Υπόδειγμα διδασκαλίας αρχαίου κειμένου από το πρωτότυπο στην Α’ Λυκείου – Σχεδιασμός της διδακτικής πράξης (ΜΕΡΟΣ Β’)







του
Β. Φυντίκογλου
 





Β. Σχεδιασμός της διδακτικής πράξης

Έπειτα από την προεργασία επί του κειμένου και αφού σχηματίσαμε ερμηνευτική άποψη για τον χαρακτήρα του και τον γενικό στόχο και τρόπο με τον οποίο θα το προ­σεγγίσουμε, πρέπει να αποφασίσουμε πώς θα το αντιμετωπίσουμε μέσα στην τάξη:

·        Πόσες διδακτικές ώρες θα του αφιερώσουμε.
·        Ποια συγκεκριμένα ζητούμενα θα θέσουμε για κάθε διδακτική ώρα.
·        Αν μετά το πέρας της επεξεργασίας του κειμένου θα το χρησιμοποιήσουμε και για μεταφραστική άσκηση. (Χάριν του παραδείγματος ο δικός μας σχεδιασμός γίνεται με δεδομένο ότι θα ακολουθήσει και μια ώρα μεταφραστικής εργασίας.)


1. Χωρισμός διδακτικών ενοτήτων ανά ώρα διδασκαλίας

Προτείνουμε να μοιράσουμε το κείμενο σε τρεις διδακτικές ώρες ακολουθώντας, λίγο πολύ, τις τρεις ενότητες που εντοπίσαμε κατά τη διάρθρωσή του.

1η ώρα: §16-18

2η ώρα: §19-20

3η ώρα: §21-23

Θα αφιερώσουμε επίσης μια 4η ώρα για μεταφραστική εργασία επί του συνόλου του κειμένου, η οποία μπορεί να λειτουργήσει και εν είδει ανακεφαλαίωσης.

2. Σχεδιασμός 1ης ώρας

Ενημέρωση των μαθητών για τα ιστορικά συμφραζόμενα του κειμένου, την πολιτική κατάσταση και τις πολιτικές θέσεις των πρωταγωνιστικών προσώπων, με τονισμό των σημαντικών στοιχείων που θα χρειαστούν κατά την επεξεργασία του κειμένου.

Ανάγνωση της ενότητας. Έχουμε ζητήσει από τους μαθητές να σημειώσουν κατά τη διάρκεια της ανάγνωσής μας πώς γίνεται η μετάβαση από τη μία περίοδο στην άλλη. Μετά την ανάγνωση ζητούμε να απαντηθεί αυτό το, μάλλον εύκολο αλλά εξαιρε­τικά κρίσιμο, ερώτημα.

Ένα δεύτερο ερώτημα που μπορεί να τεθεί εξαρχής για το σύνολο της ενότητας αφορά το υποκείμενο των περιόδων. Η απάντηση, εξίσου εύκολη, θα δείξει ότι υποκείμενο σε όλες τις κύριες προτάσεις είναι ο Θηραμένης (με εξαίρεση την πρόταση της §18).

Ο συνδυασμός των δύο πρώτων συμπερασμάτων μας (= έμφαση στη χρονική ακολουθία των γεγονότων και κυρίαρχη παρουσία του Θηραμένη) μπορεί εύκολα να επιβεβαιώσει ότι θεματικό κέντρο της ενότητας είναι Ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Θηραμένη, όπως δηλώνεται στον πλαγιότιτλο: η δική του διπλωματική δράση προβάλλεται εδώ, είτε διότι ήταν η μόνη πρωτοβουλία είτε διότι ο Ξενοφών τη θεωρεί ως τη σημαντικότερη. Ακόμη και η ενέργεια του Λύσανδρου (§18) ακούγεται ως αποτέλεσμα της τακτικής του Θηραμένη.

Εφόσον έχουν αποσαφηνιστεί τα κρίσιμα στοιχεία που συνέχουν την ενότητα, μπορεί να ακολουθήσει η επεξεργασία των επιμέρους στοιχείων. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν είναι ανάγκη να γίνει μέσω συγκεκριμένης μετάφρασης, ειδικά εδώ, όπου κάθε πε­ρίοδος αφορά και συγκεκριμένη ενέργεια, οπότε διευκολύνεται κατά πολύ η διαδικασία κατανόησης. Ζητούμε, λοιπόν, από τους μαθητές να εξετάσουν από κοντά κάθε περίοδο και να αποδώσουν ελεύθερα το νόημά της. Εμείς τους λύνουμε όποιες τυχόν γλωσσικές απορίες τους δεν βρίσκουν απάντηση από τα "Γλωσσικά Σχόλια" του βιβλίου ή τους κεντρίζουμε, όταν δυσκολεύονται, με επιμέρους ερωτήσεις που θα βοηθήσουν να ξεπεράσουν την αμηχανία τους (βλ. παρακάτω). Υποθέτω ότι δεν είναι υπερβολικό να εικάζει κανείς ως πιθανές τις ακόλουθες απαντήσεις:

·        Ο Θηραμένης ζητάει από τη συνέλευση των Αθηναίων να πάει στον Λύσανδρο για να μάθει για ποιον λόγο οι Λακεδαιμόνιοι επιμένουν στο γκρέμισμα των τειχών: θέλουν να υπο­δου­λώσουν την Αθήνα ή απλώς να έχουν μια εγγύηση;
·        Ο Θηραμένης πήρε την έγκριση να πάει στον Λύσανδρο, αλλά έκατσε εκεί πάνω από 3 μήνες, μέχρι να εξαντληθούν οι Αθηναίοι από την έλλειψη τροφής και να είναι έτοιμοι να αποδεχτούν οποιονδήποτε όρο.
·        Ο Θηραμένης επέστρεψε έπειτα στην Αθήνα και είπε ότι ο Λύσανδρος τον κρατούσε με το ζόρι έως τότε και τελικά του είπε να πάει στη Σπάρτη, γιατί αρμόδιος να του δώσει απάντηση δεν ήταν ο ίδιος αλλά οι έφοροι.
·        Οι Αθηναίοι στέλνουν στη Σπάρτη πρεσβεία από δέκα μέλη, ανάμεσά τους και τον Θηραμένη, για να κάνουν διαπραγματεύσεις.
·        Ο Λύσανδρος έστειλε στη Σπάρτη αγγελιοφόρους και ειδοποίησε τους εφόρους ότι είπε στον Θηραμένη πως εκείνοι είναι αρμόδιοι να αποφασίσουν για ζητήματα ειρήνης και πολέμου. Ανάμεσα στους αγγελιοφόρους βρισκόταν κι ένας εξόριστος Αθηναίος, ο Αριστοτέλης.

Κάθε φορά παρακινούμε ή συμπληρώνουμε την παράφραση των μαθητών με ερωτήσεις που θα υποβοηθούν την κατανόηση του κειμένου ή θα ελέγχουν ότι δεν είναι επιφανειακή, εκμεταλλευόμενοι τις γενικές πληροφορίες που εξαρχής τους δώσαμε για την πολιτική κατάσταση αλλά και τα "Ερμηνευτικά Σχόλια" του βιβλίου, π.χ.:

·        Εκπληρώνει ο Θηραμένης τον στόχο που του ανέθεσαν στέλνοντάς τον στον Λύσανδρο;
·        Τι δείχνει η ανακοίνωσή του στη συνέλευση των Αθηναίων μετά την επιστροφή του από τον Λύσανδρο;
·        Γιατί από όλους τους αγγελιοφόρους του Λύσανδρου κατονομάζεται μόνον ο Αριστοτέλης;
·        Τι σημασία έχει η πληροφορία ότι ο Αριστοτέλης είναι φυγάς; (βλ. και "Ερμηνευτικά Σχόλια", σ.75: «Ο Λύσανδρος, στην εμπιστευτική αποστολή προς την κυβέρνηση της χώρας του, προς τους "εφόρους", συμπεριλαμβάνει και έναν Αθηναίο εξόριστο ολιγαρχικό. Ο Αριστοτέλης θα εξυπηρετούσε με μεγαλύτερη προθυμία τα συμφέροντα της Σπάρτης παρά της πατρίδας του.»)

