Το αληθές της ουτοπίας

Άρθρον του
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-


«το του νόμου έργον, τας βελτίστας
φύσεις αναγκάσαι ιδείν τε το αγαθόν
και επειδάν ικανώς ιδώσι, μη
επιτρέπειν αυτοίς μη μετέχειν
των παρ’ εκείνοις τοις άλλοις
πόνων»
(Πλάτων, πολιτεία, 519 b-d)

Στο ερώτημα «τι είναι αλήθεια;» η αρχαία ελληνική φιλοσοφία έδωσε απάντησι. Αλήθεια είναι «η απόλυτη συμφωνία της σκέψης με το αντικείμενόν της». Με το πνεύμα αυτό, η αλήθεια είναι κρίσις, σκέψις μέσα στον ανθρώπινο νού. Δεν είναι εξωτερική πραγματικότητα, αλλά σκέψις δια την πραγματικότητα. Το ότι ζούμε σε μίαν φαύλην πολιτεία, τούτο δεν κάνει αληθινό ότι αυτή είναι η πολιτεία. Η πολιτεία, ένα έθνος είναι αληθινό διότι υπάρχει στην σκέψι μας. Το πνεύμα μας το διδάξανε –η φιλοσοφία και η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού πολύ συνέβαλαν σ’ αυτό- να θεωρή αληθές την πολιτεία που είναι βασισμένη στο Δίκαιο, στους Νόμους, πράγμα ταυτόσημο με την ευτυχίαν. Διότι η δικαιοσύνη είναι ευτυχία.
Και τι ορίζει ο Νόμος της αληθινής πολιτείας, αυτής που κρίνοντας έπρεπε να υπάρχη και δεν υπάρχη τώρα, που ζούμε σ’ ένα φάντασμα αυτής, σε μιαν σκιά της δυστυχισμένοι; Ο Νόμος ορίζει, ότι το πάν, το όλον δέον να υπάρχη προς όφελος των πάντων, όλων των μερών. Η ουσία του Νόμου είναι ότι τίποτα σε μια πολιτεία ανθρώπων δεν γίνεται, ίνα εξυπηρετήση το συμφέρον μόνον ολίγων, το όφελος ατόμων, αλλά αυτός καθορίζει, ότι σπουδαιότερον των πάντων, των πράξεων των πολιτών αυτής είναι αυτές οι πράξεις να γίνονται προς ικανοποίησιν του γενικού συμφέροντος. Ειδάλλως δεν υπάρχει δίκαιον αλλά αδικία, η οποία τότε καταδικάζει μιαν πολιτείαν ανθρώπων στην μαύρη δυστυχία.
Όλοι δε οι ανθρωποι δεν γεννηθήκαμε ίδιοι. Εκ φύσεως μας επιδαψιλεύθη εις τον καθένα κι ένα διαφορετικό χάρισμα, μια διαφορετική αρετή. Αυτήν την αρετήν που κρύβει ο καθένας μέσα του, έχει ιερόν χρέος να την χρησιμοποιήση με σκοπόν την γενικήν, καθολικήν ευημερίαν. Αν δεν το κάνη αυτό, αυτομάτως καθιστά εαυτόν άδικον και τότε ο Νόμος της πολιτείας έχει καθήκον να τον επαναφέρη στην τάξιν με βίαιον τρόπον. Την πιο μεγάλην ευθύνη και βάρος ασφαλώς έχουν, όσοι από την φύσι εξασφάλισαν μεγάλον μέρος αρετής, πολλά χαρίσματα, τουλάχιστον περισσότερα απ’ όσα εδόθησαν σε έναν μέσον άνθρωπον. Αυτόι με αυτά τα χαρίσματα, την πνευματικήν δύναμιν κυρίως, τον ορθόν νού, την δυνατή κρίσιν έχουν την δύναμην να ιδούν το αγαθό, να ανακαλύψουν το φώς, να λυτρωθούν από το σκότος, να το θαυμάσουν, να το εγκολπωθούν και ενστερνισθούν και να το επωφεληθούν και βασιζόμενοι σ’ αυτό να ζήσουν μιαν ευτυχισμένην ζωή.
Τι πρέπει ιδίως αυτοί να πράξουν; Να αδιαφορήσουν για το γύρω τους κακό, το σκοτάδι που πλήττει τους άλλους και να μην ενδιαφερθούν δια το γενικό καλό; Τότε ήθελεν είναι ανάξιοι που τους εδόθη η δύναμις ν’ αντικρύσουν το καλό, αλλά δεν κατενόησαν τις ιδιότητές του. Θα καταντούσαν, αν και γνωρίζοντες το αγαθόν άδικοι στους συμπολίτες τους, πράγμα αντιφατικόν, αφ’ ού το αγαθόν άπαξ και υιοθετηθή δεν μπορεί ποτέ να εκλύει άδικον.
Ο Νόμος ουδόλως νοιάζεται, αν αυτοί, αν και μπορούσαν να ζήσουν ευτυχισμένοι, είναι αναγκασμένοι να κάνουν άλλα. Δεν τον ενδιαφέρει η προκοπή ολίγων, αλλά διαρκώς προσπαθεί να καταστήση την ευτυχίαν συνολικήν υπόθεσιν της πολιτείας. Όσους δεν πείθει στην πράξιν να λειτουργήσουν σαν σύνολον αρμονικόν, τότε ως ελέχθη το κάνη με την βία. Διότι δεν θεωρεί, ότι αδικεί εκείνους, που σαν προικισμένοι από την φύσιν κατάφεραν να έχουν επίγνωσιν του αγαθού αλλά απεναντίας θεωρεί δικαιοσύνη, να τους αναγκάζει αυτήν την γνώσιν των, να την χρησιμοποιούν προς επιμέλειαν και φύλαξιν των υπολοίπων.
Είναι καιρός τώρα, που αυτή η ουσία του Νόμου δεν εφαρμόζεται. Από το αποτέλεσμα της ευημερίας των ολίγων και της δυστυχίας των πολλών, αποδεικνύεται, ότι ο Νόμος της πολιτείας έπαψε ν’ αναγκάζη τους καλύτερους να δαπανούν την αρετή των προς κοινήν ωφέλειαν. Η όσο το δυνατόν γρηγορότερη επαναφορά της ουσίας του Νόμου στην έμπρακτον εφαρμογήν είναι από τα πράγματα επιβεβλημένη, ούτως ώστε η ευτυχία της πολιτείας να μην χαθή οριστικώς. Μπορεί να φαίνεται τούτο ουτοπία, αλλά δεν είναι, είναι αληθές.

Διαβάστε Περισσότερα


Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ του Διον. Σολωμού (ΜΕΡΟΣ ΙΒ’) (τελευταίον)



επιμελεία του
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-

Η μετάνοια, η λύτρωση
και το νέο καθήκον

Πάνω στο κατάστρωμα που σάπιζε κι αυτό, κείτονταν νεκροί οι σύντροφοί του. Ο ιδρώτας πάνω στα μέλη τους έλυωνε, μα ούτε σάπιζαν, ούτε βρωμούσαν κι η κατάρα ήταν ακόμη ζωντανή μέσα στα μάτια τους. Μα η σελήνη άρχισε να ανεβαίνη στον ουρανό. Το φώς της έπεφτε πάνω στον πνιγερόν ωκεανό. Μπόρεσε τότε να ιδή την ομορφιάν της ζωής και να νοιώση την ευτυχίαν της. Μια πηγή αγάπης, που δεν είχε νοιώσει έως τότε, ανάβρυσε από μέσα του και ασυναίσθητα τα ευλόγησε μέσα απ’ την καρδιά του, όλα εκείνα τα ωραία που έβλεπε. 

Διαβάστε Περισσότερα


ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΣ (η φωνή του θεού) (ΜΕΡΟΣ Γ’) (τελευταίον)

Άρθρον του
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-

Μακάριοι πάντες οι φοβούμενοι
Τον Κύριον,
Οι πορευόμενοι εν ταις οδοίς αυτού.
(ψαλμός ρκζ,1)

Η κοινωνική διάστασις
της φωνής του θεού.

