Το άνθος του κακού και ο Σωκράτης

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

εκινήθη τε και τα όμματα έστησαν

Το κώνειο είναι άλλως και το άνθος του κακού. Πάρεξ των ονομάτων κώνειο, βρωμόχορτο και μαγκούτα που είναι και τα πιο γνωστά, ο λαός το αποκαλεί και καρμπούσα, κιρκούτα, καρμουδιά, τσαμπουδιά ή ασκοτισάρα. Γενικώς το θεωρούν κακό φυτό, διότι οι βλαστοί του και οι σπόροι περιέχουν δραστικόν δηλητήριον, το οποίο διεδραμάτισεν σπουδαίον ρόλον στην αρχαία ελληνική ιστορία.

Άλλωστε το όνομα κώνειον προέρχεται εκ του κωνάω τουτέστι στριφογυρίζω, εκ του ιλίγγου δηλαδή και την σκοτοδίνην την οποία προκαλεί σε αυτόν που το πίνει. Το σπουδαιότερον στοιχείον του δηλητηρίου είναι η κωνεΐνη. Αύτη επιδρά στο κεντρικόν νευρικό σύστημα και επιφέρει παράλυσιν των περιφερειακών νεύρων. Ο λαός γνωρίζει το φυτό αυτό κι όταν μαζεύει χόρτα το αποφεύγει με προσοχήν. Στην αρχαιότητα το εχρησιμοποίουν δια αντιαφροδισιακόν και ναρκωτικόν, ως βεβαιώνουν ο Διοσκουρίδης κι ο Γαληνός. Εξάλλου ο Ιπποκράτης επειδή ήτο καταπραϋντικό και ναρκωτικόν το έθετε και στα υπόθετα ή καταπλάσματα. Ως αντίδοτον του κωνείου συνέστουν το κρασί ή το γαϊδουρινό γάλα και επίστευαν ότι ο οργανισμός συνηθίζει εις αυτό, όταν παίρνει δια πολύν καιρό μικρές δόσεις.

Το κώνειο διαθέτει ιστορίαν και δή πολλή δραματική. Το εχρησιμοποίουν δια αυτοκτονίας[1] ή και δια εγκλήματα. Στην Κέα συμφώνως ενός αρχαίου τοπικού εθίμου οι πολύ μεγάλης ηλικίας και άχρηστοι γέροι εμαζεύοντο και ηυτοκτόνουν όλοι μαζί πίοντες κώνειον. Πρώτος όστις κατεδικάσθη να σκοτωθή με κώνειον ήτο ο Θηραμένης, πολιτικός και στρατηγός. Κατεδικάσθη εις θάνατον την εποχή των τριάκοντα τυράννων – τω 403 π.Χ . Άλλοι σπουδαίοι άντρες που πέθαναν με τον ίδιο τρόπο είναι ο Φωκίων και τέσσερις πολιτικοί αυτού φίλοι τω 318 π.Χ, ο ρήτωρ Αισχίνης τω 314 π.Χ κι ο Φιλοποίμην, ο τελευταίος Έλλην τω 197 π.Χ.

Βέβαια το διασημότερον θύμα είναι ο Σωκράτης. Ο Θηραμένης ήτο μαθητής εκείνου. Ο δάσκαλός του παρηκολούθησε τον μαθητή του ως την φυλακή δίνοντάς του θάρρος ν’ αντιμετωπίση τον θάνατον με σθένος. Τω όντι ο Θηραμένης έλαβεν με εκπληκτικόν θάρρος το δηλητήριον και τας έσχατας αυτού σταγόνας τας έχυσεν εις το έδαφος αναποδογυρίζων το ποτήρι και λέγων ότι αι σταγόναι αυτές προορίζονται δια τον αντίπαλόν του Κριτίαν, όστις πράγματι μετά από λίγον καιρό εσκοτώθη εις την εξέγερσιν δια την κατάλυσιν της τυραννίας.

Τέσσερα έτη αργότερα τω 399 π.Χ ο Σωκράτης κατεδικάζετο με τον αυτόν τρόπον θανάτου. Ο φιλόσοφος ήτο εκπληκτικώς ψύχραιμος ως την εσχάτην στιγμήν και εκράτει το ποτήριον παρηγορώντας τος μαθητάς του που έκλαιγον. Τέλος ήπιεν το δηλητήριον μετ’ αταραξίας. Όταν μετά από λίγον ήρχισαν τα συμπτώματα της δηλητηριάσεως κι εξαπλώθη στο έδαφος, ο δήμιος πίεσεν τους πόδας αυτού και τον ερώτησεν  αν ησθάνετο κάτι. Εκείνος ηπήντησεν αρνητικώς απόδειξις ότι ήρχισεν το μούδιασμα. Όταν το κρύο φθάση στην καρδιά θα έρθη το τέλος του είπεν ο δήμιος. Αλλά ο Σωκράτης γαλήνιος και αδιάφορος συνέχισεν την στερνήν αυτού διδασκαλίαν προς τους μαθητάς του.

Δια την θανατικήν εκτέλεσιν η δόσις ήτο καθωρισμένην, μία ολική ή περίπου τέσσερα γραμμάρια από το δηλητήριον όπερ εδιαλύετο εις έν ποτήριον νερού. Αν τούτο δεν ήτο αρκετόν ίνα επιφέρη τον θάνατον τότε εδίδετο και Δευτέρα και Τρίτη δόσις. Ο Σωκράτης ηθέλησε να κάμνη σπονδή με το κώνειον αλλά ο δήμιος δεν τον άφηκε διότι εφοβήθη ότι δεν θα ήτο αρκετή η δόσις και συνεχώς του εζήτα να σταματήση να μιλάη διότι θα εχρειάζοντο κι άλλες. Ο Σωκράτης όμως και πάλιν ατάραχος  του είπεν να ετοιμάση κι άλλο δηλητήριον και συνέχισεν την διδασκαλίαν στους μαθητάς του, οίτινες κι έκλαιγον ασταμάτητα. Δεν εχρειάσθη περισσότερον κώνειον τελικώς. Το μούδιασμα ηπλώθη εις την καρδίαν αυτού και μόλις επρόφθασεν ο Σωκράτης να παραγγείλη να προσφέρουν θυσίαν στον θεό Ασκληπιό. Αμέσως μετά «εκινήθη τε και τα όμματα έστησαν».

Ούτως υπέκυψεν εις το κώνειον η μεγαλυτέρα ίσως διανοία της ανθρωπότητος.

---

[1] Ως η Άντεια, γυνή του Προίτου:

Από τον πόθον άναψε κρυφά μ’ αυτόν να σμίξη / η δέσποιν’ Άντεια, γυνή του Προίτου. Αλλά σ’ εκείνην / δεν έστεργε ο καλόγνωμος χρηστός Βελλερεφόντης / κι η  Άντεια  ψευδολόγησε του Προίτου: «Ν’ αποθάνης,» / του είπε, «ω Προίτε, ή φόνευε συ τον Βελλερεφόντην, / που θέλ’ εμέν’ αθέλητην εκείνος να φιλήσει». (Ιλ. VI, 164-165).  

Κόρη του Ιοβάτη της Λυκίας, παντρεύτηκε τον βασιλιά της Τίρυνθας Προίτο, γιό του Άβαντα, όταν είχε διωχτεί απ’ τον αδελφό του Ακρίσιο απ’ το Άργος, κι είχε καταφύγει στη Λυκία. Γνωστή απ’ τον άνομο έρωτά της προς τον Βελλεροφόντη, γιό του Γλαύκου της Κορίνθου, που «οι θεοί κάλλος τε και ηνορέην ώπασαν». (Ιλ. VI, 156). Όταν ο νέος απέκρουσε τον έρωτά της, πήγε στον άντρα της και του είπε «τεθναίης, ώ Προίτ’, ή κάκτανε Βελλεροφόντην, ος μ’ έθελεν φιλότητι μιγήμεναι, ουκ εθελούση»(Ιλ. VI, 164-165). Ο Προίτος αγανάκτησε, αλλά μη θέλοντας ως οικοδεσπότης να σκοτώσει τον φιλοξενούμενό του « στίματα λυγρά, γράψας έν πίνακι πικτώ θυμοφθόρα πολλά»(Ιλ.VI, 168-169) τα έστειλε με τον νέο στον πεθερό του για να τον σκοτώσει αυτός. Από εδώ  αρχίζουν τα κατορθώματα του  ήρωα – πρώτη  πηγή ο Όμηρος (Ιλ. VI, 179 κεξ.). Το πάθος της Άντειας, που θυμίζει την όμοια περίπτωση της γυναίκας του Πουτιφάρ, απ’ όπου η διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης Ιωσήφ – γυναίκας του Πετεφρή, της Φαίδρας και του Ιππόλυτου, της Δημαινέτης και του Κνήμονα, της Ζουλέϊκας – Ιωσήφ και της Βασίλισσας και του προγονού της [Ιστορία των Επτά Σοφών], ενέπνευσε τον Ευριπίδη που έγραψε την τραγωδία Σθενέβοια. Από την τραγωδία αυτή που η ηρωΐδα από Άντεια καλείται Σθενέβοια,  σώθηκαν λίγα αποσπάσματα. ΠΗΓΗ