Στο τέλος επισκοπούμε την ενότητα με ανακεφαλαιωτικές ερωτήσεις, π.χ.:

·        Ποια πολιτική μερίδα δραστηριοποιείται διπλωματικά στην Αθήνα και γιατί;
·        Γιατί εμπιστεύονται οι Αθηναίοι αυτήν την πολιτική μερίδα;
·        Ποιο φαίνεται τελικά να είναι το σχέδιο του Θηραμένη; Πώς θα τον χαρακτηρίζατε με βάση τις έως τώρα ενέργειές του;
·        Υπενθυμίζουμε την αρχική παρατήρηση για τον τρόπο σύνδεσης των περιόδων και την ενισχύουμε ζητώντας να βρουν οι μαθητές αν υπάρχουν και λεξιλογικοί δείκτες που βεβαιώνουν την έμφαση στη χρονολογική αλληλουχία των γεγονότων. Εκμεταλλευόμαστε την παρατήρηση του βιβλίου για την υπεροχή των ρηματικών τύπων [σ.74: «Η ευλυγισία του λόγου φαίνεται σε όλο το απόσπασμα και χαρακτηριστικά στην §16 από το πλήθος των ρηματικών τύπων. Οι μισές περίπου λέξεις της παραγράφου (αν εξαιρεθούν άρθρα, σύνδεσμοι και προθέσεις) είναι ρηματικοί τύποι.»] και ρω­τούμε ποιον στόχο νομίζουν οι μαθητές ότι εξυπηρετεί αυτός ο τρόπος πραγμάτευσης.
·        Γιατί η περίοδος μετὰ ταῦτα ᾑρέθη … δέκατος αὐτός δεν εισάγεται με το δέ, όπως όλες οι άλλες; [Η ερώτηση είναι αρκετά δύσκολη και ίσως μείνει αναπάντητη από τους μαθητές, αλλά θα δώσει αφορμή να επισημάνουμε ότι έτσι τονίζεται η επιτυχής κατάληξη του σχεδίου του Θηραμένη: το ασύνδετο σχήμα[1] (εξαιρετικά σπάνιο για περιόδους), που ενισχύεται από τον κοφτό τρόπο της διατύπωσης, σφραγίζει όλες τις προηγούμενες ενέργειες και δραματικά καταδεικνύει το αναπόδραστο από τη ροή των γεγονότων, προδιαγράφοντας ίσως ότι και η οριστική κατάληξη της διπλωματίας θα είναι αυτή που επιθυμεί ο Θηραμένης, ο οποίος γίνεται έτσι ρυθμιστής της τύχης της Αθήνας.]

3. Σχεδιασμός 2ης ώρας

Αφού υπενθυμίσουμε τα κύρια στοιχεία της προηγούμενης ενότητας, διαβάζουμε τη νέα ενότητα. Ζητούμε:

Αφενός τα στοιχεία συνοχής της με τις ίδιες ερωτήσεις που είχαμε θέσει και στην προηγούμενη:
·        τρόπος μετάβασης από τη μία περίοδο στην άλλη·
·        κυρίαρχη επιρρηματική συνεκτική σχέση (εάν υπάρχει)·
·        αναγνώριση των υποκειμένων στις κύριες προτάσεις, ώστε να εντοπιστούν οι πρωταγω­νιστές.
Αφετέρου μια σύγκριση με εκείνη.