Ο Δ. Π. Διαμαντόπουλος στο «Λεξικόν βασικών εννοιών» του γράφει: «η συνείδησις είναι το σύνολον των ηθικών κρίσεων, ιδεών και αισθημάτων του ανθρώπου, η δύναμις του πνεύματος, η οποία εκφέρει κρίσεις δια την ηθικήν αξίαν ή απαξίαν των ανθρωπίνων πράξεων. Παράλληλα όμως, υποδεικνύει στον άνθρωπον το καθήκον, καθώς και ποιες πράξεις οφείλει να εκτελή ηθικώς και ποιες ν’ αποφεύγη. Η ηθική συνείδησις στην ουσίαν της είναι ο ηθικός κριτής του ανθρώπου, ο οποίος επιδοκιμάζει τις πράξεις εκείνες που είναι σύμφωνες με τον ηθικόν νόμον και καταδικάζει όσες τον παραβιάζουν».
Σε όλα συμφωνεί ο Σωκράτης. Είπεν όμως, ότι η εσωτερική φωνή του θεού δεν τον ωθεί να κάνη πράξεις ενάρετες αλλά μόνον τον εμποδίζει απ’ το να πράξη ανήθικες. Μέχρι στιγμής. Διότι κι αυτός αναγνωρίζει, ότι πέρα απ’ αυτό, η φωνή του θεού τον υποχρεώνει τω όντι, να επιτελέση ένα δυσβάστακτο καθήκον. Να καθορίζη στους άλλους ποιες πράξεις πρέπει να πράττουν ηθικώς ή μάλλον από ποιες πράξεις οφείλουν να απέχουν. Τούτο είναι η κοινωνική διάστασις της συνειδήσεως.
Συνεχίζει λοιπόν στον «Θεάγη» και λέγει: «κι αν κάποιος φίλος, μου ανακοινώνει κάτι κι εκδηλωθεί η φωνή, αυτό το ίδιο συμβαίνει, αποτρέπει και δεν τον αφήνει, εκείνον τον φίλο να το πράξη». Δηλαδή η φωνή του θεού εντός μας εκδηλώνεται όχι μόνον στα δικά μας πράγματα, αλλά και για ‘κείνα που πράττουν όσοι ζούν κοντά μας. Ας δούμε το παράδειγμα που δίδει. «Και γι’ αυτά θα σας παρουσιάσω μάρτυρες. Γνωρίζετε βέβαια αυτόν εδώ τον Χαρμίδη, τον γιό του Γλαύκωνα, που είναι ωραίος. Αυτός κάποτε τυχαία μου ανακοίνωσε, ότι επρόκειτο να συμμετέχη στον αγώνα σταδίου στη Νεμέα κι αμέσως, όταν αυτός άρχισε να μου λέη, ότι πρόκειται να τρέξη, εκδηλώθηκε η φωνή κι εγώ εμπόδιζα κι αυτόν και του είπα: στο διάστημα που μου μιλούσες, εμφανίστηκε μέσα μου η φωνή του δαιμονίου. Να μην τρέξης».
Ο ωραίος ψυχικά Χαρμίδης δεν είναι τίποτα άλλο παρα ένας πολλά υποσχόμενος, ως προς τα ψυχικά χαρίσματα νέος. Πονούμε όσους πλησίον μας έχουν αθώα κι ευγενή ψυχή, που όμως η απειρία ζωής τους κάνει να είναι απερίσκεπτοι και να ριψοκινδυνεύουν να διαψευσθούν κι έτσι το δηλητήριο της απογοητεύσεως να κατακλύση την ευγενή καρδιά των. Πόσες φορές ένα παιδί δεν ζήτησε απ’ τον πατέρα του και τους γονείς του γενικά, έχοντας εμπιστούνη στους αγαθούς σκοπούς του να ξεκινήση κάτι εφάμιλλον των προσδοκιών του, κι αυτοί το απέτρεψαν για να μην διαψευσθή; Ας θυμηθούμε τον ξακουστόν άσωτον υιόν. Εζήτησε την κληρονομιά που του αναλογούσε για να φύγη στα ξένα, να μεγαλουργήση και να ζήση σύμφωνα με τους δικούς του πόθους, με τις δικές του αρχές, νόμους και κανόνες. Ήθελεν άρα γε να καταστραφή; Όχι βέβαια. Κανείς δεν το θέλει. Λέτε πάλι ο πατέρας να μην προσπάθησε να τον αποτρέψη; Όχι βέβαια. Όμως ο άσωτος θα έκανε το δικό του. Το ίδιο κι ο Χαρμίδης. Τι απάντησε στον Σωκράτη; «Ίσως Σωκράτη, η φωνή του δαιμονίου σου, σου δείχνει, ότι δεν θα νικήσω» είπε. «Εγώ όμως, κι αν ακόμα δεν πρόκειται να νικήσω, θα ωφεληθώ αφ’ ού βέβαια αυτό το διάστημα θα γυμναστώ». Αυτά αφ’ ού είπε συμμετείχε στον αγώνα σταδίου.
Αυτή είναι η αυταπάτη. Όσο κι αν τον αποτρέπουν τον νεαρόν φιλόδοξο και να τον αποθαρρύνουν απ’ το εγχείρημά του, εκείνος νομίζει, ότι ναι μεν μπορεί να μην τα καταφέρη συνολικώς αλλά τουλάχιστον θα ωφεληθή. Ο άσωτος πάλι ναι μεν θα πίστευε, ότι μπορεί να μην μεγαλουργήση, αλλά τουλάχιστον ότι θα επωφεληθή της ελευθερίας του και θα έχη μιαν ζωήν, όπως την θέλει, μακρυά από την «φυλακή» των νόμων του πατέρα του. Είναι άρα γε η φωνή της συνείδησης καταδικασμένη ν’ αποτυγχάνη, όταν αυτή εκδηλώνεται για τους άλλους; Όχι βέβαια πάντα. Καθήκον αυτών που την ακούνε να εκδηλώνεται εντός τους, πικρό και βαρύ, είναι να την κάνουν γνωστή σ’ εκείνον για τον οποίον ηχεί. Μέχρι πότε; Μέχρι ο καθένας να έναι εις θέσιν ν’ ακούση την φωνή που κρύβει μέσα του ο ίδιος και να μην περιμένη από άλλους να τον καθοδηγούν σύμφωνα με την φωνή των.Διότι είπαμε, ότι η συνείδησις είναι συνεπίγνωσις, μια γνώσις κοινή δια όλους κι όλες τις ψυχές που προήλθαν απ’ το φώς του κόσμου των ιδεών.

Μετάνοια, αυτοκριτική
και αναγέννησις, ανάστασις.

«Μετανοείτε» φώναζε μια άλλη φωνή στο μέσον της ερήμου. Η ζωή δίδει αφορμές πολλές. Είναι εμφανές ότι η φωνή της συνειδήσεως δεν εκδηλώνεται, αν και ενυπάρχη, σε όλους εξ αρχής. Στην αρχή οφείλει ο καθείς να στηρίζεται στην φωνή των άλλων. Τούτο μέχρι να εκδηλωθή η δική τους φωνή. Στην αρχή ασθενική και ισχνή, ύστερα δε ολοένα αυξανόμενη σε έντασι μέχρις ότου να εκδηλώνεται και δια τους γύρω του. Μα τι είναι αυτό που δυναμώνει την ενυπάρχουσα εσωτερική φωνή και από άφωνη την καθιστά δυνατή;
Μα τίποτα άλλο παρά η χαλύβδωσις των ηθικών νόμων εσωτερικώς. Η συνεχής αυτοκριτική και μετάνοια δια τα λάθη μας, μας κάνει να γινόμαστε δυνατοί. Η υπακοή σε νόμους και αξίες και η κατασκευή ενός εσωτερικού πλαισίου ορίων και κανόνων μας κάμνει να οδηγούμεθα όχι στα χαμένα, αλλά συντεταγμένα προς κάποιαν κατεύθυνσι. Έρχεται η Τεσσαρακοστή και μετά η μεγάλη εβδομάς. Ας αναλογισθή ο καθείς εντός του, πόσον χαλύβδωσεν την εσωτερικήν του φωνήν ή κατέστη τόσον πωρωμένος, που την έπνιξε και δεν την άφησε ποτέ να μιλήση εντός του. Στο χέρι του είναι ν’ αφήση να εκδηλωθή ξανά. Τότε θα αναζωογονηθή και θα είναι σαν να αναστήθηκε ξανά απ΄τους νεκρούς. Σαν να απελευθέρωσε εντός του όλες εκείνες τις δυνάμεις που τον θέλουν άνθρωπο κι όχι ζώον και κτήνος μέσα στην κοινωνία των ανθρώπων.
Ο πωρωμένος είναι εκείνος που κατέπνιξεν εντός του τον άνθρωπον, που έκλεισεν τους πώρους του δέρματός του κι έπαψε να αναπνέη και το σώμα του πια νεκρό ζεί μα δεν ζεί. Οι νόμοι, οι κανόνες, οι θείες εντολές είναι γνωστές και είναι εκεί. Ας τις αδράξωμεν και ας αναστηθώμεν επιτέλους. Ας ζητήσωμεν ολόψυχα «προσδοκώμεν ανάστασιν νεκρών».
Καλόν κι άγιον πάσχα να έχωμεν


Διαβάστε Περισσότερα


Η πολιτεία των φαύλων

Άρθρον του
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-


«Αγάθων έφη, τον άρχοντα
Τριών δει μεμνήσθαι.
Πρώτο μεν ότι ανθρώπων άρχει,
Δευτερον ότι
Κατά νόμους άρχει,
Τρίτον ότι ουκ αεί άρχει»

Μέσα του 4ου αι. π.Χ. Στον αθηναϊκό πολιτικό στίβο κυριαρχούν οι δημαγωγοί, καθώς και οι καιροσκόποι πολιτικάντηδες, που με τις αλλοπρόσαλλες, ανεύθυνες, εκμαυλιστικές και υστερόβουλες ενέργειές των, έχουν προκαλέσει πολλά δεινά στην Αθήνα κι έχουν καταρρακώσει το κύρος της. Όσοι αγωνίζονται δια την ανόρθωσιν της πολιτείας έρχονται συνεχώς σε αντίθεσιν με την νωθρότητα και την αδιαφορίαν των πολιτών.
Αυτή η νωθρότητα μας έχει καταστρέψει. Πώς προκλήθηκε; Μα από την αδιαφορία δια την διάπραξιν του καθήκοντος. Και ποιο είναι αυτό; Όλοι μας έχουμε ιεράν υποχρέωσι ν’ αποτρέπωμεν τον διπλανό μας από την διάπραξιν παρανομιών. Πολύ περισσότερον όμως έχουμε υποχρέωσιν να εμποδίζωμεν από παρεκτροπές και αδικίες αυτούς που κατέχουν αξιώματα και μάλιστα ηγετικές θέσεις μέσα στην πολιτεία. Ο Δημοσθένης, ένας από εκείνους τους τελευταίους ρωμαντικούς που πολέμισαν την αδιαφορίαν των πολλών κραύγαζεν: «Πρέπει βέβαια όλοι εσείς ν’ αποκλείετε και να εμποδίζετε αυτούς που παρανομούν και κατεξοχήν αυτούς που κατέχουν αξιώματα και αυτούς που διαχειρίζονται τα κοινά. Γιατί εξαιτίας αυτών είναι φυσικό και να βλάπτωνται τα κοινά και η πολιτεία, εάν είναι διεφθαρμένοι και αντίθετα πάρα πολύ να ωφελούνται, εάν είναι ενάρετοι και θέλουν να είναι προσηλωμένοι στους νόμους» (Δημοσθ., Κατά Αριστογείτωνος, Β, 1-3).
Η πολιτεία μπορεί να υποστή ολέθριες καταστροφές, εάν το πηδάλιον του σκάφους της το κατευθύνουν άνθρωποι φαύλοι, δηλαδή τιποτένιοι και πρόστυχοι. Εάν όμως στην ηγεσία της πολιτείας βρίσκονται άνθρωποι δίκαιοι κι ενάρετοι, τότε είναι βέβαιον ότι η πολιτεία αυτή θα προκόψη και θα ευτυχήση. Από τους καρπούς φανερώνεται και η ποιότητα των δένδρων, από τα αποτελέσματα κρίνονται και η ποιότητα των ενεργούντων προσώπων, το ήθος των και η δύναμη της σκέψεώς των, ο νούς των. Ο όλεθρος προήλθε σήμερα διότι οι κατέχοντες τα αξιώματα και πρόστυχοι ήσαν στην ψυχή και στην σκέψι των δεν ευδοκίμησεν το αγαθόν αλλά η τέχνη του εξαπατάν, προκειμένου δια ίδιον όφελος να καρπωθούν τα πλούσια ελέη της νομής της εξουσίας.
Δυο κριτήρια υπάρχουν δια να εξάγονται κάθε φορά τα ανωτέρω. Πρώτον οι άρχοντες δέον να ενθυμούνται ότι άρχουν σύμφωνα με τους νόμους. Το ότι ουδείς τιμωρείται ως υπαίτιος συμφορών, ουδόλως μπορεί έστω κι ως αστείον να θεωρηθή ότι κείται εν ισχύ η το άρχειν δια του νόμου. Δεύτερον δέον να ενθυμούνται οι άρχοντες ότι εξουσιάζουν ανθρώπους κι όχι ζώα. Όταν λοιπόν καταδικάζουν αυτοί των λαό, χάριν της δικής τους ανηθικότητος να ζούν με όσα αυτοί λαμβάνουν εις ολίγας ώρας, τι δηλοί αυτό παρά το ότι αληθώς νομίζουν ότι έχουν υπο την εξουσίαν των κτήνη δίχως ψυχή; Διότι ο καθένας και για να θρέψη ένα κατοικίδιον του τόσα ξοδεύει δια την διατροφήν του, όσα προέρχονται από τον μόχθον λίγων ωρών.Και δεν τα βλέπομεν αυτά; Τα βλέπομεν ασφαλώς θα ειπή κανείς. Αλλά δεν βλέπομεν αυτήν την νωθρότητα πια που μας βαραίνει τα μέλη και δεν μπορούμε να τα κουνήσωμεν, μια νωθρότητα, που ως ήδη ελέχθη προήλθε από την μακροχρόνια αδιαφορία μας δια τα όσα πράττονται γύρω μας, δίπλα μας, δια τας παρανομίας των συμπολιτών μας των οικογενειών μας, που τις αφήνουμε δίχως να τις αποτρέψουμε.
«Όταν ένας ναύτης σ’ ένα πλοίο υποπέση σε κάποιο σφάλμα απ’ εκείνα που συμβαίνουν στα ταξίδια, συνήθως προξενεί μικρήν βλάβην, όταν όμως ο κυβερνήτης παρεκτραπή, προκαλεί κατά κανόνα κοινή ατυχία σε όλους τους ταξιδιώτες» (δημοσθ., ως ανωτέρω). Σωστόν και λογικόν. Μα εις την σύγχρονην φαύλη πολιτεία μας, που όλοι είμεθα ναύτες, και εις το σύγχρονον ταξίδι της ζωής μας, δεν έχει παρεκτραπεί μόνο ένας ναύτης. Οι ναύτες είμεθα γεμάτοι παραπτώματα οι ίδιοι κι έτσι όχι μόνον βλάπτουμε τους ίδιους μας τους εαυτούς αλλά και ολόκληρο το πλοίο μας και θέτουμε σε κίνδυνον όλο το ταξίδι μας. Έχουμε συνάμα και ξεδιάντροπους κυβερνήτες και περιμένουμε το πλοίο μας που καλείται πολιτεία ύστερα, να κυβερνηθή σωστά.
Επιστροφή στους νόμους και τις αρχές. Να βάλλουμε όλοι μέσα μας κανόνες, που να μην μπορούμε να τους ποδηγετήσωμεν. Έτσι θα νικήσουμε την αδιαφορίαν κι έτσι θα ζητήσωμε δικαίως μετά να φύγουν και τα φαύλα αυτά, ξεδιάντροπα ανθρωπάρια που έχουμε για κυβερνήτες. Αυτοί δεν θα κυβερνούν δια πάντα.


Διαβάστε Περισσότερα


Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ του Διον. Σολωμού (ΜΕΡΟΣ ΙΑ’)



επιμελεία του
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-

1798, Σάμουελ Κόλερητζ
και η μπαλάντα του γέρου ναυτικού

Το έτος 1798, ο Άγγλος ποιητής Κόλερητζ συνθέτει την «μπαλάντα του γέρου ναυτικού». Η παραμονή στην πανεπιστημιακή πόλι του Gottingen, διεύρυνε τον πνευματικόν του ορίζοντα σε τέτοιον βαθμόν, ώστε να γίνη ο πιο εμπνευσμένος από την γενιά του άγγλος ερμηνευτής του γερμανικού ρωμαντισμού. Γράφει ο Πολυλάς για την στροφή του ώριμου Σολωμού της κερκυραϊκής περιόδου στην γερμανική φιλοσοφία: «απ’ αυτήν την εποχήν εις την οποίαν απομονώθηκε περισσότερον από την κοινωνία, εκαταγίνετο πάντα θερμότερα εις την τελειοποίησιν των ποιημάτων του και εις την μελέτην της φιλοσοφίας, της οποίας ακολούθησεν την πρόοδον εις τα μεγάλα γερμανικά συγγράμματα κι εξόχως εις τα θεωρητικά του Σχίλλερ, ο οποίος άνοιξεν νέον ορίζοντα της ποιητικής. Ο Σολωμός τα εμελετούσε εις τες ιταλικές μεταφράσεις, όπου του έκαμαν πρόθυμα οι γίλοι του, ως αγάπης ανταποσιν των θησαυρών, τους οποίους αυτός άφθονα τους εχάριζεν εις τον νού και εις την καρδίαν, όσων ευτύχισαν να τον πλησιάσουν».

Διαβάστε Περισσότερα


ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΣ (η φωνή του θεού) (ΜΕΡΟΣ Β’)

Άρθρον του
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-

«εξ ουρανού επέβλεψεν ο Κύριος,
είδε πάντας τους υιούς των ανθρώπων,
ο πλάσας κατά μόνας τας καρδίας αυτών,
ο συνιείς πάντα τα έργα αυτών»
 (ψαλμός λβ’ 13-15)

Αγία Τεσσαρακοστή – η στιγμή
τονώσεως της συνειδήσεως.

Η Τεσσαρακοστή πλησιάζει. Ποίος είναι ο σκοπός της; Μα τίποτα άλλο απ’ το ν’ ακούση ο καθείς την φωνήν της συνειδήσεως του και να την ενισχύση, ώστε εφ’ εξής να την ακούη ολοέν συχνότερα και εντονότερα. Δεν είναι αυτή η φωνή σίγουρα υπαρκτή μόνον σε λίγους κι όχι σε όλους; Ο Σωκράτης εξηγεί στον συνομιλητή του Θεάγη την φωνήν αυτήν και για εμάς είναι καθ’ όλα αποκαλυπτικός.
«Όχι φίλε μου, αλλά σου διαφεύγει τι είναι αυτό, εγώ όμως θα σου εξηγήσω. Υπάρχει κάποιο δαιμόνιο, πνεύμα, φωνή, που από θεϊκή μοίρα, βούλησι, με ακολουθεί, αφ’ ού άρχισε από τότε που ήμουν παιδί» (Πλάτωνος, Θεάγης, 128 b-e). Διαφωτιστικά ήδη ο μεγάλος φιλόσοφος μας λέγει ξεκάθαρα ότι, πρωτίστως η φωνή της συνειδήσεως είναι προϊον θεϊκής βουλήσεως και ο ίδιος ο θεός μας εμφύσησε τούτην εντός ημών αλλά και δευτερευόντως υπάρχει μέσα μας ευθύς εξ αρχής από τότε που ήρθαμε στην ζωήν. Αλλά γιατί ο θεός μας έδωκεν αυτήν την φωνήν εσωτερικώς και μας την προμήθευσεν εξ αρχής; Θα μάθωμεν εντός ολίγου.
«Και αυτό το πνεύμα, είναι κάποια φωνή, η οποία, όταν εκδηλώνεται πάντα μου δείχνει ν’ αποφεύγω αυτό που τυχόν πρόκειται να κάνω και ποτέ δεν με προτρέπει να κάνω κάτι». Μέσα σε λίγες προτάσεις όλη η αλήθεια για το τι είναι «συνείδησις», ποιος ο σκοπός υπάρξεώς της, γιατί ο θεός μας την έδωκε και ποιο είναι το σχέδιον Του, αλλά και ποια είναι η ελευθερία του ανθρώπου, το αυτόβουλόν του. Η συνείδησις είναι λοιπόν μια θεϊκή φωνή, η φωνή του θεού. Δεν εκδηλώνεται πάντα. Κοινώς υπάρχουν ίσως και πολλές στιγμές αφωνίας αυτής. Πότε εκδηλώνεται; Πάντως ποτέ δια να μας προτρέψη να κάνωμεν κάτι. Υπάρχουν πλησίον μας άνθρωποι αδύναμοι. Πείνα και εξαθλίωσι βασανίζει τους ανθρώπους. Ουδεμία φωνή δεν θα σου πεί: «Ύπαγε αναίσχυντε και βοήθα τον συνάνθρωπό σου που πεινά και δώστου να φάγη». Υπάρχουν εχθροί μας. Άνθρωποι αδίστακτοι που κάποτε μας έβλαψαν. Υπάρχει περίπτωσις ν’ ακουσθή εντός μας η φωνή και να ειπή: «Πήγαινε να ζητήσης συγχώρεσιν απ’ τον εχθρό σου και συγχώρεσέ τον κι εσύ και ξαναγαπήσου πάλι μ’ αυτόν»; Ποτέ. Εις καμμίαν περίπτωσιν. Γιατί λοιπόν;
Τούτο είναι το αυτόβουλον, η ελευθερία του ανθρώπου. Δεν μας αναγκάζει ο θεός να τον ακολουθήσωμεν, να υπακούσωμεν εις την θέλησίν Του. Δεν μας έκανε δούλους, ίνα υπακούωμεν διαταγάς. Εάν τα παιδιά μας μεγαλώσουν και κάμουν δικιά των οικογένεια, ακόμα τους λέμε μη εκείνο, μη το άλλο; Τους δίδουμε ακόμη εντολές σαν τότε που ήσαν νήπια; Όμως περιμένουμε να ακολουθήσουν όσα καλά τους διδάξαμε με στοργή από μικρά κι αυτά να τα μεταλαμπαδεύσουν και στα δικά τους παιδιά και τότε να λέμε ότι τω όντι μας εσεβάσθησαν.
 Η φωνή της συνειδήσεως απεναντίας όμως υπάρχει με σκοπόν αποτρεπτικόν. «Πάντα μου δείχνει ν’ αποφεύγω αυτά που τυχόν πρόκειται να κάμω». Πάμε να κάνωμεν κάτι που είναι ενάντιον σε εκείνην την γνώσιν που γνώριζεν η ψυχή πριν έρθη στον κόσμον, ενάντια σ’ εκείνο που όλες οι ψυχές γνωρίζανε εκεί στο φώς απ’ όπου ήρθανε; Τότε η φωνή θα εκδηλωθή και θα βοά «ΜΗ». Σ’ εκείνον τον «ασυνείδητον» οδηγόν που αναφέραμε στην αρχή, να είσθε σίγουροι, πως η καημένη η φωνή της συνειδήσεως θα εκραύγαζεν συνεχώς, «μη φύγης», «μη φύγης», ώσπου αυτός πνίγοντάς την και μη ακολουθώντας την, ατόνισε, εσίγησεν, ξεψύχησε και αηδιασμένη τον εγκατέλειψεν.

(συνεχίζεται)

Διαβάστε Περισσότερα


Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ του Διον. Σολωμού (ΜΕΡΟΣ Ι’)



επιμελεία του
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-

Όταν στα 1823-24, η επανάσταση στην Κρήτη κατεπνίγη από τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα, χιλιάδες χριστιανοί κατέφυγαν με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα, τα Αντικύθηρα και την Πελοπόννησο. Ένας Κρητικός πολεμιστής, βρίσκεται με την μνηστή του στην θάλασσα σε ώρα τρικυμίας τη νύχτα. Το καράβι στο οποίο ευρίσκονταν έχει ναυαγήσει και ο Κρητικός προσπαθεί να φθάση στην ακτή. Κολυμπά κρατώντας αγκαλιά με το ένα χέρι την νέα. Κεραυνοί πέφτουν και στο φώς τους προσπαθεί να διακρίνη την ακρογυαλιά. Τα βουνά της στεριάς, προς την οποίαν κατευθύνονται, αντιλαλούν από τους κεραυνούς.

Διαβάστε Περισσότερα