Ὑπέρ Σωκράτους: Ἡ Ἀναίρεσις τῶν Κατηγοριῶν

τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Μεταπτυχιακοῦ Ἐφηρμοσμένης Παιδαγωγικῆς
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Ὑποψηφίου Διδάκτορος Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Diotti, Ο θάνατος του Σωκράτη, Μουσείο Κρεμώνας (Ιταλία)

Το Α’ βιβλίον των Απομνημονευμάτων του Ξενοφώντος περιλαμβάνει επτά κεφάλαια.

Εις το Α’ κεφάλαιον ο Ξενοφών αναιρεί την οποίαν κατά του Σωκράτους προσήψαν τινές κατηγορίαν, ότι δηλ. άλλους παρά τους της πόλεως ελάτρευε θεούς, δια των εφεξής επιχειρημάτων:

Πρώτον ο Σωκράτης και κοινή και ιδία εθυσίαζεν εις τους θεούς, και μετεχειρίζετο μάλιστα και την μαντικήν με την διαφοράν όμως ότι, όσα οι άλλοι άνθρωποι ενόουν δια των ορνέων και διαφόρων άλλων οιωνών, αυτός έλεγεν, ότι τα εννοεί δια του δαιμονίου, όπερ αείποτε αυτόν απέτρεπεν από των κακών. Υπηνίττετο δε την συνείδησιν.

Δεύτερον οσάκις υπό του δαιμονίου οδηγούμενος συνεβούλευε τους φίλους αυτού, περί μεν των αναγκαιοτάτων πραγμάτων ακωλύτως καθωδήγει αυτούς, περί δε των αδήλων εις τα των θεών μαντεία παρέπεμπεν αυτούς.

Τρίτον και σπουδαιότερον καίτοι δημοσίως εδίδασκεν δεν ηκούσθη ποτέ ούτε ασεβών ούτε μετεωρολογών κατά τους τότε σοφιστάς, αλλά πάντοτε κατεδεικνύετο διαλεγόμενος περί αρετής και δικαιοσύνης και των λοιπών αρετών. Επί τούτω δε και ηναντιώθη, βουλευτής ών, εις την κατά των δέκα στρατηγών άνομον του δήμου καταδίκη.

Ώστε συνάγεται εκ τούτων ότι παραλόγως οι Αθηναίοι επίστευσαν εις την τοιαύτην ανυπόστατον κατ’ αυτού κατηγορίαν



Εις το Β’ κεφάλαιον ο Ξενοφών αναιρεί την κατά Σωκράτους προσαφθείσαν διαφθοράν των νέων, αποδεικνύων ότι, εγκρατής ών ούτος εις άκρον, αδύνατον ήν ίνα καταστήση ακρατείς τους οπαδούς αυτού φυσικώ τω λόγω. Ανήρεσεν επομένω:

Α) την του κατηγόρου ένστασιν, ότι δήθεν ο Σωκράτης εδίδασκε τους νέους ανατροπήν των καθεστώτων και τυραννικόν τρόπον, αποδείξας ότι των τυράννων οι πάντες είναι εχθροί και επίβουλοι, ενώ των δια πειθούς διακυβερνώντων τα πάντα χωρούσι λίαν καλώς.

Β) Ανήρεσεν προσέτι την ένστασιν, ότι δήθεν ο Σωκράτης υπήρξεν αίτιος της του Κριτίου και Αλκιβιάδου κακής διαγωγής, αποδείξας ότι εκ φύσεως ούτοι ήσαν τοιούτοι, και ότι ο Σωκράτης εδίδασκεν αυτούς, καθώς αυτός ούτος έκρινεν εύλογον, και ουχί κατά τας ορέξεις εκείνων, και ότι ενδέχεται πολλάκις, ενάρετος ών τις το πρότερον, κακοήθης ν’ αποβή, και τουναντίον τούτων, ως εκ της καλής ή κακής συναναστροφής, όπερ και εις τους ειρημένους κατ’ εξοχήν συνέβη. Ότι δε αείποτε εις τας ορέξεις τούτων ηναντιούτο, δήλον γίνεται και εκ της απαγορεύσεως, την οποίαν είς των τριάκοντα γενόμενος Κριτίας, διέταξεν εις όλους κοινώς τους διδάσκοντας, του να μη διδάσκωσι τέχνην λόγων, προσπαθών όπως αποτρέψη τον Σωκράτην από της και αυτόν τούτον προσβαλλούσης ηθικής διδασκαλίας.

Γ) Ιδία την φιλοδοξίαν και φιλαρχίαν του Αλκιβιάδου απέδειξε δια της εκθέσεως της μετά Περικλέους περί νόμων συνδιαλέξεως αυτού, προστιθείς ότι και άλλοι μεν υπήρξαν του Σωκράτους μαθηταί, αλλ’ ανεφάνησαν άνδρες καλοί και αγαθοί.

