Φερέπονος

της

ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΠΑΣΧΑΛΑΚΗ *

Πολλές φορές ο πόνος υφίσταται στη ζωή του ανθρώπου, για λόγους «τιμητικούς», δηλαδή προς ευεργεσία του ανθρώπου, καθώς ο πόνος αποτελεί ευεργετικό μέτρο του Θεού προς τον άνθρωπο για το συμφέρον και τη σωτηρία του. Ο Θεός ανέθεσε στον άνθρωπο την κυριαρχία όλων των επί γης δημιουργημάτων. Αφού δὲ τον έπλασε και τον περιέβαλε με τόση τιμή, παραχώρησε σε αυτόν το ωραιότερο μέρος της γης, δηλαδή τον παράδεισο. 


Και επιπλέον επειδή ήθελε να δείξει σε αυτόν και με άλλο τρόπο πόσο υπερείχε των υπολοίπων ζώων, οδηγεί μπροστά του όλα τα ζώα και τον καλεί να δώσει ονόματα σε αυτά. Και αφού ο Θεός του δίδαξε με όλα αυτά, ότι αποτελεί το μέσο μεταξύ της υλικής και πνευματικής κτίσης, και ότι αυτός ήταν το τιμιότερο απ᾽ όλα τα δημιουργήματα, δεν τον τίμησε μόνο με αυτά∙ αλλά του χάρισε τον λόγο και τη δυνατότητα ν᾽απολαμβάνει Αυτόν επικοινωνώντας μαζί του, όσο ήταν δυνατόν στον άνθρωπο να Τον απολαμβάνει. Και του υποσχέθηκε να του χαρίσει αθανασία, και του χάρισε πολλή σοφία και τον στόλισε με πνευματική χάρη. Και όλα αυτά αποτέλεσαν τα πρώτα ευεργετικά μέτρα του Θεού προς τον άνθρωπο και τα δώρισε σε αυτόν, μολονότι ακόμη δεν είχε επιτελέσει κανένα κατόρθωμα .

Τι λοιπόν έπραξε εκείνος μετά από τόσα πολλά και τόσο σπουδαία αγαθά; Θεώρησε τον εχθρό, δηλαδή τον Διάβολο, περισσότερο αξιόπιστο από εκείνον που του χάρισε όλα αυτά, και αφού περιφρόνησε την εντολή του Δημιουργού του, προτίμησε την απάτη εκείνου, ο οποίος κατέβαλε κάθε προσπάθεια να τον καταστρέψει εξολοκλήρου και να του στερήσει μονομιάς όλα τα αγαθά. Και προτίμησε τον εχθρό χωρίς καν να τύχει από μέρους του καμιάς μεγάλης ή μικρής ευεργεσίας, αλλά απλώς και μόνο του πρόσφερε λόγια.

Μήπως όμως ο Θεός τον κατέστρεψε, επειδή επέδειξε ευθύς εξ᾽ αρχής τόσο μεγάλη αγνωμοσύνη, η οποία κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσε την αρχή των μετέπειτα ενεργειών του; Αυτό θα ήταν το δίκαιο αποτέλεσμα, αυτόν δηλαδή που δέχθηκε τόσα αμέτρητα αγαθά και αντί όλων αυτών άρχισε τη ζωή του με παρακοή και αχαριστία, να τον καταστρέψει. Ο Θεός όμως εξακολούθησε να τον ευεργετεί όχι λιγότερο απ᾽ ό,τι προηγουμένως, δείχνοντας με την ενέργεια αυτή, ότι και αν ακόμη ο άνθρωπος αμαρτήσει αμέτρητες φορές και τον αποστραφεί, Αυτός δεν παύει να φροντίζει για τη σωτηρία του, ώστε εάν μετανοήσει να επιστρέψει κοντά Του, να σωθεί. Εάν όμως εξακολουθεί να επιμένει στην κακία, τότε λοιπόν εξαιτίας αυτού θέτει σε εφαρμογή τα δικά Του σχέδια .

Η εκδίωξη λοιπόν από τον παράδεισο, η στέρηση του ξύλου της ζωής και η παράδοση στο θάνατο, οι οδύνες, είναι αποτελέσματα της τιμωρίας του Θεού, αλλά όμως ο Θεός συνεχίζει να προνοεί για τον άνθρωπο όπως και προηγουμένως, αν και ο τρόπος της πρόνοιας αλλάζει μετά την πτώση με τα νέα αυτά ευεργετικά μέτρα. Συνέβησαν, δηλαδή, για χάρη της σωτηρίας και της τιμής του ανθρώπου και αποτέλεσαν τα δεύτερα ευεργετικά μέτρα του Θεού προς τον άνθρωπο .

