της
Μαρίας Φιδάνη*
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί μια από τις κυριότερες μορφές εναλλακτικού τουρισμού και περιλαμβάνει δραστηριότητες που σχετίζονται με την προβολή και την προστασία του πολιτιστικού κεφαλαίου. Πρόκειται αναμφισβήτητα για το «παλαιότερο» από τα «νέα» τουριστικά φαινόμενα καθώς οι άνθρωποι ταξίδευαν για λόγους που σήμερα ονομάζουμε πολιτιστικούς από την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αλλά ποτέ πριν δεν αναγνωρίστηκαν ως μια ξεχωριστή ομάδα ταξιδιωτών.
Ξεκινώντας με τους Ρωμαίους Περιηγητές στην Ελλάδα και την Αίγυπτο, συνεχίζοντας με το πλήθος των θρησκευτικών προσκυνημάτων που καθιερώνονται κατά τον Μεσαίωνα και φτάνοντας μέχρι τη Μεγάλη Περιήγηση, ο πολιτιστικός τουρισμός έχει μια διαχρονική παρουσία στα ευρωπαϊκά πολιτιστικά ήθη και μια αυξανόμενη απήχηση σε ολοένα και ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Έτσι, τα πολιτιστικά ταξίδια, αν και οργανωμένα από τους ίδιους τους ταξιδιώτες μπορούν να θεωρηθούν ως μια πρώιμη μορφή «πολιτιστικού προϊόντος». Αυτό που έχει αλλάξει ωστόσο, είναι ότι αυτή η σε μεγάλο βαθμό «ελίτ» μορφή τουρισμού, έχει γίνει όλο και πιο δημοφιλής τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια μεταξύ της διευρυμένης «μεσαίας τάξης» του Δυτικού Κόσμου και έχει συγκροτηθεί πλέον σε δραστηριότητα με διαφορετικό χαρακτήρα και στόχο από τις άλλες μορφές τουρισμού.
Έχοντας τις ρίζες του στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης ο λεγόμενος πολιτιστικός τουρισμός σήμερα ακμάζει και επεκτείνεται σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα. Η «πολιτιστική» εκδοχή του τουρισμού έχει συνδεθεί με την περιέργεια και την επιθυμία να μάθουμε για τους άλλους, να εξερευνήσουμε και να αυξήσουμε τις εμπειρίες. Η επίσκεψη σε ιστορικά και πολιτιστικά αξιοθέατα είναι πλέον μια από τις ποιο δημοφιλείς τουριστικές δραστηριότητες καθώς οικογένειες, ηλικιωμένοι και διεθνείς τουρίστες επιλέγουν να επισκέπτονται ιστορικά αξιοθέατα κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Έτσι, οι διάφοροι τουριστικοί προορισμοί δίνουν όλο και μεγαλύτερη σημασία στον πολιτιστικό τουρισμό, έναν από τους γρηγορότερα αναπτυσσόμενους τομείς της ταξιδιωτικής βιομηχανίας σήμερα.
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ
Στην εποχή μας αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι τα τυποποιημένα μαζικά τουριστικά προϊόντα ανταποκρίνονται όλο και λιγότερο στις ανάγκες του σύγχρονου τουρίστα. Όπως τονίζουν οι Μπιτσάνη et al. το πρότυπο του μαζικού τουρισμού, όπως αναπτύχθηκε μέχρι σήμερα, επιτάχυνε μια διαδικασία ομογενοποίησης και τυποποίησης των χαρακτηριστικών μιας περιοχής και κατέληξε να δημιουργεί ένα κοινό πρότυπο ανεξάρτητα από το φυσικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύχθηκε.
Έτσι από τη δεκαετία του ́70 καταγράφονται οι πρώτες προσπάθειες αναζήτησης εναλλακτικών προτύπων ταξιδιού και τουριστικής ανάπτυξης που έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό τη βιώσιμη ανάπτυξη και ως κύριο στόχο τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Στις κύριες παραμέτρους της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης συμπεριλαμβάνονται: ο ειδικός σχεδιασμός της με στόχο την ισορροπία ανάμεσα στην κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον, η ενίσχυση όλων των μέτρων (τοπικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, έρευνα, εκπαίδευση κ.λπ.) που συμβάλλουν στις διαδικασίες ανατροφοδότησης της ανάπτυξης, το ειδικό θεσμικό πλαίσιο που θα προωθεί τις διαδικασίες της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και την τοπική συμμετοχή, η προώθηση μέτρων και πολιτικών που συμβάλλουν στην προστασία και ανάδειξη του τοπικού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και η χρήση των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού ως βασικού άξονα της τοπικής τουριστικής ανάπτυξης.
Τη δεκαετία του ́80 οι προαναφερθείσες προσπάθειες αποκτούν πιο συγκροτημένο χαρακτήρα με αποτέλεσμα την επόμενη δεκαετία να διαπιστώνεται μετακίνηση του τουριστικού ενδιαφέροντος και αύξηση του εναλλακτικού τουρισμού σε ποσοστό 8%. Oι όροι που διεθνώς επικράτησαν για να περιγράψουν αυτό το είδος τουρισμού είναι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, διότι οι μεν πρώτες καταγράφουν την κυριαρχία των ειδικών κινήτρων που οδηγούν στο ταξίδι ενώ οι δεύτερες, που αποτελούν μέρος των ειδικών μορφών, καταγράφουν την έμφαση που δίνεται στα κίνητρα που σχετίζονται με το περιβάλλον και την αυτονομία στο ταξίδι. Η ονομασία «εναλλακτικές μορφές τουρισμού» είναι μια γενική φράση για τύπους τουρισμού που έχουν ονομαστεί ήπιες μορφές, ανθρώπινος, μικρής κλίμακας, ενσωματωμένος, πράσινος τουρισμός και πολλά άλλα.
Πιο συγκεκριμένα μπορούμε να ορίσουμε τις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού ως εξής:
· Οι ειδικές μορφές τουρισμού χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού και κυρίαρχου κινήτρου στη ζήτηση (π.χ. συνέδρια, οικολογία) και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής στις τουριστικές περιοχές που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των τουριστών της κάθε ειδικής μορφής.
· Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αποτελούν τμήμα των ειδικών μορφών, όπως έχει ήδη προαναφερθεί και χαρακτηρίζονται επίσης από την ύπαρξη ενός κυρίαρχου ειδικού κινήτρου στη ζήτηση το οποίο συνδέεται με συγκεκριμένα θέματα όπως: φυσιολατρεία, αθλητισμός, περιήγηση, γνωριμία με την τοπική παράδοση κ.α.. Στις εναλλακτικές μορφές, οι τουρίστες συχνά επιλέγουν ένα τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού στον οποίο κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. Επιπλέον, στις εναλλακτικές μορφές καταγράφεται η ανάπτυξη μιας ειδικής υποδομής που εξυπηρετεί τους συγκεκριμένους τουρίστες. Τέλος κοινός παρονομαστής τόσο στη ζήτηση όσο και την προσφορά των εναλλακτικών μορφών τουρισμού είναι ο σεβασμός της τοπικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής δομής.
Ο Βελισσαρίου αναφέρει ως βασικούς άξονες της φιλοσοφίας των ήπιων - εναλλακτικών μορφών τουρισμού τους παρακάτω:
1. Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Η ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού θα πρέπει να διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος τόσο κατά τη δημιουργία της τουριστικής υποδομής όσο και κατά τη διάρκεια της τουριστικής χρήσης των φυσικών πόρων. Τα κυριότερα κριτήρια για τη διασφάλιση του άξονα αυτού είναι: α) το μικρό μέγεθος των καταλυμάτων, β) τα «φιλικά» και προσαρμοσμένα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον καταλύματα και γ) ο περιορισμένος αριθμός επισκεπτών σε χώρο και χρόνο.
2. Προστασία της κοινωνικο-πολιτιστικής κληρονομιάς.
Εκτός από την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος οι τουριστικές επιχειρήσεις θα πρέπει να λάβουν μέτρα που θα προστατεύουν και θα αναδεικνύουν την πολιτιστική κληρονομιά και παράδοση. Τέτοια μέτρα πρέπει να αφορούν κυρίως α) την προστασία της κοινωνικο–πολιτιστικής κληρονομιάς και πνευματικότητας, β) την προστασία από την αποξένωση (όχι στον μιμητισμό και την ξενομανία) γ) τη διατήρηση και προώθηση του τοπικού πολιτισμού (γλώσσα, ήθη, έθιμα και τέχνη) και δ) τη διατήρηση του τοπικού χαρακτήρα σε θέματα αρχιτεκτονικής, διακόσμησης, μνημείων κ.λπ.
3. Ενεργητική συμμετοχή και δραστηριοποίηση των τουριστών.
Σε αντίθεση με τον σκληρό – παθητικό τουρισμό, οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού θέλουν τον τουρίστα δραστήριο και ενεργητικό. Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής του ο τουρίστας θα πρέπει να συμμετέχει και να δραστηριοποιείται σε δυνατότητες που του παρέχει ο τόπος διαμονής.
4. Ποιοτική παροχή υπηρεσιών και αναψυχή των τουριστών.
Στο επίκεντρο του εναλλακτικού τουρισμού βρίσκεται ο τουρίστας, ο οποίος κατά τη διάρκεια των διακοπών του θα πρέπει να απολαμβάνει άνετη και ευχάριστη διαμονή. Τα βασικότερα κριτήρια για την επίτευξη του παραπάνω στόχου είναι: α) το καθαρό και προσεγμένο περιβάλλον, β) η άνετη και φιλική εξυπηρέτηση, γ) η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών και δ) ο περιορισμένος αριθμός επισκεπτών.
5. Οικονομικό όφελος για την τοπική κοινωνία.
Ο ήπιος τουρισμός θέτει ακόμα ένα στόχο που είναι η «αυτόνομη τοπική τουριστική ανάπτυξη» η οποία στοχεύει στην προώθηση του τοπικού οικονομικού δυναμικού. Έτσι, κάτω από αυτό το πρίσμα βασικός στόχος της τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει να είναι η ωφέλεια της τοπικής οικονομίας και ειδικότερα μέσω: α) της προστασίας και προώθησης του περιφερειακού, τοπικού οικονομικού δυναμικού, β) της ενδυνάμωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τοπικών φορέων, γ) της διαρκούς και ζωντανής πληροφόρησης και ενημέρωσης γύρω από τα προβλήματα, τον σχεδιασμό και τα μέτρα και δ) της εντοπιότητας των παρεχόμενων αγαθών και υπηρεσιών.
Οι μορφές του εναλλακτικού τουρισμού είναι πολλές και καθεμία μπορεί να πάρει το όνομα της από το ειδικό κίνητρο επίσκεψης, το κίνητρο δηλαδή που οδηγεί τα άτομα να ταξιδέψουν αναζητώντας την ικανοποίηση μιας συγκεκριμένης ανάγκης. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες από τις ειδικές μορφές τουρισμού που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια:
· Θαλάσσιος
· Επαγγελματικός
· Αγροτικός
· Αθλητικός
· Ιαματικός
· Οικολογικός
· Ορεινός τουρισμός και τέλος
· Πολιτιστικός τουρισμός
ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ
Πολιτισμός και τουρισμός αποτελούν έννοιες αλληλένδετες καθώς ο λόγος που ένας τόπος προορισμού αναπτύσσεται τουριστικά δεν οφείλεται μόνο στην ιδιαιτερότητα του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος του αλλά και στην πολιτιστική του ταυτότητα. Για τον παραπάνω λόγο θα προσδιορίσουμε αρχικά την έννοια του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς γενικότερα.
Ο πολιτισμός είναι ένας ζωντανός συνδυασμός των δημιουργικών δραστηριοτήτων των ατόμων αλλά και των κοινωνιών τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Η πολιτιστική ταυτότητα κάθε τόπου μπορεί να συνίσταται από μια πληθώρα χαρακτηριστικών όπως οι αρχαιολογικής σημασίας χώροι, η αρχιτεκτονική, τα τοπικά ήθη και έθιμα, η τοπική μαγειρική, κ.λπ. .
Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση για την Προστασία Μνημείων και Τόπων, η πολιτιστική κληρονομιά ορίζεται ως μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει απτά, υλικά (tangible) στοιχεία όπως φυσικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα, τοπία, ιστορικές τοποθεσίες, αξιοθέατα και δομημένα περιβάλλοντα αλλά και άυλα (intangible) στοιχεία, όπως συλλογές και ζωντανές εμπειρίες.
Η φαινομενικά απλή ερώτηση «Τι είναι Πολιτιστικός Τουρισμός;» είναι στην πραγματικότητα πολύ δύσκολο να απαντηθεί επειδή υπάρχουν σχεδόν τόσοι ορισμοί ή παραλλαγές ορισμών όσοι και πολιτιστικοί τουρίστες. Όπως τονίζει και η ερευνητική ομάδα της Ευρωπαϊκής Τουριστικής Επιτροπής και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού σε σχετική έκθεση, το παραπάνω γεγονός περιπλέκει ιδιαίτερα τη συζήτηση καθώς δεν είναι πάντα ξεκάθαρο εάν μιλάμε για το ίδιο ακριβώς αντικείμενο.
Αυτό που διαπιστώνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία είναι ότι η έρευνα για τον πολιτιστικό τουρισμό είναι ακόμα ανεπαρκής και ότι υπάρχουν προβλήματα όσον αφορά τον ορισμό της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Για παράδειγμα, πολιτιστικοί τουρίστες είναι μόνον εκείνοι που επισκέπτονται ένα συγκεκριμένο πολιτιστικό προορισμό και άρα ο σκοπός του ταξιδιού τους είναι αυτός ή και εκείνοι που μεταξύ άλλων δραστηριοτήτων του ταξιδιού και ανεξάρτητα από το σκοπό του ταξιδιού επισκέπτονται και το συγκεκριμένο πολιτιστικό προορισμό; Επομένως, για να υπάρξει οποιασδήποτε μορφής και επιπέδου σχεδιασμός και πολιτική για τον πολιτιστικό τουρισμό θα πρέπει να οριστούν σαφώς βασικές έννοιες. Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις το πρόβλημα επεκτείνεται και στην καταγραφή, εκτίμηση και ερμηνεία των κατά τόπους πολιτιστικών πόρων.
Η γνώση και η ταξινόμηση των πολιτιστικών αγαθών είναι απαραίτητη προκειμένου να εκτιμηθούν οι δυνατότητες ενός προορισμού και να υπάρξει σχεδιασμός της δραστηριότητας. Κατά καιρούς έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ορισμού του πολιτιστικού-πολιτισμικού τουρισμού, ορισμένες από τις οποίες παραθέτουμε στη συνέχεια όπως παρουσιάζονται από τους Βερνίκο et al.(2004):
·Ένα φαινόμενο που βασίζεται περισσότερο στα κίνητρα και την αντίληψη των τουριστών παρά στα ειδικά χαρακτηριστικά του τοπίου... Ο πολιτισμικός τουρισμός είναι μια υποομάδα του τουρισμού στην οποία το κύριο κίνητρο για την επίσκεψη ενός τόπου βασίζεται στα πολιτιστικά χαρακτηριστικά του σύμφωνα όμως με την αντίληψη του πολιτισμικού υπόβαθρου που έχει ο ίδιος ο τουρίστας.
· Ο τουρισμός που δημιουργείται, προσφέρεται και καταναλώνεται σαν πολιτισμική αναγνώριση και εκτίμηση υπό μορφή κτήσης εμπειριών ή γνώσης.
· Ειδική μορφή τουρισμού βασισμένη στη νοσταλγία του παρελθόντος και την επιθυμία της απόκτησης εμπειρίας πολλαπλών πολιτισμικών.
· Μια ιδέα που προέρχεται από τη σύνθεση πολλών και διαφορετικών συναισθημάτων, συμπεριλαμβανομένων της νοσταλγίας, του ρομαντισμού, της αισθητικής και της αίσθησης της καταγωγής στο χρόνο και στο χώρο.
· Ο πολιτισμικός τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί σαν μια υπο-ομάδα του οικοτουρισμού και αφορά τουρίστες που επιθυμούν να γνωρίσουν και να διατηρήσουν το φυσικό περιβάλλον ενός τόπου, να μάθουν για τον πολιτισμό που συνδέεται με τον τόπο αυτό και την ανάγκη διατήρησης των τοπικών κοινωνιών.
· Ο πολιτισμικός τουρισμός υποδηλώνει την ανάγκη αναζήτησης του τρόπου ζωής των ανθρώπων τόσο στο παρόν όσο και στο παρελθόν.
· Ο πολιτισμικός τουρισμός περιλαμβάνει την επίσκεψη σε ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους, την παρακολούθηση τοπικών φεστιβάλ, χορών και τελετών.
Από τους παραπάνω ορισμούς γίνεται αντιληπτό ότι η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού αναφέρεται τόσο στην επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, μουσεία κ.λπ. όσο και στην «παρακολούθηση» των στοιχείων που συνθέτουν την κουλτούρα μιας κοινωνίας/ενός τόπου όπως παραδοσιακοί χώροι, φεστιβάλ κ.λπ. Οι McIntosh και Goeldner θεωρούν πως ο πολιτισμικός τουρισμός συνίσταται σε κάθε είδους ταξίδι κατά το οποίο μαθαίνουμε για την ιστορία και την κληρονομιά άλλων λαών ή για τους σύγχρονους τρόπους ζωής ή σκέψης τους.
Ο πολιτισμικός τουρισμός ορίστηκε επίσης ως η επίσκεψη συγκεκριμένων χώρων, μνημείων ή εκδηλώσεων πολιτισμικού χαρακτήρα ή αξίας. Σύμφωνα με τον κατάλογο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παραδοσιακών και Περιφερειακών Πολιτισμών, εδώ περιλαμβάνονται:
- αρχαιολογικά μουσεία και χώροι
- κτίρια, χώροι ή περιοχές αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος
- εκθεσιακοί χώροι εικαστικών τεχνών και χειροτεχνιών κάθε είδους
- παραστάσεις παραδοσιακής, κλασικής ή σύγχρονης τέχνης (θέατρο, μουσική, χορός)
- λογοτεχνικές εκδηλώσεις ή περιηγήσεις
- θρησκευτικές εορτές
- παραδοσιακές πολιτισμικές μορφές ή εκδηλώσεις.
Για τον Silberberg ο πολιτιστικός τουρισμός περιλαμβάνει επισκέψεις από άτομα έξω από την κοινότητα υποδοχής, παρακινούμενα εξολοκλήρου ή εν μέρει από το ενδιαφέρον τους για τα ιστορικά, καλλιτεχνικά, επιστημονικά στοιχεία ή στοιχεία του τρόπου ζωής/κληρονομιάς που προσφέρει μια κοινότητα, περιοχή ή σύνολο θεσμών. Τέλος, σύμφωνα με τον McHale (1998) τον πληρέστερο και ευρύτερα αποδεκτό ορισμό έδωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού κατά τον οποίο ο πολιτισμικός τουρισμός είναι ο τύπος τουρισμού που αφορά στην παρακολούθηση και την παρουσία των επισκεπτών σε ένα τουλάχιστον από τα ακόλουθα πολιτισμικά θέλγητρα:
- Γιορτές και εκδηλώσεις, όπως μουσική, χορός, θέατρο και οπτικές τέχνες.
- Μουσεία και αίθουσες καλών τεχνών.
- Ιστορικά ή παραδοσιακά κτήρια, τοποθεσίες και μνημεία.
- Εργαστήρια καλών τεχνών και χειροτεχνίας.
- Περιοχές ιθαγενών και πολιτιστικά δρώμενα.
- Εφαρμοσμένες τέχνες, θέατρο, όπερα, μπαλέτο, καθώς και συναυλίες κλασικής, παραδοσιακής και σύγχρονης μουσικής.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Ο πολιτιστικός τουρισμός αξιοποιεί την πολιτιστική κληρονομιά των τοπικών κοινοτήτων προκειμένου να αναπτύξει προϊόντα και να προσελκύσει τουρίστες στην περιοχή. Έτσι, γίνεται ευρύτατα αποδεκτή στη βιβλιογραφία η παραδοχή σύμφωνα με την οποία η πολιτιστική κληρονομιά θεωρείται ως πηγή της οικονομικής ανάπτυξης και αναγέννησης περιοχών όπου οι παραδοσιακές ο ικονομίες βρίσκονται σε παρακμή. Οι τουριστικές στρατηγικές σε αυτές τις περιοχές θεωρούν την πολιτιστική κληρονομιά ως ένα σημαντικό πεδίο ανάπτυξης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προάγει τον τουρισμό.
Η αξιοποίηση του τοπικού πολιτισμικού κεφαλαίου εξασφαλίζει σημαντικά οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και εκπαιδευτικά οφέλη στην περιοχή υποδοχής συμβάλλοντας στη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Πιο συγκεκριμένα, η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού ενισχύει κάθε είδους εμπορικές δραστηριότητες, ενθαρρύνει την τοπική επιχειρηματικότητα κυρίως μέσα από τη δημιουργία μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οικογενειακού συνήθως χαρακτήρα, που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την εξυπηρέτηση των επισκεπτών, την παρασκευή τοπικών προϊόντων διατροφής και την κατασκευή χειροτεχνημάτων και ειδών λαϊκής τέχνης. Η ενδυνάμωση της περιοχής σε επιχειρηματικό επίπεδο βοηθά στην καταπολέμηση του προβλήματος της εποχικότητας του τουρισμού, συμβάλλοντας στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.
Σύμφωνα με τους Cuccia και Rizzo είναι κοινά αποδεκτό ότι ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να μειώσει την εποχικότητα του τουρισμού παρόλο που αυτό είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Είναι γεγονός ότι ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί σημαντική πηγή απορρόφησης τόσο εξειδικευμένου όσο και ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού, καθώς σε αυτόν εμπλέκονται άτομα με διαφορετικό εκπαιδευτικό υπόβαθρο και επαγγελματική δραστηριότητα. Ο πολιτιστικός τουρισμός συμβάλλει έτσι στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας, ιδιαίτερα των κοινωνικά ευπαθών ομάδων όπως των γυναικών και των νέων. Παράλληλα, ενθαρρύνει τον εκσυγχρονισμό και τη διατήρηση τοπικών παραδοσιακών δραστηριοτήτων και την αναβίωση παραδοσιακών επαγγελμάτων.
