ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ: Ομήρου Ιλιάδα Π 783-867

 

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

·        α. Διδακτικοί στόχοι

1. Να παρακολουθήσουν οι μαθητές το θάνατο του Πάτροκλου, που είναι η σημαντικότερη ανδροκτασία επώνυμου Αχαιού στην Ιλιάδα και αποτελεί ένα από τα κυριότερα γεγονότα του έπους με μεγάλη σημασία για την εξέλιξη της πλοκής.

2. Να συνειδητοποιήσουν ότι ο θάνατος του Πάτροκλου είναι προάγγελος της επιστροφής του Αχιλλέα στη μάχη.

3. Να κατανοήσουν ότι κινητήρια δύναμη του έπους δε θα είναι πλέον ο θυμός αλλά η διάθεση του Αχιλλέα για εκδίκηση.

4. Να διαπιστώσουν την αξία και τη γενναιότητα του Πάτροκλου, του οποίου ο θάνατος απαιτεί σύμπραξη θεών και ανθρώπων.

5. Να εμπεδώσουν ότι οι θεοί στο πλαίσιο του ανθρωπομορφισμού έχουν ανθρώπινα ελαττώματα.

6. Να διαπιστώσουν την ύβρη του Έκτορα, ώστε ο επικείμενος θάνατός του να είναι δικαιολογημένος με βάση την ομηρική ηθική.

7. Να κατανοήσουν και να εμπεδώσουν τρόπους αφηγηματικής τεχνικής (προοικονομία, παρομοίωση και αποστροφή).

·        β. Σύνδεση με τα προηγούμενα – Αφόρμηση

Η αφόρμηση γίνεται από το προηγούμενο μάθημα. Ιδιαίτερα ζητούνται πληροφορίες και στοιχεία που υπογραμμίσαμε κατά την αναλυτική παρουσίαση ενοτήτων ή την ανάγνωση των περιληπτικών αναδιηγήσεων των ραψωδιών που αναφέρονται στην ίδια ημέρα (26η ημέρα της Ιλιάδας, 3η ημέρα μάχης), η οποία άρχισε με τη ραψωδία Λ. Συγκεκριμένα ζητάμε από τους μαθητές να αναφέρουν: 

* Ποια κατάσταση επικρατεί στο αχαϊκό στρατόπεδο στην αρχή της ραψωδίας Π (τραυματισμένοι αρχηγοί, οι Τρώες έχουν φτάσει στα πλοία, φωτιά στο καράβι του Πρωτεσίλαου παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες του Αίαντα).

* Ποια ήταν η πρόταση του Νέστορα, την οποία ο Πάτροκλος μεταφέρει στον Αχιλλέα ως δική του στην πρώτη σκηνή της ραψωδίας Π, στ. 1-100 (να μπει στη μάχη ο Πάτροκλος με τα όπλα του Αχιλλέα, οδηγώντας τους Μυρμιδόνες).

* Ποια είναι η μερική υποχώρηση του Αχιλλέα (επιτρέπει στον Πάτροκλο να φορέσει την πανοπλία του και να οδηγήσει τους Μυρμιδόνες στη μάχη˙ το μόνο όπλο που κρατάει ο Πάτροκλος και δεν ανήκει στον Αχιλλέα είναι το δόρυ, γιατί το δόρυ του Πηλείδη, βαρύ και μεγάλο, δεν μπορούσε κανείς άλλος να το σηκώσει και να το χειριστεί με επιτυχία).

* Ποια είναι τα κατορθώματα του Πάτροκλου από τη στιγμή που βγήκε στη μάχη (κάνει τους Τρώες να υποχωρήσουν, σώζει το καράβι του Πρωτεσίλαου από τη φωτιά, τρέπει τους Τρώες σε άτακτη φυγή, σκοτώνει πολυάριθμους εχθρούς, μονομαχεί με τον Σαρπηδόνα και τον σκοτώνει, συνεχίζει την καταδίωξη των Τρώων, συγκρούεται με τον Έκτορα και ρίχνει νεκρό τον ηνίοχό του, τον Κεβριόνη). 

·        γ. Παρουσίαση της εξεταζόμενης ενότητας – Το θέμα

Ανάγνωση από το διδάσκοντα ή από ένα μαθητή που έχει την ικανότητα να αποδίδει τις αποχρώσεις του λόγου, τις εντάσεις, τις αποσιωπήσεις και τις συναισθηματικές μεταπτώσεις – Σύντομη απόδοση του περιεχομένου – Προσπάθεια εύρεσης (σε συζήτηση με τους μαθητές) της κατευθυντήριας ιδέας και επιγραφική διατύπωση του θέματος: Ο μετεωρισμός και η πτώση του Πάτροκλου. 

·        δ. Διάρθρωση – Yποενότητες

1. Μεταξύ ουρανού και γης (στ. 783-806α)

α. Ο θρίαμβος του Πάτροκλου (στ. 783-788)

β. Ένα άλλο είδος «θεομαχίας» (στ. 789-806α)

2. Ο ανθρώπινος χώρος (στ. 806β-867)

α. Πάτροκλος και Εύφορβος (στ. 806β-817)

β. Πάτροκλος και Έκτορας (στ. 818-867)

ἐκ μὲν Κεβριόνην βελέων ἥρωα ἔρυσσαν

Τρώων ἐξ ἐνοπῆς, καὶ ἀπ᾽ ὤμων τεύχε᾽ ἕλοντο,

Πάτροκλος δὲ Τρωσὶ κακὰ φρονέων ἐνόρουσε.

τρὶς μὲν ἔπειτ᾽ ἐπόρουσε θοῷ ἀτάλαντος Ἄρηϊ

σμερδαλέα ἰάχων, τρὶς δ᾽ ἐννέα φῶτας ἔπεφνεν.   785

ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τὸ τέταρτον ἐπέσσυτο δαίμονι ἶσος,

ἔνθ᾽ ἄρα τοι Πάτροκλε φάνη βιότοιο τελευτή·

ἤντετο γάρ τοι Φοῖβος ἐνὶ κρατερῇ ὑσμίνῃ

δεινός· ὃ μὲν τὸν ἰόντα κατὰ κλόνον οὐκ ἐνόησεν,

ἠέρι γὰρ πολλῇ κεκαλυμμένος ἀντεβόλησε·           790

στῆ δ᾽ ὄπιθεν, πλῆξεν δὲ μετάφρενον εὐρέε τ᾽ ὤμω

χειρὶ καταπρηνεῖ, στρεφεδίνηθεν δέ οἱ ὄσσε.

τοῦ δ᾽ ἀπὸ μὲν κρατὸς κυνέην βάλε Φοῖβος Ἀπόλλων·

ἣ δὲ κυλινδομένη καναχὴν ἔχε ποσσὶν ὑφ᾽ ἵππων

αὐλῶπις τρυφάλεια, μιάνθησαν δὲ ἔθειραι             795

αἵματι καὶ κονίῃσι· πάρος γε μὲν οὐ θέμις ἦεν

ἱππόκομον πήληκα μιαίνεσθαι κονίῃσιν,

ἀλλ᾽ ἀνδρὸς θείοιο κάρη χαρίεν τε μέτωπον

ῥύετ᾽ Ἀχιλλῆος· τότε δὲ Ζεὺς Ἕκτορι δῶκεν

ᾗ κεφαλῇ φορέειν, σχεδόθεν δέ οἱ ἦεν ὄλεθρος.       800

πᾶν δέ οἱ ἐν χείρεσσιν ἄγη δολιχόσκιον ἔγχος

βριθὺ μέγα στιβαρὸν κεκορυθμένον· αὐτὰρ ἀπ᾽ ὤμων

ἀσπὶς σὺν τελαμῶνι χαμαὶ πέσε τερμιόεσσα.

λῦσε δέ οἱ θώρηκα ἄναξ Διὸς υἱὸς Ἀπόλλων.

τὸν δ᾽ ἄτη φρένας εἷλε, λύθεν δ᾽ ὑπὸ φαίδιμα γυῖα,

στῆ δὲ ταφών· ὄπιθεν δὲ μετάφρενον ὀξέϊ δουρὶ

ὤμων μεσσηγὺς σχεδόθεν βάλε Δάρδανος ἀνὴρ

Πανθοΐδης Εὔφορβος[3], ὃς ἡλικίην ἐκέκαστο

ἔγχεΐ θ᾽ ἱπποσύνῃ τε πόδεσσί τε καρπαλίμοισι·

καὶ γὰρ δὴ τότε φῶτας ἐείκοσι βῆσεν ἀφ᾽ ἵππων  810

πρῶτ᾽ ἐλθὼν σὺν ὄχεσφι διδασκόμενος πολέμοιο·

ὅς τοι πρῶτος ἐφῆκε βέλος Πατρόκλεες ἱππεῦ

οὐδὲ δάμασσ᾽· ὃ μὲν αὖτις ἀνέδραμε, μίκτο δ᾽ ὁμίλῳ,

ἐκ χροὸς ἁρπάξας δόρυ μείλινον, οὐδ᾽ ὑπέμεινε

Πάτροκλον γυμνόν περ ἐόντ᾽ ἐν δηϊοτῆτι.              815

Πάτροκλος δὲ θεοῦ πληγῇ καὶ δουρὶ δαμασθεὶς

ἂψ ἑτάρων εἰς ἔθνος ἐχάζετο κῆρ᾽ ἀλεείνων.

Ἕκτωρ δ᾽ ὡς εἶδεν Πατροκλῆα μεγάθυμον

ἂψ ἀναχαζόμενον βεβλημένον ὀξέϊ χαλκῷ,

ἀγχίμολόν ῥά οἱ ἦλθε κατὰ στίχας, οὖτα δὲ δουρὶ

νείατον ἐς κενεῶνα, διὰ πρὸ δὲ χαλκὸν ἔλασσε·

δούπησεν δὲ πεσών, μέγα δ᾽ ἤκαχε λαὸν Ἀχαιῶν·

ὡς δ᾽ ὅτε σῦν ἀκάμαντα λέων ἐβιήσατο χάρμῃ,

ὥ τ᾽ ὄρεος κορυφῇσι μέγα φρονέοντε μάχεσθον

πίδακος ἀμφ᾽ ὀλίγης· ἐθέλουσι δὲ πιέμεν ἄμφω·      825

πολλὰ δέ τ᾽ ἀσθμαίνοντα λέων ἐδάμασσε βίηφιν·

ὣς πολέας πεφνόντα Μενοιτίου ἄλκιμον υἱὸν

Ἕκτωρ Πριαμίδης σχεδὸν ἔγχεϊ θυμὸν ἀπηύρα,

καί οἱ ἐπευχόμενος ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·

Πάτροκλ᾽ ἦ που ἔφησθα πόλιν κεραϊξέμεν ἁμήν,   830

Τρωϊάδας δὲ γυναῖκας ἐλεύθερον ἦμαρ ἀπούρας

ἄξειν ἐν νήεσσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν

νήπιε· τάων δὲ πρόσθ᾽ Ἕκτορος ὠκέες ἵπποι

ποσσὶν ὀρωρέχαται πολεμίζειν· ἔγχεϊ δ᾽ αὐτὸς

Τρωσὶ φιλοπτολέμοισι μεταπρέπω, ὅ σφιν ἀμύνω

ἦμαρ ἀναγκαῖον· σὲ δέ τ᾽ ἐνθάδε γῦπες ἔδονται.

ἆ δείλ᾽, οὐδέ τοι ἐσθλὸς ἐὼν χραίσμησεν Ἀχιλλεύς,

ὅς πού τοι μάλα πολλὰ μένων ἐπετέλλετ᾽ ἰόντι·

μή μοι πρὶν ἰέναι Πατρόκλεες ἱπποκέλευθε

νῆας ἔπι γλαφυρὰς πρὶν Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο   840

αἱματόεντα χιτῶνα περὶ στήθεσσι δαΐξαι.

ὥς πού σε προσέφη, σοὶ δὲ φρένας ἄφρονι πεῖθε.

τὸν δ᾽ ὀλιγοδρανέων προσέφης Πατρόκλεες ἱππεῦ·

ἤδη νῦν Ἕκτορ μεγάλ᾽ εὔχεο· σοὶ γὰρ ἔδωκε

νίκην Ζεὺς Κρονίδης καὶ Ἀπόλλων, οἵ με δάμασσαν

ῥηιδίως· αὐτοὶ γὰρ ἀπ᾽ ὤμων τεύχε᾽ ἕλοντο.

τοιοῦτοι δ᾽ εἴ πέρ μοι ἐείκοσιν ἀντεβόλησαν,

πάντές κ᾽ αὐτόθ᾽ ὄλοντο ἐμῷ ὑπὸ δουρὶ δαμέντες.

ἀλλά με μοῖρ᾽ ὀλοὴ καὶ Λητοῦς ἔκτανεν υἱός,

ἀνδρῶν δ᾽ Εὔφορβος· σὺ δέ με τρίτος ἐξεναρίζεις. 850

ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν·

οὔ θην οὐδ᾽ αὐτὸς δηρὸν βέῃ, ἀλλά τοι ἤδη

ἄγχι παρέστηκεν θάνατος καὶ μοῖρα κραταιὴ

χερσὶ δαμέντ᾽ Ἀχιλῆος ἀμύμονος Αἰακίδαο.

ὣς ἄρα μιν εἰπόντα τέλος θανάτοιο κάλυψε·         855

ψυχὴ δ᾽ ἐκ ῥεθέων πταμένη Ἄϊδος δὲ βεβήκει

ὃν πότμον γοόωσα λιποῦσ᾽ ἀνδροτῆτα καὶ ἥβην.

τὸν καὶ τεθνηῶτα προσηύδα φαίδιμος Ἕκτωρ·

Πατρόκλεις τί νύ μοι μαντεύεαι αἰπὺν ὄλεθρον;

τίς δ᾽ οἶδ᾽ εἴ κ᾽ Ἀχιλεὺς Θέτιδος πάϊς ἠϋκόμοιο      860

φθήῃ ἐμῷ ὑπὸ δουρὶ τυπεὶς ἀπὸ θυμὸν ὀλέσσαι;

ὣς ἄρα φωνήσας δόρυ χάλκεον ἐξ ὠτειλῆς

εἴρυσε λὰξ προσβάς, τὸν δ᾽ ὕπτιον ὦσ᾽ ἀπὸ δουρός.

αὐτίκα δὲ ξὺν δουρὶ μετ᾽ Αὐτομέδοντα βεβήκει

ἀντίθεον θεράποντα ποδώκεος Αἰακίδαο·             865

ἵετο γὰρ βαλέειν· τὸν δ᾽ ἔκφερον ὠκέες ἵπποι

ἄμβροτοι, οὓς Πηλῆϊ θεοὶ δόσαν ἀγλαὰ δῶρα.

·        ε. Επεξεργασία

1η υποενότητα: Μεταξύ ουρανού και γης (στ. 783-806α)

1α. Ο θρίαμβος του Πάτροκλου (στ. 783-788)

Σε συζήτηση με τους μαθητές και με συνεχείς κειμενικές αναφορές σχολιάζεται η κορύφωση της αριστείας. Παρατηρούμε ότι, όπως και στο χωρισμό σε υποενότητες, η σκηνή δομείται με βάση μια συνεχή αντίθεση δύο επιπέδων, του «άνω» και του «κάτω»: η δράση του Πάτροκλου αποδίδεται με ρήματα που εκφράζουν την κίνηση προς τα κάτω («πέφτει» στ. 783, «εχύθη» στ. 784), αν και η πορεία του ήρωα σταθερά και με ραγδαίους ρυθμούς είναι ανοδική (υπερθετική σημασία του τυπικού αριθμού 3 στο στ. 784, αυξητική προς την κορύφωση η σημασία του τριπλού πολλαπλάσιου του τρία, του εννέα, στο στ. 785, 3x9=27 νεκροί αντίπαλοι). Η ανιούσα κλίμακα της πορείας του Πάτροκλου είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την καθοδική πορεία των αντιπάλων του προς ένα άλλο επίπεδο κατώτερο από το ανθρώπινο («ροβόλησαν στον Άδη», στ. 785), το οποίο βρίσκεται στον αντίποδα πόλο του θεολογικού επιπέδου, του «άνω», προς το οποίο κατευθύνεται ο ήρωας. 

Όπως συμβαίνει ωστόσο πάντα σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η αποφασιστική καμπή βρίσκεται στην τέταρτη φορά (στ. 786): μοτίβο τριών επιτυχιών ή αποτυχιών, όπου η αποφασιστική στιγμή βρίσκεται στην τέταρτη απόπειρα (πρβ. Ε 436 κ.εξ., Π 702 κ.εξ.). Στην κορυφή μιας ανιούσας κλίμακας με 27 σκαλοπάτια, καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα νεκρό αντίπαλο, ο Πάτροκλος μετεωρίζεται στιγμιαία και λάμπει σαν ήλιος. Είναι ο ήλιος που ξεπέρασε «τα μέτρα» του και, όπως είναι αναμενόμενο, θα ισχύσει ο ηρακλείτειος νόμος˙ οι Ερινύες, «της Δίκης επίκουροι», «εξευρήσουσιν» αυτόν (Ηράκλειτος, απ. 94). Ο ήρωας τώρα φαντάζει θεός («ωσάν θεός», στ. 786)˙ όλα όμως σ’ αυτήν τη σκηνή σταματούν στο «παρά λίγο» (παρά λίγο ολοκληρωτική καταστροφή των αντιπάλων, παρά λίγο θρίαμβος, παρά λίγο ολοκληρωτική νίκη, παρά λίγο θεός ο Πάτροκλος…). 

Θεολογικός και ανθρώπινος χώρος επικοινωνούν στην Ιλιάδα, κυρίως με τις εισβολές θεών από τον εξωτερικό θεολογικό δακτύλιο στον εσωτερικό ανθρώπινο κύκλο. Εδώ όμως κινδυνεύει να ανατραπεί και αυτός ο κανόνας˙ ένας θνητός, «ωσάν θεός», ανεβαίνει σταθερά και τείνει να εισβάλει στο θεολογικό χώρο, απειλώντας να ανατρέψει τη φυσική και ιλιαδική τάξη. Μες στην αυθάδεια της δόξας του ο ήρωας φτάνει με ορμή στον υψηλότερο αναβαθμό του δεκαπεντασύλλαβου. Εκεί στην άκρη την απόκρημνη του στίχου, όπως μας λέει ο ποιητής, ο ήρωας «ορμούσε» (στ. 786): το ρήμα τοποθετημένο σοφά στο τέρμα του στίχου δημιουργεί την εντύπωση ότι ο ήρωας πετάγεται με ορμή προς τον «άνω» θεολογικό χώρο, μετεωρίζεται για ελάχιστο χρόνο στο κενό, ενώ ταυτόχρονα αρχίζει η αντίστροφη πορεία. Η ραγδαία πτώση σηματοδοτείται και από την απότομη αλλαγή του προσώπου στην αφήγηση˙ για τον απόμακρο Πάτροκλο που αγγίζει τα όρια του θεού ο ποιητής χρησιμοποιεί την τριτοπρόσωπη αφήγηση (στ. 783-786), την οποία ωστόσο κόβει ξαφνικά για να περάσει στην αμεσότητα που χαρακτηρίζει τον ευθύ λόγο, με τον οποίο μιλάς σ’ ένα φίλο. Η αποστροφή των στ. 787-788 εκφράζει επίσης τη συμπάθεια του ποιητή προς τον ήρωα που σε λίγο θα πεθάνει (πρβ. στ. 812-813 και 843). Η φιλική αποστροφή ηχεί ωστόσο σαν μάταιη προειδοποίηση, γιατί ο Πάτροκλος κοιτάζει προς τα πάνω και δεν βλέπει το γκρεμό και το αχανές βάθος που ανοίγεται μπροστά του. Τη στιγμή που ο ήρωας μοιάζει ανίκητος σαν θεός, μόνο ένας θεός μπορεί να συμπεράνει την ήττα του, ο Φοίβος. Ακολουθεί μια άλλου είδους θεομαχία μεταξύ ενός θεού και ενός ωσεί θεού. 

1β. Ένα άλλο είδος θεομαχίας (στ. 789-806α)

Επισημαίνουμε τη χρήση δόλιων μέσων (ομίχλη, πισώπλατο χτύπημα, αφοπλισμός) από το θεό στο πλαίσιο της ανθρωπομορφικής αντίληψης (εξωηθικοί οι επικοί θεοί, επέμβαση στα ανθρώπινα, συμμετοχή στη μάχη). Η χρήση της ομίχλης είναι δόλιο και απειλητικό στοιχείο˙ το σκοτάδι το συνοδεύει πάντα φόβος, θλίψη, συμφορά, ήττα και θάνατος (πρβ. νεοελληνικά παράλληλα στα δημοτικά τραγούδια: «ξαστεριά – σκοτάδι», «αιθρία και ήλιος – σκοτεινή ομίχλη»). 

Μπορούμε βέβαια να παρατηρήσουμε ότι η σκοτεινή ομίχλη του θεού δεν ήταν απαραίτητη, γιατί ο Πάτροκλος, τυλιγμένος ο ίδιος και θαμπωμένος από τη ολόλαμπρη αχλύ της δόξας του, δεν ήταν δυνατόν να αντιληφθεί τον Απόλλωνα. Ο αφοπλισμός ωστόσο κρίνεται αναγκαίος και πρέπει να γίνει από ένα θεό˙ ο Πάτροκλος δεν είναι μόνο «ωσάν θεός» σ’ αυτή τη φάση της αριστείας του, αλλά και ζωσμένος με θεϊκά άρματα, μάλλον ηφαιστότευκτα, που οι Ολύμπιοι είχαν δωρίσει στον Πηλέα (Π 194-197 και Σ 82-87). Σίγουρα φορώντας τα ο ήρωας ήταν άτρωτος (βλ. Χ 320 κ.εξ., όπου ο Αχιλλέας θα ρίξει στον Έκτορα σ’ ένα σημείο του κορμιού του που ήταν ακάλυπτο, επειδή ο πρόμαχος των Τρώων φοράει την πανοπλία που πήρε από τον Πάτροκλο). Η «συνωμοσία» θεών και ανθρώπων λοιπόν κρίνεται απαραίτητη. Και ο πρώτος ρόλος ανήκει στο θεό που εισβάλλει ορμητικά από το «άνω» επίπεδο, το θεολογικό˙ εξάλλου ο Πάτροκλος αυτήν τη στιγμή βρίσκεται μεταξύ ουρανού και γης, και δεν μπορούν να τον καταβάλουν οι θνητοί αντίπαλοί του. 

Στο σταδιακό αφοπλισμό του ήρωα παρατηρούμε πάλι ότι ο ποιητής ακολουθεί τη φορά από «πάνω» προς τα «κάτω» («ο Φοίβος απ’ την κεφαλήν του επέταξε το κράνος», στ. 793). Ο ποιητής επιμένει στην πτώση του κράνους, το οποίο πέφτει με γδούπο (ηχητική εικόνα) και «μολύνεται» (στ. 795) για πρώτη φορά. Ευκαιρία να αναφερθεί το όνομα του εταίρου, του Αχιλλέα (στ. 796-798), που στέκει στο βάθος της εικόνας˙ ο ποιητής τον θέλει παρόντα: η πραγματική, άλλωστε, προοπτική της αριστείας και του θανάτου του Πάτροκλου δεν είναι παρά η επιστροφή του Πηλείδη στη μάχη. Ο ακροατής προειδοποιείται ότι το κράνος θα το πάρει αργότερα ο Έκτορας (προοικονομία του σκυλέματος των όπλων που θα γίνει στο Ρ 125) να το βάλει υπεροπτικά στο κεφάλι του˙ όμως το κράνος που δόθηκε στην αρχή της ραψωδίας με αγάπη από τον ίδιο τον Αχιλλέα, για να γίνει σκέπη προστασίας στο κεφάλι του συντρόφου, μοιάζει τώρα στο κεφάλι του Έκτορα προεικασία θανάτου, του οποίου η φοβερή σκιά καλύπτει κιόλας τον πρόμαχο των Τρώων σαν δίχτυ. Τα σημάδια εξάλλου του θανάτου -χώμα και αίμα- είναι εμφανή πάνω στο κράνος και απλώνονται σαν μόλυνση (πρβ. «μολύνθη» στ. 795, «να μολυνθεί» στ. 796) πάνω στον ήρωα των Τρώων (διπλή προσήμανση στους στ. 799-800). 

Ο αφοπλισμός συνεχίζεται: το κοντάρι γίνεται χίλια κομμάτια (ήταν το μόνο όπλο που μπορούσε να σπάσει, γιατί δεν ανήκε στον Αχιλλέα), πέφτει η ασπίδα με τον τελαμώνα της και λύνεται ο θώρακας. Μαζί με τον τελευταίο «ελύθηκαν» και «τα μέλη» (στ. 805) του Πάτροκλου. Άοπλο, αποκαμωμένο, σαστισμένο και θεοκρουσμένο θα εγκαταλείψει ο Απόλλωνας το σύντροφο του Αχιλλέα στο πεδίο της αποτρόπαιης πράξης. Ο ρόλος του θεού τελείωσε, τώρα είναι η σειρά των ανθρώπων. 

2η υποενότητα: Ο ανθρώπινος χώρος (στ. 806β-867)

2α. Πάτροκλος και Εύφορβος (στ. 806β-817)

Να προσέξουμε ότι ο Εύφορβος παρουσιάζεται πλατιά από τον ποιητή (στ. 806β-811), γιατί έτσι θα εξαρθεί ακόμη πιο πολύ η γενναιότητα του Πάτροκλου. Δεν είναι ένας τυχαίος Τρώας˙ το πατρωνυμικό του, «Πανθοΐδης», υπαινίσσεται ένδοξη γενιά, ενώ οι πολεμικές ικανότητές του περιγράφονται αναλυτικά σε τέσσερις στίχους (στ. 808-811). Μπορεί να περηφανεύεται για τα πρωτεία του στη λόγχη, στο δρόμο και την ιππομαχία και γενικά για τα πολεμικά του κατορθώματα σε βάθος χρόνου, από την αρχή των τρωικών. Όταν ήρθε στην τρωική πεδιάδα, πριν από χρόνια, αν και δεν ήταν ακόμη έμπειρος πολεμιστής, «είκοσι άνδρες μόνος του κατέβασε απ’ τους ίππους» (στ. 811). Δεν θα μπορούσε άλλωστε να είναι τυχαίος αυτός που παίρνει τη σκυτάλη από το Φοίβο και ο οποίος πρώτος ανάμεσα στους ανθρώπους θα πληγώσει τον Πάτροκλο. Κι όμως, αυτός ο διαλεχτός πολεμιστής πλησιάζει τον άοπλο και ζαλισμένο ήρωα με πανουργία και, αφού τον χτυπά ύπουλα, βιάζεται να απομακρυνθεί (στ. 814-815). Ο ποιητής φροντίζει για νέες ανατροπές: η ήττα του ήρωα δίνεται με τέτοιον τρόπο που θα τη ζήλευαν πολλές νίκες. 

2β. Πάτροκλος και Έκτορας (στ. 818-867)

Το τρίτο και αποφασιστικό χτύπημα είναι του Έκτορα. Πρέπει ο Έκτορας να σκοτώσει τον ήρωα, για να επιστρέψει ο Αχιλλέας στη μάχη. Ο πρόμαχος των Τρώων είναι ο μόνος που στέκεται «εμπρός» στον πληγωμένο ήρωα (στ. 820). Η κίνηση όμως του Έκτορα είναι τόσο άνανδρη όσο και ο δόλος των άλλων, του Φοίβου και του Εύφορβου, που χτύπησαν τον Πάτροκλο πισώπλατα. Ακόμη χειρότερα, μια τέτοια κίνηση διαθέτει μόνο το βάρος της έπαρσης˙ ανανδρία και ύβρις χαρακτηρίζουν το χτύπημα σ’ έναν άοπλο και τραυματισμένο αντίπαλο, έστω κι αν αυτό δεν γίνεται ύπουλα. Ο Πάτροκλος υλοτομείται και πέφτει (στ. 820-822)˙ ο ποιητής συνεχίζει να πλέκει τον αβασίλευτο έπαινο στον ήρωα τη στιγμή ακριβώς που το άστρο του βασιλεύει: η επιγραμματική φράση «και κατήφεια στους Αχαιούς εχύθη» (στ. 822) εξαίρει με δωρική λιτότητα την πολύτιμη παρουσία του Πάτροκλου, όσο πολεμούσε δίπλα στους συμπολεμιστές του, ενώ η πλατιά παρομοίωση (στ. 823-829) με τη ζωντάνια και την παραστατικότητά της δίνει την ένταση της σύγκρουσης. 

Είναι η σειρά του Έκτορα στη συνέχεια να υπερβεί τα όρια και να καυχηθεί για μια νίκη που δεν του ανήκει απόλυτα. Μέσα από τον ειρωνικό και υβριστικό λόγο του Έκτορα προβάλλει τόσο η εταιρική «ομιλία» (στ. 838-841) με την οποία άρχισε η ραψωδία Π όσο και πτώση της Τροίας (στ. 830-835). Και τα δύο όμως ακούγονται με τρόπο τραγικό. Τα λόγια του Αχιλλέα αλλοιώνονται στο στόμα του πρόμαχου των Τρώων (στ. 839-841), ενώ γελιέται όταν αναφέρεται στην τύχη του πτώματος του Πάτροκλου (στ. 836)˙ δεν θα φάνε τα όρνια το νεκρό Πάτροκλο, το δικό του σώμα όμως θα κακοποιηθεί από τον Αχιλλέα. Η τραγικότητα έχει περάσει τώρα μαζί με το κράνος του Αχιλλέα από το κεφάλι του Πάτροκλου στο κεφάλι του Έκτορα˙ ο ποιητής βιάστηκε να μας προειδοποιήσει γι’ αυτό (στ. 799-800). 

Ο Πάτροκλος με την απάντησή του (στ. 839-850) θα μειώσει τη νίκη του Έκτορα (σαν να μην ήταν αρκετή η μείωση που έχει πετύχει έως εδώ ο ποιητής) και θα αποκαταστήσει την αλήθεια. Θα προμαντέψει επίσης, αυτός ο εκπεπτωκώς παρ’ ολίγον θεός, το θάνατο του Έκτορα (στ. 851-854). Η προφητική ικανότητα του ήρωα δεν έχει καμιά σχέση με τη θεϊκή υπόσταση την οποία φάνηκε να αγγίζει στην αρχή της ενότητας, αλλά οφείλεται στη διαίσθηση ή και στο μαντικό χάρισμα που αποκτούν στον Όμηρο οι μελλοθάνατοι (πρβ. Χ 359 κ.εξ.). 

Η πτώση σαν αναγκαία συνέπεια της αυθάδειας μιας ανόδου έξω από τα όρια του ανθρώπου θα συμπληρωθεί στη συνέχεια με τη θλιβερή εικόνα της καθόδου της ψυχής στον Άδη (στ. 855-857), η οποία υπογραμμίζει την αγάπη του ομηρικού ήρωα για τη ζωή και το μίσος του για το θάνατο. Μπορεί ο Δ. Σολωμός να ομολογεί «δεν τόλπιζα νάν’ η ζωή μέγα καλό και πρώτο!», αλλά για τον ομηρικό ήρωα η ζωή αποτελεί σταθερή αξία, αναγκαία προΰπόθεση για την πραγμάτωση οποιασδήποτε άλλης. Η σκηνή για τον Πάτροκλο ουσιαστικά ολοκληρώνεται εδώ με μια εικόνα που είναι ο αντίποδας εκείνης που άνοιξε την ενότητα: από την άνοδο στην πτώση, από το παραλήρημα της δόξας στα δάκρυα και τη θλίψη, από τη λάμψη της επιτυχίας μεταξύ ουρανού και γης στο ζόφο του Άδη. 

·        Ανακεφαλαίωση

Προχωρούμε σε σύνθεση των όσων βγήκαν αναλυτικά μέσα από τη συζήτηση με συνεχείς αναφορές στο κείμενο, το οποίο μας οδήγησε και μας στήριξε σε όλη τη διδακτική πορεία και μας προστάτευσε από αυτοσχεδιασμούς και αυθαίρετες γενικεύσεις. Στην ανακεφαλαίωση επιγραμματικά χαρακτηρίζουμε τους πρωταγωνιστές με στοιχεία που έχουμε ήδη εντοπίσει στην ανάλυσή μας, αφού ψάξαμε πίσω από τις ενέργειές τους και πίσω από τις λέξεις, τόσο τις δικές τους όσο και του ποιητή ή των άλλων, όταν αναφέρονταν σ’ αυτούς. 

Η σκηνή που μελετήσαμε είναι δομημένη στην αντίθεση των ακρότατων σημείων του «άνω» και του «κάτω» και διαθέτει όλες τις ακρότητες του τραγικού. Η ανοδική πορεία του Πάτροκλου συμπαρασύρει μαζί της και το αχαϊκό στρατόπεδο σε μια θετική αυξητική τροχιά (τροπή των εχθρών σε φυγή, σωτηρία), ενώ μια αντίρροπη τάση οδηγεί ταυτόχρονα στο θάνατο του πρωτεργάτη της παρ’ ολίγον νίκης. Η αριστεία αυτή είναι βαθιά τραγική, αφού πραγματοποιείται με στόχο την καταστροφή του φορέα της, γιατί μόνον έτσι θα επιστρέψει ο Αχιλλέας στη μάχη και θα προκαλέσει το θάνατο του Έκτορα, στοιχείο απαραίτητο για την ολοκλήρωση του ιλιαδικού μύθου και προΰπόθεση για την πτώση της Τροίας. 

Βρισκόμαστε κοντά στην άκρη μιας μακριάς μέρας (η 26η ημέρα της Ιλιάδας που άρχισε στο Λ και θα τελειώσει στο Σ 238), στις ακρότατες συνέπειες μιας εταιρικής «ομιλίας» (Αχιλλέα και Πάτροκλου στην αρχή του Π), της κυριότερης εταιρικής «ομιλίας» ολόκληρου του ιλιαδικού έπους. Οι συνέπειες αυτής της «ομιλίας» θα είναι αποφασιστικές και καταστροφικές και για μιαν άλλη, τη συζυγική «ομιλία» του Ζ: ο θάνατος του Πάτροκλου προαναγγέλλει το θάνατο του Έκτορα. Και κάτι ακόμη: παρακολουθήσαμε τις ακραίες συνέπειες της μήνιδος, η οποία μέσα από τις συνεχείς τροπές και ανατροπές που προκάλεσε ο ποιητής τείνει να δώσει τη θέση της στην εκδικητική μανία του Αχιλλέα. Η δίψα για εκδίκηση θα είναι στο εξής η κινητήρια δύναμη του έπους και όχι η μῆνις. 

·        Ασκήσεις

Ως εργασία μπορούν να δοθούν κάποιες από τις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου, οι οποίες εξυπηρετούν τους διδακτικούς στόχους που θέσαμε και των οποίων οι απαντήσεις απαιτούν στοιχεία που βγήκαν από τη συζήτηση μέσα στην τάξη. Μπορούμε ωστόσο να φτιάξουμε άλλες ερωτήσεις, ανάλογα με το επίπεδο της τάξης μας, οι οποίες όμως θα υπηρετούν τους διδακτικούς στόχους και θα έχουν συζητηθεί στην τάξη κατά τη διάρκεια της διδακτικής προσέγγισης. Στη συγκεκριμένη ενότητα μπορούμε να ζητήσουμε από τους μαθητές να χαρακτηρίσουν τον Πάτροκλο, να εντοπίσουν την τραγική ειρωνεία ή -αν το επίπεδο της τάξης μας το επιτρέπει- το τραγικό στοιχείο που είναι έντονο σ’ όλη τη σκηνή, ή το «θαυμαστό» στοιχείο κτλ. 

Όσον αφορά τα «Παράλληλα κείμενα», μπορούν να δοθούν δημοτικά τραγούδια στα οποία γίνεται καταδίκη της ανέντιμης επίθεσης και του δόλου, ή κάτι σχετικό με την αγάπη του ήρωα για τη ζωή. Μια άλλη σκέψη είναι να δοθούν οι οδηγίες του Αχιλλέα προς τον Πάτροκλο (Π 86-96), για να γίνει σύγκριση με την παραποίησή τους από τον Έκτορα (Π 839-842)˙ ή ακόμη οι στίχοι Χ 355-364, όπου ο ποιητής περιγράφει το θάνατο του Έκτορα με τους ίδιους στίχους που χρησιμοποιεί για το θάνατο του Πάτροκλου. Τα κείμενα αυτά δεν είναι «παράλληλα» με την αυστηρή σημασία του όρου, αλλά δίνεται έτσι στους μαθητές η δυνατότητα να γνωρίσουν περισσότερα χωρία της Ιλιάδας˙ αν μάλιστα δοθούν σε άλλη μετάφραση, μπορεί η τάξη μας να γνωρίσει και να συγκρίνει διαφορετικές μεταφραστικές δοκιμές. Τέλος, το ποίημα «Ο θάνατος του Σαρπηδόνα» του Γ. Χειμωνά παρέχει δυνατότητες σύγκρισης ύφους και περιεχομένου με τη σκηνή του θανάτου του Πάτροκλου: 

Ο θάνατος του Σαρπηδόνα

και το κοντάρι εμπήχθηκε στο κορμί του Σαρπηδόνα

εκεί στον μυώνα τον πλατύ όπου πάλλει

η ψυχή του ανθρώπου

στο διάφραγμα που βαστά την βίαιη καρδιά

τους μίσχους της ανάσας. Ο Σαρπηδόνας έπεσε

ακίνητος και μόνο οι παλάμες του

μικρά φτερά που ετρέμαν

οι χούφτες του σφίγγαν κι άφηναν το ματωμένο χώμα

και τέντωσε μ’ έναν λυγμό λόγο προς τον αγαπημένο

- Γλαύκε τα όπλα μου μην αφήσεις να μου πάρουν

προστάτεψε το σώμα μου ξένος να μην το πιάσει

φύλαγε το ανέγγιχτο του σκοταδιού μου δίχτυ

Τον έπιασαν τον λέρωσαν τον έσυραν στο χώμα.

(Γ. Χειμωνάς, Ο εχθρός του ποιητή, Κέδρος, Αθήνα 1990, σελ. 621)

Διαβάστε Περισσότερα

Ἡ κατάντια τοῦ sexting! (ΜΕΡΟΣ Α')

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος

Πρὶν ἀπὸ μερικὰ χρόνια, εἴχαμε ἀναρωτηθεῖ: «Τί νὰ τὸ κάνει τὸ κινητὸ ἕνα παιδί;». Τὸ ἴδιο θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε σήμερα ἀκόμη καὶ γιὰ τὸ διαδίκτυο, ὅσο ὑπερβολικὸ κι ἂν ἀκούγεται αὐτό.

Ὡστόσο ἡ τεχνολογία δὲν ἔπαυσε νὰ δίνει ἀδιάκοπα τὴν δική της ἀπάντηση ἐπ’ αὐτῶν. Καὶ ποιὰ εἶναι αὐτή; Πὼς τελικὰ μπορεῖ πράγματι ἕνα παιδὶ νὰ κάνει πάρα πολλὰ πράγματα μὲ τὸ κινητό του, μὲ βάση τὶς πλεῖστες ἐφαρμογὲς ποὺ κάθε φορά δίνει σὲ ὅλα τὰ ψηφιακὰ μέσα. Καὶ μὲ ποιὸν τρόπο ἀκριβῶς; Μὰ μὲ τὴν διαρκῆ ὑποβάθμιση τῆς χρήσης τους! Μία τέτοια ὑποβάθμιση, εἶναι σαφῶς καὶ τὸ ἀποκαλούμενο «sexting» ἢ τὸ ψηφιακὸ (γυμνὸ) φλέρτ, ὅπως θὰ τὸ λέγαμε! Πρόκειται γιὰ μία νέα (ψηφιακὴ) μάστιγα ποὺ ἔχει ὡς στόχο νὰ πλήξει καίρια καὶ ἀποτελεσματικὰ τὴν νεανικὴ ψυχή!

Ἀξίζει νὰ τὸ δοῦμε 1

·        Τί εἶναι ἀκριβῶς τὸ sexting;

Πρόκειται γιὰ τὴν ἀποστολὴ – ἀνταλλαγὴ ἐντελῶς ἀκατάλληλων (σεξουαλικοῦ περιεχομένου) μηνυμάτων, φωτογραφιῶν, ἀκόμη δὲ καὶ βίντεο στὰ κινητὰ τηλέφωνα (καὶ ὄχι μόνο) τῶν ἐφήβων, ἀπὸ φίλους ἢ καὶ ἀγνώστους τους μὲ στόχο τὸ ‑ ἄμεσο σέξ! Δὲν πρόκειται δὲ γιὰ πορνογραφικὸ ὑλικό, ἀλλὰ γιὰ ἐρασιτεχνικὲς φωτογραφίες καὶ βίντεο τῶν ἰδίων τῶν ἀποστολέων τους! Γιὰ παράδειγμα, μιὰ κοπέλα, πιεζόμενη ἀπ’ τὸν φίλο της, στέλνει στὸ κινητό του, γυμνὲς φωτογραφίες της!

Ἡ λέξη αὐτὴ προέρχεται ἀπὸ τὶς λέξεις «sex» καὶ «texting» ὅπως λέγεται τὸ γραπτὸ μήνυμα στὰ ἀγγλικά, ὅπου τὸ «t(e)xt» ἀντιστοιχεῖ στὸ γνωστό μας «sms». Καὶ πιὸ συγκεκριμένα, «texts» θεωροῦνται τὰ γραπτὰ μηνύματα στὸ κινητό, οἱ συζητήσεις στὸ chat, ἀλλὰ καὶ τὰ e-mails. Εἶναι μία ἐντελῶς ἀπαράδεκτη κατάσταση ποὺ θέλει νὰ ἐξελιχθεῖ σὲ μόδα, γιὰ νὰ παρασύρει κάθε ἔφηβο καὶ νέο. Στόχος, λέει, εἶναι τὸ ‑ ἄμεσο σέξ, ὁπότε καὶ παρακάμπτεται ἀκόμη κι αὐτὸ τὸ «παραδοσιακὸ» φλέρτ!

Ξεκίνησε ἀπὸ ποῦ ἄλλου; Μὰ ἀπὸ τὶς ΗΠΑ καὶ τὴν Βρετανία τὸ 2005 κι ἐξελίσσεται παντοῦ (ὅπως ὅλα τὰ προερχόμενα ἀπ’ αὐτὲς) σὰν ἐπιδημία! Ἀναπτύσσεται ἀκόμη καὶ σ’ αὐτὰ τὰ σχολεῖα, δημιουργώντας ἀναστάτωση στὰ παιδιά, τοὺς ἐκπαιδευτικούς, τοὺς γονεῖς κ.λπ. Μάλιστα τὰ περισσότερα κρούσματα διεθνῶς εἶναι μεταξὺ τῶν μαθητῶν! Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὸ sexting, κατὰ τοὺς εἰδικούς, ὑπάγεται στὴν κατηγορία τοῦ σεξουαλικοῦ ἐκφοβισμοῦ.

·        Πῶς προῆλθε;

Τὸ sexting εἶναι μία ἀκόμη ἐξέλιξη τῶν τεχνολογικῶν πραγμάτων τῆς ἐποχῆς μας καὶ μάλιστα τῶν ψηφιακῶν! Εἶναι τὸ πάντρεμα τῆς ψηφιακῆς τεχνολογίας μὲ ‑ τὸ σέξ! Πρόκειται σαφῶς γιὰ τὴν κακή, τὴν κάκιστη χρήση της ἰδιαίτερα δὲ ἀπὸ τὴ νέα γενιὰ καὶ μάλιστα ἐκείνους τοὺς νέους ποὺ δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ χρησιμοποιήσουν τὴν ψηφιακὴ τεχνολογία διαφορετικά. Δηλαδὴ γιὰ ἀνώτερους σκοπούς. Κάποτε, λέει, ἦταν τὸ φλέρτ. Στὰ πάρτι, στὶς καφετέριες, στὸ προαύλιο τοῦ σχολείου ἢ στὸ πανεπιστήμιο κ.λπ. Μετὰ ἦρθε τὸ chatting καὶ ἡ διαδικτυακὴ γνωριμία εἶναι πλέον γεγονός.

Στὴ συνέχεια ἦρθε ἡ πλέον ἐξελιγμένη του μορφή, τὰ λεγόμενα δίκτυα κοινωνικῆς δικτύωσης, ὅπως τὸ facebook γιὰ παράδειγμα, ποὺ κατέκτησαν ὅλο τὸν πλανήτη, ἀφοῦ ἔδιναν τὴ δυνατότητα νὰ γνωρίζονται ἄγνωστοι ἄνθρωποι μεταξύ τους βλέποντας μάλιστα καὶ τὶς φωτογραφίες τους. Ἔτσι ἡ καφετέρια ἔγινε chatroom, τὸ γυμναστήριο forum, τὸ μπαράκι facebook!

Ἡ νέα ἐξέλιξη πλέον εἶναι τὸ Tsexting! Σταματᾶ ποτὲ ἡ T πρόοδος; Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ πώς, σύμφωνα μὲ ἔρευνα τοῦ Windows Live Group τῆς Microsoft σὲ δέκα χῶρες (Εὐρώπης, Ἀφρικῆς καὶ Μ. Ἀνατολῆς) προέκυψε πώς, τὸ 51% τῶν Ἑλλήνων χρησιμοποιοῦν τὸ Live Instant Messenger τῶν Windows γιὰ νὰ ‑ φλερτάρουν! Ἐπιπλέον τὸ 54% τῶν Ἑλλήνων δήλωσε ὅτι προτιμᾶ τὸ διαδικτυακὸ φλὲρτ ἀπὸ τὸ παραδοσιακό, τὸ δὲ 26% θεωρεῖ τὸ διαδίκτυο ὡς τὸν πιὸ εὔκολο τρόπο γιὰ νέες γνωριμίες. Μάλιστα τὸ 33% ἀπάντησε ὅτι βρῆκε τὸν ἔρωτα στὸν κυβερνοχῶρο!

·        Ποιὰ εἶναι ἡ ἀπήχησή του;

Μία μητέρα ποὺ ἡ κόρη της ἔπεσε θῦμα τοῦ sexting, εἶπε στὴν ἐφημερίδα «Καθημερινὴ» πώς, γνώριζε μὲν τί εἶναι αὐτό, ὄχι ὅμως ὅτι εἶχε πάρει τέτοιες διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα, ὥστε νὰ ἀγγίξει ἀκόμη κι αὐτὸ τὸ παιδί της!

Ἔρευνα τοῦ Πανεπιστημίου τῆς ΓΙΟΥΤΑ (ΗΠΑ), ἡ ὁποία δημοσιεύτηκε στὴν ἐπιθεώρηση «Archives of Sexual Bahavior» ἔδειξε πὼς τὸ 20% τῶν Ἀμερικανῶν ἐφήβων δήλωσε πὼς εἶχαν στείλει μία ἄσεμνη φωτογραφία μέσῳ τοῦ κινητοῦ τους, ἐνῷ σχεδὸν διπλάσιοι δήλωσαν πὼς εἶχαν λάβει τέτοιες φωτογραφίες μέσῳ MMS! Καὶ τὸ χειρότερο ποιὸ εἶναι; Πὼς τὸ 25% αὐτῶν ποὺ εἶχαν δεχθεῖ τέτοιες φωτογραφίες τὶς εἶχαν προωθήσει σὲ ἄλλα ἄτομα! Μάλιστα ἀπ’ αὐτοὺς 1 στοὺς 3 προέβη σ’ αὐτὴ τὴν πράξη, παρ’ ὅλο ὅτι γνώριζε ὅτι θὰ ἔχουν νομικὲς καὶ ἄλλες συνέπειες, ἂν γίνονταν ἀντιληπτοί!1

Ἔρευνα τῆς Βρετανικῆς Ὀργάνωσης γιὰ τὴν προστασία τῶν παιδιῶν Beatbullying κατέδειξε ὅτι, 1 στοὺς 4 νέους ἡλικίας 11 – 18 ἐτῶν ἔχει λάβει μηνύματα σεξουαλικοῦ περιεχομένου μέσῳ κινητοῦ ἢ μὲ e-mail! Ἀπ’ αὐτά, 23% προῆλθαν ἀπὸ τὸν σύντροφό τους, 45% ἀπὸ τοὺς φίλους τους καὶ 2% ἀπὸ κάποιον ἐνήλικο! Τὸ Πανεπιστήμιο KING τοῦ Λονδίνου μετὰ ἀπὸ ἔρευνα κατέληξε στὸ συμπέρασμα ὅτι, τὸ 1/3 τῶν νέων κάτω τῶν 18 ἐτῶν ὑποκύπτει στὶς πιέσεις ποὺ δέχεται, ὄχι τόσο ἀπὸ μεγαλύτερους ἢ ξένους, ἀλλὰ ἀπ’ αὐτοὺς τοὺς συνομηλίκους τους!

Πανευρωπαϊκὴ ἔρευνα τοῦ δικτύου EU Kids Online κατέδειξε ὅτι, τὸ 11% τῶν Ἑλλήνων μαθητῶν ἡλικίας 9 – 16 ἐτῶν ἔχει λάβει ἠλεκτρονικὰ μηνύματα ἢ φωτογραφίες σεξουαλικοῦ περιεχομένου, ἐνῷ τὸ 2% παραδέχεται ὅτι ἔχει ἀνεβάσει στὸ διαδίκτυο τέτοιο ὑλικό! Στὴν δὲ Εὐρώπη (25 χῶρες) τὸ 6% τῶν παιδιῶν 9 – 16 ἐτῶν ποὺ χρησιμοποιοῦν τὸ διαδίκτυο δηλώνουν ὅτι ἔχουν ὑποστεῖ ἐκφοβισμὸ ἢ παρενόχληση μέσῳ διαδικτύου (cyderbullying), τὸ 3% ὁμολογεῖ ὅτι ἔχει παρενοχλήσει ἄλλα παιδιά, ἐνῷ τὸ 15% παραδέχονται ὅτι ἔχουν πέσει θύματα τοῦ sexting!

Σύμφωνα μὲ ἔρευνα τοῦ Κέντρου Ἐρευνῶν Teenage Research Unlimited, τὸ 22% τῶν κοριτσιῶν καὶ τὸ 18% τῶν ἀγοριῶν ἔχουν στείλει γυμνὲς φωτογραφίες τους σὲ φίλους ἢ γνωστούς τους ἢ τὶς δημοσίευσαν οἱ ἴδιοι στὸ διαδίκτυο! Τόσο σοβαρὸ εἶναι τὸ θέμα, ὥστε ἀπασχόλησε ἀκόμη καὶ τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κοινοβούλιο.

(Συνεχίζεται)

[Στὸ ἑπόμενο θὰ δοῦμε σὲ τί ὀφείλεται αὐτὴ ἡ ἀπήχηση ποὺ ἔχει]

Σημείωσις:

1. Ὑπόψη ὅτι σὲ π πολλὲς πολιτεῖες τῶν ΗΠΑ ἡ ἀποστολὴ ἢ ἡ λήψη τέτοιων φωτογραφιῶν ἀπὸ ἄτομα ἡλικίας κάτω τῶν 18 ἐτῶν θεωρεῖται ποινικὸ ἀδίκημα καὶ ἐμπίπτει στὴ νομοθεσία γιὰ τὴν κατοχὴ καὶ τὴν διακίνηση ὑλικοῦ παιδικῆς πορνογραφίας.

ΠΗΓΗ

Διαβάστε Περισσότερα

Τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά; Λύσις διὰ τὸ Οἰκονομικὸν πρόβλημα

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΨΑΛΤΗΡΙΟΥ:

Ὁ 4ος Ψαλμός

Του Σεβ. Μητροπολίτου Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως

Ἰερεμίου

Εἰς τὸ τέλος, ἐν ψαλμοῖς· ᾠδὴ τῷ Δαυΐδ.

2 ΕΝ τῷ ἐπικαλεῖσθαί με εἰσήκουσάς μου, ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης μου· ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με. οἰκτείρησόν με καὶ εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου. 3 υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; ἱνατί ἀγαπᾶτε ματαιότητα καὶ ζητεῖτε ψεῦδος; (διάψαλμα). 4 καὶ γνῶτε ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τὸν ὅσιον αὐτοῦ· Κύριος εἰσακούσεταί μου ἐν τῷ κεκραγέναι με πρὸς αὐτόν. 5 ὀργίζεσθε, καὶ μὴ ἁμαρτάνετε· ἃ λέγετε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν, ἐπὶ ταῖς κοίταις ὑμῶν κατανύγητε. (διάψαλμα). 6 θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης καὶ ἐλπίσατε ἐπὶ Κύριον. 7 πολλοὶ λέγουσι· τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά; ᾿Εσημειώθη ἐφ᾿ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε. 8 ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τὴν καρδίαν μου· ἀπὸ καρποῦ σίτου, οἴνου καὶ ἐλαίου αὐτῶν ἐπληθύνθησαν. 9 ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιμηθήσομαι καὶ ὑπνώσω, ὅτι σύ, Κύριε, κατὰ μόνας ἐπ᾿ ἐλπίδι κατῴκισάς με.

Διαβάστε Περισσότερα

Ο ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ

Κ. ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ - Π. Χ. ΔΟΡΜΠΑΡΑΚΗ

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

  

«Nichil tam in nostra potestate,

quam ipsa volunias est»

(=οὐδὲν εἶναι εἰς τὴν ἐξουσίαν μας τόσον,

ὄσον ἡ ἰδία ἡ βούλησις) (Αὐγουστῖνος)

 

·        Ἡ ἐλευθερία τῆς βουλήσεως δύο ἀντίθετοι θεωρίαι.

Ὁ ἠθικὸς νόμος εἶναι ἡ ὑπερτάτη, θεία ἀρχὴ τοῦ ἀγαθοῦ, πρὸς τὴν ὁποίαν πρέπει νὰ συμμορφώνωνται αἱ πράξεις μας, διὰ νὰ εἶναι ἠθικαί. Ἡ συνείδησις εἶναι ἓν ἐσωτερικὸν κριτήριον τῆς ἠθικότητος, ποὺ ἐπικυρώνει τὴν ὕπαρξιν τοῦ ἠθικοῦ νόμου καὶ παραγγέλλει τὴν πρὸς αὐτὸν συμμόρφωσιν τῶν ἐνεργειῶν μας. Ἡ ἀναγκαία ὅμως προϋπόθεσις τῆς ἠθικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἐλευθέρα βούλησις μας.

Ἐὰν ὁ ἄνθρωπος συνεμορφοῦτο πρὸς τὸν ἠθικὸν νόμον κατὰ κάποιον τρόπον μηχανικὸν καὶ ὁμοιόμορφον, ἐὰν τυφλῶς ὑπήκουεν εἰς τὰς ἐπιταγάς του, ἐὰν δὲν εἶχε τὴν δύναμιν νὰ ἐκλέξῃ μεταξὺ τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ, τότε δὲν θὰ ἠδύνατο νὰ γίνῃ λόγος περὶ ἠθικότητος αὐτοῦ καὶ περὶ καταλογισμοῦ τῶν πράξεών του. Ἠθικότης ἐμφανἴζεται ἐκεῖ ὅπου ὑπάρχει δυνατότης ἐκλογῆς, ἐκεῖ ὅπου ἡ πρᾶξις εἶναι προσωπικὸς ἆθλος, ἐκεῖ ὅπου τὸ ἄτομον ἀποδεικνύει τὴν ἀτομικότητά του. Ἠθικότης ὑπάρχει ὅπου ὑπάρχει ἐλευθέρα βούλησις. Ἀλλ’ εἰς τὸ ζήτημα τοῦτο, μολονότι τόσον ὀφθαλμονανές, δὲν ὑπῆρξεν ὁμοφωνία.

Ἐτέθη πράγματι τὸ ἑξῆς ἐρώτημα

Εἶναι ὁ ἅνθρωπος ἐλεύθερος νὰ πράττῃ οὕτως ἢ ἄλλως ἢ μήπως ἐσωτερικὰ καὶ ἐξωτερικὰ κωλύματα τὸν ἀναγκάζουν νὰ ἐνεργῇ καθ᾽ ὡρισμένον τρόπον; Ὑπάρχει λοιπὸν ἐλευθερία ἐκλογῆς ἢ ὑπάρχει καταναγκασμὸς καὶ δέσμευσις; Ἀπὸ τὴν ἀπάντησιν ἐξαρτῶνται πολλά. Διότι, ἂν ὑποθέσωμεν ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁπωσδήποτε ἐλεύθερος, θὰ εἶναι καὶ ὑπεύθυνος διὰ τὰς πράξεις του καὶ τιμωρητέος διὰ τὰς παραβάσει τῶν θείων καὶ τῶν ἀνθρωπίνων νόμων. Ἂν ὅμως δὲν εἶναι ἐλεύθερος περὶ τὴν ἐκλογήν, ὅχι μόνον εὐθύνην δὲν ἔχει ὁ ἐγκληματῶν, ἀλλὰ πρέπει καὶ νὰ τύχῃ ἀμέσου περιθάλψεως.

Δύο κυρίως εἶναι αἱ θεωρίαι, μὲ τὰς ὁποίας ἡ φιλοσοφικὴ Ἡθικὴ προσπαθεῖ ν’ ἀπαντήσῃ εἰς τὸ ἐρώτημα ἡ θεωρία τοῦ αὐτεξουσίου καὶ ἡ θεωρία τῆς ἀναγκαιότητος . Ἡ πρώτη ὀνομάζεται καὶ θεωρία τῆς ἐλευθερίας ἢ αὐταρχία τῆς βουλήσεως, ἡ δευτέρα καὶ θεωρία τοῦ καθορισμοῦ ἢ ἑτεραρχία. Κατὰ δὲ τὴν ἰσχύουσαν εἰς τὴν ἐπιστήμην ὁρολογίαν, αἱ θεωρίαι αὗται καλοῦνται ντετερμινισμός , ἤτοι ἄποψις τοῦ καθορισμοῦ ἢ τῆς αἰτιοκρατίας, καὶ ἰντετερμινισμός , δηλαδὴ θεωρία τῆς ἀπουσίας καταναγκασμοῦ, ἤτοι τῆς ἐλευθερίας. Ἀμφότεροι οἱ ὄροι ἐπλάσθησαν ἀπὸ τὴν λέξιν terminus, ποὺ σημαίνει ὅρος, καθορισμός. Ποῖα τὰ ἐπιχειρήματα τῆς ἀρχῆς τοῦ αὐτεξουσίου;

1. Ἡ καθολικὴ συνείδησις περὶ τῆς ἐλευθερίας.

Κάθε ἄνθρωπος αἰσθάνεται καλῶς ὅτι δὲν εἶναι ἁπλοῦς θεατὴς τῶν πράξεων ἢ τῶν σκέψεών του, τῆς ὅλης βουλητικῆς του ἐνεργείας ὅτι ἠμπορεῖ νὰ πράττῃ οὕτως, ἀλλ’ ἠμπορεῖ νὰ ἐνεργῇ καὶ ἄλλως ὄτι ἠμπορεῖ νὰ ἀποφύγῃ μίαν ὀχληρὰν ἐπιθυμίαν, νὰ ἀντισταθῇ εἰς μίαν ἐσωτερικὴν ἢ ἐξωτερικὴν πίεσιν. Καὶ ὅχι μόνον ἄτομα, ἀλλὰ καὶ κοινωνικαὶ ὁμάδες καὶ κοινωνίαι ἔχουν τὴν συναίσθησιν ὅτι ἔπραξαν ὅπως ἔπρεπε νὰ πράξουν ἢ ὅτι ἐνήργησαν κακῶς.

2. Ἡ περὶ τὴν ἀπόφασιν ἀμφιβολία.

Τῆς λήψεως μιᾶς ἀξιολόγου ἀποφάσεως προηγεῖται πάλη μεταξὺ τῶν διαφόρων δυνατῶν ἐνεργειῶν ὅπου ἐλατήρια διάφορα προσπαθοῦν νὰ φέρουν τὸ ἄτομον πρὸς τὴν ἄποψίν των. Ἡ πάλη αὐτή, ἡ ἐνίοτε τόσον ὀδυνηρὰ διὰ τὸν ἄνθρωπον, ἀποδεικνύει τὴν ἐλευθερίαν τῆς βουλήσεώς του. Ἄλλοι ἄνθρωποι ὑπὸ τὰς αὐτὰς συνθήκας καὶ τὰ αὐτὰ κίνητρα εὑρισκόμενοι λαμβάνουν διάφορον ἀπόφασιν.

3. Ἡ μεταμέλεια.

Εἶναι τὸ ἔντονον ἐκεῖνο συναίσθημα ποὺ ἀκολουθεῖ μίαν ὄχι ὀρθὴν ἠθικῶς ἐνέργεἰαν. Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν ἠδύνατο νὰ ἐνεργήσῃ, εἰμὴ ὅπως ἐνήργησε, τί νόημα θὰ εἶχεν ἡ μεταμέλειά του, ποὺ δύναται ἐν τούτοις νὰ φθάσῃ μέχρι πλήρους συντριβῆς καὶ μέχρι τελείας ἀπογνώσεως; Τὸ ἴδιον ἀποδεικνύει καὶ ἡ ἱκανοποίησις ποὺ δοκιμάζει, ὅταν βλέπῃ ὅτι ἐνήργησε καλῶς. Χωρὶς πολλάκις νὰ ἔχῃ ἀποκομίσει κανὲν κέρδος, αἰσθάνεται ἄφατον ἀγαλλίασιν ἐκ τῆς πράξεώς του.

Κατὰ τοὺς ὀπαδοὺς τώρα τῆς ἀναγκαιότητος, ἡ μὲν συνείδησις τῆς ἐλευθερίας εἶναι αὐταπάτη, ἱκανὴ νὰ θεραπεύσῃ μόνον τὴν ἀνθρωπίνην ματαιοδοξίαν. Ἡ δὲ ἀμφιβολία πρὸ τῆς ἀποφάσεως καὶ ἡ μεταξὺ τῶν ἐλατηρίων πάλη ἀποδεικνύει ἀκριβῶς ἀναγκαιότητα καὶ αἰτιοκρατίαν. Ὅταν ἓν ἐκ τῶν αἰτίων ὑπερισχύσῃ, ὁ μεταξύ των ἀνταγωνισμὸς σταματᾷ, ἡ πλάστιγξ τῆς βουλήσεως κλίνει πρὸς αὐτό. Τὸ ἄτομον εἶναι ἁπλοῦς θεατὴς τῆς πάλης.Ὅσου διὰ τὴν μεταμέλειαν, αὕτη ἀποκλειστικὴν αἰτίαν ἔχει τὸν φόβον τῆς τιμωρίας. Ἀλλὰ τὸ κύριον ἐπιχείρημα τῆς θεωρίας τῆς ἀναγκαιότητος εἶναι ὁ ἐν τῇ φύσει ἰσχύων νόμος τῆς αἰτιοκρατίας. Τὰ πάντα εἰς τὴν φύσιν λειτουργοῦν κατὰ τὸ σχῆμα αἴτιον - ἀποτέλεσμα. Τὰ φαινόμενα τῆς βουλήσεως δὲν ἠμποροῦν νὰ ξεφύγουν ἀπὸ αὐτὸν τὸν νόμον. Ἔχουν τὴν αἰτίαν των καὶ ἡ αἰτία αὐτὴ εἶναι ἡ καθορίζουσα τὰς πράξεις. Ἐλευθερία δὲν ὑπάρχει.

Ἡ ἀναίρεσις τῶν ἀπόψεων αὐτῶν εἶναι καὶ δυνατὴ καὶ ἀναγκαία. Ἡ ἀρχὴ τῆς αἰτιοκρατίας δὲν ἔχει ἐφαρμογὴν ἐπὶ τῶν ἐμψύχων ὄντων. Βεβαίως ὁ ἄνθρωπος δὲν ἀποβάλλει τὸν χαρακτῆρά του ὡς φυσικοῦ ὄντος, ὑπόκειται εἰς τοὺς νόμους π.χ. τῆς βαρύτητος ἢ τῆς ἀδρανείας. Ἀλλ’ ὁ ἄνθρωπος εἶναι τι ἐπέκεινα ὄχι μόνον τῆς ἀνοργάνου φύσεως, ἀλλὰ καὶ τῶν λοιπῶν ζωντανῶν ὀργανισμῶν. Ὡπλισμένος μὲ πνευματικὴν δύναμιν ἔχει τὸ ἀποκλειστικὸν προνόμιον νὰ θέτῃ εἰς ἑαυτὸν σκοπούς . Δι’ αὐτὸ ἔχεὶ καὶ ἴδιον τρόπον ἐνεργείας, διάφορον ἀπὸ τὸν μηχανικὸν τῆς ἀνοργάνου φύσεως καὶ τὸν ἐνστικτώδη τῶν κατωτέρων ζῷων. Εἰς τὴν ἀνόργανον φύσιν τὰ αὐτὰ αἴτια ἄγουν εἰς τὰ αὐτὰ ἀποτελέσματα. Εἰς τὰ φαινόμενα ὅμως τῆς ἀτομικῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς, ἐνῷ τὰ αἴτια μένουν ἐνίοτε τὰ αὐτά, τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι διάφορον. Διότι ὑπεισέρχεται νέος παράγων, ἡ προσωπικότητης. Οὕτω αἱ πράξεις τοῦ ἀνθρώπου ἢ ὁμάδος ἀνθρώπων, μολονότι ἐπηρεάζονται καὶ ἀπὸ ἐξωτερικοὺς ὅρους καὶ προϋποθέσεις καὶ ἀπὸ ἐσωτερικὰς ὁρμάς, εἶναι ὅμως κατὰ πρώτιστον λόγον ἀποτέλεσμα τῆς διαθέσεως καὶ ἐκλογῆς ἑνὸς ἀνθρώπου ἢ ὁμάδος ἀνθρώπων. Αἱ αὐταὶ λοιπὸν αἰτίαι δὲν ὁδηγοῦν εἰς τὰς αὐτὰς συνεπείας. Ἡ φυσικὴ αἰτιοκρατία καὶ ἡ σιδηρᾶ νομοτέλειά της δὲν ἔχουν ἐφαρμογὴν εἰς τὸυ ἄνθρωπον καὶ τὰς παντὸς εἴδους ἐκδηλώσεις αὐτοῦ. Τὰ ψυχικὰ καὶ τὰ πνευματικὰ φαινόμενα δὲν τὰ ρυθμίζουν σταθεροί, ἄτεγκτοι φυσικοὶ νόμοι.

Καὶ εἰς αὐτὰς ἀκόμη τὰς ἐπιστήμας διεσαλεύθη τὸ οἰκοδόμημα τῆς αἰτιοκρατίας. Μὲ τὴν λεγομένην Κβαντομηχανικὴν ἐπεκράτησεν ἡ ἀρχὴ τοῦ ἀπροσδιορίστου . Κατ’ αὐτὴν κανὲν δεδομένον μέγεθος δὲν ἠμπορεῖ νὰ μετρηθῇ μὲ ἀπόλυτον ἀσφάλειαν. Ὅθεν κανὲν φυσικὸν γεγονὸς δὲν ἠμπορεῖ νὰ προσδιορισθῇ μὲ ἀπόλυτον ἀκρίβειαν βάσει τῶν δεδομένων καὶ γνωστῶν. Ἀπὸ τὰ αὐτὰ λοιπὸν δεδομένα δὲν ἀγόμεθα εἰς τὰ αὐτὰ ἀποτελέσματα. Ἡ ἀρχὴ αὕτη ἰσχύει κυρίως ὡς πρὸς τὴν Μικροφυσικήν. Τὸ ρῆγμα ὅμως εἰς τὸν ναὸν τῆς αἰτιοκρατίας εἶναι δύσκολον νὰ κλεισθῇ πλέον. Εἶναι εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο χαρακτηριστικὴ ἡ διακήρυξις ἑνὸς μεγάλου συγχρόνου φυσικοῦ ὅτι ἡ σημερινὴ φυσικὴ ἐσάρωσε τὰ ἐπιχειρήματα ποὺ ἀντέτασσον ἕως τώρα ἐναντίον τῆς ἐλευθερίας τῆς βουλήσεως.

Ἀλλὰ καὶ σύμπασα ἡ φιλοσοφία τοῦ 20οῦ αἰῶνος, τὸν ὁποῖον ὡς πρὸς τὴν φιλοσοφικὴν σκέψιν ἤνοιξεν ἡ μεγάλη διάνοια τοῦ Μπέργκσον (H. Bergson), ἐστράφη ἀνηλεὴς κατὰ τοῦ ὑλισμοῦ καὶ τῆς μηχανοκρατίας τοῦ 19ου αἰῶνος. Ἡ φιλοσοφία τοῦ 20οῦ αιῶνος εἶναι σαφῶς πνευμοκρατική. Ἀρνεῖται νὰ δεχθῇ τὸν ἄνθρωπον ὡς μηχανήν. Εἰς τὸν ἄνθρωπον καὶ εἰς ὅσα φαινόμενα ὑπεισέρχεται οὗτος, βιολογικὰ καὶ ψυχολογικά, ἱστορικὰ καὶ ἠθικά, κοντὰ εἰς τὴν αἰτιότητα καὶ ἐπάνω ἀπὸ αὐτὴν λειτουργεῖ ἡ σκοπιμότης. Τὰ ἄτομα καὶ ἡ ὁμὰς θέτουν, ὡς ἐλέχθη, σκοποὺς καὶ καλοῦν τὴν ὕλην συνεργόν, διὰ νὰ τοὺς πραγματοποιήσουν. Δὲν διευθύνονται ἀπὸ τὴν ὕλην καὶ τὴν μηχανήν, ἀλλὰ τὰς διευθύνουν. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἱκανὸς ν’ ἀποφασίζῃ περὶ τῆς τύχης του. Ἀρκεῖ νὰ ἔχῃ πίστιν εἰς ἑαυτὸν καὶ πίστιν εἰς τὸν Θεόν, ποὺ τὸν ἔπλασεν οἷος εἶναι, πνευματικὸν καὶ ἐλεύθερον.

·        Μαρτυρίαι περὶ τῆς ἐλευθερίας.

Τὴν ἐλευθερίαν τῆς βουλήσεως δέχονται σοφοί, ὅπως ὁ Πλάτων, ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ Κάντιος. Ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρος ἡ ὑγιὴς φιλοσοφία τῶν νεωτέρων χρόνων ἀκολουθεῖ τὰ ἑλληνικὰ διδάγματα περὶ μιᾶς ἄλλοτε ἀπολύτου καὶ ἄλλοτε μετριωτέρας ἐλευθερίας τῆς βουλήσεως.

Τὴν διάχυτον περὶ ἐλευθερίας τῆς βουλήσεως πεποίθησιν ἐπιβεβαιώνει ἡ θεία ἀποκάλυψις.

Τὸ αὐτεξούσιον ὁ Χριστιανισμὸς ἀνεπιφυλάκτως ἀποδέχετὰι καὶ διακηρύσσει ὡς ἀναγκαίαν προϋπόθεσιν διὰ τὴν ἄσκησιν τῆς ἀρετῆς. Διότι, ὅπου ἡ προαίρεσις δὲν εἶναι ἀγαθὴ καὶ ἐλευθέρα, ποῖος λόγος ἠμπορεῖ νὰ γίνῃ περὶ ἠθικότητος καὶ βίου Χριστιανικοῦ; Εἶναι δὲ αὐτεξούσιον κατὰ τὴν χριστιανικὴν ἀντίληψιν, ἠ ἐνυπάρχουσα εἰς τὴν λογικὴν φύσιν τοῦ ἀνθρὼπου ἱκανότης, ὅπως κάμνη ἐπιλογὴν μεταξὺ ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ .

Δυνάμεθα νὰ παραθέσωμεν τὰς ἀκολούθους μαρτυρίας περὶ αὐτοῦ.

1. Εἰς τὴν Παλαιὰν Διαθήκην ἡ ἐντολὴ ποὺ δίδεται ἀπὸ τὸν Θεὸν πρὸς τὸν λαὸν τοῦ Ἰσραὴλ (Δευτ. λ΄, 19) εἶναι ἀνεπίδεκτος παρερμηνείας ὡς πρὸς τὴν δυνατότητα ἐκλογῆς, μὲ τὴν ὁποίαν ὁ Θεὸς ἐπροίκισε τὸν ἄνθρωπον: «Διαμαρτύρομαι ὑμῖν σήμερον τόν τε οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, τὴν ζωὴν καὶ τὸν θάνατον δέδωκα πρὸ προσώπου ὑμῶν, τὴν εὐλογίαν καὶ τὴν κατάραν· ἔκλεξαι τὴν ζωὴν σύ, ἵνα ζήσης σὺ καὶ τὸ σπέρμα σου» .

2. Ἀπὸ τοῦ στόματος δὲ τοῦ Ἰησοῦ ἠκούσθη ἡ σωτήρια ἐκείνη πρόσκλησις, ἡ ὁποία τόσον βαρείας συνεπάγεται ὑποχρεώσεις, ἀλλ᾽ ἡ ὁποία διὰ κανένα δὲν εἶναι ὑποχρεωτική. Ἰσχύει μόνον δι’ ἐκείνους ποὺ θέλουν. «Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐρχεσθαι, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καθ’ ἡμέραν καὶ ἀκολουθείτω μοι. Ὅς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπωλέσει αὐτὴν» (Λουκ. θ΄, 23 - 24).

3. Ἐρχόμεθα εἰς τὴν Ἱερὰν Παράδοσιν. Ὁ ἱερὸς Δαμασκηνὸς λέγει ὅτι τὸ αὐτεξούσιον εἶναι ἀναγκαία συνέπεια τοῦ λογικοῦ, ὅπερ θεόθεν ἔλαβεν ὁ ἄνθρωπος « Ὄθεν καὶ τὰ ἄλογα οὐκ εἰσὶν αὐτεξούσια· ἄγονται γὰρ μᾶλλον ὑπὸ τῆς φύσεως ἢ ἄγουσι. Διὸ οὐδὲ ἀντιλέγουσι τῇ φυσικῇ ὀρέξει, ἀλλ’ ἅμα ὀρεχθῶσι τινος ὁρμῶσι πρὸς τὴν πρᾶξιν. Ὁ δὲ ἄνθρωπος λογικὸς ὤν, ἄγει τὴν φύσιν ἢ ἄγεται. Διὸ καὶ ὀρεγόμενος εἴπερ ἐθέλοι, ἐξουσίαν ἔχει ἀναχαιτίσαι τὴν ὄρεξιν ἢ ἀκολουθῆσαι αὐτῇ. Ὅθεν τὰ μὲν ἄλογα οὐδὲ ἐπαινεῖται οὐδὲ ψέγεται, ὁ δὲ ἄνθρωπος καὶ ἐπαινεῖται καὶ ψέγεται» . Εἴπερ ἐθέλοι τονἴζει ὁ ἱερὸς πατήρ.

Ἐντὸς τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας τὴν ἐλευθερίαν τῆς βουλήσεως ἀρνοῦνται ὃσοι ἐδίδαξαν ἢ ἀπεδέχθησαν τὸν λεγόμενον ἀπόλυτον προορισμόν .

Καθὼς εἶναι γνωστόν, ὁ Πελάγιος ἐν πλάνῃ εὑρισκόμενος ἐκήρυττεν ὃτι ὁ ἄνθρωπος γεννᾶται ἀμέτοχος τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος καὶ ὃτι ἀπὸ τὴν θέλησίν του καὶ μόνον ἐξαρτᾶται ἡ ἐκτέλεσις τοῦ ἀγαθοῦ, χωρὶς νὰ παρίσταται ἀνάγκη ἐπεμβάσεως τῆς θείας χάριτος. Κατ’ αὐτοῦ ἀντεπεξῆλθεν ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος διδάσκων τὴν ἐκ διαμέτρου ἀντίθετον ἄποψιν, ὃτι ἡ θέλησις τοῦ ἀνθρώπου καθ’ ἑαυτὴν εἶναι ὃλως ἀνίσχυρος πρὸς ἐπιτέλεσιν τοῦ ἀγαθοῦ, ἔνεκα ἀκριβῶς τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος. Βούλησις ἐλευθέρα δὲν ὑπάρχει, μόνον τῆς θείας χάριτος ἐπέμβασις δύναται νὰ φέρῃ τὴν σωτηρίαν.

Τὴν ἄποψιν αὐτὴν ἐδέχθησαν οἱ ἀρχηγοὶ τῆς Μεταρρυθμίσεως, ἰδίᾳ ὁ Καλβῖνος καὶ ὁ Ζβίγγλιος. Ἐπειδὴ τὸ αὐτεξούσιον τοῦ ἀνθρώπου ἐθεώρουν ἀσυμβίβαστον πρὸς τὴν ἀπόλυτον ἐλευθερίαν τοῦ ὑψίστου ὄντος καὶ περιορισμὸν τῆς θείας βουλῆς, ἀπέδωσαν πᾶν τὸ τελούμενον εἰς τὴν ἀπόλυτον βουλὴν τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἀπεφάνθησαν ὃτι οὐδεὶς δύναται νὰ θελήσῃ ἀφ’ ἑαυτοῦ καὶ νὰ πράξῃ τι καλόν, ἐκτὸς ἂν εἶναι ἄνωθεν προωρισμένες. Δι’ αὐτὸ ὀλίγοι μἐν εἶναι ἐξ ἀρχῆς προωρισμένοι διὰ τὴν αἰώνιον ζωήν, οἱ δὲ λοιποὶ ἔχουν προγραφῆ διὰ τὴν αἰώνιον κόλασιν. Τὸ κυριώτερον χωρίον τῆς Γραφῆς ποὺ συνετέλεσεν εἰς τὴν ἀποπλάνησιν αὐτῶν εἶναι τὸ θ΄ κεφάλαιον τῆς πρὸς Ρωμαίους ἐπιστολῆς τοῦ Παύλου. Ἀλλ’ εἶναι φανερὸν ὃτι τὸ παρενόησαν. Ἐπειδὴ δηλαδὴ οἱ Ἰσραηλῖται, ὑπερήφανοι διὰ τὴν καταγωγήν των ἀπὸ τὸν Ἀβραάμ, ἐνόμιζον ὃτὶ ὁ Θεὸς εἶναι τρόπον τινὰ ὑπόχρεως νὰ προτιμᾷ πάντοτε αὐτοὺς ἀνεξαρτήτως τῆς συμπεριφορᾶς των, ὁ θεῖος Ἀπόστολος ἀντεπεξερχόμενος κατὰ τῆς ἀξιώσεώς των ἐξαίρει τὴν ἀπόλυτον ἀνεξαρτησίαν τοῦ Θεοῦ καὶ λέγει ὃτι ὁ Θεὸς δὲν ὀφείλει τίποτε καὶ εἰς κανένα, δὲν ἀναγκάζεται εἰς τίποτε καὶ ἀπὸ κανένα καὶ εἶναι εἰς τὴν ἐξουσίαν Του τὸν μὲν νὰ ἀποτυφλώνῃ ἢ νὰ τιμωρῇ, τὸν δὲ νὰ ἐλεῇ καὶ νὰ προστατεύῃ, χωρὶς νὰ δίδῃ λόγον. Παραβάλλει δὲ τὸν Δημιουργὸν μὲ κεραμέα, ποὺ εἶναι εἰς τὸ χέρι του νὰ κατασκευάσῃ ἀγγεῖα προωρισμένα νὰ διαλυθοῦν καὶ ἄλλα διὰ νὰ μείνουν καὶ νὰ τὸν δοξάσουν (θ΄, 23).

Ἀπὸ τὰς περικοπὰς ὃμως αὐτὰς δὲν συνάγεται ὁ ἀπόλυτος προορισμός, ὃπως ἐξετέθη ἀνωτέρω. Ἡ ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ ἀποδοκιμασία καὶ ἀποτύφλωσις μερικῶν ἀνθρώπων δὲν εἶναι παρὰ ἡ δικαία τιμωρία μιᾶς ἐκ τῶν προτέρων προβλεπομένης ἀντιθέσεώς των πρὸς τὰς ἐντολάς Του.

Καὶ ὑπάρχει πλῆθος ἄλλων χωρίων ὁλόκληρος ἡ Καινὴ Διαθήκη ποὺ ἐπιμαρτυροῦν περὶ τῆς ἀποτελεσματικότητος τῆς προσωπικῆς θελήσεως καὶ τῆς προσωπικῆς ἀρετῆς διὰ τὴν σωτηρίαν τοῦ ἀνθρώπου. Ἐκτὸς ἀπὸ ὃσα ἀλλαχοῦ ἐσημειώσαμεν καὶ ἀπὸ ὃσα παραλείπομεν, ὑπενθυμίζομεν τὴν διακήρυξιν τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου (Πράξ. ι΄ 35) «ἐν παντὶ ἔθνει ὁ φοβούμενος αὐτὸν - τὸν Θεὸ - καὶ ἐργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτὸς αὐτῷ ἐστι» . Πῶς τοῦτο συμβιβάζεται μὲ τὴν ἐκ τῶν προτέρων λύτρωσιν καὶ τὴν ἐκ τῶν προτέρων καταδίκην;

Ἀντίθετος πρὸς τὴν ἐλευθερίαν τῆς βουλήσεως εἶναι καὶ ἡ ἀντίληψις ὅτι τὰ πάντα ρυθμίζονται ἀπὸ τὴν τυφλὴν βούλησιν τῆς εἱμαρμένης, ἤτοὶ τὴν μοιρολατρείαν ἢ φαταλισμὸν - fatalismus. Ἡ μοιρολατρεία συναντᾶται εἴτε ἐντὸς εἴτε ἐκτὸς τοῦ Χριστιανισμοῦ.

Κατ’ αὐτὴν ὅ,τι εἶναι καθωρισμένον νὰ γίνῃ θὰ γίνῃ ὁπωσδήποτε. Καμμία ἀντενέργεια ἐκ μέρους μου δὲν εἶναι δυνατή, διὰ νὰ ἀλλάξῃ ὁ ροῦς τῶν γεγονότων. ῞Ολα ἀκολουθοῦν τὸν μοιραῖον δρόμων των. Ὁ Θεὸς γνωρίζει καὶ προβλέπει τὸ πᾶν· ἄρα γνωρίζει καὶ τὰς ἰδικάς μου πράξεις. Ἑπομένως εἶναι προσδιωρισμένον κατὰ ποῖον τρόπον θὰ ἐνεργήσω, διότι ἄλλως ὑπάρχει φόβος νὰ διαψεύσω τὴν θείαν πρόγνωσιν. Δὲν δύναμαι λοιπὸν νὰ πράξω τίποτε ἄλλο ἀπὸ ἐκεῖνο ποὺ ὁ Θεὸς ἔχει καθορίσει νὰ πράξω. Οὐδεμία πρωτοβουλία ἀφίνεται εἰς ἐμέ.

Ἂν ὅμως τοιαῦται ἀντιλήψεις ἐγίνοντο δεκταὶ ὡς ὀρθαί, ὁ ἄνθρωπος θὰ κατεδικάζετο εἰς πλήρη ἀδράνειαν, ἀπὸ τὴν ὁποίαν τίποτε τὸ καλὸν δὲν δύναται νὰ προέλθῃ. Ἡ ἀργία εἶναι μήτηρ τῆς κακίας. Ἀλλὰ καὶ ἡ κοινωνικὴ ζωὴ εἶναι ἀδύνατος χωρὶς τὴν ἀτομικὴν δραστηριότητα. Ὁ Θεὸς εἶναι βεβαίως παντογνώστης, ἀλλὰ δι᾽ αὐτὸ ἀκριβῶς δὲν ἀγνοεῖ καὶ τὰς ἐλευθέρως γινομένας πράξεις, ἀφοῦ γνωρίζει ὅτι ἔπλασεν ἐλευθέρους τοὺς ἀνθρώπους. Ἡ παγγνωσία τοῦ Θεοῦ δὲν ἀναιρεῖ τὴν ἐλευθερίαν τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ μοιρολατρεία ἀποτελεῖ οἰκτρὰν παρανόησιν τῆς παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ. Εἶναι μία ἐπικίνδυνος κακοδοξία, τὴν ὁποίαν πρέπει νὰ πολεμήσωμεν μὲ ὅλας τὰς δυνάμεις, εἴτε ἐντὸς ἡμῶν ἐμφωλεύει εἴτε εἰς ἄλλους τὴν διαπιστώνομεν.

«Τῶν πράξεων ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τοῦ τέλους κύριοί ἐσμεν». -

 «ἐφ’ ἡμῖν δὴ καὶ ἡ ἀρετή, ὁμοίως δὲ κακία» (Ἀριστοτ. Ἠθ, Νικ. Γ΄, 7). -

 «πράξεων ὁ ἄνθρωπός ἐστιν ἀρχὴ καὶ κύριος» (Ἀριστοτ. Ἠθ. Εὐδ. 2, 6).

Διαβάστε Περισσότερα

“Ο Αιώνας του Καπετάνιου”, Μιχάλης Τζανάκης

 “Ο Αιώνας του Καπετάνιου”  Μιχάλης Τζανάκης 24grammata.com/ free ebook [download] ISBN: 978-960-93-7043-1 Επίλεκτες Ψηφιακές Εκδόσεις: 24grammata.com Σειρά: εν καινώ, Αριθμός σειράς: 124 Τόπος και Χρονολογία πρώτης έκδοσης: Ηράκλειο Κρήτης, 2015 Μέγεθος Αρχείου: 1,6 Mb Σελίδες: 136 Μορφή αρχείου: pdf Απαγορεύεται η αναδημοσίευση δίχως την έγγραφη άδεια του δημιουργού ή του εκδότη.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ / ΠΗΓΗ
via ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ

Διαβάστε Περισσότερα

Οἱ συντελεστές βαρύτητας τῶν μαθημάτων τῶν Πανελληνίων Ἐξετάσεων

(ανά επιστημονικό πεδίο και κατεύθυνση)

Το σύστημα που είναι σε ισχύ για τις Πανελλήνιες εξετάσεις, δέν θεωρεί όλα τα μαθήματα ισοδύναμα-ισοβαρή. Ανάλογα με την κατεύθυνση που επιλέγει να ακολουθήσει κάποιος υποψήφιος, διαφοροποιούνται τα μαθήματα αυξημένης βαρύτητας στα επιστημονικά πεδία των σχολών που θα δηλώσει στο μηχανογραφικό δελτίο.

Για να γίνει δυνατός ο υπολογισμός των Μορίων Εισαγωγής που συγκεντρώνονται στις Πανελλήνιες Εξετάσεις, είναι απαραίτητη η εξοικείωση των βασικών μαθημάτων, όπως και των αντίστοιχων συντελεστών βαρύτητας.

Διαβάστε Περισσότερα