Η σύγκριση αυτή θα έδειχνε ότι ως προς τα πρώτα δύο στοιχεία η τακτική είναι η ίδια, αλλά ως προς το τρίτο παρατηρείται σαφής αλλαγή. Ενώ στην ενότητα 16-18 τη δράση μονοπωλούσε ο Θηραμένης, τώρα υπάρχει εναλλαγή πρωταγωνιστικών προσώπων: στην πρώτη περίοδο ο Θηραμένης και οι Αθηναίοι πρέσβεις, στη δεύτερη οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών, στην τρίτη οι Σπαρτιά­τες.

[Καταρχήν μπορούμε να αρκεστούμε στις επισημάνσεις αυτές και στο τέλος της προ­σέγγισής μας, μετά την παράφραση και τα επιμέρους σχόλια, να τις συμπληρώσουμε ζητώντας να αναγνωριστεί η λειτουργία του νέου στοιχείου.
Η εναλλαγή είναι ενδεικτική του διπλωματικού παιγνιδιού που παίζεται, των διαφορετικών προσεγγίσεων από κάθε πλευρά, αλλά και της ανάδειξης του πραγματικού κυρίαρχου του παιγνιδιού, καθώς παρατηρείται μια κλιμάκωση: ο Θηραμένης χάνει την πρωτοβουλία, οι σύμμαχοι έχουν τις απόψεις τους και τις προβάλλουν, αλλά τελικά επικρατεί η θέση των Σπαρτιατών.]

Στη συνέχεια η κατά περίοδο ερμηνευτική εργασία μπορεί να δώσει τα εξής αποτελέσματα.

Όταν ο Θηραμένης και οι άλλοι πρέσβεις των Αθηναίων έφτασαν στη Σελλασία, οι έφοροι της Σπάρτης ζήτησαν τον λόγο της άφιξής τους. Κι όταν πήραν την απάντηση ότι ήρθαν με αρμοδιότητα να συνάψουν ειρήνη, οι έφοροι τους επέτρεψαν να πάνε στη Σπάρτη.
Στη Σπάρτη έγινε συνέλευση των συμμάχων των Λακεδαιμονίων, όπου από πολλούς διατυπώθηκε η πρόταση να μην κάνουν συνθήκη με την Αθήνα, αλλά να την καταστρέψουν ολοσχερώς. Τη θέση αυτή υποστήριζαν εντονότερα από τους άλλους οι Κορίνθιοι και οι Βοιωτοί.
Οι Λακεδαιμόνιοι είχαν άλλη άποψη. Δεν δέχονταν να υποδουλώσουν μια ελληνική πόλη που είχε προσφέρει πολλά στους περσικούς πολέμους, παρά ήθελαν να κάνουν ειρήνη υπό τους εξής όρους:
·        Να γκρεμίσουν οι Αθηναίοι τα μακρά τείχη και τον Πειραιά.
·        Να παραδώσουν όλα τα πλοία εκτός από δώδεκα.
·        Να δεχτούν πίσω όλους τους πολιτικούς εξόριστους.
·        Να έχουν κοινούς φίλους και εχθρούς με τους Σπαρτιάτες.
·        Να ακολουθούν στις εκστρατείες σε ξηρά και θάλασσα τους Σπαρτιάτες.

Πιθανώς η επεξεργασία της τρίτης περιόδου να παρουσιάσει προβλήματα λόγω και του μακροπερίοδου λόγου, αλλά αυτά μπορούν να αμβλυνθούν, εάν δειχθεί ότι:

    (i) οι 6 αράδες μοιράζονται στα δύο (την πρόταση των Λακεδαιμονίων και τους όρους)·
    (ii) το δεύτερο κομμάτι έχει εμφανή δόμηση (4 μτχ. συνδεόμενες με το καί + 1 απαρ.) που επιτρέπει την εύκολη αναγνώριση των όρων. Ουσιαστικά δηλ. μπορούμε εδώ να εκμεταλλευτούμε με τις απαραίτητες μικροπροσαρμογές την ερώτηση 10 της σ.77 του βιβλίου[2], μια από τις ευτυχέστερες του εγχειριδίου.

Η ερμηνεία μπορεί να κλείσει με γενικές επισημάνσεις για τη σύνταξη της ενότητας (π.χ. ποια είναι η λειτουργία της εναλλαγής των υποκειμένων [βλ. παραπάνω] ή αν κρίνεται επαρκής ο πλαγιότιτλος για το νόημα της ενότητας), καθώς και με αξιοποίηση της άσκησης της σ.78[3] που φωτίζει τα κίνητρα των Σπαρτιατών.

4. Σχεδιασμός 3ης ώρας

Μια αντίστοιχη εργασία όπως στις δύο προηγούμενες ενότητες θα επεσήμαινε τη συνέχεια:

·        στον τρόπο σύνδεσης των περιόδων·
·        στη χρονική παράθεση των γεγονότων·
·        στην εναλλαγή υποκειμένων.

Εξίσου εύκολα αναγνωρίζεται η μετατόπιση του χώρου δράσης από τη Σπάρτη στην Αθήνα με κρίσιμα σημεία:

·        την ανυπομονησία του λαού να εξευρεθεί μια λύση, καθώς η σιτοδεία δεν άφηνε περι­θώρια για παράταση της κατάστασης·
·        τη συνέλευση του λαού, όπου ανακοινώθηκε η πρόταση των Σπαρτιατών κι έπειτα από συζήτηση συμφωνήθηκε η αποδοχή της·
·        την άφιξη του Λύσανδρου στον Πειραιά, την επιστροφή των εξόριστων ολιγαρχικών και το πανηγυρικό γκρέμισμα των τειχών.

Από τις επιμέρους παρατηρήσεις που ο καθένας θα επιλέξει, εξέχουσα θέση μπορεί να έχει ο σχολιασμός της ημιπεριόδου οὐ γὰρ ἔτι ἐνεχώρει … τῷ λιμῷ, σε σύγκριση μάλιστα με την αντίστοιχη οὐ γὰρ εἶναι κύριος … τούς ἐφόρους (βλ. παραπάνω).

Κατά την τελική συζήτηση θα πρέπει να ζητηθεί από τους μαθητές συνολική επανεξέταση του κειμένου (§16-23), ώστε να αποτιμηθεί, όσο είναι δυνατό, η λειτουργία της επιλογής για έμφαση στη χρονολογική παράθεση (βλ. παραπάνω).

Χρήσιμο είναι επίσης να αξιολογηθεί συνολικά ο ρόλος του Θηραμένη γύρω από τους εξής άξονες προβληματισμού:

·        Αν υπηρετεί τα συμφέροντα της παράταξης ή της πατρίδας του.
·        Κατά πόσον η στάση του ήταν ρεαλιστική ή και μονόδρομος υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες. (Εδώ πρέπει να συνυπολογιστούν και τα κειμενικά δεδομένα που μοιράζουν άνισα τον ρόλο του από πρωταγωνιστικό σε διαμεσολαβητικό, ενώ μπορεί να ληφθεί υπόψη και το κείμενο από τον Πλούταρχο που παρατίθεται στη σ.74[4], με διαφορετική βέβαια στόχευση από αυτήν που προβάλλει το βιβλίο).

5. Στόχευση της συγκεκριμένης μεθόδου προσέγγισης

Μια εργασία όπως αυτή που περιγράφηκε εδώ πιστεύουμε ότι είναι απόλυτα ρεαλιστική και εφαρμόσιμη, υποκαθιστά επάξια τη μετάφραση και πιθανώς έχει καλύτερα αποτελέσματα, διότι:

·        Οι μαθητές δεν έχουν την αγωνία της κατά λέξη μετάφρασης, που σημαίνει είτε παπαγαλία μιας έτοιμης μετάφρασης από το σπίτι είτε χασομέρι την ώρα του μαθήματος.
·        Το τελικό εξαγόμενο είναι αποτέλεσμα συλλογικής εργασίας (πιθανώς κατά την απόδοση κάποιος θα δώσει ένα στοιχείο, κάποιος άλλος ένα δεύτερο, κλπ.), στην οποία μάλ­λον θα συμμετέχουν περισσότεροι μαθητές από όσοι θα προθυμοποιούνταν να "πουν με­τάφραση".
·        Η ελευθερία της διατύπωσης (καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει δικά του λόγια, αρκεί να πει τα σωστά πράγματα) απαλλάσσει από το άγχος της τυποποιημένης, "σω­στής" μετάφρασης που όλοι πρέπει να γράψουν αυτολεξεί, ενώ επιτρέπει να αναδειχθούν και να εντυπωθούν καλύτερα τα κρίσιμα σημεία του κειμένου.
·        Αποκτά ο μαθητής ουσιαστικότερη γνώση του κειμένου και εθίζεται σε μια πιο δημι­ουρ­γική αναγνωστική μέθοδο, στην οποία μαθαίνει να αξιοποιεί όλα τα στοιχεία (κειμενικά, υφολογικά, πραγματολογικά, ιστορικά, κλπ.) και να συνδέει το επιμέρους με το όλο.
·
·        Εξοικονομείται χρόνος (όλη η διαδικασία κειμενικής προσέγγισης μπορεί να ολοκληρωθεί αβίαστα σε 35 λεπτά κατά μέσον όρο), και δίνεται περιθώριο για άσκηση και παρατηρήσεις στη γραμματική και το συντακτικό ή για σχολιασμό ετυ­μολογικών σχέσεων αρχαίων λέξεων με σύγχρονες, χωρίς αυτά να διακόπτουν τη ροή της ερμηνευτικής επεξεργα­σίας του κειμένου.




[1] ΤΟ "ΑΣΥΝΔΕΤΟ" ΣΧΗΜΑ

[Ι.Ν. Καζάζης, Αρχαιοελληνικός Πεζός Λόγος. Προλεγόμενα στην τέχνη της γραφής του, Θεσσαλονίκη 1992]

    «Στην ΑΕ περίοδο, όπου όλα συνδέονται, το "ασύνδετο" είναι περίπου εξόριστο· η φειδωλή εμφάνισή του προδίδει ένα ισχυρό σχήμα λόγου με ειδική λειτουργία.» (σ.92)

Συστηματική εξαίρεση ασφαλώς αποτελεί η αρχή έργων, αλλά δεν είναι αυτή η περίπτωσή μας:

    «Όπως θα ήταν αναμενόμενο κανένα μόριο δεν γίνεται ανεκτό στην αφετηρία ενός έργου ή ενός αυτοτελούς ποιήματος.» (σ.94)


[2] ΕΡΩΤΗΣΗ 10 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (σ.77)

Οι όροι της ειρήνης:

    (α) Ποιοι ήταν οι όροι, σύμφωνα με το κείμενο του Ξενοφώντος;
    (β) Οι ρηματικοί τύποι που δηλώνουν τους όρους βρίσκονται άλλοι στον ενεστώτα και άλλοι στον αόριστο. Ποια είναι η σημασία αυτής της διαφοράς;
    (γ) Ποιος είναι ο στόχος καθενός από τους όρους;
    (δ) Ποιον όρο θεωρεί κύριο ο Ξενοφών και ποιοι όροι αποτελούν προϋπόθεση για τον κύριο όρο;


[3] Άσκηση του σχολικού βιβλίου (σ.78)

Να εντοπίσετε στο κείμενο του λεγόμενου "όρκου των Πλαταιών" (που έκαναν οι Έλληνες πριν από τη μάχη, 479 π.Χ.) τα σημεία, στα οποία πιθανώς στήριξαν οι Λακεδαιμόνιοι τις αποφάσεις τους για την τύχη των Αθηναίων.


    Ὅρκος ὃν ὤμοσαν Ἀθηναῖοι ὅτε ἤμελλον μάχεσθαι πρὸς τοὺς βαρβάρους. Μαχοῦμαι ἕως ἂν ζῶ, καὶ οὐ περὶ πλέονος ποήσομαι τὸ ζῆν ἢ τὸ ἐλεύθερος εἶναι, καὶ οὐκ ἀπολείψω τὸν ταξίαρχον οὐδὲ τὸν ἐνωμοτάρχην οὔτε ζῶντα οὔτε ἀποθανόντα, καὶ οὐκ ἄπειμι ἐὰν μὴ οἱ ἡγεμόνες ἀφηγῶνται, καὶ ποιήσω ὅτι ἂν οἱ στρατηγοὶ παραγγείλωσιν, καὶ τοὺς ἀποθανόντας τῶν συμμαχεσαμένων θάψω ἐν τῷ αὐτῷ καὶ ἄθαπτον οὐδένα καταλείψω· καὶ νικήσας μαχόμενος τοὺς βαρβάρους δεκατεύσω τὴν Θηβαίων πόλιν, καὶ οὐκ ἀναστήσω Ἀθήνας οὐδὲ Σπάρτην οὐδὲ Πλαταιὰς οὐδὲ τῶν ἄλλων πόλεων τῶν συμμαχεσαμένων οὐδεμίαν, οὐδὲ λιμῷ περιόψομαι ἐργομένους οὐδὲ ὑδάτων ναματιαίων εἴρξω οὔτε φίλους ὄντας οὔτε πολεμίους. Καὶ εἰ μὲν ἐμπεδορκοίην τὰ ἐν τῷ ὅρκῳ γεγραμμένα, ἡ πόλις ἡμὴ ἄνοσος εἴη, εἰ δὲ μή, νοσοίη· καὶ πόλις ἡμὴ ἀπόρθητος εἴη, εἰ δὲ μή, πορθοῖτο· καὶ φέροι ἡμή, εἰ δὲ μή, ἄφορος εἴη· καὶ γυναῖκες τίκτοιεν ἐοικότα γονεῦσιν, εἰ δὲ μή, τέρατα· καὶ βοσκήματα τίκτοι ἐοικότα βοσκήμασι, εἰ δὲ μή, τέρατα. Ταῦτα ὀμόσαντες, κατακαλύψαντες τὰ σφάγια ταῖς ἀσπίσιν ὑπὸ σάλπιγγος ἀρὰν ἐποιήσαντο, εἴ τι τῶν ὀμωμομένων παραβαίνοιεν καὶ μὴ ἐμπεδορκοῖ(ε)ν τὰ ἐν τῷ ὅρκῳ γεγραμμένα, αὐτοῖς ἄγος εἶναι τοῖς ὀμόσασιν.

[Ο όρκος βρέθηκε το 1925 σε στήλη των Αχαρνών, βλ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.Β΄, σ.342-344]

Μετάφραση:

    «Όρκος τον οποίο έδωσαν οι Αθηναίοι πριν από τη μάχη με τους βαρβάρους. Θα μάχομαι όσο ζω, και δε θα προτιμήσω τη ζωή από την ελευθερία, και δε θα εγκαταλείψω τον ταξίαρχο ούτε τον ενωματάρχη ούτε ζωντανό ούτε νεκρό, και δε θα φύγω αν δε με οδηγούν οι ανώτεροί μου, και θα εκτελέσω ό,τι διατάξουν οι στρατηγοί, και τους πεθαμένους συμπολεμιστές μου θα τους θάψω στο πεδίο της μάχης και δε θα αφήσω κανέναν άταφο· και, αφού νικήσω πολεμώντας τους βαρβάρους, θα επιβάλω τον φόρο της δεκάτης στην πόλη των Θηβαίων και δε θα ξεσπιτώσω του πολίτες της Αθήνας ούτε της Σπάρτης ούτε των Πλαταιών ούτε καμιάς από τις άλλες πόλεις, που αγωνιστήκαμε μαζί, ούτε θα τους αφήσω να βασανίζονται από πείνα, ούτε θα τους εμποδίσω από τρεχούμενα νερά ούτε αν είναι φίλοι ούτε εχθροί. Και αν τηρώ και εφαρμόζω όσα είναι γραμμένα στον όρκο, η πόλη μου ας έχει υγεία, αν όχι, αρρώστια· και η πόλη μου ας είναι απόρθητη, αλλιώς, ας κυριευθεί· και ας είναι εύφορη, αλλιώς, άφορη· και οι γυναίκες ας γεννάνε παιδιά που να μοιάζουν στους γονείς τους, αλλιώς, τέρατα· και ας γεννούν και τα ζώα όμοια με ζώα, αλλιώς, τέρατα. Αφού ορκίστηκαν αυτά και σκέπασαν τα σφάγια με τις ασπίδες τους, έριξαν κατάρα ενώ ηχούσε η σάλπιγγα, αν παραβούν κάτι από όσα ορκίστηκαν και δεν τηρούν τα γραμμένα στον όρκο, το κρίμα να πέσει απάνω τους.»