Πώς λοιπόν θα αντιληφθεί ο άνθρωπος ότι και τα δεύτερα μέτρα, όπως και τα πρώτα, που εφάρμοσε ο Θεός έγιναν εξίσου για το συμφέρον του και ήταν το ίδιο ευεργετικά με τα πρώτα; Αν θα σκεφθεί τί θα μπορούσε να πάθει εάν αυτά δεν συνέβαιναν. Εάν μετά την παράβαση, που έγινε βάσει της υπόσχεσης του Διαβόλου, ότι θα καταστήσει τους πρωτόπλαστους ίσους με το Θεό, εξακολουθούσαν ν᾽ απολαμβάνουν την ίδια τιμή, ο άνθρωπος θα περιέπιπτε σε τρία χειρότερα κακά. Πρώτον θα θεωρούσε το Θεό ως φθονερό, απατεώνα και ψεύτη. Δεύτερον δὲ τον πραγματικό απατεώνα και του ψεύδους και του φθόνου πατέρα, θα τον θεωρούσε και ευεργέτη και φίλο. Επιπλέον θα συνέχιζε αιωνίως να αμαρτάνει. Από όλα αυτά λοιπόν τον απάλλαξε, εκδιώκοντάς τον από τον παράδεισο και εισάγοντάς τον στον επίπονο και γεμάτο αγώνα βίο. Κατά τον ίδιο τρόπο βέβαια ενεργεί και ο ιατρός, διότι εάν αφήσει την πληγή, τότε γίνεται ακόμη μεγαλύτερη η σήψη, εάν όμως καθαρίσει το τραύμα, εμποδίζει την περαιτέρω εξάπλωση του τραύματος .

Η άνεση και η τρυφή στον παράδεισο υποβοηθήσαν την κακή αλλοίωση της ανθρώπινης φύσεως και εμπόδισαν την ομαλή πορεία της ανάπτυξης του κατ᾽ εικόνα προς το καθ᾽ ομοίωση. Η απουσία της λύπης, του πόνου και των φροντίδων, υπέθρεψαν τον εγωισμό του ανθρώπου. Γι᾽ αυτό ο Θεός ως χαλινάρι στις αυτοστρεφείς του ανθρώπου τάσεις θέτει τον πόνο. Σχολιάζοντας ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος την επιβολή του πόνου στη Γένεση, παρουσιάζει τον Θεό λέγοντας προς τον Αδάμ ότι αυτός τέθηκε, «ἵνα χαλινός σοι γένηται τοῦ μή ὑπέρ ἀξίαν φαντάζεσθαι,ἀλλά διηνεκῶς ἔχῃς ἐννοεῖν τήν ἑαυτοῦ οὐσίαν… ἵνα τούτοις πιεζόμενοςἔχῃς διδασκαλίαν διηνεκῆ τοῦ μετριάζειν καί την αὐτοῦ φύσιν ἐπιγινώσκειν» .

Ο παράδεισος και η άνεση μέσα σ᾽ αυτόν δεν αποτελούν μεγαλύτερη εύνοια του Θεού προς τον Αδάμ σε σχέση προς την επίπονη ζωή των απογόνων του. Αυτός που αμαρτάνει μέσα στις ταλαιπωρίες και τα δεινά του βίου έχει μεγαλύτερη ευθύνη, διότι αμαρτάνει εντός κλίματος μη ευνοϊκού για κάτι τέτοιο, «ὥσπερ ἄν εἴ τις δεδεμένος χρῷτο τῇ πονηρίᾳ» .

Έτσι, ο Θεός με τις θλίψεις ταπεινώνει και συνετίζει τον άνθρωπο. Συνεχώς αυτό συνηθίζει να κάνει με τις θλίψεις, δηλαδή, να συγκρατεί το υψηλό φρόνημα των αλαζόνων και να ταπεινώνει τους υπερήφανους, ώστε να απαλλαγούν από το δρόμο που οδηγεί στην κακία. Γιατί τίποτε δεν υπάρχει χειρότερο από την υπερηφάνεια. Γι᾽ αυτό υπάρχουν πειρασμοί και θλίψεις και σώμα θνητό και οι πολλές περιστάσεις των πραγμάτων∙ γι᾽ αυτό υπάρχουν πάθη και αρρώστιες, για να συγκρατούν χίλια χαλινάρια την ψυχή, που εύκολα κυριεύεται από την έπαρση και την υπεροψία. «Ὅταν γὰρ ἀνάγκη ἐπίκειται μείζων,… ὁ τῦφος ὁ ἐν ταῖς εὐημερίαις ἅπας καταστέλλεται», σημειώνει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Ο πόνος είναι «Παιδεία Κυρίου» . Η Αγία Γραφή διδάσκει ότι ο Θεός παιδεύει αυτόν που αγαπά και «μαστιγοῖ πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται» . Και ο Θεός παιδεύει «ἐπὶ τὸ συμφέρον, εἰς τὸ μεταλαβεῖν τῆς ἁγιότητος αὐτοῦ». Σκοπός, δηλαδή, είναι η απαλλαγή μὲν από την αμαρτία, ο καταρτισμός δὲ στην αγιότητα, ώστε το τέκνο να μοιάζει προς τον άγιο πατέρα. Άρα η παιδαγωγία είναι συμφέρουσα, καθώς συμβάλλει να γίνει κανείς κοινωνός της αγιότητας. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμφωνεί και επαυξάνει, λέγοντας, ότι η παιδαγωγία των θλίψεων απομακρύνει τη νωθρότητα, την πονηρή επιθυμία, τη μεγάλη αγάπη προς τα βιοτικά πράγματα, δυναμώνει την ψυχή, την βοηθάει να καταδικάζει όλα τα επίγεια αγαθά (γιατί τέτοια είναι η θλίψη), και με αυτόν τον τρόπο την κάνει άγια και προσελκύει τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, το θλιβερό φαινόμενο του πόνου είναι πραγματικότητα και αποτελεί το μέσο, την οδό που οδηγεί στην αληθινή ζωή.

Έτσι μέσω του πόνου και δια του Αγίου Πνεύματος, ο πιστός συμμετέχει στην ίδια την αγιότητα. Γιατί ο Κύριος, όταν η ψυχή εξαγνιστεί με τη θλίψη, της δίνει αυτή την αγιότητα. Και ακόμη της μεταδίδει τη δόξα Του, που έλαβε από τον Πατέρα: «Ἐγὼ ἁγιάζω ἐμαυτόν ἵνα καὶ αὐτοὶ ὦσιν ἡγιασμένοι». Αλλά και ο ίδιος ο Κύριος θα δοξαστεί «ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ». Η ψυχή εξαγνίζεται και ωριμάζει με τον πόνο και τότε όντως ο άνθρωπος δυναμώνει, ώστε ο πόνος να είναι η αιτία δοξολογίας του Θεού.

Συντετριμμένος λοιπόν από τον πόνο ο χριστιανός, ενισχυόμενος όμως από την πίστη του και την αγάπη του στο Χριστό εισέρχεται προοδευτικά «εἰς τὸ ἁγιαστήριον τοῦ Θεοῦ». Μαθαίνει να αποδέχεται τον πόνο ως την αποκάλυψη ενός θεϊκού σχεδίου, που οδηγεί στη λύτρωση και τον αγιασμό, στη σωτηρία και τη θέωση. Ανακαλύπτει την εξαγνιστική του αξία, που είναι όμοια με της φωτιάς που καθαρίζει το μέταλλο από τη σκουριά του.

Η δύναμη του πόνου είναι λυτρωτική και αναγεννητική. Με τον πόνο ο άνθρωπος παιδαγωγείται και παρακινείται σε εγρήγορση. Χωρίς το κέντρισμά του εύκολα πέφτει στην πλαδαρότητα και την πνευματική αδιαφορία. Με τον πόνο σπάζει το κέλυφος του εγωισμού, συμπιέζεται η εγωκεντρική αυτάρκεια και διευκολύνεται η κοινωνία με το Θεό . Με τον πόνο ο άνθρωπος οδηγείται στην περισυλλογή. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει, ότι τίποτε δεν απομακρύνει τόσο την οκνηρία και την αμέλεια (αδιαφορία), όσο ο πόνος και η θλίψη, γιατί αυτά περιμαζεύουν από παντού τη σκορπισμένη μας διάνοια και την επαναφέρουν στον εαυτό της (την οδηγούν στην περισυλλογή) .

Κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, άλλες ασθένειες έρχονται για να καθαρίσουν τα πταίσματα του ανθρώπου και άλλες για να ταπεινώσουν το φρόνημά του. Ο αγαθός και πανάγαθος Δεσπότης και Κύριος, όταν βλέπει μερικούς οκνηρούς στην άσκηση συχνά με την ασθένεια ταπεινώνει τη σάρκα τους για τον αγιασμό τους. Κάποτε μάλιστα με τον ίδιο τρόπο καθαρίζει και την ψυχή από τους πονηρούς λογισμούς και τα πάθη.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει «Ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς μοι». Διότι πολλοί άνθρωποι όταν συνέχεια ευημερούν, έχουν παράλογους έρωτες, που τους θλίβουν την ψυχή. Και αυτοί είναι η υπερβολική αγάπη για τα χρήματα, για τον καλλωπισμό του σώματος, στα πολυτελή ενδύματα και για διάφορα άλλα παράλογα πράγματα. Όταν όμως βρεθούν μπροστά στον πόνο και την θλίψη, τότε απελευθερώνονται απ᾽ όλα αυτά και βρίσκονται μέσα στην ανακούφιση και τον αγιασμό. Βέβαια, αυτό δεν ισχύει πάντα και για όλους. Εξαρτάται από τον τρόπο αποδοχής του πόνου, ο οποίος φανερώνει την πίστη του Χριστιανού. Αυτός που βλασφημά στην ασθένεια και γενικότερα σε μια θλιβερή και οδυνηρή κατάσταση, και τον πόνο υφίσταται και το κέρδος που προέρχεται απ᾽ αυτόν χάνει, δηλαδή τη δυνατότητα αναγεννήσεως και μεταμορφώσεως, καθώς ο πόνος είναι ένας εφαλτήρας για υψηλές  πνευματικές αναβάσεις και ανατάσεις.

Επομένως ο πόνος μέσα από το πρίσμα της αγιοπνευματικής χάρης σώζει τον άνθρωπο, γιατί τον οδηγεί στον αγιασμό, δηλαδή, στην πραγματική ελευθερία και ύπαρξη. Όπως γράφει ο Kierkegaard, «καθετί που φτάνει στην πραγματική και αληθινή του ύπαρξη, είναι ένα είδος πόνου. Και αυτό επειδή ο πόνος είναι μια αναγέννηση του ανθρώπου στην αιωνιότητα με τη νέκρωσή του μέσω του πόνου». Έτσι ο άνθρωπος με τον πόνο αποκτά συνείδηση του εαυτού του, αφού ο πόνος δίνει την πραγματική «ύπαρξη» και μια καινούρια γέννηση σε μια νέα ζωή, όμοια με τη γέννηση ενός μικρού παιδιού μέσα στους πόνους του τοκετού .

Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος σημειώνει, ότι υπάρχει κάποια αίσθηση ή μάλλον συνήθεια, που ονομάζεται «φερέπονος», το να εγκαθιδρυθεί, δηλαδή, στην ψυχή ανδρείο πνεύμα υπομονής και καρτερικότητας. Όποιος αιχμαλωτισθεί απ᾽ αυτή, δεν πρόκειται να δειλιάσει ποτέ και να αποστραφεί τον κόπο και τον πόνο. Από αυτή την αίσθηση και συνήθεια κρατήθηκαν και οι ψυχές των μαρτύρων και έτσι υπέμειναν με ευκολία τα βασανιστήρια και βρήκαν τη σωτηρία.

Οι θλίψεις, οι πειρασμοί, ο πόνος δημιουργούν στον άνθρωπο δύσκολες και αντίξοες περιστάσεις και καταστάσεις, που τον ταλαιπωρούν και τον κουράζουν. Το Πνεύμα όμως το Άγιο πνέει τη σωτήρια αύρα και χάρη του, και μεταπλάθει τα βάθη του ανθρώπου, το είναι του, και του προκαλεί την καλή αλλοίωση. Γιατί η καρδιά του και η ψυχή του είναι το έδαφος της κατεργασίας του πόνου και των θλίψεων, εώς ότου «μορφωθῇ Χριστὸς» μέσα του. Ο άνθρωπος βέβαια πρέπει να γνωρίζει, ότι ο Θεός δεν θα τον αφήσει να πειρασθεί και να υποφέρει περισσότερο απ᾽ όσο μπορεί. Ο σταυρός που σηκώνει είναι ακριβώς στα μέτρα του. Διότι αν δεν ήταν στα μέτρα του, εύκολα ο άνθρωπος θα μπορούσε να το ερμηνεύσει ως τιμωρία ενός κακού Θεού και σε καμιά περίπτωση ως ευεργετικό μέτρο του Θεού. Επιπροσθέτως, θα μπορούσε να ερμηνευτεί από τον άνθρωπο ως τιμωρία του Θεού σ᾽ αυτόν μετά την πτώση του, με σκοπό την καταστροφή του και τον αφανισμό του. Ο Θεός όμως είναι όλος αυτοαγαθότητα και προσφέρει το έλεός Του στον αμαρτωλό άνθρωπο και δωρίζει τη χάρη Του σ᾽ αυτόν μέσω του πόνου.

Ο Κύριος είναι κατά φύση σοφός και δίκαιος και δυνατός. Έπρεπε λοιπόν ως σοφός, να μην αγνοήσει τον τρόπο της θεραπείας του ανθρώπου. Ως δίκαιος, να μην κάνει τυραννική τη σωτηρία του ανθρώπου, που είχε καταληφθεί από την αμαρτία με την προαίρεσή του, και ως παντοδύναμος, να μη φανεί αδύναμος να εκπληρώσει τη θεραπεία. Η σοφία του Θεού αποδεικνύεται από το ότι έγινε αληθινά άνθρωπος κατά φύση. Η δικαιοσύνη Του, από το ότι κατά τη γέννησή Του πήρε φύση επιδεκτική παθημάτων, όπως και ο άνθρωπος. Η δύναμή Του αποδεικνύεται από το ό,τι μέσω παθών και θανάτου δημιούργησε αιώνια ζωή και αμετάτρεπτη απάθεια για την ανθρώπινη φύση .

Πραγματικά, όταν μέσα από τις θλίψεις στερεωθεί ο άνθρωπος κοντά στο Θεό, τότε «ἐν αὐτῷ ποιήσει δύναμιν». Και τότε θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τις δοκιμασίες, τη στέρηση, τη δυστυχία, την ασθένεια, το θάνατο, την αποτυχία κ.α. Όλα αυτά είναι τα σωτήρια κανάλια μέσα από τα οποία πρέπει να περάσει η αδύνατη ψυχή του για να νευρωθεί, και έτσι νευρωμένη και δυνατή να οδηγηθεί στον αγιασμό και τη λύτρωση. Αυτό είναι το σήμα‐μήνυμα που εκπέμπει ο Θεός μέσα από τη συχνότητα του πόνου. Είναι βέβαιο όμως, ότι για να συλλάβει ο άνθρωπος αυτό το σήμα, είναι ανάγκη να είναι ώριμος ψυχικά και πνευματικά από τον πόνο, και να έχει αυτογνωσία της ανθρώπινης φύσεως, της κτιστότητας.

Είναι απαραίτητο λοιπόν να γνωρίζει ο άνθρωπος, ότι δεν φτάνει στη κάθαρση, τον εξαγνισμό, τον αγιασμό και τη σωτηρία, παρά μόνο με αχώριστο σύντροφο τον πόνο. Ο άνθρωπος είναι σταυροφόρος στο Γολγοθά της πρόσκαιρης αυτής ζωής. Πρέπει να σηκώσει το σταυρό του και να τον αγαπήσει με όλη του τη δύναμη. Διότι, «ἐν τῷ σταυρῷ ἡ σωτηρία. Ἐν τῷ σταυρῷ ἡ ζωή. Ἐν τῷ σταυρῷ ἡ εὐφροσύνη τοῦ οὐρανοῦ. Ἐν τῷ σταυρῷ ὁ ἁγιασμός. Ἐν τῷ σταυρῷ ἡ δύναμις τῆς ψυχῆς. Ἐν τῷ σταυρῷ ἡ τελειότης τῆς ἁγιότητος».

Εν κατακλείδι, ο πόνος είναι αναγκαίος και σωτήριος και πρόξενος πολλών αγαθών. Ο Θεός τον επιτρέπει για τη θεραπεία της ψυχής. Χωρίς τον πόνο, ούτε η ζωή μπορεί να διατηρείται επί της γης, ούτε κάποια σχετική τάξη και αρμονία να επικρατεί, γιατί ο άνθρωπος ως επιρρεπής από τη φύση του στις ηδονές, παραδίδεται τυφλά σ᾽ αυτές και εξαντλείται μέχρι ασθενείας. Εάν δεν υπήρχε η ασθένεια, ήθελε να εξαντληθεί μέχρι θανάτου, αδιαφορώντας εντελώς για καθετί που συμβαίνει γι᾽ αυτόν ή γύρω του. Η ασθένεια λοιπόν προλαμβάνει και σώζει τη ζωή του ανθρώπου και τον επαναφέρει στην επικρατούσα τάξη και αρμονία . Έτσι γίνεται κατανοητό, ότι η αγάπη του Θεού προσδίδει στον πόνο θεραπευτική ιδιότητα όσον αφορά στη ψυχή, την οποία απαλλάσσει από την αμαρτία και τη σώζει από τον αιώνιο θάνατο.

* εκ της εργασίας αυτής 

«O ΠΟΝΟΣ ΑΠΟ ΑΠΟΨΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ»