι.

Ἀλλ’ ὁ κ. Νικολαΐδης δὲν ἀναγνωρίζει φαίνεται τὴν περὶ τοῦ ἀρχαίου Σκαμάνδρου ὁμόφωνον πάντων γνώμην, ὅτι δηλαδὴ οὗτος οὐχὶ ἐκ δεξιῶν τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοπέδου ἀλλ’ ἐξ ἀριστερῶν ἔρρεεν, ἐκβάλλων παρὰ τὸ Ροίτειον καὶ οὐχὶ παρὰ τὸ Σίγειον. Ἀναμφισβήτητα τῆς Ἰλιάδος χωρία δεικνύουσιν ὅτι οἱ ἐκ τοῦ Ἰλίου ὁρμώμενοι ἔπρεπε πρῶτα νὰ διέλθωσι τὸν πόρον τοῦ Σκαμάνδρου διὰ νὰ τραπῶσιν ἔπειτα πρὸς τὸ ἀριστερόθεν αὐτοῦ στρατόπεδον τῶν Ἀχαιῶν, αὐτὰ δὲ ταῦτα τὰ ὑπὸ τοῦ κ. Νικολαΐδου παρατιθέμενα (Ξ 432 καὶ Φ 144) μαρτυροῦσι κατὰ τῆς γνώμης αὐτοῦ. Ἀλλὰ περὶ γνωστῶν καὶ ὑπ’ οὐδενὸς ἀμφισβητουμένων πραγμάτων, περιττὸν νὰ κάμω λόγον ἐν τῷ μακρῷ τούτῳ ἤδη ἀποβάντι ἄρθρῳ. Ἐνθυμίζω μόνον τὸν κ. Νικολαΐδην ὅτι ὁ Ὅμηρος πλησίον τῆς Τροίας γνωρίζει συμβάλλοντας τὸν Σιμόεντα καὶ τὸν Σκάμανδρον

(Ε 774)

ἀλλ’ ὅτε δὴ Τροίην ἷξον ποταμὼ τε ῥέοντε

ἧχι ῥοὰς Σιμόεις συμβάλλετον ἠδὲ Σκάμανδρος,

ὁ Σκάμανδρος ἑπομένως ἀδύνατον εἶνε νὰ ἔρρεε δεξιόθεν τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοπέδου παρὰ τὸ Σίγειον διότι βεβαίως πρὸ τῆς Τροίας δὲν θὰ συνέβαλλε τότε ὁ Σιμόεις. Κατὰ ταῦτα ἑπομένως ἀνάγκη εἶνε νὰ διορθωθῇ καὶ ὁ τοπογραφικὸς πίναξ, ὃν ὁ κ. Νικολαΐδης συνάπτει τῷ ἐν τῇ ἀρχαιολογικῇ ἐφημερίδι ἄρθρῳ αὐτοῦ. Περὶ δὲ τοῦ χωρίου ἐν Π 394 θὰ ὁμιλήσω ἀκολούθως.

Πῶς δὲ «ἑπόμενοι τῇ Ἰλιάδι», ὡς παρατηρεῖ ὁ κ. Νικολαΐδης, θ’ ἀνακαλύψωμεν τὴν τοῦ Πριάμου πόλιν προχωροῦντες πρὸς τὰ ἄνω, δὲν πιστεύω ὅτι εὔκολον εἶνε νὰ ἐννοήσωμεν. Ὁ κ. Νικολαΐδης φθάνει κατ’ εὐθεῖαν ἐντεῦθεν εἰς τὸ Μπουνάρμπασι, ἀλλὰ νομίζω μὲ τὴν ταχύτητα τῶν ἵππων τῶν θεῶν τῆς Ἰλιάδος, οἵτινες

(Ε 770)

τόσσον ἐπιθρῴσκουσι

ὅσσον ἠεροειδὲς ἀνὴρ ἴδεν ὀφθαλμοῖσιν

ἥμενος ἐν σκοπίῃ λεύσσων ἐπὶ οἴνωπα πόντον.

Μὲ τοιαύτην δὲ σπουδὴν δὲν εἶνε δυνατὸν νὰ τὸν ἀκολουθήσῃ ἄλλος τις πρὸς τὴν αἰπεινὴν Ἴλιον. Μὲ τὸν ἐρινεὸν καὶ τὴν Βατίειαν καὶ ὅμως πρὸ πάντων μὲ τὰς δύο πηγὰς τοῦ Σκαμάνδρου, τὴν θερμὴν ὡς ὕδωρ χλιαρὸν καὶ τὴν ψυχρὰν ὡς πάγος (Χ 149) κανεὶς πλέον δὲν σκέπτεται νὰ εὕρῃ τὴν θέσιν, εἰς ἣν ὁ Ὅμηρος ἔθετε τὸ Ἴλιον.

Διὰ τοῦτο εἰς τὴν σειρὰν ταύτην τῶν σκέψεων δὲν εἰμπορῶ (sic) νὰ παρακολουθήσω τὸν κ. Νικολαΐδην. Τὸν συνοδεύω εὐχαρίστως ἀπὸ τῆς Αὐλίδος μέχρι τοῦ Ἑλλησπόντου. Ἐκεῖ βλέπομεν ἀνελκυομένας τὰς ναῦς τῶν Ἀχαιῶν ἐπὶ τῆς μακρᾶς ἠιόνος εἰς διαφόρους σειρὰς μεταξὺ Σιγείου καὶ Ροιτείου. Τὸν Σκάμανδρον ἔχομεν ἀριστερόθεν τοῦ στρατοπέδου, τὴν πεδιάδα δὲ αὐτοῦ ἐνώπιον τοῦ ναυστάθμου, μίαν δὲ ὅλην ὥραν πρὸς μεσημβρίαν διακρίνομεν τὸ ἱστορικὸν Ἴλιον ἐπὶ τοῦ ἄκρου τοῦ αὐχένος τοῦ χωροῦντος εἰς μέσον τὸ πεδίον τοῦτο καὶ ὑπὸ τὴν πόλιν τὸ εὐρὺ Σιμοείσιον πεδίον μὲ τὴν συμβολὴν τῶν δύο ποταμῶν.

Ἕως αὐτοῦ συμβαδίζομεν μετὰ τοῦ κ. Νικολαΐδου. Πρὸς τούτοις ἀνάγκη νὰ ἐνθυμίσωμεν, ὅτι τὸν οὔτε ὑπὸ τοῦ Στράβωνος οὔτε ὑπὸ τοῦ Δημητρίου ἀμφισβητηθέντα Σιμόεντα καλὸν εἶνε ν’ ἀφήσωμεν εἰς τὴν θέσιν του, ὡς δεξιὸν παραποτάμιον τοῦ Σκαμάνδρου, ρέον διὰ τῆς ὁμωνύμου πεδιάδος, ἐνώπιον τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου, νὰ μὴ μεταφέρωμεν δὲ ὅλως αὐθαιρέτως παρὰ τὸ Μπουνάρπασι καὶ ὑποκαθιστῶμεν εἰς τὸ γνωστὸν τῆς Θύμβρης ποτάμιον. Τοῦτο πράττει ἀληθῶς ὁ κ. Νικολαΐδης, ἀλλὰ τὴν γνώμην του κανεὶς δὲν θὰ συμμερισθῇ. Σταματῶμεν λοιπὸν περὶ τὰς ἀναμφισβητήτους ταύτας θέσεις καὶ ἐρευνῶμεν ἂν ὑπάρχῃ λόγος τις ἕτερος ἵνα ἀρνηθῶμεν τὴν ταὐτότητα τοῦ ὁμηρικοῦ καὶ τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου, λόγος βαρύτερον κάπως ζυγίζων εἰς τὴν πλάστιγγα τῆς ἐπιστημονικῆς συζητήσεως, παρὰ αἱ ἀναπόδεικτοι γνῶμαι καὶ ἀδικαιολόγητοι εἰκασίαι.

