της
Ιωάννας Αρβανιτίδου
Ο αρχαιολογικός χώρος των Αβδήρων, που απέχει μόλις 25χλμ. από την πόλη της Ξάνθης, είναι ένας ιδιαίτερα εντυπωσιακός χώρος, ο οποίος απλώνεται σε μια έκταση περίπου 3.000 στρεμμάτων. Ο επισκέπτης του χώρου έχει την ευκαιρία να περπατήσει και να γνωρίσει την αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή θρακική πόλη.
Στον αρχαιολογικό χώρο των Αβδήρων έχουν εντοπιστεί δύο οχυρωματικοί περίβολοι, από τους οποίους ο βόρειος είναι ο αρχαιότερος. Ο μεταγενέστερος νότιος περίβολος χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. και ακολουθούσε στα βόρεια την κορυφογραμμή των χαμηλών λόφων έως ότου έφθανε στον ανατολικό κόλπο της θάλασσας, η οποία έβρεχε την βορειοδυτική γωνία του.
Το τείχος είναι χτισμένο με μεγάλους γωνιόλιθους από πωρόλιθο. Αποτελείται από δύο παρειές, στις οποίες οι γωνιόλιθοι είναι τοποθετημένοι κατά μήκος ή κατά πλάτος και το κενό, μεταξύ των παρειών, γεμίστηκε με χώμα και μικρές πέτρες. Στο τείχος υπάρχει ευθυντηρία και η θεμελίωση του αποτελείται από γωνιόλιθους μεγαλύτερων διαστάσεων. Σήμερα το μέγιστο σωζόμενο ύψος του τείχους φτάνει τα 2μ.
Η μοναδική αποκεκαλυμμένη πύλη του νότιου περιβόλου είναι η δυτική και διαθέτει άνοιγμα 2,50μ., το οποίο πλαισιώνεται από δύο τετράπλευρους πύργους, ενώ πίσω από την πύλη βρέθηκε μια μικρή τετράπλευρη αυλή. Η Θρακική Πύλη, που αναφέρουν οι πηγές, εικάζεται ότι βρισκόταν στο βόρειο τοίχο, στην περιοχή του θεάτρου. Από την εν λόγω πύλη ξεκινούσε η οδός που οδηγούσε στη βόρεια Θράκη και έφτανε μέχρι το Δούναβη.
Η πόλη των Αβδήρων επικοινωνούσαν με το κεντρικό λιμάνι της πόλης, μέσω της δυτικής πύλης, ενώ πιθανότατα υπήρχε κι ένα δεύτερο λιμάνι σε ισχύ, από το οποίο βρέθηκε ο τοίχος του κυματοθραύστη, ο οποίος προφύλασσε τα πλοία από τους ανέμους. Όταν αυτό φράχθηκε, δημιουργήθηκε ένα τεχνητό λιμάνι στη δυτική πλευρά του ακρωτηρίου, κοντά στο λόφο της ακρόπολης.
Στο εσωτερικό της πόλης, ο οικοδομικός ιστός, που χαράχθηκε στον 4ο αι. π.Χ., ακολούθησε το ιπποδάμειο σύστημα. Σήμερα, είναι ορατή μία από τις κεντρικές και σημαντικές οδούς της πόλης, το μήκος της οποίας ξεπερνούσε τα 75μ. και το πλάτος της έφτανε τα 6μ. Η εν λόγω οδός ξεκινούσε από την δυτική πύλη και οδηγούσε στο εσωτερικό της πόλης.
Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν έχουν αποκαλυφθεί πολλά δημόσια κτήρια της πόλης. Ωστόσο, στην πλαγιά ενός λόφου, ανάμεσα στους δύο περιβόλους, βρέθηκε ένα σημαντικό τμήμα του θεάτρου της πόλης. Έχοντας ανασκαφεί ένα μικρό τμήμα της περιοχής, ήρθε στο φως η θέση του κοίλου και της ορχήστρας, καθώς και μερικοί λίθοι από την υποθεμελίωση των εδωλίων. Όσο αφορά την χρονολόγηση του, το θέατρο των Αβδήρων αναφέρεται σε ένα τιμητικό διάταγμα του 2ου αι. π.Χ., αλλά πρέπει να υπήρχε ήδη από τον 5ο αι. π.Χ.
Σε αντίθεση με τα δημόσια κτήρια, οι ανασκαφές έφεραν στο φως σημαντικά οικοδομικά συγκροτήματα ιδιωτικών κατοικιών, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Τα συγκροτήματα είναι χωρισμένα σε ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα. Η κλασική αβδηρίτικη οικία διέθετε μια τετράπλευρη αυλή, με πηγάδι στο κέντρο, λόγω απουσίας κεντρικού συστήματος ύδρευσης στην πόλη. Η αυλή περιβαλλόταν από κιονοστήρικτες στοές μέσω των οποίων υπήρχε πρόσβαση στους εσωτερικούς χώρους του σπιτιού.
Η κλασική ακρόπολη των Αβδήρων βρέθηκε στο βορειοδυτικό άκρο του λόφου, κάτω από τις βυζαντινές οχυρώσεις. Η επιλογή της θέση ήταν στρατηγικής σημασίας. Η ακρόπολη χτίστηκε σε ύψωμα και κοντά στη θάλασσα, ώστε να είναι σε θέση οι αβδηρίτες να ελέγχουν το λιμάνι, όλη η θαλάσσια ζώνη και σχεδόν όλη η έκταση των τειχών της πόλης.
Τα ταφικά έθιμα των αβδηριτών έλκουν την καταγωγή τους από Τείους, οι οποίοι είχαν υιοθετήσει έναν ιδιαίτερο τρόπο ταφής καλύπτοντας τις ταφές τους με χαμηλό τύμβο, 1 έως 3μ. Τέτοιου είδους ταφές εντοπίζονται στα Άβδηρα, από τον 6ο έως και τον 3ο αιώνα π.Χ. (μετά τον 3ο αι. π.Χ. εγκαταλείφτηκε η τακτική των τύμβων). Το νεκροταφείο αναπτυσσόταν σε μια συγκεκριμένη περιοχή, αλλά χωρίς ομοιομορφία στην δημιουργία τύμβων. Ωστόσο, η χρήση του χώρου δεν μπορεί να είναι τυχαία και ίσως καθοριζόταν από το ιδιοκτησιακό καθεστώς.
Από το τέλος του 6ου έως και τον 5ο αιώνα π.Χ., παράλληλα με τους τύμβους, χρησιμοποιήθηκε και ένα άλλο είδος ταφής με χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αρχαϊκών Κλαζομενιακών ταφών. Οι εν λόγω ταφές βρέθηκαν σε ένα πολύ πυκνό οριζόντιο σχεδιάγραμμα (το νεκροταφείο ονομάστηκε ¨επίπεδο νεκροταφείο¨), σε τυχαίες περιοχές, σε τυχαίες θέσεις, με απουσία συγκεκριμένου προσανατολισμού και οργάνωση γύρω από ένα κέντρο. Η πιθανότερη ερμηνεία των ταφών αυτών είναι ότι οι Τείοι το χρησιμοποίησαν την πρώτη περίοδο εγκατάστασης στη νέα περιοχή και στη συνέχεια, όταν ένιωσαν ασφάλεια, άρχισαν να δημιουργούν τους τύμβους.
* Οι Αβδηρίτες, κατά τη διάρκεια της οικονομικής ευρωστίας της πόλης, κατέφευγαν σε ακρότητες αναφορικά με την επίδειξη του (νεο)πλούτου τους. Ορισμένες φράσεις, που περιγράφουν αυτή την κατάσταση, χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα:
- “αβδηριτισμό οφλισκάνειν”: χρησιμοποιείται για ανθρώπους που χρωστάνε πολλά χρήματα.
- “αβδηρίτικο πάθος”: χρησιμοποιείται για να δηλώσει την υποχονδρία
- “περί όνου σκιάς”: χρησιμοποιείται για να δηλώσει την ιδιαίτερη σημασία που δόθηκε για ένα ασήμαντο θέμα.
Ιωάννας Αρβανιτίδου
Ο αρχαιολογικός χώρος των Αβδήρων, που απέχει μόλις 25χλμ. από την πόλη της Ξάνθης, είναι ένας ιδιαίτερα εντυπωσιακός χώρος, ο οποίος απλώνεται σε μια έκταση περίπου 3.000 στρεμμάτων. Ο επισκέπτης του χώρου έχει την ευκαιρία να περπατήσει και να γνωρίσει την αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή θρακική πόλη.
Στον αρχαιολογικό χώρο των Αβδήρων έχουν εντοπιστεί δύο οχυρωματικοί περίβολοι, από τους οποίους ο βόρειος είναι ο αρχαιότερος. Ο μεταγενέστερος νότιος περίβολος χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. και ακολουθούσε στα βόρεια την κορυφογραμμή των χαμηλών λόφων έως ότου έφθανε στον ανατολικό κόλπο της θάλασσας, η οποία έβρεχε την βορειοδυτική γωνία του.
Το τείχος είναι χτισμένο με μεγάλους γωνιόλιθους από πωρόλιθο. Αποτελείται από δύο παρειές, στις οποίες οι γωνιόλιθοι είναι τοποθετημένοι κατά μήκος ή κατά πλάτος και το κενό, μεταξύ των παρειών, γεμίστηκε με χώμα και μικρές πέτρες. Στο τείχος υπάρχει ευθυντηρία και η θεμελίωση του αποτελείται από γωνιόλιθους μεγαλύτερων διαστάσεων. Σήμερα το μέγιστο σωζόμενο ύψος του τείχους φτάνει τα 2μ.
Η μοναδική αποκεκαλυμμένη πύλη του νότιου περιβόλου είναι η δυτική και διαθέτει άνοιγμα 2,50μ., το οποίο πλαισιώνεται από δύο τετράπλευρους πύργους, ενώ πίσω από την πύλη βρέθηκε μια μικρή τετράπλευρη αυλή. Η Θρακική Πύλη, που αναφέρουν οι πηγές, εικάζεται ότι βρισκόταν στο βόρειο τοίχο, στην περιοχή του θεάτρου. Από την εν λόγω πύλη ξεκινούσε η οδός που οδηγούσε στη βόρεια Θράκη και έφτανε μέχρι το Δούναβη.
Η πόλη των Αβδήρων επικοινωνούσαν με το κεντρικό λιμάνι της πόλης, μέσω της δυτικής πύλης, ενώ πιθανότατα υπήρχε κι ένα δεύτερο λιμάνι σε ισχύ, από το οποίο βρέθηκε ο τοίχος του κυματοθραύστη, ο οποίος προφύλασσε τα πλοία από τους ανέμους. Όταν αυτό φράχθηκε, δημιουργήθηκε ένα τεχνητό λιμάνι στη δυτική πλευρά του ακρωτηρίου, κοντά στο λόφο της ακρόπολης.
Στο εσωτερικό της πόλης, ο οικοδομικός ιστός, που χαράχθηκε στον 4ο αι. π.Χ., ακολούθησε το ιπποδάμειο σύστημα. Σήμερα, είναι ορατή μία από τις κεντρικές και σημαντικές οδούς της πόλης, το μήκος της οποίας ξεπερνούσε τα 75μ. και το πλάτος της έφτανε τα 6μ. Η εν λόγω οδός ξεκινούσε από την δυτική πύλη και οδηγούσε στο εσωτερικό της πόλης.
Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν έχουν αποκαλυφθεί πολλά δημόσια κτήρια της πόλης. Ωστόσο, στην πλαγιά ενός λόφου, ανάμεσα στους δύο περιβόλους, βρέθηκε ένα σημαντικό τμήμα του θεάτρου της πόλης. Έχοντας ανασκαφεί ένα μικρό τμήμα της περιοχής, ήρθε στο φως η θέση του κοίλου και της ορχήστρας, καθώς και μερικοί λίθοι από την υποθεμελίωση των εδωλίων. Όσο αφορά την χρονολόγηση του, το θέατρο των Αβδήρων αναφέρεται σε ένα τιμητικό διάταγμα του 2ου αι. π.Χ., αλλά πρέπει να υπήρχε ήδη από τον 5ο αι. π.Χ.
Σε αντίθεση με τα δημόσια κτήρια, οι ανασκαφές έφεραν στο φως σημαντικά οικοδομικά συγκροτήματα ιδιωτικών κατοικιών, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Τα συγκροτήματα είναι χωρισμένα σε ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα. Η κλασική αβδηρίτικη οικία διέθετε μια τετράπλευρη αυλή, με πηγάδι στο κέντρο, λόγω απουσίας κεντρικού συστήματος ύδρευσης στην πόλη. Η αυλή περιβαλλόταν από κιονοστήρικτες στοές μέσω των οποίων υπήρχε πρόσβαση στους εσωτερικούς χώρους του σπιτιού.
Η κλασική ακρόπολη των Αβδήρων βρέθηκε στο βορειοδυτικό άκρο του λόφου, κάτω από τις βυζαντινές οχυρώσεις. Η επιλογή της θέση ήταν στρατηγικής σημασίας. Η ακρόπολη χτίστηκε σε ύψωμα και κοντά στη θάλασσα, ώστε να είναι σε θέση οι αβδηρίτες να ελέγχουν το λιμάνι, όλη η θαλάσσια ζώνη και σχεδόν όλη η έκταση των τειχών της πόλης.
Τα ταφικά έθιμα των αβδηριτών έλκουν την καταγωγή τους από Τείους, οι οποίοι είχαν υιοθετήσει έναν ιδιαίτερο τρόπο ταφής καλύπτοντας τις ταφές τους με χαμηλό τύμβο, 1 έως 3μ. Τέτοιου είδους ταφές εντοπίζονται στα Άβδηρα, από τον 6ο έως και τον 3ο αιώνα π.Χ. (μετά τον 3ο αι. π.Χ. εγκαταλείφτηκε η τακτική των τύμβων). Το νεκροταφείο αναπτυσσόταν σε μια συγκεκριμένη περιοχή, αλλά χωρίς ομοιομορφία στην δημιουργία τύμβων. Ωστόσο, η χρήση του χώρου δεν μπορεί να είναι τυχαία και ίσως καθοριζόταν από το ιδιοκτησιακό καθεστώς.
Από το τέλος του 6ου έως και τον 5ο αιώνα π.Χ., παράλληλα με τους τύμβους, χρησιμοποιήθηκε και ένα άλλο είδος ταφής με χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αρχαϊκών Κλαζομενιακών ταφών. Οι εν λόγω ταφές βρέθηκαν σε ένα πολύ πυκνό οριζόντιο σχεδιάγραμμα (το νεκροταφείο ονομάστηκε ¨επίπεδο νεκροταφείο¨), σε τυχαίες περιοχές, σε τυχαίες θέσεις, με απουσία συγκεκριμένου προσανατολισμού και οργάνωση γύρω από ένα κέντρο. Η πιθανότερη ερμηνεία των ταφών αυτών είναι ότι οι Τείοι το χρησιμοποίησαν την πρώτη περίοδο εγκατάστασης στη νέα περιοχή και στη συνέχεια, όταν ένιωσαν ασφάλεια, άρχισαν να δημιουργούν τους τύμβους.
* Οι Αβδηρίτες, κατά τη διάρκεια της οικονομικής ευρωστίας της πόλης, κατέφευγαν σε ακρότητες αναφορικά με την επίδειξη του (νεο)πλούτου τους. Ορισμένες φράσεις, που περιγράφουν αυτή την κατάσταση, χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα:
- “αβδηριτισμό οφλισκάνειν”: χρησιμοποιείται για ανθρώπους που χρωστάνε πολλά χρήματα.
- “αβδηρίτικο πάθος”: χρησιμοποιείται για να δηλώσει την υποχονδρία
- “περί όνου σκιάς”: χρησιμοποιείται για να δηλώσει την ιδιαίτερη σημασία που δόθηκε για ένα ασήμαντο θέμα.
K. Kallintzi, Abdera: Organization and Utilisation of the Area extra muros, στο: A. Moustaka et al. (επίμ.), Symposium "Κlazomenai, Teos and Abdera: Metropolis and Colony (Abdera 20-21 October 2001), 271-289.
D. Triantaphyllos, Abdera. The city of Classical and Hellenistic Cities, στο: A. Moustaka et al. (επίμ.), Symposium "Κlazomenai, Teos and Abdera: Metropolis and Colony (Abdera 20-21 October 2001), 261-270.
Δ. Λαζαρίδης, Άβδηρα και Δίκαια, Αρχαίες Ελληνικές Πόλεις 6, Αθήνα 1971.
Χ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Η αρχαϊκή πόλη των Αβδήρων. Β΄: Αρχαιολογικές έρευνες στο: Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συμποσίου Θρακικών Σπουδών: Αρχαία Θράκη: Αρχαϊκοί, κλασικοί, ελληνιστικοί, ρωμαϊκοί χρόνοι, τ. ΙΙ, Κομοτηνή 1992, 715-734.
Στ. Δαδάκη et al., Άβδηρα - Πολύστυλο: οδηγός, Αθήνα 1998.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου