Οι Αντωνυμίες της Λατινικής γλώσσης





 της
Μαρίας Αργυροπούλου


Η Λατινική διαθέτει τις εξής κατηγορίες αντωνυμιών:
    1. προσωπικές (pronomina personalia),
    2. κτητικές (pronomina possessiva),
    3. δεικτικές (pronomina demonstrativa),
    4. οριστικές (pronomina determinativa),
    5. αναφορικές (pronomina relativa),
    6. ερωτηματικές (pronomina interrogativa),
    7. αόριστες (pronomina indefinita).



Η λατινική δεν διαθέτει αυτοπαθείς και αλληλοπαθείς αντωνυμίες. Για το πώς εκφράζεται η αυτοπάθεια και η αλληλοπάθεια δες ΕΔΩ


Προσοχή: Οι αντωνυμίες δεν διαθέτουν κλητική πτώση, όπως και στην ελληνική, με εξαίρεση τις κτητικές αντωνυμίες α΄ προσώπου. meus και mea. που διαθέτουν κλητική πτώση, μόνο στον ενικό αριθμό
Ι. Προσωπικές αντωνυμίες

Singularis Numerus


α΄ πρόσωπο
β΄ πρόσωπο
γ΄ πρόσωπο
Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
ego

mei

mihi

me

(a) me1
tu

tui

tibi

te

(a) te1
-

sui

sibi

se

(a) se1

Pluralis Numerus


α΄ πρόσωπο
β΄ πρόσωπο
γ΄ πρόσωπο
Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
nos

nostri, nostrum2

nobis

nos

(a) nobis1
vos

vestri, vestrum2

vobis

vos

(a) vobis1
-

sui

sibi

se

(a) se1


1 Η αφαιρετική απαντά και απλή αλλά και εμπρόθετη, με προθέσεις που εκφέρονται με αυτήν την πτώση.

π.χ. Adulescentes pulchriores nobis sunt.
         Hostes a nobis occisi sunt.

Σημείωση: Όταν η πρόθεση cum εκφέρεται με αφαιρετική των προσωπικών αντωνυμιών, τότε παρατηρείται κράση, δηλαδή ένωση των δύο λέξεων σε μία, και αναστροφή πρόθεσης:
cum + te = tecum (28), cum + se = secum (48)

2Ο πρώτος τύπος σε -i έχει θέση γενικής κτητικής ή αντικειμενικής και ο δεύτερος τύπος σε -um έχει θέση γενικής διαιρετικής.
Παρατηρήσεις
    • Οι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών, εκτός από τον τύπο tu και τη γενική πληθυντικού του α΄ και β΄ προσώπου (nostri, nostrum- vestri, vestrum), όταν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή, ενισχύονται με το πρόσφυμα -met, ο τύπος tu με το -te και οι τύποι me, te, se και με διπλασιασμό.
      π.χ. egomet, temet = εγώ βέβαια, εσένα βέβαια
      tute = εσύ βέβαια
      meme, tete, sese = εμένα βέβαια, εσένα βέβαια, τον εαυτό του βέβαια.
    • Η ονομαστική της προσωπικής αντωνυμίας του γ΄ προσώπου που λείπει αναπληρώνεται με την ονομαστική μιας από τις δεικτικές ή οριστικές αντωνυμίες hic, ille, is.
    • Η προσωπική αντωνυμία του γ΄ προσώπου, όπως και η αντίστοιχη κτητική, λειτουργεί ως αυτοπαθής αντωνυμία.
***
ΙΙ. Κτητικές αντωνυμίες

Για έναν κτήτορα:
meus, mea, meum      δικός, -ή, -ό μου

tuus, tua, tuum      δικός, -ή, -ό σου

suus, sua, suum      δικός, -ή, -ό του
Για πολλούς κτήτορες:
noster, nostra, nostrum      δικός, -ή, -ό μας

vester, vestra, vestrum      δικός, -ή, -ό σας

suus, sua, suum      δικός, -ή, -ό τους

  • Οι κτητικές αντωνυμίες κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα (bonus, bona, bonum και το συγκοπτόμενο pulcher, pulchra, pulchrum).
  • Οι μοναδικές αντωνυμίες που διαθέτουν κλητική πτώση είναι η meus και mea, μόνο στον ενικό αριθμό, όπως η οὗτος, αὕτη της αρχαίας ελληνικής. Η αντωνυμία meus σχηματίζει κλητική mi οπότε και το όνομα που συνοδεύει την αντωνυμία τίθεται σε κλητική ή meus οπότε και το όνομα που συνοδεύει την αντωνυμία τίθεται σε ονομαστική. Η αντωνυμία mea σχηματίζει κλητική (mea).
    π.χ. mi pater-12 (πατέρα μου), meus oculus(μάτι μου), mea Tertia-12 (Τέρτιά μου).
  • Η κτητική αντωνυμία του γ΄ προσώπου λειτουργεί ως αυτοπαθητική αντωνυμία.