Δ) Προσέτι, επειδή ο κατήγορος είπεν ότι ο Σωκράτης καθιστά τους μαθητάς αυτού απειθείς εις τους γονείς, και τούτο ως προφανές εστηλίτευσε ψεύδος, αποδείξας ότι ο Σωκράτης εδίδασκε τους μαθητάς αυτού, και πάντα άλλον άνθρωπον να τιμώσι, πολλώ δε μάλλον τους γονείς, με την διαφοράν ότι απεδείκνυεν ότι έκαστος οφείλει να προσπαθή να γίνηται όσον το δυνατόν επωφελής εις την κοινωνίαν, καθότι ο ανωφελής θεωρείται και περιττός.

Ε) Παρεξηγήσεις προσήψεν εις αυτόν ο κατήγορος τεμαχίων τινών ποιητικών. Αλλά και τούτο ευστόχως αναιρέσας, γενικόν εξήγαγε συμπέρασμα, ότι ανήρ τοιούτος, οίος ο Σωκράτης, ουδενός κακού αίτιος ποτέ γενόμενος, τιμής μεγάλης ήν άξιος μάλλον παρά καταδίκης εκ μέρους πόλεως.

Εις το Γ’ κεφάλαιον αποδεικνύει ο Ξενοφών, ότι ο Σωκράτης ωφελεί τους οπαδούς αυτού, και εμπράκτως δεικνύων εαυτόν, οποίος τις ήν, και συνδιαλεγόμενος μετ’ αυτών. Επειδή και ευχόμενος και θυσιάζων εις τους θεούς το καλόν και ευάρεστον πάντοτε εθήρευε, και δίαιταν μετεχειρίζετο ολιγαρκή, και δια μιάς μετά του Κριτοβούλου, υιού του Κρίτωνος, συνδιαλέξεως απέδειξεν οποίας τινάς σωτηριώδεις οδηγίας παρείχεν εις έκαστον.

Εις το Δ’ κεφάλαιον θέλων ν’ αποδείξη ότι ο Σωκράτης ήν ικανός ού μόνον να προτρέψη τους ανθρώπους εις την αρετήν, αλλά και καταπείθων αυτούς να προαγάγη, φέρει εις μαρτυρίαν τον ωραίον εκείνον διάλογον του Σωκράτους μετά του μικρού Αριστοδήμου περί των ευεργετημάτων της θείας προνοίας, όπου επιλάμπει και το ανθηρόν των λέξεων και το γόνιμον των εννοιών, ηρτυμένων με το γλαφυρόν και επίχαρι. Ότε και δια των αναντιρρήτων εκείνων αποδείξεων κατέπεισε τον Αριστόδημον, ότι χρέος εκάστου απαραίτητον είναι να εκτελή τα θρησκευτικά καθήκοντα, ευσεβώς προς το θείον φερόμενος, όπερ, ως πανταχού παρόν, και πάνθ’ ορά, και πάντα ακούει.

Εις το Ε’ κεφάλαιον απέδειξεν ο Ξενοφών, ότι προ πάντων συνίστα την εγκράτειαν ο Σωκράτης εις τους οπαδούς του, έργω τοιούτος επιδεικνύμενος

Εις το ΣΤ’ κεφάλαιον διηγείται ο Ξενοφών τας αλλεπαλλήλους του Σωκράτους μετά του σοφιστού Αντιφώντος συνδιαλέξεις, προσπαθούντος ίνα αποσπάση τους οπαδούς αυτού, ότε και τούτον εγκρατέστερον κατέστησεν έτι μάλλον ή πρότερον.

Εις το Ζ’ και τελευταίον του Α βιβλίου κεφάλαιον καταδεικνύεται ο Σωκράτης ότι απέτρεπε τους μαθητάς αυτού από της αλαζονείας και προέτρεπεν αυτούς εις την αρετήν, αποδεικνύων ότι τρόπος άλλος κατάλληλος της του ανθρώπου ευδοξίας δεν υπάρχει, ειμή το να ήναι τις όντως αγαθός, και ουχί να φαίνηται ως τοιούτος, επειδή το να φαίνηται τις ως τοιούτος ή τοιούτος χωρίς να είναι, είναι αλυσιτελές, υφ’ όλας τας επόψεις θεωρούμενον.




ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. E.C. Marchant, εκδ. 1900–21. Xenophontis opera omnia. Ι–V. 2η έκδ. Οξφόρδη: Clarendon Press. Ανατ. 1961–71.
2. Μτφρ. Κ. Βάρναλης. [1939] χ.χ. Ξενοφών. Απομνημονεύματα. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
3. Μτφρ. Ε.Γ. Παντελάκης. 1937. Ξενοφώντος Απομνημονεύματα (Ο βίος και η φιλοσοφία του Σωκράτους). Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.