τοῦ
κ. Δημητρίου Κ. Κουτσουλέλου
Ἐπιτ. Ἐπόπτου Δημοτικῆς Ἐκπ/σεως
«Ἀνὴρ ἀγαθὸς ἦν καὶ τοῦ κοινοῦ
κηδεμών»
Κριτόβουλος
Ἡ 29η Μαΐου φέρνει κάθε χρόνο στὴ μνήμη τῶν Πανελλήνων τὴν ἀποφράδα ἡμέρα –29 Μαΐου 1453–, ποὺ ἡ θρυλικὴ Πόλη, «τὸ μάτι τῆς Ἀνατολῆς» καὶ τὸ «κλειδὶ τῆς Οἰκουμένης» κατὰ τὸν ἀνώνυμο θρηνωδό, ἔπεσε στὰ χέρια τῶν ἀλλοθρήσκων καὶ τὸν τελευταῖο τραγικὸ Αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο, ὁ ὁποῖος ἄφησε τὴν τελευταία πνοή του στὴν Πύλη τοῦ Ρωμανοῦ καὶ μαζί του ξεψύχησε ὁλόκληρο τὸ Ἔθνος.
Ἀπ ̓ τὸν Ἴστρο ὡς τὰ φαράγγια τοῦ Σινᾶ καὶ ἀπ ̓ τὸν Ἀδρία ὡς τὸν Καύκασο, ἕνας θρῆνος ἀκούστηκε βαθύς –ὁ βαθύτερος τοῦ Γένους– καὶ ἀσυγκράτητος, φωνὴ ἐν Ραμᾷ, ὅταν ὕστερα ἀπ ̓ τὸ μεγαλεῖο καὶ τὴ δόξα δέκα αἰώνων χάθηκε ἡ Βασιλεύουσα.
Ὄλεθρος, συμφορά, σφαγή!...
Αἱματηρὴ ἡ λαβωματιά, πικρὸς ὁ πόνος καὶ πνιγμένος ὁ θρῆνος τῶν Ἑλλήνων. Ἡ Αὐτοκρατορία ἱδρύθηκε ἀπὸ ἕνα ἔνδοξο Κωνσταντῖνο καὶ χάθηκε μ ̓ ἕνα τραγικὸ Κωνσταντῖνο. Εἶναι ἡ τραγικὴ πορεία τοῦ Ἑλληνισμοῦ, μέσα στοὺς αἰῶνες.
* * *
Ἡ Ἱστορία ἔκλεισε τὸ μεγάλο κύκλο της, μέσα στὸ σάλαγο τῆς μάχης καὶ στὰ γκρεμισμένα τείχη. Ὁ τελευταῖος μαρτυρικὸς Αὐτοκράτορας, μὲ τὴν ὑπέρτατη θυσία του, ἐξάγνισε τὴν ἐθνικὴ συνείδηση. Σήκωσε στοὺς ὤμους του τὸ σταυρὸ ὅλων τῶν ἁμαρτιῶν τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἔκλεισε, μέσα στὴ μεγάλη ψυχή του, ὅλα τὰ περασμένα μεγαλεῖα τῆς Φυλῆς μας. Ἐνσάρκωσε καὶ συμβόλισε τὴ συνείδηση χιλιάδων χρόνων ἱστορίας. Ἔζησε τὸν Κόδρο τῆς Ἀθήνας καὶ τὸ Λεωνίδα τῆς Σπάρτης, γιὰ νὰ δώσει στὴν περίλαμπρη βυζαντινὴ χιλιετία ἕνα τέλος ἀντάξιο τοῦ πολιτισμοῦ της καὶ ν ̓ ἀφήσει στὸ Γένος τὴν πολύτιμη ἐκείνη κληρονομιά, ποὺ ἀνέδειξε τὴν Ἀλαμάνα καὶ τὸ Μεσολόγγι, τὰ Ψαρὰ καὶ τὸ Μανιάκι.
Ἔπεσε, ὡς ἁπλὸς στρατιώτης, γιὰ τὴ δόξα καὶ τὴν ἀνάσταση τῶν Ἑλλήνων. Ἡ Κερκόπορτα ἅρπαξε τὴ νίκη. «Ἡ Ρωμανία πάρθεν —σημειώνει ὁ Τάσος Λιγνάδης— ἀλλὰ ὁ Κωνσταντῖ νος ἔμεινε ἄπαρτος, ἀπολιθωμένος, ἀναστάσιμος θρύλος,μέσα στὸ μάρμαρο τῆς Ἱστορίας,σὰν ἕνας ρόλος, ποὺ ἡ λύπη του γίνεται πρόσωπο, ὄψη ζωῆς, γιὰ ἄλλους χρόνους».
Δὲν ὑπάρχει τάφος, οὔτε καίει καντήλι γιὰ τοὺς ἅγιους αὐτοὺς ὑπερασπιστὲς τῆς πίστεως καὶ τῆς Πατρίδος. Καὶ εἶναι ἀσφαλῶς, δύσκολο νὰ διαφωνήσει κανεὶς μὲ τὴ διαπίστωση τοῦ Καθηγητῆ Νικ. Τωμαδάκη: «Τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος, ἐν ὀνόματι τῆς λεγομένης Ἑλληνοτουρκικῆς φιλίας, ἀπέφυγε ἐπίσημα νὰ διαταράξει τὸν ὕπνο τους καὶ ἡ Ἐκκλησία δὲν ἐτόλμησε, κάτω ἀπ ̓ τὸ πέλμα καὶ τὴ βία τοῦ κατακτητῆ, νὰ τοὺς ἀνυψώσει σὲ τιμὴ Ἁγίων, σὲ μάρτυρες τῆς πίστεως. Ὁ φόβος καὶ ἐδῶ ἐκάλυψε τὸν πόθο».
* * *
Μιὰ κοσμοϊστορικὴ χρονολογία εἶναι ἡ 29η Μαΐου 1453. Τὸ τέλος μιᾶς χιλιετίας περίλαμπρου πολιτισμοῦ, ἑνὸς ἐκπληκτικοῦ, πάμφωτου δρόμου, μέσα στὰ σκοτάδια τῆς ἐποχῆς καὶ μιὰ μυστικὴ καὶ μυστηριακή, κάτω ἀπ ̓ τὴν ἀρχόμενη βαρύτατη σκλαβιά, ζύμωση γιὰ τὴ μελλοντικὴ ἀναγέννηση. Μιὰ πικρὴ εὐλογία τοῦ ἐθνικοῦ μαρτυρίου καὶ ἕνα καθαρτήριο τοῦ ὁμαδικοῦ πόνου, γιὰ νὰ ξανάβρει ὁ σκλαβωμένος Λαὸς τὴ βαθειὰ πίστη τῶν πατέρων καὶ τὴν τεράστια δύναμη τῆς ἐγέρσεως.
Τὸ ὄνομα τῆς Βασιλεύουσας ἔφερε ἱερὰ ρίγη συγκινήσεως καὶ ξυπνοῦσε στὴν ἐθνικὴ ψυχὴ μυστικὲς καὶ ἄγνωστες δυνάμεις, καθὼς μεταδιδόταν ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιά. Τὴν ἐνίσχυε ἡ Χριστιανικὴ πίστη, ποὺ εἶχε συνυφανθεῖ μαζί της, γιὰ ν ̓ ἀποτελέσει τὴν νέα ἔκφανση τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Κορυφαῖο σύμβολο ἡ Ἁγία Σοφιά.
Γύρω ἀπ ̓ αὐτό, πλάστηκαν θρύλοι, ἔγιναν τραγούδια, σχημάτισε τὴ λιτανεία του ἕνας ὁλόκληρος κόσμος ὀνείρου, ποὺ ἀναπήδησε ἀπ ̓ τὴ λαϊκὴ ψυχή. Οἱ καμπάνες τοῦ Μεγάλου Μοναστηριοῦ ἠχοῦσαν στ ̓ αὐτιὰ τῶν σκλάβων καὶ ἔδιναν παρηγοριὰ καὶ ἐλπίδα, ποὺ κράτησαν ὁλόρθες τὶς ἑλληνικὲς ψυχές. Μέσα στὸ ζοφερὸ ὕπνο τῆς δουλείας, λαμπάδα ὀρθή, στάθηκε ἡ ἀποπνευματουμένη Μορφὴ τοῦ Μαρμαρωμένου Βασιλιᾶ, ποὺ ὁδηγοῦσε πρὸς τὴν ἀνάσταση. Θρύλος, παραμύθι, τραγούδι συντρόφευε τὸ ὀρφανεμένο Γένος, μὲ τὴν ἀπόκοσμη παρουσία του. Νικημένος καὶ νικητὴς τοῦ θανάτου, ὀνειροπόλος ἑνὸς ἀτέλειωτου ἐθνικοῦ μεγαλείου. Μάρτυρας καὶ Ἥρωας, ἱεροφάντης, σεμνὸς καὶ μεγαλοπρεπής, ἀπ ̓ τὸν πεντακάθαρο καὶ λαμπερὸ οὐρανὸ τοῦ ἠθικοῦ κόσμου, ἄσβεστη λάμψη, ἀποκρίθηκε σὲ ὅλες τὶς λαχτάρες τῆς ψυχῆς ἑνὸς χιλιοβασανισμένου Λαοῦ καὶ ἔγινε αἰώνιο σύμβολο τῶν ὑψηλῶν ἐθνικῶν ἰδανικῶν.
* * *
Ὁ Ἑλληνισμὸς ἀναστήθηκε. Μιὰ νέα Ἑλλάδα δημιουργήθηκε, μέσα στὸ σύγχρονο κόσμο, γιὰ νὰ συνεχίσει τὴν ὑπέρλαμπρη ἱστορία της στὸ μεταίχμιο τῶν τριῶν ἠπείρων, φύλακας τῶν μεγάλων ἀξιῶν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς ζωῆς, γιὰ τὴν ὁποία καὶ μόνη, θὰ ἔλεγε κανείς, ὅτι προφήτεψε ὁ μεγάλος Ἡσαΐας:
«Τέθηκά σε εἰς φῶς Ἐθνῶν, τοῦ
εἶναι σε εἰς σωτηρίαν, ἕως ἐσχάτου
τῆς γῆς»
Ἐπάνω ἀπ ̓ τὰ παλάτια, τὰ τζαμιὰ καὶ τοὺς μιναρέδες, ὅπου ὁ μοεζίνης ἀνεβαίνει πέντε φορὲς τὸ μερόνυχτο, γιὰ νὰ κηρύξει τὸ λόγο τοῦ προφήτη, τὶς πολυδαίδαλες στοές, τὶς πολύχρωμες καὶ πολύβοες ἀγορές, τὸ πολύγλωσσο πλῆθος, τὶς στῆλες καὶ τὰ ἀγάλματα, τοὺς θαυμάσιους κήπους καὶ τὶς πολλὲς ἀντιθέσεις τῆς Βασιλεύουσας, πλανιέται ἡ σκιὰ τοῦ Βυζαντίου, χτυπάει ἡ καρδιὰ τῆς Αὐτοκρατορίας, εἶναι παρόντες «οἱ λίγοι κι ἀμέτρητοι», κατὰ τὴ ρήση τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα καὶ ἀκούονται οἱ φωνὲς καὶ τὰ προστάγματα τῶν παντοδύναμων νεκρῶν, πρὸς τοὺς ζωντανούς:
«Κείμεθα, ἀγηράτω
χρώμενοι εὐλογίη»
