της
Αλεξάνδρας Φουκίδου*
Για το Συμβούλιο της Ευρώπης , διαπολιτισμική επικοινωνία «είναι η διαδικασία επικοινωνίας ανάμεσα σε άτομα , αλλά και σε κοινωνικούς , πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς διαφορετικών πολιτισμών, όπως οι κυβερνητικές υπηρεσίες, οι επιχειρήσεις , τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τα Μ.Μ.Ε και περιλαμβάνει λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία μέσω διαφόρων κωδικών».
Με δεδομένη την πολυπολιτισμική κατάσταση στις χώρες υποδοχής η διαπολιτισμική αγωγή δεν περιορίζεται στην ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης , αλλά προσπαθεί να διατυπώσει τους στόχους και το περιεχόμενο της διαπαιδαγώγησης και της εκπαίδευσης των νέων γενεών και όχι μόνο, ώστε αυτές να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας.
Αυτό σημαίνει ότι η διαπολιτισμικότητα δεν αναφέρεται σε μια κατάσταση που επικρατεί αλλά σε εκείνη που θα έπρεπε να υπάρχει Στην ουσία θα μπορούσαμε να πούμε πως η διαπολιτισμικότητα αποτελεί το ζητούμενο στοιχείο κατά την επικοινωνία των μελών μιας κοινωνίας, ενώ η πολυπολιτισμικότητα είναι η δεδομένη, υπάρχουσα κατάσταση (Hohmann, 1983).
Έτσι, ως εξέλιξη της προσέγγισης «Παιδαγωγική των Αλλοδαπών» το 1980 αναπτύχθηκε ο όρος «Διαπολιτισμική Εκπαίδευση», ο οποίος αναφέρεται σε ένα από τα πλουραλιστικά προσανατολισμένα μοντέλα διαχείρισης της πολυπολιτισμικότητας στο σχολείο (Ξωχέλλης, 2007:126).
Ο συγκεκριμένος όρος διέπεται από βασικές αρχές οι οποίες καθορίζουν μια επιτυχή διαπολιτισμική επικοινωνία . Ο Δαμανάκης (2004) ορίζει τρεις θεωρητικές αρχές που τις έχει δανειστεί κυρίως από την ανθρωπολογία και την εθνολογία, καθώς και από την κοινωνιολογία της εκπαίδευσης.
1. Η αρχή της ισοτιμίας των πολιτισμών
Η υιοθέτηση της αρχής αυτής συνεπάγεται σοβαρές δυσκολίες επειδή ο πολιτιστικός ανταγωνισμός , οι συγκρούσεις και η ιεράρχηση των πολιτισμών είναι ιδιαίτερα έντονα στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Η ανάγκη ισότιμης αναγνώρισης και αντιμετώπισης δύο πολιτισμών είναι απαραίτητη καθώς διαφορετικά θέτουμε το άτομο μπροστά στο δίλημμα να αποφασίσει ποιους κανόνες ποιες αξίες και ποιους τρόπους συμπεριφοράς θα υιοθετήσει και τι θα απορρίψει.
Υπό αυτή τη λογική εγκυμονείται ο κίνδυνος αφομοίωσης ο οποίος προωθείται από κύκλους που υπηρετούν άμεσα ή έμμεσα την πολιτική της αφομοίωσης. Παρ’όλαυτα,η αναγόρευση ενός πολιτισμικού στοιχείου ως λειτουργικού ή μη, ως χρήσιμου ή μη, είναι αποτέλεσμα κάποιας αξιολόγησης και ιεράρχησης. Η αξιολόγηση και η ιεράρχηση των πολιτισμών όμως είναι έξω από τη λογική της διαπολιτισμικής θεωρίας η οποία πρεσβεύει αξιολογική ουδετερότητα.
2. Η υπόθεση του «ελλείμματος» και της «διαφοράς»
Σύμφωνα με μια άποψη, λεγόμενη και ως «υπόθεση του ελλείμματος», το μορφωτικό κεφάλαιο ατόμων από κατώτερα κοινωνικά στρώματα είναι σε σύγκριση με αυτό των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων, ελλειμματικό. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, τη λεγόμενη «υπόθεση της διαφοράς», τα κοινωνικοπολιτισμικά και γλωσσικά στοιχεία που συνήθως φέρουν τα άτομα των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων , ή μετανάστες στην περίπτωσή μας , δεν είναι ελλειμματικά αλλά διαφορετικά από αυτά των ντόπιων.
Η διαπολιτισμική αγωγή υιοθετεί την υπόθεση της διαφοράς και επιδιώκει την ισότιμη αντιμετώπιση της γλώσσας και του πολιτισμού των μεταναστών στην εκπαίδευση και την κοινωνία της χώρας υποδοχής. Έτσι, οι διάφορες ομάδες μαθητών μπορούν να διατηρηθούν και να καλλιεργηθούν στα πλαίσια ενός πλουραλιστικού εκπαιδευτικού και κοινωνικού συστήματος και δεν είναι αναγκαίο να εξομοιωθούν μεταξύ τους.
3. Η αρχή των ίσων ευκαιριών
Η αναγνώριση και η προώθηση της γλώσσας και του πολιτισμού των μεταναστών συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση των μορφωτικών τους ευκαιριών. Η πολιτική της αφομοίωσης από την άλλη και η αναγόρευσης ενός μέρους του μορφωτικού κεφαλαίου των μεταναστών ως δυσλειτουργικού, μειώνουν τις μορφωτικές τους ευκαιρίες και δυσχεραίνουν σημαντικά τη διαδικασία απόκτησης μιας κοινωνικό - πολιτισμικής και προσωπικής ταυτότητας.
Το σχολείο και γενικά ο χώρος της εκπαίδευσης οφείλει να δεχθεί το άτομο και να του δώσει την ευκαιρία να αναπτύξει τις δυνατότητες του και την προσωπικότητα του βασιζόμενο στις δικές του κοινωνικοπολιτισμικές προϋποθέσεις και το δικό του μορφωτικό κεφάλαιο. Η αποδοχή των παραπάνω αξιωμάτων κα ι η προσπάθεια οικοδόμησης μιας παιδαγωγικής θεωρίας πάνω σε αυτά , έχουν σημαντικές συνέπειες για την ίδια την επιστήμη της αγωγής καθώς και για την εκπαιδευτική πολιτική.
Στηριζόμενος στα παραπάνω αξιώματα ο H. Hessinger ορίζει ως αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης την ενσυναίσθηση, την αλληλεγγύη, τον διαπολιτισμικό σεβασμό ,την καταπολέμηση του εθνικιστικού τρόπου σκέψης και την ειρήνη (Μιχάλης, 2003).
4. Η αναγκαιότητα διαπολιτισμικής επικοινωνίας
Ο Habermas υποστηρίζει πως η επικοινωνία αντλείται από τρία δομικά στοιχεία :τον πολιτισμό , την κοινωνία και την προσωπικότητα , τα οποία χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη ενός πλαισίου, για τη διαπολιτισμική επικοινωνία (Νικολάου, 2005:250).
Έτσι η διαπολιτισμική επικοινωνία διεξάγεται τόσο στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον και διέπεται από επιστημονική έρευνα και γνώση διάφορων επιστημών , τα πορίσματα των οποίων αξιοποιούνται προς όφελος της .Παρακάτω παρατίθεται το διάγραμμα (Νικολάου, 2005:250) που παρουσιάζει την διεπιστημονική διάσταση της διαπολιτισμικής επικοινωνίας.
Όταν συναντιούνται δύο άνθρωποι που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς , υπάρχουν πάρα πολλά περιθώρια παρεξήγησης και σύγχυσης. Αναφέραμε πως αυτό μπορεί να οφείλεται στην παρερμηνεία των μηνυμάτων του ενός και του άλλου, λεκτικών ή μη λεκτικών. Αποτέλεσμα των «διεθνών» παρεξηγήσεων είναι δύο άνθρωποι να απορρίπτουν ο ένας τον άλλον για δήθεν μη συμμόρφωση με τους κανόνες της πολιτισμένης κοινωνίας και να αναπτύσσεται μεταξύ τους ψυχρή ή και εχθρική στάση . Η διαπολιτισμική επικοινωνία μπορεί να βοηθήσει στην άμβλυνση της έντασης που δημιουργεί η συνάντηση ανθρώπων από διαφορετικά μέρη του πλανήτη καθώς κατά τη σύνδεση του πολιτισμού και της επικοινωνίας αναδύονται σημαντικές ευκαιρίες. Βέβαια δεν αρνούμαστε πως τα προβλήματα ίσως είναι τα πρώτα τα οποία θα αναδυθούν .Βασικό πρόβλημα ,όμως, είναι η μη κατανόηση και σωστή χρήση της γλώσσας υποδοχής. Μέσω της γλώσσας μεταβιβάζονται μηνύματα , επομένως οι δυσκολίες στη χρήση της γλώσσας έχουν επίπτωση στη επικοινωνία αφού το μήνυμα δεν γίνεται αντιληπτό από τον παραλήπτη και δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί.
5. Οι στόχοι της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης
Στον χώρο της εκπαίδευσης, αν επιδιώξουμε να προσδιορίσουμε το γενικότερο σκοπό της διαπολιτισμικής επικοινωνίας και συγκεκριμένα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, θα μπορούσαμε να τον εστιάσουμε στη δημιουργία των προϋποθέσεων διαπολιτισμικής επικοινωνίας αποσκοπώντας στην κοινωνική δράση αλλά και στην διαδικασία δόμησης και νοηματοδότησης των ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων.
Σύμφωνα με τον Habermas (Γκόβαρης, 2001) οι επιμέρους στόχοι της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης είναι οι εξής:
· Ενσυναίσθηση
Ως ενσυναίσθηση ορίζεται η ικανότητα γνωστικής και συναισθηματικής τοποθέτησης του «εγώ» στη θέση του «άλλου» , με τη σημασία της αποδοχής και ένταξης των προσδοκιών «του» στη συμπεριφορά μου απέναντι σε «αυτόν». Μέσα από την διαδικασία της ενσυναίσθησης είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε αντικειμενικότερα τις στάσεις και τις συμπεριφορές του «άλλου» μέσα από μια κριτική αντιπαράθεση και ενδεχομένως την υπέρβαση των αντιλήψεων μας για το διαφορετικό (Χατζηπαναγιωτίδη, 2009).
Για να κατανοήσουμε τη σημασία της ενσυναίσθησης ως στόχο στη διαπολιτισμική μάθηση χρειάζεται να ανιχνεύσουμε τις αναπαραστάσεις των «ξένων» και τις δομές της κοινωνικής τάξης όσο αυτές διαμεσολαβούν τόσο στην επίσημη σχολική γνώση , όσο και στον καθημερινό κοινωνικό λόγο.
· Κριτική στάση απέναντι στους άλλους
Οι κοινωνικοί ρόλοι ρυθμίζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινή μας επικοινωνία επειδή γινόμαστε αντιληπτοί ή αντιλαμβανόμαστε τα κοινωνικά μέλη μέσα από το συγκεκριμένο κοινωνικό μας/τους ρόλο. Ο Habermas υποστηρίζει πως η διαδικασία κοινωνικοποίησης δεν πρέπει να οδηγεί στην άκριτη αποδοχή των κοινωνικών προσδοκιών εκ μέρους των υποκειμένων , αλλά στην καλλιέργεια ικανοτήτων κριτικής αντιπαράθεσης και δημιουργικής ερμηνείας των κοινωνικών ρόλων έτσι ώστε να είναι δυνατή η έκφραση της ατομικότητας.
Η σημασία αυτής της ικανότητας για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, απορρέει ιδιαίτερα από το γεγονός ότι στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες τα υποκείμενα αλληλεπιδρούν ως φορείς διαμορφωμένων κοινωνικών ταυτοτήτων, αναπαράγοντας έτσι τις κυρίαρχες διαδικασίες εθνοπολιτισμικού διαχωρισμού του κοινωνικού χώρου και τις μορφές κοινωνικής ανισότητας που νομιμοποιούνται μέσω αυτών των διαχωρισμών .
· Ανοχή αντιφάσεων
Σε κάθε επικοινωνιακή κατάσταση παρουσιάζονται συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις . Η διασφάλιση συνέχειας μιας επικοινωνίας προϋποθέτει ικανότητες ανοχής αντιφατικών καταστάσεων εκ μέρους των υποκειμένων. Η ικανότητα αυτή επιτρέπει στα υποκείμενα να «αντέχουν» συναισθηματικές αβεβαιότητες και αμφισβητήσεις της γνώσης τους και να παραμένουν ικανοί για επικοινωνία. Η ανοχή των αντιφατικών καταστάσεων επιτρέπει στα υποκείμενα να κάνουν πράξη την αρχή περί ισότητας των πολιτισμών αποφεύγοντας την «οπισθοχώρηση» σε καθιερωμένα και στερεοτυπικά σχήματα αντίληψης και ερμηνείας των «άλλων». Η ανάπτυξη της ικανότητας αυτής κρίνεται αναγκαία κατά τον Habermas καθώς οι διαπολιτισμικές συναντήσεις αποτελούν ίσως τις πιο ακραίες περιπτώσεις επικοινωνιακών καταστάσεων ως προς τη δυναμική αντιπαραθέσεων και αμφισβητήσεων.
Για τους παραπάνω λόγους, κατά τη διαδικασία μάθησης σε μια διαπολιτισμική τάξη, ο υποψιασμένος εκπαιδευτικόςπου με βάση την θεωρία της εκπαίδευσης ενηλίκων λειτουργεί σαν διευκολυντής στην τάξη ως προς την κατάκτηση της γνώσης (Καψάλης και Παπασταμάτης, 2002) χρειάζεται να εκμεταλλεύεται την διαπολιτισμική διάσταση κάθε διδασκόμενου αντικειμένου. Είναι ωφέλιμο να μη χάνει την ευκαιρία να προσανατολίζεται στους στόχους της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης όπως αυτοί ορίστηκαν παραπάνω, χωρίς να μένει προσηλωμένος στην ιδέα πως η μόνη πρόκληση στην περίπτωση μιας πολυπολιτισμικής τάξης είναι η εκμάθηση του διδασκόμενου αντικειμένου.
* Εκ της διπλωματικής εργασίας αυτής με τίτλον
«Στάσεις και απόψεις ενηλίκων εκπαιδευομένων μεταναστών σε θέματα
πολυπολιτισμικότητας: Η περίπτωση των εκπαιδευομένων του προγράμματος
«Οδυσσέας»»
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου