Η μόνη διέξοδος από την κακοδιοίκηση των πόλεων

Οι συνομιλητές συμφώνησαν ότι η δικαιοσύνη στην ιδανική πολιτεία (βλ. σχετικά και ΠΛ Πολ 392c–394b) εξασφαλίζεται από το γεγονός ότι τα μέλη της καθεμιάς πράττουν τα έργα που τους έχουν ανατεθεί ανάλογα με τη φύση και τις αρετές τους. Κατ' αναλογία, η δικαιοσύνη εξασφαλίζεται στην ψυχή, όταν καθένα από τα τρία διαφορετικά τμήματά της επιτελεί το δικό του έργο. Αφού συζητήθηκε το θέμα της ισότητας των δύο φύλων και των οικογενειακών σχέσεων στην τάξη των φυλάκων, θίγεται το ζήτημα της διοίκησης των πόλεων. Η μόνη διέξοδος από την κακοδιοίκηση των πόλεων: πολιτική δύναμη και φιλοσοφία να συναντηθούν στα ίδια πρόσωπα

 

Τὸ δὲ δὴ μετὰ τοῦτο, ὡς ἔοικε, πειρώμεθα ζητεῖν τε καὶ ἀποδεικνύναι τί ποτε νῦν κακῶς ἐν ταῖς πόλεσι πράττεται δι’ ὃ οὐχ οὕτως οἰκοῦνται, καὶ τίνος ἂν σμικροτάτου μεταβαλόντος ἔλθοι εἰς τοῦτον τὸν τρόπον τῆς πολιτείας πόλις, μάλιστα μὲν ἑνός, εἰ δὲ μή, δυοῖν, εἰ δὲ μή, ὅτι ὀλιγίστων τὸν ἀριθμὸν καὶ σμικροτάτων τὴν δύναμιν.    [473c] Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.     Ἑνὸς μὲν τοίνυν, ἦν δ’ ἐγώ, μεταβαλόντος δοκοῦμέν μοι ἔχειν δεῖξαι ὅτι μεταπέσοι ἄν, οὐ μέντοι σμικροῦ γε οὐδὲ ῥᾳδίου, δυνατοῦ δέ.     Τίνος; ἔφη.     Ἐπ’ αὐτῷ δή, ἦν δ’ ἐγώ, εἰμὶ ὃ τῷ μεγίστῳ προσῃκάζομεν κύματι. εἰρήσεται δ’ οὖν, εἰ καὶ μέλλει γέλωτί τε ἀτεχνῶς
ὥσπερ κῦμα ἐκγελῶν καὶ ἀδοξίᾳ κατακλύσειν. σκόπει δὲ ὃ μέλλω λέγειν.     Λέγε, ἔφη.     Ἐὰν μή, ἦν δ’ ἐγώ, ἢ οἱ φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν ἐν [473d] ταῖς πόλεσιν ἢ οἱ βασιλῆς τε νῦν λεγόμενοι καὶ δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε καὶ ἱκανῶς, καὶ τοῦτο εἰς ταὐτὸν συμπέσῃ, δύναμίς τε πολιτικὴ καὶ φιλοσοφία, τῶν δὲ νῦν πορευομένων χωρὶς ἐφ’ ἑκάτερον αἱ πολλαὶ φύσεις ἐξ ἀνάγκης ἀποκλεισθῶσιν, οὐκ ἔστι κακῶν παῦλα, ὦ φίλε Γλαύκων, ταῖς πόλεσι, δοκῶ δ’ οὐδὲ τῷ ἀνθρωπίνῳ γένει,
[473e] οὐδὲ αὕτη ἡ πολιτεία μή ποτε πρότερον φυῇ τε εἰς τὸ δυνατὸν καὶ φῶς ἡλίου ἴδῃ, ἣν νῦν λόγῳ διεληλύθαμεν. ἀλλὰ τοῦτό ἐστιν ὃ ἐμοὶ πάλαι ὄκνον ἐντίθησι λέγειν,
ὁρῶντι ὡς πολὺ παρὰ δόξαν ῥηθήσεται· χαλεπὸν γὰρ ἰδεῖν ὅτι οὐκ ἂν ἄλλη τις εὐδαιμονήσειεν οὔτε ἰδίᾳ οὔτε δημοσίᾳ.     Καὶ ὅς, Ὦ Σώκρατες, ἔφη, τοιοῦτον ἐκβέβληκας ῥῆμά τε καὶ λόγον, ὃν εἰπὼν ἡγοῦ ἐπὶ σὲ πάνυ πολλούς τε καὶ
[474a] οὐ φαύλους νῦν οὕτως, οἷον ῥίψαντας τὰ ἱμάτια, γυμνοὺς λαβόντας ὅτι ἑκάστῳ παρέτυχεν ὅπλον, θεῖν διατεταμένους ὡς θαυμάσια ἐργασομένους· οὓς εἰ μὴ ἀμυνῇ τῷ λόγῳ καὶ ἐκφεύξῃ, τῷ ὄντι τωθαζόμενος δώσεις δίκην.     Οὐκοῦν σύ μοι, ἦν δ’ ἐγώ, τούτων αἴτιος;     Καλῶς γ’, ἔφη, ἐγὼ ποιῶν. ἀλλά τοί σε οὐ προδώσω,
ἀλλ’ ἀμυνῶ οἷς δύναμαι· δύναμαι δὲ εὐνοίᾳ τε καὶ τῷ παρακελεύεσθαι, καὶ ἴσως ἂν ἄλλου του ἐμμελέστερόν σοι [474b] ἀποκρινοίμην. ἀλλ’ ὡς ἔχων τοιοῦτον βοηθὸν πειρῶ τοῖς ἀπιστοῦσιν ἐνδείξασθαι ὅτι ἔχει ᾗ σὺ λέγεις.     Πειρατέον, ἦν δ’ ἐγώ, ἐπειδὴ καὶ σὺ οὕτω μεγάλην συμμαχίαν παρέχῃ. ἀναγκαῖον οὖν μοι δοκεῖ, εἰ μέλλομέν πῃ ἐκφεύξεσθαι οὓς λέγεις, διορίσασθαι πρὸς αὐτοὺς τοὺς
φιλοσόφους τίνας λέγοντες τολμῶμεν φάναι δεῖν ἄρχειν, ἵνα διαδήλων γενομένων δύνηταί τις ἀμύνεσθαι, ἐνδεικνύ[474c] μενος ὅτι τοῖς μὲν προσήκει φύσει ἅπτεσθαί τε φιλοσοφίας ἡγεμονεύειν τ’ ἐν πόλει, τοῖς δ’ ἄλλοις μήτε ἅπτεσθαι ἀκολουθεῖν τε τῷ ἡγουμένῳ.

Μτφρ. Ι.Ν. Γρυπάρης. χ.χ. Πλάτων. Πολιτεία. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Πρόλογος Ε. Παπανούτσος. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Ας προσπαθήσωμε λοιπόν τώρα να βρούμε και ν' αποδείξωμε τι τάχα ελάττωμα να υπάρχη σήμερα στις πόλεις που εξ αιτίας του δεν κυβερνούνται καλά, και ποια μικρότατη μεταβολή θα μπορούσε να γίνη για να 'φτανε μια πόλη σ' αυτή την τελειότητα που έχει το δικό μας πολίτευμα, μόνο που να είναι μια μονάχα αυτή η μεταβολή, ειδεμή δυο, ειδεμή όσο μπορεί λιγώτερης και μικρότερης σημασίας. Εξάπαντος έτσι. Μια λοιπόν μονάχα μεταβολή αν γίνη, μου φαίνεται πως μπορούμε ν' αποδείξωμε ότι θ' αλλάξη ολότελα η σημερινή κατάσταση, αν κι αυτή η μεταβολή δε θα είναι ούτε μικρή, ούτε εύκολη, δυνατή όμως οπωσδήποτε. Και ποια λοιπόν είναι αυτή; Τώρα ίσα ίσα θα 'ρθω σ' αυτό που το παρομοιάζαμε πριν με το μεγαλύτερο κύμα· όμως θα το πω, κι αν ακόμα πρόκειται, σαν κύμα που ξεσπά σε γέλοια, να με πάρη από κάτω του και να με παρουσιάση έτσι καταγέλαστο και πομπιασμένο· άκου λοιπόν τι θα πω. Λέγε το. Αν οι φιλόσοφοι δεν γίνουν βασιλείς στις πόλεις, ή αυτοί που ονομάζονται σήμερα βασιλείς και δυνάστες, δεν φιλοσοφήσουν γνήσια κι όσο χρειάζεται, σε τρόπο που να συμπέση στο ίδιο πρόσωπο και δύναμη και φιλοσοφία, και δεν αποκλειστούν αναγκαστικά οι πολλές και διάφορες φύσεις ανθρώπων, που τραβούν σήμερα χωριστά τον ένα ή τον άλλο απ' αυτούς τους δυο δρόμους, είναι αδύνατο, φίλε μου Γλαύκων, να σταματήση το κακό στις πόλεις και σ' όλο, νομίζω, το ανθρώπινο γένος, ουδέ να ξεφυτρώση όσο είναι κατορθωτό και να δη το φως του ήλιου και αυτή η πολιτεία που εμείς τώρα χαράξαμε το σχέδιό της. Αλλ' αυτό είναι που τόσην ώρα τώρα δίσταζα να το βγάλω από το στόμα μου, επειδή το 'βλεπα πόσο πολύ παράδοξο θα φανή στην κοινή γνώμη· γιατί είναι πραγματικώς δύσκολο να το νοιώση κανείς, πως με κανέναν άλλο τρόπο δεν μπορεί να υπάρξη ευδαιμονία ούτε για τα άτομα ούτε για τις πολιτείες. Πρέπει πραγματικώς να περιμένης, Σωκράτη, μ' αυτή τη γνώμη και το λόγο πού 'πες, να δης να ξεσηκώνουνται πάρα πολλοί κι όχι οι χειρότεροι καταπάνω σου, να πετούν έτσι τα φορέματα τους και γυμνοί ν' αρπάζουν για όπλο ό,τι πρωτοβρεθή μπρος τους και μ' όλη τη φόρα τους να σου ριχτούν για να σε διορθώσουν μια χαρά· που αν δεν τους αποκρούσης με τούς λόγους σου και ξεφύγης, έχεις ν' ακούσης των παθών σου τον τάραχο για τιμωρία σου. Μα δεν είσαι εσύ η αιτία για όλ' αυτά; Κ' έκαμα πολύ καλά· δε θα σε παρατήσω μ' όλα ταύτα στη τύχη σου, μα θα σε βοηθήσω μ' όποια μέσα διαθέτω: με το ενδιαφέρο μου και με το θάρρος που θα σου δίνω και ίσως με το να είμαι σε θέση ν' απαντώ πιο αρμονισμένα από κάθε άλλον στις ερωτήσεις σου. Μ' ένα λοιπόν τέτοιο βοηθό που έχεις, προσπάθησε ν' αποδείξης στους άπιστους, πως έτσι είν' αυτά όπως τα λες εσύ. Ας προσπαθήσω λοιπόν, αφού μου εξασφαλίζεις και συ την τόσο πολύτιμη συμμαχία σου· μου φαίνεται όμως πως είναι ανάγκη, αν θέλωμε να γλυτώσωμε οπωσδήποτε απ' αυτούς που λες, να εξηγηθούμε μαζί τους, ποιοι είναι αυτοί οι φιλόσοφοι, που τολμούμε να λέμε πως σ' αυτούς πρέπει ν' ανατεθή η εξουσία, για να μπορέση κανείς, αφού ξεκαθαριστή αυτό το ζήτημα, να υπερασπίση την ιδέα του αποδείχνοντας ότι οι τέτοιοι μόνο έχουν από τη φύση το δικαίωμα και να φιλοσοφούν και να κυβερνούν την πολιτεία, και όλοι οι άλλοι μήτε ν' ανακατώνουνται με τη φιλοσοφία και ν' ακολουθούν τους αρχηγούς εκείνους.

ΠΛΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΠΛ Πολ 473b–474c

Από την «Πύλη για την ελληνική γλώσσα»