Παραθέτουμε ενδεικτικά την κλίση των ακόλουθων κτητικών αντωνυμιών:
Singularis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Voc.

Abl.
meus

mei

meo

meum

mi/ meus

meo
mea

meae

meae

meam

(mea)

meā
meum

mei

meo

meum

-

meo
noster

nostri

nostro

nostrum

-

nostro
nostra

nostrae

nostrae

nostram

-

nostrā
nostrum

nostri

nostro

nostrum

-

nostro

Pluralis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
mei

meorum

meis

meos

meis
meae

mearum

meis

meas

meis
mea

meorum

meis

mea

meis
nostri

nostrorum

nostris

nostros

nostris
nostrae

nostrarum

nostris

nostras

nostris
nostra

nostrorum

nostris

nostra

nostris

***
ΙΙΙ. Δεικτικές αντωνυμίες


Δεικτικές αντωνυμίες είναι οι εξής:

i. hic, haec, hoc αυτός, αυτή, αυτό (για κοντά, σχετική με το α΄ πρόσωπο)
ii. iste, ista, istud αυτός, αυτή, αυτό (σχετική με το β΄ πρόσωπο)
iii. ille, illa, illud εκείνος, εκείνη, εκείνο (σχετική με το γ΄ πρόσωπο)
iv. talis, talis, tale τέτοιος, τέτοια, τέτοιο (κλίνεται όπως τα τριτόκλιτα δικατάληκτα επίθετα)
v. tantus, tanta, tantum τόσος, τόση, τόσο (για μέγεθος και για ηλικία, κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα) και
vi. tot (άκλιτη, μόνο στον πληθυντικό) τόσοι, τόσες, τόσα.
Singularis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
hic

huius

huic

hunc

hoc
haec

huius

huic

hanc

hac
hoc

huius

huic

hoc

hoc
ille

illius

illi

illum

illo
illa

illius

illi

illam

illā
illud

illius

illi

illud

illo

Pluralis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
hi

horum

his

hos

his
hae

harum

his

has

his
haec

horum

his

haec

his
illi

illorum

illis

illos

illis
illae

illarum

illis

illas

illis
illa

illorum

illis

illa

illis


Πρακτικός κανόνας: Η ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου, άρα και η αιτιατική , ως τύπος συμπίπτει με την ονομαστική ενικού του θηλυκού γένους.
    • Η αντωνυμία iste, ista, istud κλίνεται όπως η ille, illa, illud.
***
IV. Οριστικές αντωνυμίες


Οριστικές αντωνυμίες είναι οι εξής:
i. is, ea, id αυτός, αυτή, αυτό (σχετική με το γ΄ πρόσωπο) 1
ii. ipse, ipsa, ipsum ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο
iii. īdem, eadem, ĭdem ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο2 και
iv. alter, altera, alterum ο άλλος, η άλλη, το άλλο3

1 Κατά τους Πασχάλη - Σαββαντίδη η αντωνυμία is, ea, id χαρακτηρίζεται ως δεικτική. Λειτουργεί άλλοτε ως οριστική και άλλοτε ως επαναληπτική, στη θέση δηλαδή προηγούμενου ουσιαστικού.
π.χ. Tum Camillus […] absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est. (21) = Τότε ο Κάμιλλος […] αν και βρισκόταν μακριά αναγορεύτηκε δικτάτορας· αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες, όταν πια έφευγαν. (επαναληπτική) In eum locum res deducta est. (37) = Σε αυτό το σημείο έχουν οδηγηθεί τα πράγματα. (οριστική)

2 Κατά τους Πασχάλη - Σαββαντίδη η αντωνυμία īdem, eadem, ĭdem χαρακτηρίζεται ως δεικτική που δηλώνει επανάληψη και διακρίνεται από την ipse, ipsa, ipsum που δηλώνει ταυτότητα. π.χ. […] eandemque speciem somniavit. (14) = […] και ονειρεύτηκε την ίδια μορφή (που είχε ξανα-ονειρευτεί), (επαναληπτική) ενώ res ipsa fidem somnii confirmavit. (14) = η ίδια η πραγματικότητα επιβεβαίωσε την αξιοπιστία του ονείρου. (οριστική)

3 Κατά τους Πασχάλη - Σαββαντίδη, η alter, altera, alterum χαρακτηρίζεται ως αντωνυμικό επίθετο, επίθετο δηλαδή που κλίνεται όπως οι αντωνυμίες (γεν. ενικού -ius, δοτική ενικού -i, χωρίς κλητική).

Παραθέτουμε την κλίση των τριών πρώτων αντωνυμιών:
Singularis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
is

eius

ei

eum

eo
ea

eius

ei

eam

id

eius

ei

id

eo
ipse

ipsius

ipsi

ipsum

ipso
ipsa

ipsius

ipsi

ipsam

ipsā
ipsum

ipsius

ipsi

ipsum

ipso

Pluralis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
ei (ή ii, i)

eorum

eis (ή iis, is)

eos

eis (ή iis, is)
eae

earum

eis (
ή iis, is)

eas

eis (
ή iis, is)
ea

eorum

eis (ή iis, is)

ea

eis (ή iis, is)
ipsi

ipsorum

ipsis

ipsos

ipsis
ipsae

ipsarum

ipsis

ipsas

ipsis
ipsa

ipsorum

ipsis

ipsa

ipsis


īdem (is + dem)
Singularis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
īdem

eiusdem

eidem

eundem

eodem
eadem

eiusdem

eidem

eandem

eādem
idem

eiusdem

eidem

idem

eodem

Pluralis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
eidem (ή iidem, idem)

eorundem

eisdem (
ή iisdem, isdem)

eosdem

eisdem (
ή iisdem, isdem)
eaedem

earundem

eisdem (
ή iisdem, isdem)

easdem

eisdem (
ή iisdem, isdem)
eadem

eorundem

eisdem (
ή iisdem, isdem)

eadem

eisdem (
ή iisdem, isdem)

Παρατηρήσεις

1) Παρατηρούμε, για άλλη μια φορά, τον πρακτικό κανόνα ότι το ουδέτερο στον πληθυντικό αριθμό σχηματίζεται αναλογικά προς την ονομαστική ενικού του θηλυκού γένους.

2) Η αντωνυμία īdem, eadem, ĭdem κλίνεται όπως η is, ea, id, μόνο που όπου η is λήγει σε -m, η īdem λήγει σε -ndem.
***
V. Αναφορικές αντωνυμίες

Οι αναφορικές αντωνυμίες είναι οι εξής (με έντονα γράμματα όσες απαντούν στα εξεταζόμενα κείμενα):

i. qui, quae, quod ο οποίος, η οποία, το οποίο,
ii. qualis, qualis, quale τέτοιος, -α, -ο που (κλίνεται σαν τα τριτόκλιτα επίθετα, χωρίς βέβαια κλητική πτώση)
iii. quantus, quanta, quantum όσος, όση, όσο (κλίνεται σαν τα δευτερόκλιτα επίθετα, χωρίς βέβαια κλητική πτώση)
iv. quot (άκλιτη, μόνο στον πληθυντικό) όσοι, όσες, όσα και
v. uter, utra, utrum όποιος από τους δύο, όποια από τις δύο, ό,τι από τα δύο.

Κλίνουμε ενδεικτικά τη βασική αναφορική αντωνυμία:
Singularis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
qui

cuius

cui

quem

quo
quae

cuius

cui

quam

quā
quod

cuius

cui

quod

quo

Pluralis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
qui

quorum

quibus

quos

quibus
quae

quarum

quibus

quas

quibus
quae

quorum

quibus

quae

quibus

Παρατηρήσεις

Οι αναφορικές αντωνυμίες, όταν προσλαμβάνουν το μόριο -cumque (που μένει αναλλοίωτο), γίνονται αοριστολογικές.

π.χ. quicumque, quaecumque, quodcumque -39(επιθετική αναφορική - αοριστολογική αντωνυμία) οποιοσδήποτε, οποιαδήποτε, οποιοδήποτε.
***

VI. Ερωτηματικές αντωνυμίες

Ερωτηματικές αντωνυμίες είναι οι εξής:

i. quis, quid? (ουσιαστική αντωνυμία) ποιος, ποια, τι;
ii. qui, quae, quod? (επιθετική αντωνυμία) ποιος, ποια, ποιο;
iii. uter, utra, utrum? ποιος από τους δύο;
iv. qualis, qualis, quale? τι λογής;
v. quantus, quanta, quantum? πόσος, πόση, πόσο; ποιας ηλικίας;
vi. quot? (άκλιτη, μόνο πληθυντικού αριθμού) πόσοι;

Εκτός από την ουσιαστική ερωτηματική αντωνυμία, όλες οι υπόλοιπες κλιτές αντωνυμίες κλίνονται όπως οι αναφορικές.
Singularis Numerus


αρσενικό + θηλυκό

ουδέτερο

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
quis

cuius

cui

quem

quo
quid

cuius

cui

quid

quo

Pluralis Numerus


αρσενικό
θηλυκό

ουδέτερο

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
qui

quorum

quibus

quos

quibus
quae

quarum

quibus

quas

quibus
quae

quorum

quibus

quae

quibus

***
VII. Αόριστες αντωνυμίες


Όλες οι αόριστες αντωνυμίες διακρίνονται σε ουσιαστικές και επιθετικές. Ουσιαστικές λέγονται όταν επέχουν θέση ουσιαστικού, δηλαδή όταν λειτουργούν ως υποκείμενο, αντικείμενο κ.ά., ενώ επιθετικές όταν λειτουργούν ως επιθετικός προσδιορισμός σε κάποιο όνομα.

Οι κυριότερες αόριστες αντωνυμίες είναι οι εξής:
Ουσιαστικές

        i.                                    quis, (qua, quae), quid ένας, μια, ένα
      ii.                                    aliquis, (aliqua/ aliquae), aliquid κάποιος, κάποια, κάτι -481
    iii.                                    quispiam, (quaepiam), quidpiam κάποιος, κάποια, κάτι
    iv.                                    quisquam, quidquam/quicquam κάποιος, κάποια, κάτι
      v.                                    quidam, quaedam, quiddam κάποιος, κάποια, κάτι -452
    vi.                                    -------------
  vii.                                    quilibet, quaelibet, quidlibet οποιοσδήποτε
viii.                                    quivis, quaevis, quidvis οποιοσδήποτε (όποιος θέλεις)
    ix.                                    quisque, (quaeque), quidque καθένας, καθεμία, καθετί
      x.                                    unusquisque, (unaquaeque), unumquidque καθένας χωριστά -463
    xi.                                    nemo (ne+hemo/ homo) κανένας, καμία -25,42
  xii.                                    unus aliquis, (una aliqua, -ae), unum aliquid ένας οποιοσδήποτε -463
Επιθετικές

xiii.                                    qui, qua/quae, quod κάποιος, -α, -ο -371
xiv.                                    aliqui, aliqua, aliquod κάποιος, -α, -ο -37, 381
  xv.                                    quispiam, quaepiam, quodpiam κάποιος, -α, -ο
xvi.                                    ullus, ulla, ullum κάποιος, -α, -ο4
xvii.                                    quidam, quaedam, quoddam κάποιος, -α, -ο -382
xviii.                                    aliquot (άκλιτη) μερικοί -47
xix.                                    quilibet, quaelibet, quodlibet οποιοσδήποτε
  xx.                                    quivis, quaevis, quodvis οποιοσδήποτε (όποιος θέλεις)
xxi.                                    quisque, (quaeque), quidque καθένας, καθεμία, καθένα
xxii.                                    unusquisque, unaquaeque, unumquodque καθένας, -μία, -ένα χωριστά3
xxiii.                                    nullus, nulla, nullum κανένας, καμία, κανένα -444
xxiv.                                    unus aliqui, una aliqua, unum aliquod ένας οποιοσδήποτε


xii. nihil (ουσιαστική αντωνυμία ουδετέρου γένους, ενικού αριθμού. Οι τύποι που λείπουν αναπληρώνονται από τη nulla res) τίποτε -28,37

xiii. alter, altera, alterum άλλος, -η, -ο4

xiv. neuter, neutra, neutrum κανένας από τους δύο -444

xv. ambo, ambae, ambo ( κλίνεται όπως το αριθμητικό duo, duae, duo) και οι δύο

xvi. alius, alia, aliud άλλος, -η, -ο ,174

1 Οι περισσότερες αόριστες αντωνυμίες αποτελούν συνθέσεις της αναφορικής αντωνυμίας με διάφορα μόρια ή αριθμητικά επίθετα, γι’ αυτό και κλίνονται όπως η qui, quae, quod. Προσέχετε ποιες ακριβώς είναι οι καταλήξεις των γενών στην ονομαστική του ενικού και ότι η ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού του ουδετέρου γένους συμπίπτει, ως τύπος, με την ονομαστική ενικού του θηλυκού γένους.

2 Η αντωνυμία quidam, quaedam, quiddam και quidam, quaedam, quoddam κλίνεται όπως η αναφορική qui, quae, quod, αλλά όπου η qui λήγει σε -m η quidam λήγει σε -ndam.

3 Στην αντωνυμία unusquisque, (unaquaeque), unumquidque και unus aliquis, (una aliqua, -ae), unum aliquid το unus και το quisque ή το aliquis κλίνονται χωριστά.

4 Κατά τους Πασχάλη- Σαββαντίδη (Gildersleeve’ s Latin Grammar, σ.62), οι ullus, ulla, ullum, nullus, nulla, nullum, alter, altera, alterum, neuter, neutra, neutrum, alius, alia, aliud θεωρούνται αντωνυμικά επίθετα.
Singularis Numerus


Ουσιαστική

Επιθετική

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
aliquis

alicuius

alicui

aliquem

aliquo
aliqua/ aliquae

alicuius

alicui

aliquam

aliquā
aliquid

alicuius

alicui

aliquid

aliquo
aliqui

alicuius

alicui

aliquem

aliquo
aliqua

alicuius

alicui

aliquam

aliquā
aliquod

alicuius

alicui

aliquod

aliquo








Pluralis Numerus


Ουσιαστική

Επιθετική

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
aliqui

aliquorum

aliquibus

aliquos

aliquibus
aliquae

aliquarum

aliquibus

aliquas

aliquibus
aliqua, -ae

aliquorum

aliquibus

aliqua, -ae

aliquibus
aliqui

aliquorum

aliquibus

aliquos

aliquibus
aliquae

aliquarum

aliquibus

aliquas

aliquibus
aliqua

aliquorum

aliquibus

aliqua

aliquibus








Singularis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
unusquisque1

uniuscuiusque

unicuique

unumquemque

unoquoque
(unaquaeque)

(uniuscuiusque)

(unicuique)

(unamquamque)

(unāquāque)
unumquidque

uniuscuiusque

unicuique

unumquidque

unoquoque

Pluralis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
uniquique2

unorumquorumque

unisquibusque

unosquosque

unisquibusque
(unaequaeque)2

(unarumquarumque)

(unisquibusque)

(unasquasque)

(unisquibusque)
unaquaeque2

unorumquorumque

unisquibusque

unaquaeque

unisquibusque


1Κατά την πρώιμη περίοδο ο τύπος unusquisque χρησιμοποιείτο αδιάκριτα για το αρσενικό και το θηλυκό γένος (Gildersleeve’s Latin Grammar, σ.62).

2Ο πληθυντικός σχηματίζεται ομαλά αλλά είναι σπάνιος, μέχρι τη μετακλασική περίοδο (Gildersleeve’s Latin Grammar, σ.62).
Singularis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
nemo1

nullius

nemini

neminem

nullo
(nemo)1

(nullius)

(nemini)

(neminem)

(nullā)
nihil (nil)2

nullius rei

nulli rei

nihil (nil)

nullā re

Pluralis Numerus

Nom.

Gen.

Dat.

Acc.

Abl.
nulli

nullorum

nullis

nullos

nullis
(nullae)

(nullarum)

(nullis)

(nullas)

(nullis)
nullae res

nullarum rerum

nullis rebus

nullas res

nullis rebus


1Η αόριστη ουσιαστική αντωνυμία nemo χρησιμοποιείται για το αρσενικό και το θηλυκό γένος, το οποίο σπάνια απαντά. Η γενική, αφαιρετική και όλος ο πληθυντικός ελλείπουν και αναπληρώνονται από την nullus, nulla, nullum.

2Η αόριστη ουσιαστική αντωνυμία ουδετέρου γένους nihil (nil) διαθέτει μόνο ονομαστική και αιτιατική. Οι τύποι που λείπουν αναπληρώνονται από το nulla res.




DMCA.com Protection Status


author image

About the Author

This article is written by: Φιλόλογος Ερμής - He has already written over 2.200 articles for Φιλόλογος Ερμής. He has Graduate Diploma in Classical Philology, Postgraduate Diploma in Applied Pedagogic, and is Candidate Doctor(Dph) of Classical Philology. Stay touch with him or email him