Η ΥΛΗ ΣΕ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ
της
ΝΑΝΤΙΑΣ ΧΑΝΔΟΛΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο
«ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ
ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ»
ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ
(σελ 42 – 54 σχολικού)
1. Το αγροτικό ζήτημα
- ραγδαίες εξελίξεις πιέσεις στον αγροτικό χώρο που κυριαρχούσε παραγωγικά και οικονομικά ως τον 19ο αι.
- η βιομηχανική επανάσταση αλλαγές στον «δυτικό κόσμο»
- διαφορές της Ελλάδας
η κατοχή γης παύει να είναι πηγή εξουσίας
μεταρρυθμίσεις:
κατάργηση μεγαλοϊδιοκτησίας μικρές παραγωγικές μονάδες, νέες συνθήκες.
- Διαφορές Ελλάδας από άλλα ευρωπαϊκά και βαλκανικά κράτη.
Προοδευτική διανομή κτημάτων μετά την επανάσταση 1821-28 πλήθος αγροτών με μικρές και μεσαίες ιδιοκτησίες.
- Διεύρυνση
Επτάνησα 1864.
Θεσσαλία 1881. Τα τσιφλίκια αγοράζονται από πλούσιους Έλληνες που εκμεταλλεύονται την κατάσταση (κολίγοι, δασμοί, τεχνητές ελλείψεις)
- Νόμοι 1907: απαλλοτρίωση, διανομή σε ακτήμονες
Δυσκολία εφαρμογής οδηγεί σε εντάσεις, Κιλελέρ 1910.
Νέα εμπλοκή μετά τους βαλκανικούς (ενσωμάτωση Μακεδονίας, μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων)
- Χρόνια «διχασμού». Αποφασιστικά βήματα για τη λύση του αγροτικού ζητήματος.
1917 κυβέρνηση Βενιζέλου
στόχοι:
πολλαπλασιασμός ιδιοκτησιών
αποκατάσταση προσφύγων
- Επιτυχής αναδιανομή.
85% καλλιεργήσιμων εδαφών στη Μακεδονία
68% καλλιεργήσιμων εδαφών στη Θεσσαλία
Πίεση προσφυγικού προβλήματος ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης.
o Η αγροτική οικονομία σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας
o νέα κατάσταση, νέα προβλήματα (πώληση παραγωγής)
o Αγροτική Τράπεζα
***
2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος
- Διαφορές Ελλάδας με ευρωπαϊκές και γειτονικές χώρες.
Στο τέλος 19ου υπάρχουν σοσιαλιστικές ομάδες με μικρή κοινωνική και πολιτική επιρροή.
Λόγοι
o Απουσία βιομηχανίας (βιομηχανικών εργατών)
o Εργασία αλλοδαπών στα δημόσια έργα
o (εξαίρεση τα μεταλλεία)
o Μεγάλη ιδέα: εμποδίζει την ανάπτυξη ταξικής ιδεολογίας
- Τέλος βαλκανικών πολέμων.
Ενσωμάτωση Θεσσαλονίκης.
Πόλη με βιομηχανικό υπόβαθρο
Με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.
Φεντερασιόν
Εβραϊκή κοινότητα
Διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας
- Α΄ παγκόσμιος πόλεμος.
Πιέσεις προς την ελληνική κοινωνία
Εμπλοκή σε διεθνείς υποθέσεις
Ρωσική επανάσταση
Ωρίμανση εργατικού κινήματος
Ίδρυση ΓΣΕΕ, ΣΕΚΕ ΚΚΕ
***
3. Οικονομικές συνθήκες 1910 - 1922
- 1910-1922 συνεχής πολεμική ετοιμότητα
- Βενιζελισμός
Οικονομία: το κράτος είναι έκφραση και ανάπτυξη του ελληνισμού Δηλαδή: επιδίωξη ενσωμάτωσης νέων εδαφών ώστε να διεκδικήσει νέα θέση στον κόσμο
Προϋποθέσεις:
Θεσμικός εκσυγχρονισμός
Ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων
- Ο Βενιζέλος εκφράζει:
Την ελληνική αστική τάξη που στοχεύει στη πλήρη πολιτική της κυριαρχία εκεί που κυριαρχούσε οικονομικά
Τους Έλληνες του εξωτερικού που ζητούσαν μια ισχυρή Ελλάδα να τους προστατεύει
- Εμφάνιση πολλών εθνικιστικών κινημάτων για την Ελλάδα:
o η μεγάλη ιδέα
o και ο εκσυγχρονισμός του κράτους
ήταν τα ερείσματα για τη διεκδίκηση της μεγάλης Ελλάδας
Πλεονασματικοί προϋπολογισμοί παρά τις πολεμικές δαπάνες
- 1910, εμφανής πρόοδος οικονομίας.
Αντιμετώπιση αγροτικής κρίσης ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ:
Εκτόνωση κοινωνικών εντάσεων
Ενίσχυση οικονομίας με εισροή συναλλάγματος
- Οι βαλκανικοί πόλεμοι δεν κλονίζουν την οικονομία
o Κέρδη Ελλάδας:
Ενσωμάτωση πλουσίων περιοχών (Ήπειρος, Μακεδονία, νησιά Αιγαίου, Κρήτη)
αύξηση εδαφών κατά 70% (από 65χιλ σε 108χιλ km2)
Αύξηση πληθυσμού κατά 80% (από 2.700.000 σε 4.800.000 κατοίκους)
Νέες οικονομικές προοπτικές: άριστες προοπτικές για τη γεωργία.
Πρόβλημα: παρουσία μειονοτήτων (πχ Ήπειρος, 166.000 Έλληνες, 38.000 μουσουλμάνοι)
Η Ελλάδα γίνεται υπολογίσιμη δύναμη
***
4. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος
- Συνθήκες συμμετοχής Ελλάδας:
Διχασμός.
Επιστράτευση 1915
Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας
Συμμαχικός αποκλεισμός
Οικονομικό και κοινωνικό κόστος
- 1917: επέμβαση συμμάχων.
Ο Βενιζέλος στην Αθήνα. Η Ελλάδα μπαίνει στον πόλεμο.
- Το κόστος καλύπτεται με ιδιόμορφο δανεισμό.
Γαλλία, Μ. Βρετανία, ΗΠΑ εγκρίνουν δάνεια που δεν εκταμιεύονται.
Κάλυμμα (απόθεμα χρυσού, συναλλάγματος που όμως δεν είχε η χώρα) για έκδοση χαρτονομίσματος.
Έτσι η Ελλάδα χρηματοδοτεί:
Συμμετοχή στον Α’ Π. Π. (μακεδονικό μέτωπο)
Εκστρατεία Ουκρανίας, Κριμαίας.
Μικρασιατική εκστρατεία.
- 1920 Νοέμβριος: ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές. Φιλοβασιλική κυβέρνηση, επάνοδος Κωνσταντίνου
o Οι σύμμαχοι αποσύρουν την κάλυψη του χαρτονομίσματος.
o Από το 1918 ο κρατικός ισολογισμός είναι παθητικός.
o Η Μικρασιατική εκστρατεία είναι ιδιαίτερα δαπανηρή.
- Μάρτιος 1922: αναγκαστικό δάνειο με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος
(κέρδος 1,2 δισ.). Επανάληψη το 1926.
***
5. Η οικονομική ζωή 1922-1936
- Καταστροφή 1922:
άφιξη και αποκατάσταση προσφύγων. 1.230.000 Έλληνες και 45.000 Αρμένιοι αντί
610.000 μουσουλμάνων.
- Συνέπεια:
Ανατροπή όλων των ισορροπιών της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.
o Άφιξη προσφύγων: ανθρώπινη τραγωδία αλλά και καταλύτης για την ελληνική κοινωνία.
o Ανεπάρκειες ελληνικής διοίκησης: πρέπει να ξεπεραστούν (πχ ανάγκη αντιμετώπισης ασθενειών όπως φυματίωση και ελονοσία)
o Επιπλέον προβλήματα: πολιτική αστάθεια, μίση διχασμού, πραξικοπήματα και απόπειρες.
o Το κράτος αντιμετωπίζει σχετικά επαρκώς το πρόβλημα των προσφύγων.
Αξιοποιεί τις μουσουλμανικές περιουσίες και την εξωτερική βοήθεια.
***
6. Η ελληνική οικονομία κατά το μεσοπόλεμο
- Κόστος μικρασιατικής καταστροφής.
- Όμως η Ελλάδα:
o Ομογενοποίηση εθνικά (μειονότητες λιγότερο από 7%)
o Ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης, αστικοποίησης (1/3 του πληθυσμού ζει στα αστικά κέντρα)
o Βελτίωση υποδομών
o Επίσης: συγκέντρωση των Ελλήνων στο εθνικό κράτος και δραστηριοποίησή τους στα πλαίσια της χώρας.
- Οι πρόσφυγες χαρακτηρίζονται από:
Γνώσεις
Πολιτισμό
Εργατική διάθεση
Διάθεση να ξαναδημιουργήσουν όσα χάσανε
***
7. Οι μεγάλες επενδύσεις
Συνέπειες μικρασιατικής καταστροφής ραγδαίες αλλαγές ανάγκη για επενδύσεις στις υποδομές.
- Η Αθήνα ξεπερνά το 1.000.000 κατοίκους, έτσι:
o 1925, αμερικανική ΟΥΛΕΝ: φράγμα Μαραθώνα.
o Βρετανική ΠΑΟΥΕΡ: παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος και
o δικτύου συγκοινωνιών (τραμ, λεωφορεία)
o Γερμανικές εταιρείες: τηλεφωνικό δίκτυο
o Διευθέτηση χειμάρρων.
- Υπόλοιπη χώρα
o Εγγειοβελτιωτικά έργα για την αύξηση των καλλιεργούμενων εδαφών
***
8. Η τράπεζα της Ελλάδος
- Αίτημα Ελλάδας στην ΚΤΕ για πρόσθετο δάνειο Ζήτημα δημιουργίας κεντρικής κρατικής τράπεζας για να:
o Διαχειρίζεται τα χρέη.
o Εκδίδει χαρτονόμισμα.
o Εφαρμόζει την κυβερνητική οικονομική πολιτική.
- Έτσι: το 1927 ιδρύεται η Τράπεζα της Ελλάδος.
Επιτυγχάνει σταθερή ισοτιμία δραχμής – ξένων νομισμάτων (αποθέματα σε χρυσό και συνάλλαγμα) με συνέπειες:
o Βελτίωση δημόσιων οικονομικών
o Βελτίωση πιστοληπτικής ικανότητας
o Ενίσχυση της εισροής συναλλάγματος και επενδύσεων
- Έτσι επέτρεψε πρωτοβουλίες στην κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-32)
1932: εκδηλώνονται και στη Ελλάδα οι συνέπειες της κρίσης 1929 (ΗΠΑ)
***
9. Η κρίση του 1932
- 1932: η Ελλάδα ευημερεί
o Εμπιστοσύνη των Ελλήνων για καλύτερα οικονομικά
o Η δεκαετία 1920 μοιάζει μακρινή
o Περιορισμός φτώχειας
Όμως
1932: εκδηλώνονται και στη Ελλάδα οι συνέπειες της κρίσης 1929 (ΗΠΑ)
- Εξαντλούνται τα αποθέματα σε χρυσό και συνάλλαγμα
Άνοιξη 1932:
o Αναστολή μετατρεψιμότητας νομίσματος
o Αναστολή εξυπηρέτησης εξωτερικών δανείων
o Περίοδος κρατικού παρεμβατισμού με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας.
Κλειστή οικονομία. Καθορίζεται από το κράτος και όχι από τη ελεύθερη αγορά
- Κλήριγκ (πληρωμές με συμψηφισμό, εμπορική ανταλλαγή προϊόντων)
- Οι διεθνείς συναλλαγές δε γίνονται με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα
- Αλλά με διακρατικές συμφωνίες.
- Κοστολογούν τα προϊόντα και ισοσκελίζουν εισαγωγές και εξαγωγές στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών
- Σημαντικές επιπτώσεις στην πολιτική.
Ισχυρά και συγκεντρωτικά κράτη ευνοούν τα ολοκληρωτικά κινήματα
Δεκαετία 1930: επικράτηση δικτατορικών – φασιστικών καθεστώτων
4 Αυγούστου 1936: δικτατορία Μεταξά.