Ὁ κ. Νικολαΐδης ἐκφέρει ὁμοίως κατωτέρω τὸν ἑξῆς ἀφορισμόν:

«Μετὰ τὴν Ἰλιάδα πάντες οἱ ἀρχαῖοι ποιηταὶ καὶ λογογράφοι, οἱ περὶ τοῦ Ἰλίου λαλήσαντες, ἐπὶ τῶν λόφων Μπουνάρμπασι θέτουσι τὸ Ἴλιον».

Ἐπαναλαμβάνω ὅτι εἰς ἐπίσκεψιν τοῦ Μπουνάρμπασι θὰ μεταβῶμεν ἀργότερα. Ἀλλ’ ἄπορον μοὶ φαίνεται πῶς ὁ κ. Νικολαΐδης ἀποφαίνεται τὴν ἀνωτέρω γνώμην μετὰ τοσαύτης πεποιθήσεως. Διότι ἐφ’ ὅσον γνωρίζει κάτι τι σήμερον ὁ ἐπιστημονικὸς κόσμος, βέβαιον εἶνε ὅτι οὐδεὶς ἀρχαῖος ποιητὴς ἢ λογογράφος ἀνέφερέ ποτε τὸ Μπουνάρμπασι (πῶς ἐλέγετο τάχα ἀρχαῖα ἑλληνικά;), οὔτε ὡς θέσιν οὔτε ὡς Ἴλιον ὁμηρικόν. Τὴν σημερινὴν δὲ εἰκασίαν τοῦ Λεσεβαλιὲ καὶ τοῦ κ. Νικολαΐδου δὲν πρέπει νὰ θεωρῶμεν ἄντικρυς μαρτυρίαν τῶν ἀρχαίων. Εἷς μόνον ἀρχαῖος, ὁ Δημήτριος, ἐμαρτύρησε περὶ τῆς Ἰλιέων κώμης, οὐδεὶς ὅμως περὶ τοῦ Μπουνάρμπασι.

Ὅσα δὲ παραδίδουσι Ἡρόδοτος καὶ Ξενοφῶν ἀκριβῶς τἀναντία τῷ κ. Νικολαΐδη μαρτυροῦσι. Διότι ἡ μὲν Περγάμος τοῦ Πριάμου, εἰς ἣν ὁ Ξέρξης ἀνέβη «ἵμερον ἔχων θεήσασθαι» καὶ ἵνα θυσιάσῃ εἰς τὴν Ἰλιάδα Ἀθηνᾶν (Ἡροδ. 7, 43) δὲν δύναται νὰ εἶνε ἄλλη ἢ ἡ ἀκρόπολις τοῦ ἱστορικοῦ Ἰλίου. Τοὐλάχιστον οὐδεὶς λόγος ὑπάρχει νὰ συμπεράνωμεν ἐκ τοῦ χωρίου τούτου ὅτι ἡ Περγάμος τοῦ Πριάμου ἔκειτο ἐπὶ τοῦ Μπουνάρμπασι, πᾶσα δὲ πιθανότης ὑπ’ αὐτοῦ παρέχεται ὅτι ὁ ἱστορικὸς ἐννοεῖ τὸ ἱστορικὸν Ἴλιον, διότι ὁ Ξερξης ἀναζευγνύων ἐντεῦθεν ἄφηνε, λέγει, ἐν ἀριστερᾷ τὸῬοίτειον πόλιν τὸ Ὀφρύνειον καὶ Δάρδανον, ἥπερ δὴ Ἀβύδῳ ὅμουρός ἐστι.

Τὸ χωρίον δὲ τοῦ Ξενοφῶντος (ἐν Ἑλληνικοῖς Α΄ 1) ἔτι σαφέστερον δεικνύει ὅτι Ἴλιον κατὰ τὸν ε΄ αἰῶνα ἐλέγετο τὸ ἱστορικὸν Ἴλιον μόνον καὶ ἡ ἀκρόπολις αὐτοῦ ἐθεωρεῖτο ὡς ἡ ἀληθὴς Πέργαμος τοῦ Πριάμου.

Ἀλλὰ περὶ τούτου ἀκριβέστερον ἐν τῷ ἑπομένῳ ἄρθρῳ.