Πρός ἡγέτας

Γρηγόρης Φιλ. Κωσταράς*

«Στη δημόσια ζωή, όπως και στην προσωπική, τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά, όταν αποκρύπτεται εκείνο που είναι ουσιώδες για το κοινό. Το δημόσιο ψεύδος είναι καθρέπτης του προσωπικού ψεύδους. Ζούμε στο σκοτάδι. Ο καθένας χωριστά, έτσι και ως σύνολο θέλουμε να γνωρίσουμε επακριβώς κάθε τι σχετικό με τη δράση μας και τη μοίρα μας… Η πολιτική και οικονομική πορεία της ζωής μας μπορεί να μας βγάλει σε καλό μόνον, αν ακολουθήσουμε το δρόμο της δημοσιότητας της αλήθειας. Η μέγιστη δημοσιότητα είναι αναγκαία για την αλήθεια».

Κάρλ Γιάσπερς

***(σημ. Φιλολόγου Ερμή: ένα πολύ ωραίο άρθρο ενός από τους δασκάλους μου εις την φιλοσοφίαν)

Η γνήσια δημοκρατία θεμελιώνεται κυρίως επάνω στην αλήθεια και τη διαφάνεια της δημόσιας ζωής και αποφεύγει κάθε παρασιώπηση, κάθε μυστικότητα, κάθε απόκρυψη. Σε μια τέτοια πολιτεία η ελευθερία του λόγου και η κριτική συζήτηση δεν θεωρούνται σκάνδαλο ούτε αποτελούν  εμπόδιο στο δρόμο ασκήσεως της εξουσίας, αλλά αντιθέτως, συνιστούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ορθή και σώφρονα πολιτική πράξη και αναγκαίους όρους για την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Η κίβδηλη δημοκρατία, όμως οχυρώνεται συνήθως πίσω από την αρχή «της διακυβερνήσεως των πολλών», πίσω δηλαδή από την αρχή της πλειοψηφίας και οικοδομεί θεσμούς ή επεξεργάζεται νόμους που πολλές φορές αντιστρατεύονται τα συμφέροντα αυτής της ίδιας της πλειοψηφίας ή χαλκεύουν ύπουλα δεσμά για την ελευθερία της. Μια τέτοια δήθεν δημοκρατική, πολιτεία είναι φυσικό να καταφεύγει στην παραπλάνηση των πολιτών, την αναλήθεια και την ψευδολογία. Η ψευδολογία γίνεται modus vivendi, τρόπος ζωής της.

Τέσσερα είναι τα βασικά κίνητρα μιας παρόμοιας πολιτικής συμπεριφοράς εκ μέρους εκείνων, που ασκούν τη διακυβέρνηση της χώρας: Η ολοκληρωτική, δικτατορική, ανελεύθερη νοοτροπία τους, η οποία όμως παρουσιάζεται εύσχημη και καμουφλαρισμένη, έως ότου εδραιωθούν στην αρχή, η αλαζονεία της εξουσίας, η οποία τους εφοδιάζει με ανέλπιστη γι’ αυτούς αποφασιστική δύναμη. Η ανικανότητα και η διαφθορά τους, που τροφοδοτεί την αγωνία τους και το φόβο μήπως αποκαλυφθούν στα μάτια του κοινού και τέλος η έλλειψη έργου δημιουργικού στους διάφορους τομείς της δημόσιας ζωής, όπως είναι η οικονομία, η παιδεία, η διοίκηση, η δικαιοσύνη.

Η ανελεύθερη νοοτροπία των οποιονδήποτε κυβερνώντων φανερώνεται στην τάση να υποκαταστήσουν το κράτος με το κόμμα και να εξουδετερώσουν κάθε αντίθετη ή αντίπαλη φωνή. Οι θεωρητικοί της βίας, καθώς κρατούν τους μηχανισμούς στα χέρια τους, γίνονται οι πλέον επικίνδυνοι για την ελεύθερη πολιτική ζωή. Έτσι η δημοκρατία είναι χωρίς νόημα, όνομα κενό περιεχομένου του οποίου αναμένει να στεγάσει, μόνιμα πια, την μια ιδεολογία και τον πλέον σκληρό δογματισμό. Φύλακες αυτής της δήθεν δημοκρατικής πολιτείας θα είναι οι πολύχρωμες, πολυώνυμες , ψευδεπίγραφες, ετοιμοπόλεμες ομάδες πολιτοφυλακής, που συγκροτούνται κατά τα άλλα συννόμως για να περιφρουρήσουν τα λαϊκά τάχα συμφέροντα.

Η αλαζονεία της εξουσίας, αντιστρόφως ανάλογη προς τα ηθικά μεγέθη αυτών που ασκούν αυτή την εξουσία, οδηγεί σε παρεμβάσεις και πράξεις που δεν έχουν καμία σχέση με τη φιλαλήθεια, την αξιοκρατία και το μέγα αγαθό: την ελεύθερη πολιτική ζωή. Με τη βοήθεια του ερασιτεχνισμού στο χειρισμό δύσκολων και πολύπλοκων θεμάτων απλώνεται καλπάζουσα η διαφθορά προσώπων, θεσμών, ιδεών. Οι διεργασίες και οι αλλοιώσεις και εξαλλαγές που επισυμβαίνουν στις ψυχές και τα πνεύματα των ανθρώπων, η μόλυνση των συνειδήσεων, το γκρέμισμα των αξιών. Η αποθηρίωση των ατόμων και των ομάδων, κάνουν την πολιτεία παράλυτη και οπισθοδρομική.

Είναι επόμενη και αναμενόμενη η απουσία δημιουργικού έργου. Η οποία αποτελεί και το βασικότερο κίνητρο της αποκρύψεως, της μυστικότητας, της λογοκρισίας, της απέχθειας προς κάθε κριτική, με μία λέξη: της ψευδολόγου πολιτικής συμπεριφοράς εκ μέρους των κυβερνώντων.

Ανήκει στην «πολιτική προπαίδεια» το να ξέρει κανείς ότι κριτήριο δημοκρατικής υγείας, προόδου και ελευθερίας είναι η δημοσιότητα. Ένας ελεύθερος πράγματι και υψηλόφρων λαός επιζητεί το άπλετον φως της και ένας ενάρετος πολιτικός ευδοκιμεί μόνο κάτω από ακτίνες αυτού του φωτός.

Δύο άλλωστε είναι τα κύρια γνωρίσματα του πολιτικού βίου: Η έντιμη δραστηριότητα και η πλήρης διαφάνεια. Η οποία είναι αδυσώπητη και δεν εξαιρεί ούτε την «ιδιωτική ζωή» των πολιτικών.

Το δημόσιο άνδρα ωθεί στο να συμμερισθεί την τύχη της κοινότητας ο πόνος, βγαλμένος από ένα ηθικό βάθος. Αυτός ο πόνος δεν ανέχεται την εξουσία των χειρότερων, αυτός ο πόνος και η ανιδιοτελής αγάπη προς την κοινότητα δεν μένει θεατής, αλλά θέλει να είναι μελετητής, ανα μορφωτής και ανανεωτής των περιεχομένων της ζωής. Ο Πλάτων αφού χαρακτηρίσει όνειδος την ιδιοτέλεια, θα πει πως «οι άριστοι δεν επιζητούν την τιμή της εξουσίας ούτε τη θέλουν για να ωφεληθούν χρήματα από αυτήν: ούτε χρημάτων ένεκα εθέλειν άρχειν οι αγαθοί ούτε τιμής» (ΠΟΛ 347b5-6), αλλά από κάποια επιτακτική ανάγκη, από ακοίμητη έγνοια για το κοινό καλό. Η ασκητική εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου επιβάλλει βαρύτατες υποχρεώσεις στους διαχειριστές της εξουσίας. Διαφορετικά:

Η Πολιτεία μοιάζει με πλοίο που ταξιδεύει σε θάλασσα με πλοιοκτήτη και κυβερνήτη έναν ημίστραβο, ημίκωφο, σωματώδη και διανοητικά καθυστερημένο άνθρωπο, ενώ γύρω ξεσπάει άγρια ή φιλονεικία των ναυτών οι οποίοι, αν και δεν έχουν σπουδάσει την τέχνη της κυβερνητικής, θέλουν να αρπάξουν το τιμόνι στα χέρια τους. Είναι βέβαιο ότι η πολιτεία θα βουλιάξει μέσα στα οργισμένα κύματα-προβλέπει ο πάντοτε έγκυρος και επίκαιρος λόγος του Πλάτωνος (Πολ 488a-489a 1).

Η πολιτική δραστηριότητα οφείλει να μην είναι μετεωροσκόπος, μωρολόγος και άχρηστη, αλλά έντιμη και φωτισμένη. Ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Ευδήμεια» (1,4-5) σκιαγραφώντας το δημόσιο άντρα υπογραμμίζει: «ο πολιτικός βίος αναπτύσσει μια έντιμη δραστηριότητα, επειδή μία τέτοια είναι ο καρπός της αρετής... Οι περισσότεροι πολιτικοί δεν είναι βέβαια άξιοι αυτού του χαρακτηρισμού, επειδή δεν είναι καν άξιοι πολιτικοί. Διότι ο γνήσιος πολιτικός προτιμά μια γεμάτη τιμή δραστηριότητα για χάρη αυτής. Οι πλείστοι, όμως, τρέπονται σ’ αυτή τη μορφή ζωής μόνον από φιλαργυρία και απληστία». Οι δημόσιοι άντρες, απαλλαγμένοι από την ευτέλεια, τη φιλοχρηματία και την υπέρμετρη φιλοδοξία και στολισμένοι με σωφροσύνη, ευμάθεια και κόσμιο ήθος οφείλουν να αφήνουν ελεύθερους κυρίως τους πνευματικούς ηγέτες και να μην τους επιβάλλουν σιωπή, αλλά να αντλούν συμβουλές από τις ιδέες τους-θα πει αργότερα ο Καντ ο οποίος αγωνίσθηκε να στηρίξει την πολιτική πάνω στην ηθική.

Ο δημόσιος βίος απαιτεί διαφάνεια προσώπων, σχέσεων, ενεργειών: τα πρόσωπα δεν επιλέγονται από τους γραφειοκράτες του κόμματος, αλλά καθιερώνονται στην πολιτική συνείδηση του λαού με τις κρυστάλλινες σχέσεις και την άψογη δράση τους. Βιογραφικά σημειώματα, πορεία ζωής, ένα ευρύτατο «πόθεν έσχες» των προσώπων πρέπει να είναι στη διάθεση του κοινού. Πέρα από αυτό το είδος διαφάνειας, υπάρχει η διαφάνεια κυρίως κατά την άσκηση της εξουσίας. Αυτή η διαφάνεια, επειδή αφορά όλους τους πολίτες, συνοδοιπόρους κοινού πεπρωμένου, αποτελεί κριτήριο της ελευθερίας, της αλήθειας και της αξιοπρέπειας του Ανθρώπου.

** Ο Γρηγόρης Φιλ. Κωσταράς είναι καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού ως και Κ. Ι. «Ερρίκος Ντυνάν»

 

ΠΗΓΗ