Παραθετικά επιθέτων & επιρρημάτων Λατινικής γλώσσης

του

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ

1. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

Παραθετικά σχηματίζουν τα επίθετα, τα επιρρήματα αλλά και οι επιθετικές μετοχές.

Δεν έχουν όμως όσα δηλώνουν ύλη, τόπο ή χρόνο, μέτρο, συγγένεια ή καταγωγή, τέλεια ή αρνητική έννοια (immortalis -34, αθάνατος), προέρχονται από ουσιαστικά (sonorus-27, ηχηρός από το sonor) ή έχουν ως α΄ συνθετικό τις προθέσεις super-, per-, prae-. Εξαιρούνται τα praeclarus (12) και praecox (25).

 

Α. Σχηματισμός:

α) Ο συγκριτικός βαθμός προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -ior (για το αρσενικό και θηλυκό) και -ius (για το ουδέτερο) στο θέμα του επιθέτου, το οποίο το βρίσκουμε πάντα από τη γενική ενικού αν αφαιρέσουμε την κατάληξη -i (για τα 2κλιτα) και -is (για τα 3κλιτα)

π.χ.		αρσενικό + θηλυκό	ουδέτερο
	(modestus, -a, -um) (grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer, -eris, -ere)	modest -ior, grand -ior, pulchr -ior, tener -ior, acr -ior, celer -ior,	modest -ius grand -ius pulchr -ius tener -ius acr -ius celer -ius

β) Ο υπερθετικός βαθμός, αντίστοιχα, προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -issimus, -issima, -issimum στο θέμα της γενικής.

Εξαιρούνται τα δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα που το αρσενικό γένος στην ονομαστική του ενικού λήγει σε -er. Σε αυτά τα επίθετα, για τον σχηματισμό του υπερθετικού, προσθέτουμε την κατάληξη -rimus, -rima, -rimum στην ονομαστική ενικού του αρσενικού γένους.

π.χ.		αρσενικό + θηλυκό	ουδέτερο
αλλά	(modestus, -a, -um) (grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer,- eris, -ere)	modest -ior, modest -ius grand -ior, grand -ius pulchr-ior, pulchr-ius tener-ior, tener-ius acr-ior, acr-ius celer-ior, celer-ius	modest-issimus, -a, -um grand-issimus, -a, -um pulcher-rimus, -a, -um tener-rimus, -a, -um acer-rimus, -a, -um celer-rimus, -a, -um

Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις

• Τα δευτερόκλιτα επίθετα που λήγουν σε -quus, -a, -um σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά,
  π.χ. antiquus: antiquior, -ius/ antiquissimus, -a, -um (41)

• Τα επίθετα facilis (36), difficilis, similis, dissimilis, humilis, gracilis σχηματίζουν τον υπερθετικό με την κατάληξη -limus, -a, -um (στο θέμα του θετικού)
  π.χ. facillimus, -a, -um
         simillimus, -a, -um

• Τα επίθετα dexter, -tra, -trum (34) (= δεξιός) και sinister, -tra, -trum (= αριστερός) σχηματίζουν αντίστοιχα συγκριτικό dexterior, -ius και υπρθετικό dextimus και συγκριτικό sinisterior, -ius (γιατί τα επίθετα dexter και sinister σπανιώτερα απαντώνται και ως dexter, -era, -erum και sinister, -era, -erum)

• Το επίθετο maturus, -a, -um (27) σχηματίζει ομαλό συγκριτικό maturior, maturius και υπερθετικό maturissimus, -a, -um αλλά και maturrimus, -a, -um

• Έχουν διπλό υπερθετικό:

exterus, -a, -um	exterior, -ius	extremus, -a, -um/ extimus, -a, -um (25)
posterus, -a, -um	posterior, -ius	postremus, -a, -um/ postumus, -a, -um (48)
superus, -a, -um	superior, -ius	supremus, -a, -um/ summus, -a, -um (28)
inferus, -a, -um	inferior, -ius	infimus, -a, -um/ imus, -a, -um

• Τα δευτερόκλιτα επίθετα που πριν από την κατάληξη -us έχουν φωνήεν e, i, u σχηματίζουν τα παραθετικά τους περιφραστικά, με τη βοήθεια των παραθετικών του επιρρήματος magnopere

nimius, -a, -um	magis nimius, -a, -um	maxime nimius, -a, -um (25)
temerarius	magis temerarius	maxime temerarius (49)

• Παραθετικά επίθετα χωρίς θετικό βαθμό (γιατί σχηματίστηκαν από προθέσεις ή επιρρήματα):

(prae = εμπρός)	prior, -ius	primus, -a, -um (41)
(prope = κοντά)	propior, -ius	proximus, -a, -um(18)
(ultra = πέρα)	ulterior, -ius	ultimus, -a, -um(5)

• Επίθετα χωρίς συγκριτικό ή υπερθετικό βαθμό:
  α. χωρίς συγκριτικό:

novus	(recentior, -ius)	novissimus, -a, -um(26)
sacer	(sanctior, -ius)	sacerrimus, -a, -um

• 
  
  β. χωρίς υπερθετικό:

alacer	alacrior (13)
iuvenis	iunior
senex	senior (40)

• Όσα δευτερόκλιτα σύνθετα επίθετα λήγουν σε -ficus, -dicus, -volus σχηματίζουν παραθετικά σε -entior,-ius και
  -entissimus, -a, -um

beneficus

beneficentior, -ius

beneficentissimus, -a, -um(4)

•  
• Ανώμαλος σχηματισμός παραθετικών

bonus	melior, -us	optimus, -a, -um (41)
malus	peior, -ius	pessimus, -a, -um
magnus	maior, -ius	maximus, -a, -um (36)
parvus	minor, -us	minimus, -a, -um (27)
multi-ae-a	plures, (i)a	plurimi, -ae, -a (27)
inops	egentior, -ius	egentissimus, -a, -um (44): δανείζεται παραθετικά από το egens, -ntis

• Του επιθέτου libens συναντούμε μόνο το επίρρημα libenter (30)

Β. Κλίση παραθετικών

α. Ο συγκριτικός των επιθέτων κλίνεται όπως των τριτοκλίτων δικαταλήκτων επιθέτων αλλά σχηματίζουν:

αφαιρετική ενικού, όλων των γενών, -e
ονομ., αιτιατ., κλητ. πληθ. ουδετέρου γένους -a
γενική πληθυντικού, όλων των γενών, -um
Εξαιρείται ο συγκριτικός του multi,-ae,-a που είναι plures, plura/ pluria και στη γενική πληθυντικού κάνει plurium (όμοια και το complures -34)

(Να θυμίσουμε ότι στα τριτόκλιτα επίθετα έχουμε:
αφαιρετική ενικού, -i
πληθυντικός ουδετέρου, -ia
γενική πληθυντικού, -ium

ενώ στην τριτόκλιτη μετοχή του Ενεστώτα: αφαιρετική ενικού -e, ενώ -i αν είναι επιθ. μτχ ως επιθ. προσδ.)

β. Ο υπερθετικός των επιθέτων κλίνεται όπως των δευτεροκλίτων τρικαταλήκτων επιθέτων. Παραθέτουμε την κλίση ενός επιθέτου στον συγκριτικό βαθμό.

Ενικός Αριθμός

	αρσενικό + θηλυκό	ουδέτρο
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ.	melior melioris meliori meliorem melior meliore	melius melioris meliori melius melius meliore

Πληθυντικός Αριθμός

	αρσενικό + θηλυκό	ουδέτρο
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ.	meliores meliorum melioribus meliores meliores melioribus	meliora meliorum melioribus meliora meliora melioribus

Ασκήσεις γραμματικής

·         ΑΣΚΗΣΗ Ι

Να συμπληρώσετε τον πίνακα προσθέτοντας τους άλλους βαθμούς των επιθέτων στην ίδια πτώση, γένος και αριθμό που βρίσκονται οι τύποι:

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
	gratius (ουδ.28)
grandi (αφαιρ.θηλ.27)
		celerrimus (40)
	fortior (ον.αρσ.31)
	antiquiores (ον.αρσ.41)
insolens (ουδ.41)
mollibus (αφαιρ.θηλ.42)
facilis (ον.θηλ.36)
	ferociores (αιτ.αρσ.37)
minaci (αφαιρ.αρσ.43)
		miserrima (ον.θηλ.43)
sapiens (ον. αρσ.46)
	cariorem (θηλ.46)
temerarium (ουδ. 49)
aequo (αφαιρ.αρσ. 49)

Λύση

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
gratum	gratius (ουδ.28)	gratissimum
grandi (αφαιρ.θηλ.27)	grandiore	grandissima
celer	celerior	celerrimus (40)
fortis	fortior (ον.αρσ.31)	fortissimus
antiqui	antiquiores (ον.αρσ.41)	antiquissimi
insolens (ουδ.41)	insolentius	insolentissimum
mollibus (αφαιρ.θηλ.42)	mollioribus	mollissimis
facilis (ον.θηλ.36)	facilior	facillima
feroces	ferociores (αιτ.αρσ.37)	ferocissimos
minaci (αφαιρ.αρσ.43)	minaciore	minacissimo
misera	miserior	miserrima (ον.θηλ.43)
sapiens (ον. αρσ.46)	sapientior	sapientissimus
caram	cariorem(θηλ.46)	carissimam
temerarium (ουδ. 49)	magis temerarium	maxime temerarium
aequo (αφαιρ.αρσ. 49)	aequiore	aequissimo

• ΑΣΚΗΣΗ ΙΙ

Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους άλλους βαθμούς των επιθέτων, που εμφανίζουν ανώμαλα ή ελλειπτικά παραθετικά, στο ίδιο γένος, πτώση και αριθμό που βρίσκονται οι τύποι:

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
matura(ουδ.27)
senex(ον.αρσ.40)
		primi(ον.41)
multas(32)
bona(θηλ.41)
magna(ον.θηλ.48)
postero(αφαιρ.αρσ.48)
		extremο(αφαιρ.ουδ.25)
dextram(34)
parvi(γεν.ουδ.28)
		summa(αφαιρ.θηλ.28)

Λύση

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
matura(ουδ.27)	maturiora	maturissima, maturrima
senex(ον.αρσ.40)	senior	----
(prae)	priores	primi(ον.41)
multas(32)	plures	plurimas
bona(θηλ.41)	melior	optima
magna(ον.θηλ.48)	maior	maxima
postero(αφαιρ.αρσ.48)	posteriore	postremo, postumo
extero	exteriore	extremο(αφαιρ.ουδ.25) extimo
dextram(34)	dexteriorem	dextimam
parvi(γεν.ουδ.28)	minoris	minimi
supera	superiore	summa(αφαιρ.θηλ.28) suprema

2. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

Θετικός βαθμός

Για να σχηματίσουμε τον θετικό βαθμό ενός επιρρήματος που προέρχεται από επίθετο ακολουθούμε τα εξής βήματα:

1. Σχηματίζουμε τη γενική ενικού του επιθέτου στο αρσενικό γένος
   π.χ. gratus γεν. grat -i, pulcher γεν. pulchr -i, liber γεν. liber -i, gravis γεν. grav -is, ferox γεν. feroc -is, impudens γεν. impudent -is, celer γεν. celer -is, acer γεν. acr -is, malus γεν. mal -i

2. Αφαιρούμε την κατάληξη -i (για τα επίθετα της β΄ κλίσης) ή την κατάληξη -is (για τα επίθετα της γ΄ κλίσης).

3. Προσθέτουμε ως κατάληξη
• στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της β΄ κλίσης το -e

• στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της γ΄ κλίσης το -iter

• στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ens (-entis), -ans (-antis), ers (-ertis) το -er

π.χ. grat -e, pulchr -e, liber -e, grav -iter, feroc -iter, impudent -er, celer -iter, acr -iter, mal -e

Συγκριτικός βαθμός

Ο συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος ταυτίζεται με την αιτιατική ενικού του συγκριτικού βαθμού του ουδετέρου γένους του επιθέτου
π.χ. grat -ius, pulchr -ius, liber -ius, grav -ius, feroc -ius, impudent -ius, celer -ius, acr -ius, pe -ius

Υπερθετικός βαθμός

Ο υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος σχηματίζεται από τον υπερθετικό βαθμό του επιθέτου με την κατάληξη -e
π.χ. gratissime, pulcherrime, liberrime, gravissime, ferocissime, impudentissime, celerrime, acerrime, pessime

επίθετο	επίρρημα
	θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
gratus (grat -i) pulcher (pulchr -i) liber (liber -i) gravis (grav -is) ferox (feroc -is) impudens (impudent -is) celer (celer -is) acer (acr -is) malus (mal -i)	grat -e pulchr -e liber -e grav -iter feroc -iter impudent -er celer -iter acr -iter mal -e	grat -ius pulchr -ius liber -ius grav -ius feroc -ius impudent -ius celer -ius acr -ius pe -ius	gratissime pulcherrime liberrime gravissime ferocissime impudentissime celerrime acerrime pessime

Διαφορά στο σχηματισμό του θετικού βαθμού

Τα επίθετα bonus, facilis, durus, tristis, mitis και secretus παρουσιάζουν κάποιες διαφορές στον σχηματισμό του θετικού βαθμού. Συγκεκριμένα:

επίθετο	επίρρημα
	θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
bonus (bon -i) facilis (facil -is) durus (dur -i) tristis (trist -is) mitis (mit -is) secretus (secret -i)	bene facile dure και duriter triste και tristiter mite και mititer secrete και secreto	melius facilius durius tristius mitius secretius	optime facillime durissime tristissime mitissime ―

Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων

Τα παρακάτω επιρρήματα που συναντώνται στο σχολικό εγχειρίδιο (τα περισσότερα από τα οποία δεν παράγονται από επίθετα) σχηματίζουν με διαφορετικό τρόπο τους 3 βαθμούς

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
multum (= πολύ)	plus	plurimum
non multum ή paulum (= λίγο)	minus	minime
magnopere (ή magno opere) (= πολύ)	magis	maxime
prope (= κοντά)	propius	proxime
diu (= πολύ χρόνο)	diutius	diutissime
prae (= πριν)	prius	primum/ primo
post (= ύστερα)	posterius	postremo/ postremum
satis (= αρκετά)	satius	―
supra (= πάνω)	superius	summe

Ασκήσεις γραμματικής

·         ΑΣΚΗΣΗ Ι

Να συμπληρώσετε τους παρακάτω πίνακες με τους άλλους δυο βαθμούς των επιρρημάτων:

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
	aequius
	gratius
		recentissime
granditer
		celerrime
		modestissime
	insolentius
molliter
	crudelius
		fortissime
	ferocius
temerarie
	carius
	impotentius
		minacissime
misere
		antiquissime
	sapientius
nobiliter

Λύση

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
aeque	aequius	aequissime
grate	gratius	gratissime
recenter	recentius	recentissime
granditer	grandius	grandissime
celeriter	celerius	celerrime
modeste	modestius	modestissime
insolenter	insolentius	insolentissime
molliter	mollius	mollissime
crudeliter	crudelius	crudelissime
fortiter	fortius	fortissime
ferociter	ferocius	ferocissime
temerarie	magis temerarie	maxime temerarie
care	carius	carissime
impotenter	impotentius	impotentissime
minaciter	minacius	minacissime
misere	miserius	miserrime
antique	antiquius	antiquissime
sapienter	sapientius	sapientissime
nobiliter	nobilius	nobilissime

·         ΑΣΚΗΣΗ ΙΙ

Να συμπληρώσετε τους παρακάτω τύπους των παραθετικών που λείπουν:

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
		summe
paulum
	melius
	facilius
	diutius
prae
post
	satius
mature
	plus
		durissime
		maxime
	mitius
prope

Λύση

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
supra	superius	summe
paulum	minus	minime
bene	melius	optime
facile	facilius	facillime
diu	diutius	diutissime
prae	prius	primum/ primo
post	posterius	postremo/ postremum
satis	satius	-
mature	maturius	maturrime/ maturissime
multum	plus	plurimum
dure/ duriter	durius	durissime
magnopere (magno opere)	magis	maxime
mite/ mititer	mitius	mitissime
prope	propius	proxime