[4] Άσκηση του σχολικού βιβλίου (σ.79)

Να επισημάνετε τις διαφορές ανάμεσα στο κείμενο του Ξενοφώντος για τους όρους τους ειρήνης και το κείμενο του Πλουτάρχου, που ακολουθεί:

    Λακεδαιμονίων ἐστὶν ἀκοῦσαι λεγόντων, ὡς Λύσανδρος μὲν ἔγραψε τοῖς ἐφόροις τάδε· Ἁλώκαντι ταὶ Ἀθᾶναι, Λυσάνδρῳ δ' ἀντέγραψαν οἱ ἔφοροι· Ἀρκεῖ τό γε ἑαλώκειν, ἀλλ' εὐπρεπείας χάριν οὗτος ὁ λόγος πέπλασται, τὸ δ' ἀληθινὸν δόγμα τῶν ἐφόρων οὕτως εἶχε: Τάδε τὰ τέλη τῶν Λακεδαιμονίων ἔγνω· καββαλόντες [εἰς] τὸν Πειραιᾶ καὶ τὰ μακρὰ σκέλη, καὶ ἐκβάντες ἐκ πασῶν τῶν πόλεων τὰν αὑτῶν γᾶν ἔχοντες, ταῦτά καδρῶντες τὰν εἰράναν ἔχοιτε, αἰ χρήδοιτε, καὶ τοὺς φυγάδας ἀνέντες, περὶ τῶν ναῶν τῶ πλήθεος, ὁκοῖόν τί κα τηνεὶ δοκέῃ, ταῦτα ποιέετε. [Πλουτ., Λύσανδρος, 14.4]

Μετάφραση:

    «Μπορεί να ακούσει κανείς να λένε οι Λακεδαιμόνιοι ότι ο Λύσανδρος έγραψε αυτά στους εφόρους "Κατελήφθησαν αι Αθήναι". Στον Λύσανδρο απάντησαν οι έφοροι "Αρκεί το ότι κατελήφθησαν". Η διήγηση αυτή έχει πλαστεί για να δείξει ανώτερη συμπεριφορά· η αληθινή απόφαση των εφόρων ήταν η εξής: "Αυτά αποφάσισαν οι υπεύθυνοι των Λακεδαιμονίων· αφού γκρεμίσετε τον Πειραιά και τα μακρά τείχη και αφού αποχωρήσετε από όλες τις πόλεις διατηρώντας μόνο τη δική σας, αν τα πράξετε αυτά, μπορείτε να έχετε ειρήνη, αν θέλετε, και αφού αφήσετε, να γυρίσουν οι εξόριστοι· για τον αριθμό των πλοίων, να κάνετε ό,τι αποφασιστεί επί τόπου".»
DMCA.com Protection Status Copyrighted.com Registered & Protected


author image

About the Author

This article is written by: Φιλόλογος Ερμής - He has already written over 2.200 articles for Φιλόλογος Ερμής. He has Graduate Diploma in Classical Philology, Postgraduate Diploma in Applied Pedagogic, and is Candidate Doctor(Dph) of Classical Philology. Stay touch with him or email him