της
ΙΩΑΝΝΑΣ ΦΑΦΚΑ
-φιλολόγου
H επέμβαση των θεών στις ανθρώπινες υποθέσεις αλλά και ο αριθμός των θεών που επεμβαίνουν σ’ αυτές μειώνονται αισθητά στην Οδύσσεια σε σύγκριση με την Ιλιάδα. Εξετάζοντας το θέμα της ανθρώπινης ελευθερίας της βούλησης στην Οδύσσεια, κρίνεται σκόπιμο να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στη δράση των ίδιων των θνητών χαρακτήρων και ειδικότερα στην Πηνελόπη, τον Οδυσσέα, τον Τηλέμαχο, τους μνηστήρες και τους συντρόφους του Οδυσσέα κατά το ταξίδι της επιστροφής τους από την Τροία.
Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ
Η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, μεθοδεύεται ήδη από τις πρώτες ραψωδίες της Οδύσσειας με πρωτοβουλία της Αθηνάς και συγκατάθεση του Δία (ε 7-20, 22-27 ) . Το σχέδιο της Αθηνάς εφαρμόζεται και ο Δίας στέλνει την ίδια στην Σπάρτη, προκειμένου ο Τηλέμαχος να επιστρέψει στην Ιθάκη και τον Ερμή στην Καλυψώ, ώστε να της μεταφέρει την θεϊκή απόφαση (ε 29-42). Η Καλυψώ, αν και θεότητα, αντιλαμβάνεται την υπεροχή του Δία και αποδέχεται τις εντολές του (ε 118-144). Αξιοσημείωτη είναι η αντίδραση της, που μοιάζει με κοινής θνητής, που την απομακρύνουν παρά τη θέληση της από το αντικείμενο του πόθου της. Η βούληση του Δία είναι ανώτερη της δικής της, κι έτσι αναγκάζεται να προβεί σε ενέργειες που δεν επιθυμεί. Το πεδίο της ελεύθερης βούλησής της περιορίζεται σημαντικά από τα όρια που θέτει ο Δίας. Έτσι, αποδέχεται την θεϊκή απόφαση για αναχώρηση του Οδυσσέα και του παραχωρεί ελεύθερα το δικαίωμα να επιλέξει αν προτιμά να επιστρέψει στην πατρίδα και την οικογένεια του ή να παραμείνει στο νησί της και της απολαύσεις του ( ε 203-213). Με την απόκρισή του ο Οδυσσέας, μολονότι επιλέγει την επιστροφή στην Ιθάκη, επισημαίνει την ανωτερότητα των αθανάτων, που δεν συγκρίνονται με τους θνητούς (ε 215-224 – εν προκειμένω σύγκριση Καλυψούς- Πηνελόπης).
H επέμβαση των θεών στις ανθρώπινες υποθέσεις αλλά και ο αριθμός των θεών που επεμβαίνουν σ’ αυτές μειώνονται αισθητά στην Οδύσσεια σε σύγκριση με την Ιλιάδα. Εξετάζοντας το θέμα της ανθρώπινης ελευθερίας της βούλησης στην Οδύσσεια, κρίνεται σκόπιμο να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στη δράση των ίδιων των θνητών χαρακτήρων και ειδικότερα στην Πηνελόπη, τον Οδυσσέα, τον Τηλέμαχο, τους μνηστήρες και τους συντρόφους του Οδυσσέα κατά το ταξίδι της επιστροφής τους από την Τροία.
Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ
Η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, μεθοδεύεται ήδη από τις πρώτες ραψωδίες της Οδύσσειας με πρωτοβουλία της Αθηνάς και συγκατάθεση του Δία (ε 7-20, 22-27 ) . Το σχέδιο της Αθηνάς εφαρμόζεται και ο Δίας στέλνει την ίδια στην Σπάρτη, προκειμένου ο Τηλέμαχος να επιστρέψει στην Ιθάκη και τον Ερμή στην Καλυψώ, ώστε να της μεταφέρει την θεϊκή απόφαση (ε 29-42). Η Καλυψώ, αν και θεότητα, αντιλαμβάνεται την υπεροχή του Δία και αποδέχεται τις εντολές του (ε 118-144). Αξιοσημείωτη είναι η αντίδραση της, που μοιάζει με κοινής θνητής, που την απομακρύνουν παρά τη θέληση της από το αντικείμενο του πόθου της. Η βούληση του Δία είναι ανώτερη της δικής της, κι έτσι αναγκάζεται να προβεί σε ενέργειες που δεν επιθυμεί. Το πεδίο της ελεύθερης βούλησής της περιορίζεται σημαντικά από τα όρια που θέτει ο Δίας. Έτσι, αποδέχεται την θεϊκή απόφαση για αναχώρηση του Οδυσσέα και του παραχωρεί ελεύθερα το δικαίωμα να επιλέξει αν προτιμά να επιστρέψει στην πατρίδα και την οικογένεια του ή να παραμείνει στο νησί της και της απολαύσεις του ( ε 203-213). Με την απόκρισή του ο Οδυσσέας, μολονότι επιλέγει την επιστροφή στην Ιθάκη, επισημαίνει την ανωτερότητα των αθανάτων, που δεν συγκρίνονται με τους θνητούς (ε 215-224 – εν προκειμένω σύγκριση Καλυψούς- Πηνελόπης).
