Ο μέλλοντας και ο αόριστος των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής

της

Αλεξάνδρας Μπογατσά

Ο ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΤΩΝ ΕΝΡΙΝΟΛΗΚΤΩΝ ΚΑΙ ΥΓΡΟΛΗΚΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

Ορισμός

Ενρινόληκτα ονομάζονται τα ρήματα που έχουν χαρακτήρα -μ-, -ν- και υγρόληκτα εκείνα που έχουν χαρακτήρα λ, ρ

π.χ.: γέμ-ω, μέν-ω, βούλ-ομαι δέρ-ω κ. ά.

Α. Σχηματισμός ενεργητικού και μέσου Μέλλοντα

Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον ενεργητικό και μέσο μέλλοντα από το ρηματικό θέμα και τις καταλήξεις -ῶ και -οῦμαι αντίστοιχα. Κλίνονται δηλαδή σύμφωνα με τα συνηρημένα ρήματα σε –έω.

π.χ.:
ἀμυνῶ, ἀμυνεῖς, ἀμυνεῖ κ.λπ.
ἀμυνοῦμαι, ἀμυνεῖ, ἀμυνεῖται κ.λπ.

Β. Σχηματισμός ενεργητικού και μέσου Αορίστου

Ο ενεργητικός και μέσος αόριστος α΄ των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων σχηματίστηκε αρχικά σε –σα και –σάμην, όπως στα φωνηεντόληκτα. Ο χρονικός χαρακτήρας -σ- όμως αφομοιώθηκε με το προηγούμενό του ένρινο ή υγρό και έπειτα έγινε απλοποίηση των δύο όμοιων συμφώνων και αναπληρωτική έκταση (αντέκταση) του προηγούμενου φωνήεντος δηλαδή τράπηκε το: ᾰ -> η ή ᾱ (αν προηγείται ι, ε, ρ), το ε -> ει, το ῐ -> ῑ, και το ῠ -> ῡ.

Παραδείγματα

Ενεστώτας	Αρχικός τύπος	Με αφομοίωση	Τελικός τύπος (με απλοποίηση και αναπληρωτική έκταση)
ὑφαίνω (θ. ὑφαν-) μιαίνω (θ. μιᾰν-) λεαίνω (θ. λεᾰν-) μαραίνω (θ. μαρᾰν-) καθαίρω (θ. καθᾰρ-) ἀγγέλλω (θ. ἀγγελ-) κρίνω (θ. κρῐν-) ἀμύνω (θ. ἀμῠν-)	ὕφαν-σα ἐμίᾰν-σα ἐλέᾰν-σα ἐμάρᾰν-σα ἐκάθᾰρ-σα ἤγγελ-σα ἔκρῐν-σα ἤμῠν-σα	ὕφαν-να ἐμίᾰν-να ἐλέᾰν-να ἐμάρᾰν-να ἐκάθᾰρ-ρα ἤγγελ-λα ἔκρῐν-να ἤμῠν-να	-> ὕφηνα -> ἐμίᾱνα -> ἐλέᾱνα -> ἐμάρᾱνα -> ἐκάθηρα -> ἤγγειλα -> ἔκρῑνα -> ἤμῡνα

Έτσι ο ενεργητικός και μέσος αόριστος α΄ των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων σχηματίζεται σε όλες τις εγκλίσεις, το απαρέμφατο και τη μετοχή, με το θέμα μετασχηματισμένο και με τις ίδιες καταλήξεις που έχουν τα φωνηεντόληκτα ρήματα, αλλά χωρίς το χρονικό χαρακτήρα -σ-.

Γ. Σχετικά με τον τονισμό

1. Στα υγρόληκτα και ενρινόληκτα ρήματα, το δίχρονο φωνήεν του θέματος είναι μακρόχρονο στον αόριστο λόγω της αναπληρωτικής έκτασης (αντέκτασης).
   
   π.χ.:
   ρ. κρίνω (θ. κρῐν-) -> ἔκρῑνα, κρῖναι,
   ρ. ἀμύνω (θ. ἀμῠν-) -> ἤμῡνα, ἀμῦναι.
2. Η προστακτική του αορίστου α΄, ενεργητικής και μέσης φωνής, των απλών και σύνθετων ρημάτων ανεβάζει πάντα τον τόνο όσο το επιτρέπει η λήγουσα.
   
   π.χ.:
   ρ. ἀγγέλλω -> ἄγγειλον, ἀγγέλλομαι -> ἄγγειλαι,
   ρ. διακρίνω -> διάκρινον, ἀποκρίνομαι -> ἀπόκριναι.
3. Το απαρέμφατο και η μετοχή όταν είναι σύνθετα δεν ανεβάζουν τον τόνο.
   
   π.χ.:
   ρ. κατατείνω -> κατατεῖναι, κατατείνας, κατατείνασα, κατατεῖναν,
   ρ. ἀποκλίνω -> ἀποκλῖναι, ἀποκλίνας, ἀποκλίνασα, ἀποκλῖναν.

Δ. Σχετικά με τον σχηματισμό του ενεστώτα και παρατατικού, ενεργητικής και μέσης φωνής

Τα περισσότερα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίζουν το θέμα του ενεστώτα με την προσθήκη του προσφύματος -j-.

α) Σε όσα έχουν χαρακτήρα -λ-, το -j- αφομοιώνεται από αυτό και έτσι τα ρήματα έχουν -λλ-.

θ. βαλ-     βάλ-jω > βάλλω
θ. στελ-     στελ-jω > στέλλω

Εξαιρούνται και έχουν ένα -λ- (δεν παίρνουν πρόσφυμα -j-) τα:

• βούλομαι - (μέλλ.:) βουλήσομαι
• ἐθέλω – (μέλλ.:) ἐθελήσω
• ἐπιμέλομαι – (μέλλ.:) ἐπιμελήσομαι
• μέλει (απρόσωπο) – (μέλλ.:) μελήσει
• ὀφείλω – (μέλλ.:) ὀφειλήσω

β) Σε όσα έχουν χαρακτήρα -ν-, -ρ- και προηγείται το φωνήεν α, τότε το -j- μετατοπίζεται πριν το -ν- ή το -ρ- και ενώνεται με το προηγούμενο -α- σε δίφθογγο -αι-.

π.χ.:
ὑφαν-jω > ὑφαίνω
καθαρ-jω > καθαίρω

γ) Σε όσα έχουν χαρακτήρα -ν-, -ρ- και προηγούνται τα φωνήεντα ε, ῐ, ῠ, τότε το -j- αφομοιώνεται προς το χαρακτήρα -ν- ή -ρ-, έπειτα το διπλό -ν- ή -ρ- απλοποιείται και το προηγούμενο φωνήεν εκτείνεται αναπληρωτικά, δηλ. το -ε- σε -ει-, το -ῐ- σε -ῑ- και το -ῠ- σε -ῡ-.

π.χ.:
κτέν-jω > κτείνω, σπέρ-jω > σπείρω,
κρίν-jω > κρίνω, οἰκτίρ-jω > οἰκτίρω
πλύν-jω > πλύνω, σύρ-jω > σύρω

(Ο παρακείμενος και υπερσυντέλικος ενεργητικής και μέσης φωνής, παρουσιάζονται σε ξεχωριστή ενότητα.)

Ε. Πίνακας των συνηθέστερων υγρόληκτων και ενρινόλητων ρημάτων

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
ἀγγέλλω ἀγγέλλομαι	ἀγγελῶ ἀγγελοῦμαι	ἤγγειλα ἠγγειλάμην
αἴρω αἴρομαι	ἀρῶ ἀροῦμαι	ἦρα ἠράμην
ἀμύνω ἀμύνομαι	ἀμυνῶ ἀμυνοῦμαι	ἤμυνα ἠμυνάμην
βάλλω βάλλομαι	βαλῶ βαλοῦμαι	ἔβαλον (αόρ.β΄) ἐβαλόμην (αόρ.β΄)
ἐγείρω	ἐγερῶ	ἤγειρα
καθαίρω καθαίρομαι	καθαρῶ καθαροῦμαι	ἐκάθηρα ἐκαθηράμην
κλίνω	κλινῶ	ἔκλινα
κρίνω κρίνομαι	κρινῶ κρινοῦμαι	ἔκρινα ἐκρινάμην
κτείνω	κτενῶ	ἔκτεινα
μαραίνω	μαρανῶ	ἐμάρανα
μένω	μενῶ	ἔμεινα
μιαίνω	μιανῶ	ἐμίανα
νέμω νέμομαι	νεμῶ νεμοῦμαι	ἔνειμα ἐνειμάμην
ὀδύρομαι	ὀδυροῦμαι	ὠδυράμην
σημαίνω σημαίνομαι	σημανῶ σημανοῦμαι	ἐσήμηνα / ἐσήμανα ἐσημηνάμην
σπείρω σπείρομαι	σπερῶ σπαρήσομαι (παθ. μέλλ.β΄)	ἔσπειρα ἐσπειράμην
στέλλω στέλλομαι	στελῶ στελοῦμαι	ἔστειλα ἐστειλάμην
σφάλλω σφάλλομαι	σφαλῶ σφαλοῦμαι	ἔσφηλα / (ἔσφαλα) ἐσφάλην (παθ. αόρ. β΄)
τείνω τείνομαι	τενῶ τενοῦμαι	ἔτεινα ἐτεινάμην
τέμνω τέμνομαι	τεμῶ τεμοῦμαι	ἔτεμον (αόρ.β΄) ἐτεμόμην (αόρ.β΄)
ὑγιαίνω	ὑγιανῶ	ὑγίανα
φαίνω φαίνομαι	φανῶ φανοῦμαι	ἔφηνα ἐφηνάμην
φθείρω	φθερῶ	ἔφθειρα
φθείρομαι	φθεροῦμαι	ἐφθάρην (παθ.αόρ.β΄)

ΣΤ. Πίνακες ενδεικτικού σχηματισμού του μέλλοντα και αόριστου των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων

ρ. νέμω

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
Ενεργητική φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	νεμῶ νεμεῖς	-	νεμοῖμι νεμοῖς	-	νεμεῖν	νεμῶν νεμοῦσα νεμοῦν
Μέση φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	νεμοῦμαι νεμῇ(-εῖ)	-	νεμοίμην νεμοῖο	-	νεμεῖσθαι	νεμούμενος νεμουμένη νεμούμενον
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Ενεργητική φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἔνειμα ἔνειμας	νείμω νείμῃς	νείμαιμι νείμαις/ νείμειας	- νεῖμον	νεῖμαι	νείμας νείμασα νεῖμαν
Μέση φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἐνειμάμην ἐνείμω	νείμωμαι νείμῃ	νειμαίμην νείμαιο	- νεῖμαι	νείμασθαι	νειμάμενος νειμαμένη νειμάμενον

ρ. κρίνω

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
Ενεργητική φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	κρινῶ κρινεῖς	-	κρινοῖμι κρινοῖς	-	κρινεῖν	κρινῶν κρινοῦσα κρινοῦν
Μέση φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	κρινοῦμαι κρινῇ	-	κρινοίμην κρινοῖο	-	κρινεῖσθαι	κρινούμενος κρινουμένη κρινούμενον
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Ενεργητική φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἔκρινα ἔκρινας	κρίνω κρίνῃς	κρίναιμι κρίναις	- κρῖνον	κρῖναι	κρίνας κρίνασα κρῖναν
Μέση φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἐκρινάμην ἐκρίνω	κρίνωμαι κρίνῃ	κριναίμην κρίναιο	- κρῖναι	κρίνασθαι	κρινάμενος κριναμένη κρινάμενον

ρ. αἴρω

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
Ενεργητική φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἀρῶ ἀρεῖς	-	ἀροῖμι ἀροῖς	-	ἀρεῖν	ἀρῶν ἀροῦσα ἀροῦν
Μέση φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἀροῦμαι ἀρῇ (-εῖ)	-	ἀροίμην ἀροῖο	-	ἀρεῖσθαι	ἀρούμενος ἀρουμένη ἀρούμενον
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Ενεργητική φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἤρα ἤρας	ἄρω ἄρῃς	ἄραιμι ἄραις	- ἆρον	ἆραι	ἄρας ἄρασα ἆραν
Μέση φωνή
	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
α΄ενικό β΄ενικό	ἠράμην ἤρω	ἄρωμαι ἄρῃ	ἀραίμην ἄραιο	- ἆραι	ἄρασθαι	ἀράμενος ἀραμένη ἀράμενον

Ασκήσεις γραμματικής

• ΑΣΚΗΣΗ 1

Να μεταφέρετε καθέναν από τους παρακάτω τύπους στον αντίστοιχο τύπο του μέλλοντα και του αορίστου.

	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
καθαίρω
ἀποστέλλοις
ἀμύνεσθαι
αἴρου
ἐπισημαίνειν
σφάλλουσι
ἀποκτείνουσι
νέμουσα
ὑγιαίνητε
σπείρεις
φαίνειν
ἤγγελλε
ἐπικρίνοντος
ἐμένετε
κλίνωσι(ν)
ἀποφαίνοιτο
ἐξεγειρόντων
διεφθάρκαμεν
ἐκτείνηται
διαβάλλομαι

Λύση

	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
καθαίρω (α΄ενικ. οριστ. ενεστ. του ρ. «καθαίρω»)	καθαρῶ	ἐκάθηρα
ἀποστέλλοις (β΄ενικ. ευκτ. ενεστ. του ρ. «ἀποστέλλω»)	ἀποστελοῖς	ἀποστείλαις/ -ειας
ἀμύνεσθαι (απαρ.ενεστ. του ρ. «ἀμύνομαι»)	ἀμυνεῖσθαι	ἀμύνασθαι
αἴρου (β΄ενικ. προστ. ενεστ. του ρ. «αἴρομαι»)	-	ἆραι
ἐπισημαίνειν (απαρ. ενεστ. του ρ. «ἐπισημαίνω»)	ἐπισημανεῖν	ἐπισημῆναι
σφάλλουσι (γ΄πληθ. οριστ. ενεστ. του ρ. «σφάλλω»)	σφαλοῦσι	ἔσφηλαν / (ἔσφαλαν)
ἀποκτείνουσι (γ΄πληθ. οριστ. ενεστ. του ρ. «ἀποκτείνω»)	ἀποκτενοῦσι(ν)	ἀπέκτειναν
νέμουσα (ονομαστική ενικ. μτχς. θηλ. ενεστ. του ρ. «νέμω»)	νεμοῦσα	νείμασα
ὑγιαίνητε (β΄πληθ. υποτ. ενεστ. του ρ. «ὑγιαίνω»)	-	ὑγιάνητε
σπείρεις (β΄ενικ. οριστ. ενεστ. του ρ. «σπείρω»)	σπερεῖς	ἔσπειρας
φαίνειν (απαρέμφ. ενεστ. του ρ. «φαίνω»)	φανεῖν	φῆναι
ἤγγελλε (γ΄ενικ. οριστ. παρατ. του ρ. «ἀγγέλλω»)	ἀγγελεῖ	ἤγγειλε(ν)
ἐπικρίνοντος (γενική ενικ. μτχς. αρσ. ενεστ. του ρ. «ἐπικρίνω»)	ἐπικρινοῦντος	ἐπικρίναντος
ἐμένετε (β΄πληθ. οριστ. παρατ. του ρ. «μένω»)	μενεῖτε	ἐμείνατε
κλίνωσι(ν) (γ΄πληθ. υποτ. ενεστ. του ρ. «κλίνω»)	-	κλίνωσι(ν)
ἀποφαίνοιτο (γ΄ενικ. ευκτ. ενεστ. του ρ. «ἀποφαίνομαι»)	ἀποφανοῖτο	ἀποφήναιτο
ἐξεγειρόντων (γ΄πληθ. προστ. ενεστ. του ρ. «ἐξεγείρω»)	-	ἐξεγειράντων/ - άτωσαν
διεφθάρκαμεν (α΄πληθ. οριστ. παρακ. του ρ. «διαφθείρω»)	διαφθεροῦμεν	διεφθείραμεν
ἐκτείνηται (γ΄ενικ. υποτ. ενεστ. του ρ. «ἐκτείνομαι»)	-	ἐκτείνηται
διαβάλλομαι (α΄ενικ. οριστ. ενεστ. του ρ. «διαβάλλομαι»)	διαβαλοῦμαι	διεβαλόμην (αόρ.β)

• ΑΣΚΗΣΗ 2

Να μεταφέρετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους στο ίδιο πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα και του αορίστου:

• φαίνεται
• κρίνεις
• νέμουσιν
• ὀξύνεται
• στέλλομαι
• μένετε
• παραγγέλλομεν

Λύση

	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
φαίνεται	φανήσεται	ἐφήνατο
κρίνεις	κρινεῖς	ἔκρινας
νέμουσιν	νεμοῦσιν	ἔνειμαν
ὀξύνεται	(παρ)οξυνθήσεται	(παρ)ῳξύνθη
στέλλομαι	σταλήσομαι	ἐστειλάμην
μένετε	μενεῖτε	ἐμείνατε
παραγγέλλομεν	παραγγελοῦμεν	παρηγγείλαμεν

·         ΑΣΚΗΣΗ 3

(Επαναληπτική) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα:

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ
βάλλω
σφάλλω
ἀγγέλλω
κρίνω
αἴρω
μένω
νέμω
ἀμύνω
ψηφίζω
πορίζω
νομίζω
φροντίζω

Λύση

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ
βάλλω	βαλῶ	βαλοῦμαι
σφάλλω	σφαλῶ	σφαλοῦμαι
ἀγγέλλω	ἀγγελῶ	ἀγγελοῦμαι
κρίνω	κρινῶ	κρινοῦμαι
αἴρω	ἀρῶ	ἀροῦμαι
μένω	μενῶ	μενοῦμαι
νέμω	νεμῶ	νεμοῦμαι
ἀμύνω	ἀμυνῶ	ἀμυνοῦμαι
ψηφίζω	ψηφιῶ	ψηφιοῦμαι
πορίζω	ποριῶ	ποριοῦμαι
νομίζω	νομιῶ	νομιοῦμαι
φροντίζω	φροντιῶ	φροντιοῦμαι