του Στεφάνου Αλιφιεράκη
Μοίρα, τύχη, πεπρωμένο ή αλλιώς Fortuna. Για να δηλώσουν τόσο την παντοδυναμία της όσο και το ρόλο που διαδραματίζει στις ζωές των ανθρώπων οι Λατίνοι την εισήγαγαν στο ρωμαϊκό πάνθεον. Επίσης χαρακτηριστικό είναι πως η παρουσία της είναι διάχυτη τόσο στα κείμενα της Αυγούστειας εποχής (Βλ. Οράτιος ωδή 1.35 ) όσο και στα κείμενα του Μεσαίωνα όπως φαίνεται από το γεγονός ότι μνημονεύεται 4 φορές επίκληση στη θεότητα στα Carmina Burana.
Τα Carmina Burana είναι μια συλλογή 254 ποιημάτων ανώνυμου συγγραφέα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια του 12 -13ου αιώνα. Στο ευρύ κοινό έγιναν γνωστά από την μελοποίηση των 24 ποιημάτων του Carl Orff (O fortuna imperatrix mundi). Το θέμα της Fortuna είναι ιδιαίτερα προσφιλές στους συγγραφείς της λατινικής γραμματείας. Στο εν λόγω άρθρο θα αναλωθούμε στο πως εμφανίζεται στα Carmina Burana και πιο συγκεκριμένα στο πρώτο από τα ποιήματα που μελοποίησε ο Καρλ Ορφ.
O Fortuna, / velut luna / statu variabilis, / semper crescis / aut decrescis; / vita detestabilis / nunc obdurat
et tunc curat / ludo mentis aciem, / egestatem, / potestatem dissolvit ut / glaciem.
Sors immanis / et inanis, / rota tu volubilis, / status malus, / vana salus / semper dissolubilis, / obumbrata
et velata / michi quoque niteris; / nunc per ludum / dorsum nudum / fero tui sceleris.
Sors salutis / et virtutis / michi nunc contraria, / est affectus / et defectus / semper in angaria. / hac in hora
sine mora / corde pulsum tangite; / quod per sortem / sternit fortem, / mecum omnes plangite!
Τύχη θεία / σαν σελήνη / πάντα ευμετάβολη, / μια πλαταίνεις / μια μικραίνεις / αποτρόπαια ζωή / τη μία μας βασανίζει / την άλλη μας φροντίζει / με παιχνιδιάσματα του νου / και την αδυναμία / και τη δύναμη /
σαν πάγο τη διαλύει
Μοίρα κενή / κι απάνθρωπη, / ευκύλιστος είσαι τροχός / κατάσταση κακή / και σωτηρία μάταιη / πάντοτε διαλυτή, / επισκιασμένη / και καλυμμένη / σε μένα τώρα κόλλησες / με παιγνιδίσματα / γυμνή έχω πλάτη
για τα δικά σου κρίματα.
Τύχη χαράς / και αρετής / σε μένα είν’ ενάντια / καταπιεσμένος / κι απελπισμένος / πάντοτε στην κατάντια. / Την ώρα αυτή / χωρίς αναβολή / της καρδιάς το σφιγμό αγγίξτε· / κι αφού η τύχη / νικά το γενναίο / μαζί μου όλοι θρηνήστε.
(Μετάφραση: Αικατερίνη Κ.Ιωαννίδου)
Στο πρώτο ποίημα της συλλογής του Ορφ έχουμε μια επίκληση στη Θεά Τύχη (ο fortuna) η οποία παρομοιάζεται με το φεγγάρι (velut luna). Όπως το φεγγάρι αυξομειώνεται μέσα στη διάρκεια του μήνα, έτσι και η Fortuna δε μένει ποτέ σταθερή στη θέση της αλλά είναι πάντα ευμετάβολη. Στη συνέχεια, μας γίνεται εύκολα αντιληπτός ο διττός χαρακτήρας της θεάς καθώς άλλοτε βρίσκεται εχθρός μας και μας βασανίζει και άλλοτε βρίσκεται στο πλάι μας και μας επικουρεί. Για να δείξει ακόμα πιο γλαφυρά τη δύναμη και την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής μας την παρουσιάζει να διαλύει και την αδυναμία και τη δύναμη σαν πάγο. Αυτή η ευκαμψία θα μπορούσαμε να πούμε είναι που μας καθιστά δέσμιους της, αθύρματα στα παιγνιώδη της χέρια αλλά και τραγικά πρόσωπα καθώς είναι τέτοια η δύναμή της, που κανείς δεν μπορεί να της ξεφύγει.
Έπειτα ο ποιητής αναφέρεται στη mala Fortuna χαρακτηρίζοντας τη ως κενή και απάνθρωπη, η οποία όντας ευμετάβολη ,όπως ένας τροχός που εύκολα γυρίζει, παίζει ύπουλα παιχνίδια εις βάρος του χωρίς να του αφήνει κανένα περιθώριο σωτηρίας. Στο σημείο αυτό, αξίζει να επισημάνουμε πως στο εξώφυλλο του codex buranus απεικονίζεται ο τροχός της τύχης. Μάλιστα το πόσο αδυσώπητη και σκληρή καθίσταται, διαπιστώνεται από το γεγονός ότι έχει αφήσει πίσω της γυμνό τον ποιητή μας. Η τραχύτητα της και η αβυσσαλεότητα της επιτείνεται από τη φράση tui sceleris (για τα δικά σου σφάλματα) καθώς είναι εκδικητική σε βάρος του όχι επειδή έχει διαπράξει κάποια ύβρη, την οποία και θέλει να τιμωρήσει, αλλά απλώς και μόνο λόγω των διαθέσεων της.
Στην τελευταία στροφή του ποιήματος ο ποιητής δυσανασχετεί για τη μοίρα του καθώς θεωρεί πως θα είναι βυθισμένος μέσα στην κατάντια. Συνεχίζοντας, μας προτρέπει όλους εμάς να συμμεριστούμε την τραγική του μοίρα καθώς και εμείς θα είμαστε δεσμώτες των διαθέσεων της. Με αυτόν τον τρόπο μας μετατρέπει σε συμμέτοχους του ίδιου δράματος. Το δράμα του γίνεται οικουμενικό και ο θρήνος γίνεται από ατομικός σε συλλογικός. Το εγώ γίνεται ένα με το εμείς καθώς όλοι φοβόμαστε πως θα σφραγιστούμε από την ίδια μοίρα.
Τι μας θυμίζει αυτό; Μας θυμίζει τον έλεο και το φόβο των αρχαίων τραγωδιών, όπου οι θεατές ταυτίζονται με τους πάσχοντες. Μόνη διαφορά είναι πως δε γίνεται λόγος για κάποια λύτρωση, για κάποια κάθαρση. Ίσως θα μπορούσαμε να εικάσουμε πως η κάθαρση θα επέλθει μέσω του θρήνου, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολα φανερό. Αυτό που όμως είναι έκδηλο, είναι πως ακόμα και αυτό το ποίημα αντλεί τις καταβολές του από την αρχαία ελληνική τραγωδία και συνδέεται με αυτήν.
Μοίρα, τύχη, πεπρωμένο ή αλλιώς Fortuna. Για να δηλώσουν τόσο την παντοδυναμία της όσο και το ρόλο που διαδραματίζει στις ζωές των ανθρώπων οι Λατίνοι την εισήγαγαν στο ρωμαϊκό πάνθεον. Επίσης χαρακτηριστικό είναι πως η παρουσία της είναι διάχυτη τόσο στα κείμενα της Αυγούστειας εποχής (Βλ. Οράτιος ωδή 1.35 ) όσο και στα κείμενα του Μεσαίωνα όπως φαίνεται από το γεγονός ότι μνημονεύεται 4 φορές επίκληση στη θεότητα στα Carmina Burana.
Τα Carmina Burana είναι μια συλλογή 254 ποιημάτων ανώνυμου συγγραφέα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια του 12 -13ου αιώνα. Στο ευρύ κοινό έγιναν γνωστά από την μελοποίηση των 24 ποιημάτων του Carl Orff (O fortuna imperatrix mundi). Το θέμα της Fortuna είναι ιδιαίτερα προσφιλές στους συγγραφείς της λατινικής γραμματείας. Στο εν λόγω άρθρο θα αναλωθούμε στο πως εμφανίζεται στα Carmina Burana και πιο συγκεκριμένα στο πρώτο από τα ποιήματα που μελοποίησε ο Καρλ Ορφ.
O Fortuna, / velut luna / statu variabilis, / semper crescis / aut decrescis; / vita detestabilis / nunc obdurat
et tunc curat / ludo mentis aciem, / egestatem, / potestatem dissolvit ut / glaciem.
Sors immanis / et inanis, / rota tu volubilis, / status malus, / vana salus / semper dissolubilis, / obumbrata
et velata / michi quoque niteris; / nunc per ludum / dorsum nudum / fero tui sceleris.
Sors salutis / et virtutis / michi nunc contraria, / est affectus / et defectus / semper in angaria. / hac in hora
sine mora / corde pulsum tangite; / quod per sortem / sternit fortem, / mecum omnes plangite!
Τύχη θεία / σαν σελήνη / πάντα ευμετάβολη, / μια πλαταίνεις / μια μικραίνεις / αποτρόπαια ζωή / τη μία μας βασανίζει / την άλλη μας φροντίζει / με παιχνιδιάσματα του νου / και την αδυναμία / και τη δύναμη /
σαν πάγο τη διαλύει
Μοίρα κενή / κι απάνθρωπη, / ευκύλιστος είσαι τροχός / κατάσταση κακή / και σωτηρία μάταιη / πάντοτε διαλυτή, / επισκιασμένη / και καλυμμένη / σε μένα τώρα κόλλησες / με παιγνιδίσματα / γυμνή έχω πλάτη
για τα δικά σου κρίματα.
Τύχη χαράς / και αρετής / σε μένα είν’ ενάντια / καταπιεσμένος / κι απελπισμένος / πάντοτε στην κατάντια. / Την ώρα αυτή / χωρίς αναβολή / της καρδιάς το σφιγμό αγγίξτε· / κι αφού η τύχη / νικά το γενναίο / μαζί μου όλοι θρηνήστε.
(Μετάφραση: Αικατερίνη Κ.Ιωαννίδου)
Στο πρώτο ποίημα της συλλογής του Ορφ έχουμε μια επίκληση στη Θεά Τύχη (ο fortuna) η οποία παρομοιάζεται με το φεγγάρι (velut luna). Όπως το φεγγάρι αυξομειώνεται μέσα στη διάρκεια του μήνα, έτσι και η Fortuna δε μένει ποτέ σταθερή στη θέση της αλλά είναι πάντα ευμετάβολη. Στη συνέχεια, μας γίνεται εύκολα αντιληπτός ο διττός χαρακτήρας της θεάς καθώς άλλοτε βρίσκεται εχθρός μας και μας βασανίζει και άλλοτε βρίσκεται στο πλάι μας και μας επικουρεί. Για να δείξει ακόμα πιο γλαφυρά τη δύναμη και την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής μας την παρουσιάζει να διαλύει και την αδυναμία και τη δύναμη σαν πάγο. Αυτή η ευκαμψία θα μπορούσαμε να πούμε είναι που μας καθιστά δέσμιους της, αθύρματα στα παιγνιώδη της χέρια αλλά και τραγικά πρόσωπα καθώς είναι τέτοια η δύναμή της, που κανείς δεν μπορεί να της ξεφύγει.
Έπειτα ο ποιητής αναφέρεται στη mala Fortuna χαρακτηρίζοντας τη ως κενή και απάνθρωπη, η οποία όντας ευμετάβολη ,όπως ένας τροχός που εύκολα γυρίζει, παίζει ύπουλα παιχνίδια εις βάρος του χωρίς να του αφήνει κανένα περιθώριο σωτηρίας. Στο σημείο αυτό, αξίζει να επισημάνουμε πως στο εξώφυλλο του codex buranus απεικονίζεται ο τροχός της τύχης. Μάλιστα το πόσο αδυσώπητη και σκληρή καθίσταται, διαπιστώνεται από το γεγονός ότι έχει αφήσει πίσω της γυμνό τον ποιητή μας. Η τραχύτητα της και η αβυσσαλεότητα της επιτείνεται από τη φράση tui sceleris (για τα δικά σου σφάλματα) καθώς είναι εκδικητική σε βάρος του όχι επειδή έχει διαπράξει κάποια ύβρη, την οποία και θέλει να τιμωρήσει, αλλά απλώς και μόνο λόγω των διαθέσεων της.
Στην τελευταία στροφή του ποιήματος ο ποιητής δυσανασχετεί για τη μοίρα του καθώς θεωρεί πως θα είναι βυθισμένος μέσα στην κατάντια. Συνεχίζοντας, μας προτρέπει όλους εμάς να συμμεριστούμε την τραγική του μοίρα καθώς και εμείς θα είμαστε δεσμώτες των διαθέσεων της. Με αυτόν τον τρόπο μας μετατρέπει σε συμμέτοχους του ίδιου δράματος. Το δράμα του γίνεται οικουμενικό και ο θρήνος γίνεται από ατομικός σε συλλογικός. Το εγώ γίνεται ένα με το εμείς καθώς όλοι φοβόμαστε πως θα σφραγιστούμε από την ίδια μοίρα.
Τι μας θυμίζει αυτό; Μας θυμίζει τον έλεο και το φόβο των αρχαίων τραγωδιών, όπου οι θεατές ταυτίζονται με τους πάσχοντες. Μόνη διαφορά είναι πως δε γίνεται λόγος για κάποια λύτρωση, για κάποια κάθαρση. Ίσως θα μπορούσαμε να εικάσουμε πως η κάθαρση θα επέλθει μέσω του θρήνου, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολα φανερό. Αυτό που όμως είναι έκδηλο, είναι πως ακόμα και αυτό το ποίημα αντλεί τις καταβολές του από την αρχαία ελληνική τραγωδία και συνδέεται με αυτήν.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου