επιμελεία του
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-κλασσικού φιλολόγου-
«Μήνιν άειδε, θεά, ουλομένην
Αχιλήος Πηληιάδεω,
η έθηκε Αχαιοίς μυρία άλγεα
προίαψεν δε Άϊδι πολλάς ιφθίμους
ψυχάς ηρώων,
αυτούς δε τεύχε ελώρια
κύνεσσιν οιωνοίσί τε πάσι,
βουλή δε Διός ετελείετο»
(Ιλιάς, προοίμιον)
Ο
ποιητής παρακαλεί την θεά Μούσα να ψάλη εκείνην την οργή του Αχιλλέα που εστάθη
αφορμή δια πολλάς συμφοράς στους Αχαιούς. Η οργή αυτή ήταν η αιτία να σκοτωθούν
πολλά γενναία παλληκάρια και να γίνουν λεία των σκυλιών και των όρνεων, πράγμα
βέβαια που το θέλησε ο Δίας να γίνη. Η λέξις «μήνις» προτάσσεται με εμφαντικό
τρόπον. Αυτή εξαγγέλλει το κεντρικόν θέμα χτυπητά. Πέρα απ’ αυτό δηλώνει το
συναισθηματικόν χαρακτήρα του έργου. Πράγματι όλη η Ιλιάδα δεν είναι παρά η εξέλιξις
της οργής του Αχιλλέα, ήτις και παρουσιάζει την εξής κλιμάκωσιν: στο Α’ εκδηλώνεται,
στο Β’ σταθεροποιείται, στο Ι’ διατηρείται παρά την πρεσβεία που στέλνεται σ’
αυτόν, στο Λ’ αρχίζει να κάμπτεται, στο Π η κάμψις εκδηλώνεται με την αποστολήν
του Πατρόκλου στο πεδίον της μάχης, στο Σ’ ο Αχιλλέας συνειδητοποιεί τις ολέθριες συνέπειες
του θυμού του, ύστερα αισθάνεται την ανάγκη να καταστείλη αυτόν και στο Τ’
απαλλάσσεται απ’ αυτόν.
Ψάλλε, θεά, την ολέθρια οργή
Του Αχιλλέα, γιού του Πηλέα,
Που προξένησε στου Αχαιούς
Αμέτρητες δοκιμασίες
Και πριν της ώρας έστειλε στον Άδη
Πολλές γενναίες ψυχές ηρώων,
Ενώ κι αυτούς τους ίδιους ετοίμασε
Για λεία στα σκυλιά και στα όρνια
Κάθε είδους,
Ωστόσο θέληση του Δία εκπληρωνόταν
Στην
Ιλιάδα ζούμε σε μιαν εποχή ηρωϊκή, όπου ο ήρωας, ο βασιλεύς, επηρεάζει την τύχη
των απλών ανθρώπων. Η ψυχική διάθεσις αυτού επηρεάζει την ζωή των στρατιωτών
του. Η οργή του Αχιλλέα, του βασιλέως των Μυρμιδόνων, προκαλεί τον θάνατον αμέτρητων
ανευθύνων ηθικώς ανθρώπων από τους Αχαιούς όλους. Η παρουσία των ανθρώπων αυτών
παρουσιάζεται τω όντι τραγική, αφ’ ού δεν μπορούν να κάνουν κάποιαν προσπάθεια,
δια να αλλάξουν την μοίρα τους. Εξάλλου ήταν θέλησι του θεού να γίνη έτσι. Η βούλησις
του Δία ήταν η υπόσχεσις που έδωσε στην Θέτιδα, να τιμήση τον Αχιλλέα δίδοντας
την νίκην στους Τρώες εν όσω αυτός ήτο οργισμένος.
Ο
κόσμος δεν μοιάζει ειρηνικός. Παντού διεξάγεται ένα είδος πολέμου, και στους ανθρώπους
που ο καθένας ξεχωριστά πλέον αλλά και σαν μέλη μιας ομάδος συγχρόνως, της κοινωνίας
εις την οποίαν ανήκουν, προσπαθούν να φτιάξουν την ζωή των, φαίνεται πως ακόμα
ο «αρχηγός» και η όποια προσωπικότητα αυτού διαδραματίζει ακόμα κύριον λόγον
στην ζωή τους. Ο καθένας χωριστά να νικήση δεν μπορεί. Κανείς δεν φαίνεται να φέρει
την ευθύνη των πράξεών του, να πληρώση για τις ανοησίες του. Όλοι μαζί ή θα
πληρώσουν τις ανοησίες του αρχηγού τους ή όλοι μαζί θα νικήσουν αν αυτός τύχει
να διαθέτει ηθικήν ακεραιότητα. Αυτή η ηθική ακεραιότητα φαντάζει ως ο μόνος τρόπος
που θα εξασφαλίση την σωτηρίαν, ήτοι την ζωή, την ευτυχία εντός μίας ειρηνικής
κοινωνίας. Οι άνθρωποι λοιπόν δεν μπορούν να αλλάξουν τα γεγονότα που δείχνουν
να βαραίνουν απάνω στην μοίρα των. Το μόνο που μπορούν είναι να πληρώσουν γι’
αυτά.
Αυτή
είναι και η μοίρα αυτών που λόγω οργής, από θυμό –στην ουσία από παντελή έλλειψη
ηθικής ακεραιότητας ως ειπώθηκε ανωτέρω- αγνόησαν αυτούς που βρίσκονται κοντά τους.
Στο τέλος χάνουν όσους αγαπουν, χάνουν τους πάντες από δίπλα τους, διότι ποτέ
δεν αναλογίστηκαν ότι οι πράξεις των αργούν να φέρουν τον αντίκτυπο στους ίδιους,
αλλά πρώτα χτυπούν τους αθώους, που δεν φταίνε σε τίποτα και έχουν την μοίρα να
εξαρτώνται από την προσωπικότητά των. Εάν δεν νοιαζόντουσαν γι’ αυτούς, αλλά τους
άφηναν να χάνονται άδικα τόσον καιρό, να τους τρώνε τα σκυλιά και τα όρνια –ιδού
η ηθική εξαχρείωση αυτών- σίγουρα θα έρθη η στιγμή που θα τους νοιάξη, διότι το
αμάρτημά των θα έχη φέρει τον όλεθρον και σ’ αυτούς.
Ο
Αχιλλέας σαν μαθαίνη τον θάνατο του Πατρόκλου, απλά δεν βρίσκει τρόπο να απαλλαγή
από τον αβάστακτον τον πόνο:
Είπε κι εκείνον τον περίζωσε σα μαύρο γνέφι ο πόνος
Και διπλοπάλαμα αθαλόσκονη φουχτώνοντας τη ρίχνει
Πα στο κεφάλι, και την όψη του μολεύει την πανώρια.
Κι η στάχτη απά στο μοσκομύριστο του κάθουνταν
χιτώνα
Κι αυτός μακρύς φαρδύς ξαπλώθηκε και κοίτουνταν
στην σκόνη,
και με
τα χέρια του ανασκάλευε μαδώντας τα μαλλιά του.
(Σ, 22 κ.ε)
Θα
ειπή κανείς η μετανοία είναι πολύ μεγάλο πράγμα. Συνήθως τοιούτοι ανήθικοι και
μη ακέραιοι χαρακτήρες είναι και αμετανόητοι, και στο ένα αμάρτημά των ενώ φαίνονται
πως μετανοούν και θρηνούν δια τα λάθη των, συσσωρεύουν κι άλλα δεινά και άλλους
πόνους για αυτούς που διαφεντεύουν. Ο Αχιλλέας δεν θα αργήση να πάρη εκδίκηση
δια τον χαμό του συντρόφου του, παραδίδοντας στον θάνατο και στον όλεθρο στο τέλος
και την ίδια την αθάνατη ψυχή του και την ημιαθάνατη ζωή του. Οι σύγχρονοι πολιτικοί
με μη ηθικήν ακεραιότητα, πόσους αθώους ακόμα θα πάρουν στον λαιμό τους, από τα
δικά τους αμαρτήματα;