Με βάση τα παραπάνω και λαμβάνοντας υπόψη ότι το τοπικό πολιτιστικό κεφάλαιο ελκύει κυρίως εύπορους τουρίστες που επιλέγουν μακράς διαρκείας διακοπές, με τον πολιτιστικό τουρισμό ενισχύεται το τοπικό εισόδημα, δημιουργείται πρόσθετη πηγή φορολογικών εσόδων και αυξάνεται η εισροή συναλλάγματος. Η ζήτηση για πολιτιστικό τουρισμό αυξάνεται συνεχώς, γεγονός που έχει οδηγήσει πολλές περιοχές να βασίζουν την τουριστική τους ανάπτυξη στην προβολή της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινούμενη προς αυτή την κατεύθυνση ενθαρρύνει και ενισχύει με την επίσημη στρατηγική της, δραστηριότητες που προάγουν ταυτόχρονα με τους αναπτυξιακούς στόχους και την ανάδειξη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σύμφωνα με τους Bums and Sancho (2003) και τον Smith (2004), η τουριστική αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς συμβάλλει καθοριστικά στην ανάδειξη νέων περιοχών και στην εξάπλωση της τουριστικής ανάπτυξης σε τόπους που δεν διαθέτουν ιδιαίτερους φυσικούς πόρους ή παρουσιάζουν περιορισμένες δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης, όπως τα μικρά και άγονα νησιά. Ειδικότερα, στις περιοχές της υπαίθρου που βασίζονται στον αγροτικό τομέα, ο πολιτιστικός τουρισμός δίνει τη δυνατότητα τόνωσης της μη-γεωργικής απασχόλησης και αντιμετώπισης της ανεργίας, αυξάνει τη ζήτηση σε αγροτικά προϊόντα και ενισχύει την τοπική οικονομία της υπαίθρου, με αποτέλεσμα τη συγκράτηση του πληθυσμού στον τόπο καταγωγής του.
Η σχέση τουρισμού–πολιτισμού απασχολεί έντονα τους διάφορους περιφερειακούς αναπτυξιακούς φορείς που ενδιαφέρονται για τον πολιτιστικό τουρισμό ως μέσο για την οικονομική ανασυγκρότηση τόσο των παρηκμασμένων αγροτικών περιοχών, που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα από την μείωση του αγροτικού εισοδήματος και του πληθυσμού , όσο και των αστικών περιοχών που υποφέρουν από τις παρενέργειες της αποβιομηχάνισης. Σημαντική είναι επίσης η συνεισφορά του συγκεκριμένου είδους τουρισμού στον εμπλουτισμό του τοπικού πολιτιστικού πλούτου με την ίδρυση μουσείων, τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων, την αναβίωση εθίμων κ.α., αλλά και τα εκπαιδευτικά οφέλη που δημιουργούνται με την οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, κυρίως από μουσεία και πολιτιστικά κέντρα, που απευθύνονται τόσο στους τουρίστες όσο και στους κατοίκους της περιοχής αλλά και με μαθήματα παραδοσιακής μουσικής, χορού κ.α.
Τέλος, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε το γεγονός ότι ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μέσο προώθησης των πολιτιστικών σχέσεων και με τον τρόπο αυτό προάγει τη διεθνή συνεργασία και ειρήνη.
Εκτός όμως από τις θετικές επιδράσεις υπάρχουν και αρνητικές οι οποίες μπορεί να αποβούν καταστροφικές για την τοπική κοινωνία. Οι Ashworth (1993) και Richards (1996) τόνισαν ότι πολλά κέντρα πολιτιστικού τουρισμού υποφέρουν από συμφόρηση και υπερπληθυσμό, μόλυνση και κατάχρηση πολιτιστικών και φυσικών πόρων. Στις αρνητικές επιπτώσεις του πολιτιστικού τουρισμού συγκαταλέγονται η υποβάθμιση ή καταστροφή των τοπικών οικοσυστημάτων, η αλλοίωση της αρχιτεκτονικής και γενικότερα της πολιτιστικής φυσιογνωμίας των τουριστικών περιοχών, η εξασθένιση των τοπικών παραδόσεων που είναι πιθανό να οδηγήσει στην απώλεια της αυθεντικότητας της πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας και τέλος η φθορά των πολιτιστικών αγαθών εξαιτίας της εντατικής ή ανεξέλεγκτης χρήσης τους .
Προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις του πολιτιστικού τουρισμού στους τόπους προορισμού και να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του στο χώρο και το χρόνο, θα πρέπει να υπάρχει κατάλληλος σχεδιασμός αλλά και το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο που να επιτρέπει ή να αποτρέπει από δραστηριότητες σε συγκεκριμένες χωρικές ζώνες και γενικά να «ορίζει» την εκάστοτε ένταση και έκταση της συγκεκριμένης δραστηριότητας
* Πολιτιστικός τουρισμός και τοπική ανάπτυξη: ο ρόλος των μουσείων
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου