Οἱ ἐξηρτημένοι ὑποθετικοί λόγοι τῆς Λατινικῆς Γλώσσης

του

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

- πτυχιούχου της κλασσικής φιλολογίας

του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΟΙ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

Αν υποθετικός τις λόγος εξαρτηθή έκ τινος ρήματος συντασσομένου με υποτακτικήν δια τινός συνδέσμου (quin), ή αν περιληφθή εντός πλαγίας ερωτήσεως, εκφέρεται και η υπόθεσις και η απόδοσις καθ’ υποτακτικήν, οπωσδήποτε και αν εξεφέρετο, όταν ο λόγος ήτο ανεξάρτητος.

Πχ.

1.     Non dubito, quin, si hoc diacas, erres ( = δεν αμφιβάλλω, ότι, εάν λέγης αυτό, πλανάσαι)

2.     Mater rogat filium, quid facturus sit, si pater venerit ( = η μήτηρ ερωτά τον υιόν, τι θα κάμη, εάν έλθη ο πατήρ). Εις το παράδειγμα τούτο η ευθεία ερώτησις είναι: quid facies, si pater venerit? ( = τετελεσμένος μέλλων)

Α) Η εξάρτησις ως πρός το Α είδος:

Η υπόθεσις γίνεται υποτακτική αρκτικού ή ιστορικού χρόνου, ως απαιτεί η ακολουθία των χρόνων, η δε απόδοσις γίνεται απαρέμφατον ή εκφέρεται καθ’ υποτακτικήν.

(ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ)

1.    Si hoc dicis, mentiris

(= ει τούτο λέγεις, ψεύδεσαι)

  

2.    Si hoc dices, mentieris

( = εί τούτο ερείς, ψεύσει)

 

3.    Si hoc dixisti, mentitus es

( = ει τούτο είπας, εψεύσω)

(ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΟΣ ΛΟΓΟΣ)

    Ego puto, si hoc dicas, tementiri  ( = εγώ ηγούμαι, ει τούτο λέγεις, σε ψεύδεσθαι)

  Certum est, si hoc dices, tementiturum esse( = Βέβαιον εστί, ει τούτο ερείς, σε ψεύσεσθαι)

  Certumest, si hoc dixeris, tementitum esse  ( = Βέβαιον εστί, ει του’ είπας, σε εψεύσθαι

Β) Η εξάρτησις ως προς το β’ είδος:

Εις το είδος τούτο του απραγματοποιήτου εν εξαρτήσει και η υπόθεσις και η απόδοσις παραμένουν ως έχουν (υποτακτική ιστορικού χρόνου, έστω κι αν το ρήμα, εξ ού εξαρτώνται είναι αρκτικού χρόνου ήτοι δεν τηρείται εις την περίπτωσιν ταύτην η ακολουθία των χρόνων)

(ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ)

-         Si mecum contederes, quid faceres? ( = ει προς εμέ ημιλάσσο, τι αν εποίεις; )

(ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΟΣ ΛΟΓΟΣ)

-         Dic mihi, quid faceres, si mecum contederes ( = ειπέ μοι, ει προς εμέ ημιλάσσο, τι αν εποίεις; )

Όταν όμως το εξ ού εξαρτώνται ρήμα απαιτή απαρεμφατικήν σύνταξιν, τότε η απόδοσις εκφέρεται κατ’ απαρέμφατον, οπότε η μεν υποτακτική του παρατατικού αποδίδεται με το –turus esse, η δε υποτακτική υπερσυντελίκου με το – turus fuisse.

(ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ)

-           Si hoc dicers, errares ( = ει τούτ’ έλεγες, ημάρτανες αν )

(ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΟΣ ΛΟΓΟΣ)

-         Dico te, si hoc diceres, erraturum fuisse ( = λέγω, ει τούτ’ έλεγες, ημαρτηκέναι αν σε )

Γ) Η εξάρτησις ως προς το γ’ είδος:

Εις το γ’ είδος εν εξαρτήσει η μέν υπόθεσις γίνεται υποτακτική αρκτικού ή ιστορικού χρόνου αναλόγως προς την ακολουθίαν των χρόνων, η δε απόδοσις εκφέρεται κατ’ απαρέμφατον ή γίνεται πρότασις καθ’ υποτακτικήν

(ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ)

Si homo velit, posit ( = ει άνθρωπος βούλοιτο, δύναιτο αν )

 

Si hoc dixeris, erraveris ( = εί τούτο είποις, αμάρτοις αν )

 

 (ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΟΣ ΛΟΓΟΣ)

Sapiens quidam dicebat hominem, si vellet, posse ( = σοφός τις έλεγε δύνασθαι αν τον άνθρωπον, εί βούλοιτο )

Apparet te, si hoc dicas, errare errare posse ( = φαίνεταί σε ημαρτηκέναι αν, ει τούτ’ είποις)

* ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΙΣ

Όταν ο υποθετικός λόγος του γ’ είδους εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, τότε και η υπόθεσις και η απόδοσις εκφέρονται καθ’ υποτακτικήν ιστορικού χρόνου, οπότε συγχέεται το γ’ είδος ( του δυνατού γενέσθαι) προς το β’ είδος του απαραγματοποιήτου. Τούτο δε διευκρινίζεται, εάν αφαιρεθή το εξ ού η εξάρτησις ρήμα και ο λόγος γίνη ευθύς λαμβανομένου υπ’ όψιν του πνεύματος του λέγοντος ή γράφοντος.

Πχ.

(ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ)

-           Si hostes plures et fortiores instant, defendat eos ( = ει πλείονες και ισχυρότεροι πολέμιοι επιτιθείντο, αμύναιτο αν τούτοις )

(ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΟΣ ΛΟΓΟΣ)

-           Caesar castra fortissimo muniebat, ut, si hostes plures et fortiores instarent ( = ο Καίσαρ το στρατόπεδον ισχυρότατα ωχύρωνεν, ίνα, εάν εχθροί πλείονες και ισχυρότεροι επιτεθούν, είναι δυνατόν να αποκρούση αυτούς )

·       Παραδείγματα / περιπτώσεις εξηρτημένων υποθετικών λόγων εις τα πανελλαδικώς εξεταζόμενα κείμενα της Γ’ Λυκείου:

1.     Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis. [25]

( = μην πιστέψητε, ότι κανείς θα φροντίση δια την πατρίδαν, εάν υμείς οι ίδιοι δεν φροντίσετε δια την πατρίδα)

	υπόθεση	απόδοση	είδος
πλάγιος	nisi consulueritis (υποτακτική παρακειμένου)	neminem consulturum esse
ευθύς	nisi consulueritis (οριστική συντ. μέλλοντα)	nemo consulet	1ο, ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον

2.     In eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit, salvi esse nequeamus. [37] 

( = εις τούτο σημείον έχουν οδηγηθεί τα πράγματα, ώστε, εάν δεν βοηθήσει θεός τις ή τι τυχαίον περιστατικόν, να μην δυνάμεθα να ήμεθα σώοι)

	υπόθεση	απόδοση	είδος
πλάγιος	nisi subvenerit (υποτακτική παρακειμένου)	ut nequeamus
ευθύς	nisi subvenerit (οριστική συντ. μέλλοντα)	nequimus	1ο, ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον

3.     Nunc intellego, si iste in Manliana castra pervenerit, [...], neminem tam stultum fore, [...], neminem tam improbum, [...]. [42)

( = τώρα κατανοώ ότι, εάν ούτος φθάση εις το στρατόπεδον του Μανλίου,… ουδείς δεν θα είναι τόσον ανόητος,… τόσον αχρείος)

	υπόθεση	απόδοση	είδος
πλάγιος	si pervenerit (υποτακτική παρακειμένου)	neminem stultum fore, neminem improbum
ευθύς	si pervenerit (οριστική συντ. μέλλοντα)	nemo stultus erit, nemo improbus	1ο, ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον

4.     Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget et intra castra abiciat. [45]

( = συμβουλεύει τον απεσταλμένον, εάν δεν δύναται να πλησιάση, την επιστολήν εις τον ιμάντα του ακοντίου να δέση και εντός του στρατοπέδου να το ρίψη)

	υπόθεση	απόδοση	είδος
πλάγιος	si non possit	ut adliget et abiciat
ευθύς	si non poteris	adliga et abice	1ο, ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον

5.     Experiri enim volui, quam aequo animo me ferro essem interemptura, si tibi consilium non ex sententiā cessisset. [49]

( = ηθέλησα ήτοι να δοκιμάσω, μετά πόσης ηρεμίας θα απέθανον με το σπαθί, εάν το σχέδιό σου δεν αποβεί δια εσέ συμφώνως τη σκέψει σου)

	υπόθεση	απόδοση	είδος
πλάγιος	si non cessisset	quam essem interemptura
ευθύς	si non cesserit (οριστική συντ. μέλλοντα)	interimam (οριστική μέλλοντα)	1ο, ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον

6.     Curat et providet ne, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. [45]

Curat et providet ne, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. Curat et providet ne, si epistula intercepta sit, nostra consilia ab hostibus cognoscantur (η μετοχή ήταν χρόνου παρακειμένου, άρα δήλωνε το προτερόχρονο. Η εξάρτηση είναι από ρήματα αρκτικού χρόνου [Curat et providet]. Επομένως η πρόταση που δημιουργείται εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου).

	υπόθεση	απόδοση	είδος
πλάγιος	si intercepta sit	ne cognoscantur
ευθύς	si intercepta erit	ne cognoscantur (υποτακτική ενεστώτα) ή ne cognita sint (υποτακτική παρακειμένου)	1ο, ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον

7.     Nunc intellego, si iste in Manliana castra pervenerit (υποτακτική Παρακειμένου), quo intendit (οριστική Ενεστώτα, ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο), neminem tam stultum fore, qui non videat coniurationem esse factam, neminem tam improbum (fore), qui non fateatur. (42)

→ (ευθύ) “Si iste in Manliana castra pervenerit (οριστική Σ. Μέλλοντα), quo intendit, nemo tam stultus erit, qui non videat coniurationem esse factam, nemo tam improbus (erit), qui non fateatur.”